اثبات شأن ولایت تشریعی امامان: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع مرتبط =  

| مداخل مرتبط = [[اثبات شأن ولایت تشریعی امامان در قرآن]] - [[اثبات شأن ولایت تشریعی امامان در حدیث]] - [[اثبات شأن ولایت تشریعی امامان در کلام اسلامی]] - [[اثبات شأن ولایت تشریعی امامان در عرفان اسلامی]]

| پرسش مرتبط  = اثبات شأن ولایت تشریعی امامان (پرسش)

==مقدمه==

* [[ادله]] پرشماری وجود دارد که می‌تواند مورد استناد باورمندان به برخورداری [[امامان]]{{عم}} از [[شأن ولایت تشریعی]] قرار گیرد. این [[ادله]] عبارت‌اند از:

#تحقق [[جعل احکام]] از سوی [[امامان]]؛

# [[الهام]] [[معارف]] از سوی [[خداوند]] و [[روح القدس]] به [[امامان]].<ref>ر. ک. [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت]]، ص۱۸۴ تا ۱۸۷.</ref>

==[[شئون]] و ابعاد [[ولایت تشریعی]] [[ائمه]]{{عم}}==

===[[ولاء]] [[تشریع احکام]]===

*گرچه [[ولایت]] بر [[تشریع احکام]] [[بالاصاله]] و به تمام و کمال از آنِ [[خدای متعال]] است و بس، ولی در [[منابع روایی]] به ویژه در کتاب [[شریف]] [[اصول کافی]] برخی روایاتی وجود دارد<ref>ر.ک: اصول کافی، ج۱، باب «التفویض»...، ص۲۶۵-۲۶۸ و ص۴۴۰-۴۴۱.</ref> که در آن تصریح شده [[خداوند]] [[تشریع احکام]] - هر چند در قلمرو محدود نه گسترده و فراگیر - را به [[پیامبر]]{{صل}} [[تفویض]] کرده است و آن نیز به بیان برخی [[علما]] به این صورت بود که "[[پیامبر]]{{صل}} در برخی از موارد، [[تشریع]] یک رشته احکامی را از [[خدا]] خواسته و [[خداوند]] نیز برای ابراز [[عظمت]] و بزرگی او، درخواست او را پذیرفته است؛ و اگر در این موارد [[روایات]] صحیحی نبود، هرگز برای [[پیامبر]]{{صل}} [[ولایت]] بر [[تشریع]] به این معنی نیز ثابت نبود"<ref>ولایت تشریعی و تکوینی، جعفر سبحانی، ص۲۱.</ref>.

==[[شئون]] و ابعاد [[ولایت تکوینی]] [[ائمه]]{{عم}}==

* [[امامان معصوم]]{{عم}} که همچون [[پیامبر]]{{صل}} در پرتو [[عنایات]] و [[الطاف]] ویژه [[الهی]]، راه [[عبودیت]] و [[بندگی]] خالصانه [[الهی]] را تا آخرین مرحله آن پیموده‌اند و به بالاترین مرتبه [[قرب الهی]] رسیده‌اند و عالی‌ترین [[درجه]] کمال ممکن را کسب کرده‌اند و مصداق اتم و اکمل "[[انسان کامل]]" شده‌اند، مظاهر اسماء و [[صفات]] [[ربوبی]] گشته‌اند و در پرتو آن به [[قدرت]] و [[ولایت مطلقه]] تکوینی‌اش دست یازیده‌اند.

