←شام عاشورا
| (۳۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = امام حسین| عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[عاشورا در تاریخ اسلامی]] - [[عاشورا در معارف و سیره حسینی]] - [[عاشورا در معارف مهدویت]] - [[عاشورا از دیدگاه مکاتب و مذاهب]] - [[عاشورا در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | پرسش مرتبط =}} | ||
| موضوع مرتبط = امام حسین | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[عاشورا در تاریخ اسلامی]] - [[عاشورا در معارف و سیره حسینی]] - [[عاشورا در معارف مهدویت]] - [[عاشورا در | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
{{سوگواری امام حسین}} | {{سوگواری امام حسین}} | ||
'''عاشورا''' روز دهم [[محرم]] و روز [[شهادت]] [[سالار شهیدان]] و [[فرزندان]] و [[اصحاب]] او در [[کربلا]] است. روز عاشورا مظهر مظلومیت و [[مکتب]] درس‌های [[مقاومت]] و [[شجاعت]] و فداکاری در راه [[حق]] و [[آزادی]] است. [[امامان]] {{ع}} پیوسته این روز را زنده نگه داشته و [[پیروان]] خود را به آن بزرگداشت توصیه می‌کردند. | '''عاشورا''' روز دهم [[محرم]] و روز [[شهادت]] [[سالار شهیدان]] و [[فرزندان]] و [[اصحاب]] او در [[کربلا]] است. روز عاشورا مظهر مظلومیت و [[مکتب]] درس‌های [[مقاومت]] و [[شجاعت]] و فداکاری در راه [[حق]] و [[آزادی]] است. [[امامان]] {{ع}} پیوسته این روز را زنده نگه داشته و [[پیروان]] خود را به آن بزرگداشت توصیه می‌کردند. | ||
==معناشناسی== | == معناشناسی == | ||
«عاشورا» از ریشه عربی «[[عشر]]» به معنای [[روز]] دهم است<ref>فراهیدی، کتاب العین، ۱/۲۴۹؛ دهخدا، لغتنامه، ۹/۱۳۸۱۵–۱۳۸۱۶.</ref> برخی نیز عاشورا را واژه‌ای عبرانی دانسته‌اند که از کلمه «عاشور» گرفته شده است و به معنای روز دهم ماه تشری از ماه‌های [[یهودی]] است<ref>سعیدی و صفایی، عاشورا چاپ‌شده در دائرةالمعارف تشیع، ۱۱/۱۵.</ref>. پس از [[شهادت امام حسین]]{{ع}} و [[یاران]] حضرت در [[واقعه کربلا]] در [[روز دهم محرم]] سال ۶۱ هجری به آن روز «عاشورا» گفتند<ref>طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۵/۳۹۴؛ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله، ۹۶؛ قمی، منتهی الآمال، ۴۷۶ و ۵۲۲.</ref>.<ref>[[محمد امین صادقی ارزگانی|صادقی ارزگانی، محمد امین]]، [[عاشورا (مقاله)| مقاله «عاشورا»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص۱۷۱ ـ ۱۷۹.</ref> | |||
== | == پیشینه == | ||
در | عاشورا در [[تاریخ]] [[جاهلیّت]] [[عرب]]، از روز‌های [[عید]] رسمی و ملّی بوده و در آن روزگار، در چنین روزی [[روزه]] می‌گرفتند، روز جشن ملّی و مفاخره و [[شادمانی]] بوده است و در چنین روزی لباس‌های فاخر می‌پوشیدند و چراغانی و خضاب می‌کردند. در [[جاهلیّت]]، این روز را [[روزه]] می‌گرفتند. در [[اسلام]]، با [[تشریع]] روزۀ [[رمضان]]، آن [[روزه]] [[نسخ]] شد. گفته‌اند: علت نام‌گذاری روز دهم [[محرّم]] به عاشورا آن است که ده نفر از [[پیامبران]] با ده [[کرامت]] در این روز، مورد [[تکریم]] [[الهی]] قرار گرفته‌اند<ref>حیاة الإمام الحسین، ج۳، ص۱۷۹؛ به نقل از: الأنوار الحسینیه.</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۹۸؛ [[محمد امین صادقی ارزگانی|صادقی ارزگانی، محمد امین]]، [[عاشورا (مقاله)| مقاله «عاشورا»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص۱۷۱ ـ ۱۷۹.</ref> | ||
