سلام در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[سلام در لغت]] - [[سلام در قرآن]] - [[سلام در حدیث]] - [[سلام در معارف و سیره نبوی]] - [[سلام در فقه اسلامی]] - [[سلام در جامعه‌شناسی اسلامی]] - [[سلام در حقوق اسلامی]]

در [[قرآن کریم]] از سلام به عنوان تحیت [[بهشتیان]] نام برده شده است: {{متن قرآن|دَعْوَاهُمْ فِيهَا سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَتَحِيَّتُهُمْ فِيهَا سَلَامٌ وَآخِرُ دَعْوَاهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ}}<ref>«دعای آنان در آن (بهشت) سبحانک اللّهم «پاکا که تویی بار پروردگارا» ست و درودشان، «سلام» و پایان دعاشان، الحمد للّه ربّ العالمین «سپاس خداوند پروردگار جهانیان را»» سوره یونس، آیه ۱۰.</ref> و بدان امر شده است. {{متن قرآن|لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى الْمَرِيضِ حَرَجٌ وَلَا عَلَى أَنْفُسِكُمْ أَنْ تَأْكُلُوا مِنْ بُيُوتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أُمَّهَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ إِخْوَانِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخَوَاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَعْمَامِكُمْ أَوْ بُيُوتِ عَمَّاتِكُمْ أَوْ بُيُوتِ أَخْوَالِكُمْ أَوْ بُيُوتِ خَالَاتِكُمْ أَوْ مَا مَلَكْتُمْ مَفَاتِحَهُ أَوْ صَدِيقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَأْكُلُوا جَمِيعًا أَوْ أَشْتَاتًا فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُيُوتًا فَسَلِّمُوا عَلَى أَنْفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِنْ عِنْدِ اللَّهِ مُبَارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِكَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآيَاتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ}}<ref>«بر نابینا و بر لنگ و بر بیمار و بر شما گناهی نیست که از (خوراک و آذوقه) خانه‌های خویش بخورید یا از خانه‌های پدرانتان یا خانه‌های مادرانتان یا خانه‌های برادرانتان یا خانه‌های خواهرانتان یا خانه‌های عموهایتان یا خانه‌های عمّه‌هایتان یا خانه‌های دایی‌هایتان یا خانه‌های خاله‌هایتان یا آن خانه‌ای که کلیدش را در اختیار دارید یا (خانه) دوستتان؛ نیز (بر شما گناهی نیست) در اینکه با هم یا پراکنده غذا بخورید پس چون به هر خانه‌ای در آمدید به همدیگر درود گویید، درودی خجسته پاکیزه از نزد خداوند؛ بدین گونه خداوند آیات را برای شما روشن می‌دارد باشد که خرد ورزید» سوره نور، آیه ۶۱.</ref>، چنان که در [[روایات]]، از سنت‌های [[رسول خدا]] {{صل}} و از [[مستحبات]] مؤکد شمرده شده است. ابتدا به سلام و مقدم داشتن آن بر هر سخنی، [[سلام کردن]] به [[کودکان]] و افشای سلام؛ یعنی سلام کردن به هر کس که [[انسان]] با او برخورد می‏‌کند، مورد تأکید و سفارش قرار گرفته است<ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۵۵ ـ ۶۳.</ref>.

پیشی گرفتن در سلام به [[مسلمانان]]، [[مستحب]] مؤکّد و ترک آن [[مکروه]] است<ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۵۷ .</ref>، مگر [[نمازگزار]] که ابتدا به سلام برای او جایز نیست<ref>العروة الوثقی، ج۳، ص۱۵.</ref>. برخی، سلام کردن به نمازگزار را مکروه دانسته‌‏اند<ref>مستند الشیعة، ج۷، ص۶۶ ـ ۶۷؛ العروة الوثقی، ج۳، ص۲۴.</ref>. در مقابل، برخی تفاوتی میان نمازگزار و غیر نمازگزار نگذاشته، سلام کردن را مطلقا، حتی به نمازگزار، مستحب دانسته‌‏اند<ref>الحدائق الناضرة، ج۹، ص۸۹ ـ ۹۰.</ref>؛ بلکه عدم [[کراهت]] سلام کردن به نمازگزار به مشهور نسبت داده شده است<ref>مجمع الفائدة، ج۳، ص۱۲۲.</ref>.

سلام کردن[[زن]] به مرد نامحرم و عکس آن، در صورتی که [[بیم]] [[فتنه]] و افتادن در [[گناه]] نباشد جایز است<ref>الحدائق الناضرة، ج۹، ص۸۳؛ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۳؛ العروة الوثقی، ج۳، ص۲۵.</ref>. قول به [[حرمت]] سلام کردن زن به مرد نامحرم به مفهوم کلمات بسیاری از [[فقها]] نسبت داده شده است<ref>مجمع الفائدة، ج۳، ص۱۲۰.</ref>. البته برخی به کراهت سلام کردن مرد بر [[زن]] [[جوان]] نامحرم تصریح کرده‏‌اند<ref>غنائم الأیام، ج۳، ص۲۳۷.</ref>.