*از این‌رو رو آنان بر [[تصرف]] در کائنات توانا گشته‌اند و موجودات زمینی و آسمانی مسخّر آنها شده است. آنان بر حقایق هستی [[آگاه]] گردیده‌اند، وسائط فیوضات ربانی به موجودات شده‌اند و نقش مهم و کلیدی [[هدایت باطنی]] و [[معنوی]] [[انسان]]<ref>بیشترین نقش ائمه{{عم}} در هدایت و رهبری مردم به سوی رشد و کمال معنوی به همین قسم ولایت و رهبری معنوی و باطنی ائمه{{عم}} برمیگردد. (ر.ک، المیزان، ج۱، ص۲۷۲ و ج۱۴، ص۳۰۴؛ مجموعه آثار، ج۳، ص۲۸۰ - ۲۸۶.)</ref> را با تصرّف در [[نفوس]] مستعد و تاثیرگذاری در آن برعهده دارند<ref>برای آگاهی بیشتر در این زمینه، به منابع زیر رجوع کنید: شمیم ولایت، ص۴۳۱ و ۴۸۲؛ المیزان، ج۱۴، ص۳۰۴؛ مجموعه.آثار، ج۳، ص۲۸۴- ۲۸۵؛ ولایت کلیه، ص۲۸۳ - ۲۸۶؛ ولایت تشریعی و ولایت تکوینی از دیدگاه علم و فلسفه، جعفر سبحانی، ص۲۶ - ۲۹ و ۳۸ - ۴۱.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۶۳-۶۴.</ref>

#گرچه [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه]]{{عم}} دارای [[ولایت مطلقه]] [[تکوینی]] و [[تشریعی]] هستند، ولی باید به دو مسئله مهم در این زمینه توجه داشت:

##آنان به رغم اینکه به بالاترین [[درجه]] و [[مقام]] [[انسانی]] یعنی "[[انسان کامل]]" نایل شده‌اند ولی باز انسانند و موجود ممکن و مخلوق [[خدا]]؛

##با ملاحظه مسئله نخست باید [[ولایت مطلقه]] آنها را توجیه و تبیین کرد، به این صورت که آنان این [[ولایت مطلقه]] را به مقدار وُسع [[انسانی]] و به عنوان موجود ممکن و نیز به [[اذن]] و [[اراده خداوند]] دارا هستند و آنها و هیچ [[انسان کامل]] و یا موجود متعالی دیگری خارج از [[مصلحت]] [[الهی]] و [[اذن]] و [[اراده]] او [[قادر]] به هیچ کاری نیستند. از این‌رو، مقدار تسلّط [[انسان‌های کامل]] [[معصوم]]{{عم}} بر [[انسان]] و [[جهان]]، برای ما کاملاً روشن نیست و ما به خوبی نمی‌دانیم که که آنان تا چه اندازه بر [[جهان]] و موجودات آن [[حاکمیت]] و [[قدرت]] تأثیرگذاری دارند.

*آنچه که براساس آموزه‌های [[وحیانی]] ([[آیات]] و [[روایات]]) می‌توان گفت، این است که آنان در پرتو [[محبت]]، [[عشق]] و [[سرسپردگی]] به [[خداوند]] و [[طاعت]] و [[بندگی]] خالصانه او و نزدیک شدن به درگاهش، وجودشان آن چنان [[نورانی]] شده و تعالی یافته‌اند و رنگ خدایی پیدا کرده‌اند که آینه تمام‌نمای صفات جلال و [[جمال الهی]] و اسماء حسنای او شده‌اند. به همین [[دلیل]]، [[خداوند]] آنان را [[مظهر]] [[قدرت]] و [[ولایت]] مطلقه‌اش گردانیده و بر قدرت‌نمایی و [[اعمال]] [[ولایت]] و تصرف در عالم، توانا ساخته است. در نتیجه، [[کارهای خارق‌العاده]] فراوانی از آنان به صورت [[معجزات]] و [[کرامات]] سرزده است و آنان "مجاری [[فیض الهی]]" در [[نظام هستی]] گشته‌اند<ref>ر.ک: انوار الولایة، ص۲۴۶-۲۸۲.</ref>.