==عاشورا | == حادثه عاشورا == | ||
در [[ | {{اصلی|حادثه عاشورا}} | ||
در روز عاشورای سال ۶۱ هجری، [[امام حسین]] {{ع}} در سرزمین [[کربلا]] به دستِ نیروهای "[[ابن زیاد]]" به [[شهادت]] رسید. [[امام حسین]] {{ع}} که حاضر نبود [[تسلیم]] حکومتِ "[[یزید]]" شود، از [[شهر]] خود ([[مدینه]]) به [[مکه]] [[هجرت]] کرد و پس از چند ماه اقامت، به [[دعوت]] [[مردم کوفه]] عازم سرزمین [[عراق]] شد، ولی پیش از رسیدن به [[کوفه]]، در محاصره سربازان [[دشمن]] قرار گرفت. [[روز عاشورا]] میان [[امام]] و [[سپاه]] [[کوفه]] [[جنگ]] در گرفت و [[حسین بن علی]] {{ع}} و [[فرزندان]] و یارانش مظلومانه [[شهید]] شدند. از آن روز، عاشورا مظهر مظلومیت و [[مکتب]] درس‌های [[مقاومت]] و [[شجاعت]] و فداکاری در راه [[حق]] و [[آزادی]] گردید. [[مسلمانان]] به ویژه [[شیعیان]]، این روز بزرگ را به [[سوگواری]] [[امام حسین]] {{ع}} می‌پردازند و با [[اشک]] ریختن در عزای آن [[امام]] [[شهید]]، خاطره آن حماسه را زنده نگه می‌دارند. در عاشورا عظیم‌ترین همایش مذهبی و ریشه‌دارترین سنت‌های [[دینی]] و مردمی در سراسر [[جهان]] برپا می‌شود. [[امامان]] [[شیعه]]، پیوسته این روز را زنده نگه داشته و [[پیروان]] خود را به آن بزرگداشت توصیه می‌کردند<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگنامه دینی (کتاب)|فرهنگنامه دینی]]، ص۹۷.</ref>. | |||
[[ | === عاشورا در مذهب تشیع === | ||
{{همچنین|مذهب تشیع}} | |||
در فرهنگ شیعی، به خاطر واقعۀ [[شهادت امام حسین]] {{ع}} در این روز، عظیم‌ترین روز [[سوگواری]] و ماتم به حساب می‌آید که بزرگترین فاجعه و [[ستم]] در مورد [[خاندان پیامبر]] انجام گرفته و دشمنان اسلام و [[اهل بیت]] این روز را [[خجسته]] شمرده به [[شادی]] می‌پرداختند، امّا [[پیروان]] [[خاندان رسالت]]، به سوگ و عزا می‌نشینند و بر کشتگان این روز می‌گریند. [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|وَ أَمَّا يَوْمُ عَاشُورَاءَ فَيَوْمٌ أُصِيبَ فِيهِ الْحُسَيْنُ {{ع}} صَرِيعاً بَيْنَ أَصْحَابِهِ وَ أَصْحَابُهُ حَوْلَهُ صَرْعَى عُرَاةً}}<ref>بحارالأنوار، ج۴۵، ص۹۵.</ref>؛ عاشورا روزی است که [[حسین]] {{ع}} میان یارانش کشته بر [[زمین]] افتاد، [[یاران]] او نیز پیرامون او به خاک افتاده و عریان بودند. [[امام رضا]] {{ع}} فرمود: {{متن حدیث|مَنْ كَانَ يَوْمُ عَاشُورَاءَ يَوْمَ مُصِيبَتِهِ وَ حُزْنِهِ وَ بُكَائِهِ جَعَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يَوْمَ فَرَحِهِ وَ سُرُورِهِ}}<ref>بحارالأنوار، ج۴۴، ص۲۸۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۳۹۴.</ref>. هر کس را که عاشورا روز [[مصیبت]] و [[اندوه]] و [[گریه]] باشد، [[خداوند]] [[قیامت]] را روز [[شادی]] او قرار می‌دهد. در "[[زیارت عاشورا]]" دربارۀ این روز [[غم]] انگیز که [[امویان]] آن را [[مبارک]] می‌دانستند، آمده است: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا يَوْمٌ تَبَرَّكَتْ بِهِ بَنُو أُمَيَّةَ وَ ابْنُ آكِلَةِ الْأَكْبَادِ...}}. در برخی [[احادیث]] [[روز قیام حضرت مهدی]] {{ع}} را نیز مصادف با [[روز عاشورا]] دانسته‌اند<ref>ر. ک: روز قیام حضرت مهدی {{ع}}.</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۹۸.</ref> | |||