در مقابل، برخی گفته‏‌اند: سلام کردن به آنچه عنوان تحیت و سلام بر آن صادق است، تحقق می‏‌یابد؛ خواه با ترکیب «سلام علیکم» باشد یا «علیکم السّلام» و یا «سلام» به [[تنهایی]]؛ در نتیجه با هر صیغه‏‌ای ادا شود، پاسخ آن واجب خواهد بود<ref>مختلف الشیعة، ج۲، ص۲۰۴؛ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۴.</ref>.

پاسخ سلام واجب فوری است<ref>مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۶۹؛ جواهرالکلام، ج۱۱، ص۱۱۱.</ref>؛ بدین معنا که سلام شونده باید در پاسخ دادن [[شتاب]] کند؛ در حدّی که عرف او را تارک آن نداند. بنابر این، [[پاسخگویی]] پس از اتمام کلمه یا [[کلام]] در صورتی که سلام در اثنای آن صورت گرفته باشد، ضرری به فوری بودن نمی‌‏رساند<ref>ذخیرة المعاد، ص۳۶۷؛ الحدائق الناضرة، ج۹، ص۸۱.</ref>.

پاسخ سلام [[کودک]] ممیّز نیز [[واجب]] است؛ لکن در صورتی که سلام بر جمع باشد، در جواز اکتفا به پاسخ وی، [[اختلاف]] است<ref>الحدائق الناضرة، ج۹، ص۷۵ ـ ۷۶؛ مستند الشیعة، ج۷، ص۷۱؛ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۷.</ref>. برخی، پاسخ دادن به سلام کودک ممیّز را واجب ندانسته‌‏اند<ref>مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۶۷ ـ ۹۶۸.</ref>.

 

در اینکه پاسخ سلام [[کافر]] واجب است یا نه [[اختلاف]] است<ref> مستند الشیعة، ج۷، ص۷۴.</ref>.

آیا نماز گزار می‏‌تواند جواب سلام را نیکوتر از سلام بدهد، مانند آنکه در پاسخ «سلام علیکم» بگوید «سلام علیکم و [[رحمة]] اللّه‏»؟ اختلاف است<ref>مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۶۴؛ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۳.</ref>.

 

هرگاه یکی از [[نمازگزاران]] سلام را پاسخ دهد، آیا پاسخگویی بر دیگران نیز جایز بلکه [[مستحب]] است، یا نه؟ مسئله اختلافی است<ref>مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۶۶ ـ ۹۶۷؛ جواهر الکلام، ج۱۱، ص۱۰۸.</ref>.

 

هرگاه نماز گزار پاسخ سلام را ندهد و نماز را ادامه دهد، آیا نمازش [[باطل]] می‏‌گردد؟ مسئله اختلافی است<ref>مفتاح الکرامة، ج۴، ص۹۶۹ ـ ۹۷۱.</ref>.

[[مستحب]] است [[انسان]] وقتی وارد خانه‏ای می‏‌شود که کسی در آن نیست، برخود این گونه [[سلام]] کند: {{عربی|"السّلامُ عَلَیْنا مِنْ عِنْدِ رَبِّنا"}}<ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۸۰ ـ ۸۱.</ref> همچنین [[سلام کردن]] به حاضران در مجلس هنگام برخاستن از آن و [[خدا]] حافظی از آنان مستحب است<ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۸۳.</ref>؛ لکن در [[استحباب]] یا [[وجوب]] پاسخ به آن [[اختلاف]] است<ref>تذکرة الفقهاء، ج۹، ص۲۳؛ بحار الأنوار، ج۸۴، ص۲۷۶؛ غنائم الأیام، ج۳، ص۲۳۶؛ صراط النجاة، ج۳، ص۲۹۱.</ref>.

پاسخ دادن سلام به نیکوتر از آن در غیر [[نماز]]، مستحب و مورد تأکید [[قرآن کریم]] است. {{متن قرآن|وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا}}<ref>«و چون به شما درودی گفته شد، با درودی بهتر از آن یا همانند آن پاسخ دهید؛ بی‌گمان خداوند حسابرس همه چیز است» سوره نساء، آیه ۸۶.</ref> نیکویی با گفتن «علیکم السّلام و [[رحمة]] اللّه‏ و برکاته» در پاسخ «سلام علیکم» تحقق می‏‌یابد<ref>تحریر الوسیلة، ج۱، ص۱۸۷.</ref>.

سواره به پیاده؛ ایستاده به نشسته؛ جمع اندک به جمع انبوه و کوچک‏تر به بزرگ‏تر<ref>العروة الوثقی، ج۳، ص۲۶.</ref>. چنان که هنگام سلام کردن فشردن دست غیر مسافر و در آغوش گرفتن مسافر مستحب است<ref>وسائل الشیعة، ج۱۲، ص۷۳.</ref>.<ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۴، ص ۵۱۴-۵۱۷.</ref>