#از آنجا که این شخصیت‌های والا و بی‌همتا، در قلّه صفات کمالی [[انسان]]، [[پاکی]] [[روحی]] و [[پرهیزکاری]] قرار دارند و [[معصوم]] از هرگونه [[گناه]] و اشتباه‌اند و از ارتکاب هرگونه کارهای خلاف [[عقل]] و [[شرع]]، هوس‌آلود و [[نفسانی]] دوری می‌گزینند، هرگز این [[قدرت]] و [[ولایت مطلقه]] [[تکوینی]] [[خدادادی]] و [[تشریعی]] را در جهت رسیدن به [[امیال نفسانی]]، [[منافع]] مادی و [[اهداف]] [[شیطانی]] - همچون [[مستکبران]] و [[طاغوتیان]] - به کار نمی‌گیرند. [[انگیزه]] آنان در تصرفات [[تکوینی]] و [[قدرت]] نمایی فقط برای پیشبرد اهداف خدایی [[رسالت]] و [[وظایف]] امامتشان برای جذب [[مردم]] به [[دین خدا]] و [[هدایت]] و [[رستگاری]] آنان است.

#آنچه ما نسبت به [[ولایت]] و [[قدرت]] [[تکوینی]] و [[تشریعی]] [[پیامبر]] و [[ائمه]]{{عم}} می‌گوییم و آن را [[باور]] داریم بر اساس شواهد و قرائن متقن [[قرآنی]] و [[روایی]] است و به همین [[دلیل]]، با آنچه که [[اهل]] غُلو و [[پیروان]] [[مکتب]] [[تفویض]] می‌گویند، کاملاً تفاوت دارد؛ چون آنان نسبت به [[قدرت]] و [[ولایت]] اولیای خاص [[الهی]]، تلقی شرک‌آمیز و باطلی دارند. از این‌رو، [[ائمه]]{{عم}} درباره آنان فرموده‌اند: "غُلُوکنندگان (در [[مدح]] و [[ستایش]] ما) کافرند و باورمندان به [[تفویض]]، مشرکند"<ref>{{متن حدیث|الْغُلَاةُ كُفَّارٌ وَ الْمُفَوِّضَةُ مُشْرِكُونَ}}بحارالانوار، ج۲۵، باب «نقی الغلو فی النبی و الائمه{{عم}}»، ص۳۲۸.</ref>.

*مراد از "[[غُلات]]" کسانی‌اند که در توصیف [[ائمه]]{{عم}} و ستایششان [[مبالغه]] می‌کنند و آنان را از حدّ [[انسان]] خارج می‌دانند و برای آنان [[قدرت]] مافوق بشری و گونه‌ای از [[استقلال]] در [[اعمال]] [[قدرت]] و [[ولایت]] در [[جهان]] قائل‌اند و با این باورشان برای [[ائمه]]{{عم}} [[شأن]] [[الوهیت]] و خدایی قائل هستند! به همین [[دلیل]]، آنان کافرند.

*"مُفَوضّه" بر این باورند که کارهای [[جهان]]، از قبیل: [[خلق]] کردن، میراندن، روزی دادن و بارانیدن، به اولیای خاص [[الهی]] واگذار شده است و آنان [[اختیار]] تام در انجام این گونه [[کارها]] را دارند<ref>برای آگاهی از معنای واژه‌های «تفویض» و «توکیل» ر.ک: معجم مقاییس اللغه، ج۴، ص۴۶۰؛ الصحاح، ج۳، ص۱۰۹۹؛ المصباح المنیر، ص۵۵۰؛ اقرب الموارد، ج۵، ص۸۲۴ - ۸۲۵، ماده «وکل».</ref> و [[نماینده]] تام الاختیار [[خداوند]] در [[نظام هستی]] و شریک کارهای اویند!<ref>«متکلمان معتزله» طرفدار تفویض به معنای یاد شده‌اند. (ر.ک: شرح اصول خمسه، قاضی عبدالجبار معتزلی، ص۲۲۳ - ۲۴۱).</ref> از این‌رو، آنان مشرکند.

* [[امام رضا]]{{ع}} که با هر دو گروه یاد شده رو به رو بود، در دعای زیر، نزد [[خداوند]] از آنان [[تبرّی]] می‌جوید: پروردگارا، من از گفتار کسانی که در [[حق]] ما مطالبی را می‌گویند که ما نگفته‌ایم، [[تبرّی]] می‌جویم. پروردگارا، [[خلقت جهان]] و روزی [[بندگان]] از آنِ تو است، تو را می‌پرستیم و از تو [[یاری]] می‌طلبیم. بارالها، تو [[آفریدگار]] ما و [[آفریدگار]] [[پدران]] و [[فرزندان]] ما هستی! پروردگارا، [[ربوبیت]] و [[الوهیت]] [[شایسته]] توست، از کسانی که تصوّر می‌کنند که ما پروردگارشان هستیم با می‌اندیشند که [[خالق]] و رازق آنان هستیم، [[برائت]] و [[بیزاری]] می‌جوییم. بارالها، این سخنان را به آنان نگفته‌ایم ما را به گفتار آنان [[مؤاخذه]] نفرما<ref>بحارالانوار، ج۲۵، ص۲۴۳.</ref>.

* [[استاد مطهری]] در تبیین درست [[ولایت مطلقه]] [[تکوینی]] می‌نویسد: مقصود از [[ولایت]] تصرّف یا [[ولایت تکوینی]] این نیست که بعضی جُهال پنداشته‌اند که [[انسانی]] از [[انسان‌ها]] سمت [[سرپرستی]] و قیمومت نسبت به [[جهان]] پیدا کند، به طوری که او گرداننده [[زمین]] و [[آسمان]] و [[خالق]] و رازق و [[محیی]] و [[ممیت]] من جانب [[الله]] باشد... [[ادب]] [[اسلامی]] اقتضا می‌کند که ما [[خلق]] و [[رزق]] و [[احیا]] و اماته و امثال اینها را به غیر [[خدا]] نسبت ندهیم؛ زیرا [[قرآن]] می‌کوشد که ما از اسباب و وسائط عبور کنیم و به منبع اصلی دست یابیم و توجّه به [[کارگزار]] کلّ [[جهان]] باشد که وسائط نیز [[آفریده]] او و مجری امر او و [[مظهر]] [[حکمت]] او می‌باشند... مجموع قرائن [[قرآنی]] و قرائن [[علمی]] که نزد ما هست، اجمالاً وصول [[انسان]] را به مرتبه‌ای که اراده‌اش بر [[جهان]] [[حاکم]] باشد، ثابت می‌کند، اما در چه حدودی؟ آیا هیچ حدی ندارد و یا محدود به حدّی است؟ مطلبی است که از عهده ما خارج است<ref>مجموعه آثار، ج۳، ص۲۸۶ - ۲۸۷.</ref>.

*بنابراین، مقدار [[ولایت]] [[امامان معصوم]]{{عم}} و چگونگی [[اعمال]] [[ولایت]] از سوی آنان برای ما کاملاً روشن نیست؛ اما روشن است که آنان در [[اعمال]] [[ولایت]] و تصرّف ولایی، هرگز مستقل از [[خداوند]] و بدون [[اذن]] و [[اراده]] او عمل نمی‌کنند<ref>برای تحقیق بیشتر در این زمینه‌ها ر.ک: تفسیر موضوعی قرآن، عبدالله جوادی آملی، ج۹، ص۱۰۷ - ۱۱۰؛ ولایت تکوینی و ولایت تشریعی، صافی گلپایگانی، ص۱۰۰ - ۱۱۰؛ ولایت تشریعی و ولایت تکوینی، جعفر سبحانی، به ویژه ص۲۶ - ۷۶، همو، جبر و اختیار، ص۲۴۲ - ۲۶۳؛ ترجمه و شرح اصول کافی، محمدباقر کمره‌ای، ج۲ (۱ - ۲)، ص۲۸ - ۳۳.</ref><ref>[[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| امامت و رهبری]]، ص:۶۴-۶۷.</ref>

* [[پرونده:457575.jpeg|22px]] [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|'''بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت''']]

* [[پرونده:1100439.jpg|22px]] [[عبدالله ابراهیم‌زاده آملی|ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله]]، [[امامت و رهبری - ابراهیم‌زاده آملی (کتاب)| '''امامت و رهبری''']]

[[رده:بررسی انطباق شئون امامت]]