==جستارهای وابسته== | [[امامان]] [[شیعه]]، یاد این روز را زنده میداشتند و در آن، مجلس عزا برپا می‌کردند و بر [[امام حسین|حسین بن علی]] {{ع}} میگریستند؛ آن حضرت را [[زیارت]] می‌کردند و به زیارت او [[تشویق]] و امر مینمودند و این روز، روز اندوه‌شان بود<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|فرهنگنامه مهدویت]]، ص۳۰۳ – ۳۰۴؛ [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص ۴۱۱.</ref>. | ||
==قیام عاشورا== | |||
{{اصلی|قیام امام حسین}} | |||
=== زمینه‌های قیام عاشورا === | |||
{{اصلی|زمینه‌های قیام امام حسین}} | |||
[[معاویه]] [[خلیفه]] [[قدرتمند]] [[اموی]]، در [[رجب]] سال ۶۰ ق<ref>طبری، تاریخ، ج۵، ص۳۲۴.</ref> پس از حدود نوزده سال [[خلافت]] مرد و [[یزید]] که در کیاست و تظاهر به [[دینداری]] شباهتی به پدر نداشت، به خلافت رسید. او در نامه‌ای به حاکم [[مدینه]] دستور داد تا از [[حسین بن علی]]{{ع}}، [[عبدالله بن زبیر]] و [[عبدالله بن عمر]] برای وی [[بیعت]] بگیرد و در صورت مخالفت، آنان را به [[قتل]] برساند<ref>طبری، تاریخ، ج۵، ص۳۳۸.</ref>. این نامه سرآغاز عملیِ شروع [[قیام عاشورا]] بود، اما چنین قیامی بدون زمینه‌های [[سیاسی]]، [[اجتماعی]] و [[فرهنگی]] نمی‌توانست پایه‌ریزی شود و از این رو، بایستی برای [[شناخت]] قیام عاشورا این زمینه‌ها بررسی شود. | |||
==== زمینه‌های سیاسی قیام عاشورا ==== | |||
نخستین زمینه سیاسی قیام عاشورا را باید در جریان [[سقیفه بنی‌ساعده]] جستجو کرد که برخی از [[صحابه]] [[جامعه]] را از [[رهبری اهل بیت]]{{عم}} [[محروم]] کردند و سرآغاز [[انحرافی]] شدند که به روی کار آمدن [[امویان]]، به عنوان مهم‌ترین دشمنان [[اسلام]] انجامید. | |||
دومین زمینه سیاسی شکل‌گیری قیام عاشورا تلاش [[بنی‌امیه]] برای [[سلطنت]] موروثی بود. معاویه برای دست‌یابی به این امر، تمام موانع را از سر راه برداشت. از یک سو افراد مستعد برای خلافت، مانند امام حسن{{ع}}، [[سعد بن ابی‌وقاص]]<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۳۱.</ref> (به عنوان آخرین بازمانده از [[شورای شش نفره]] عُمر در تعیین خلافت) و [[عبدالرحمان بن خالد بن ولید]]<ref>ابن عبدالبر، الاستیعاب، ج۲، ص۸۳۰.</ref> را کُشت. از سوی دیگر، معاویه با بذل و بخشش‌های بسیار، مخالفان تأثیرگزار را مانند سعید پسر [[عثمان بن عفان]]<ref>ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲۱، ص۲۲۵.</ref> را تطمیع کرد و در نهایت، مخالفان سرسختی، مانند [[امام حسین]]{{ع}} و [[عبدالله بن زبیر]] را با [[تهدید]] مجبور کرد تا در جلسه اعلام [[ولایتعهدی]] [[یزید]] [[سکوت]] کنند<ref>دینوری، الامامة و السیاسة، ج۱، ص۲۱۲.</ref>. بر این اساس، موروثی شدن [[خلافت]]، زمینه دیگری برای شکل‌گیری [[قیام کربلا]] بود. | |||
==== زمینه‌های [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]] ==== | |||
'''اول، بازگشت به [[فرهنگ جاهلی]]''': با انحراف سیاسی به وجود آمده پس از [[رحلت رسول خدا]]{{صل}}، زمینه برای بازگشت [[جامعه]] به فرهنگ جاهلی فراهم آمد. بازگشت روحیه قبیله‌گرایی به ویژه در مناطقی مانند [[کوفه]] و [[شام]]، نمونه‌هایی از بازگشت فرهنگ جاهلی هستند. | |||
'''دوم، ترویج روحیه اطاعت از حاکم''': [[معاویه]] برای تحکیم [[حکومت]] خویش کوشید با حمایت از [[مرجئه]]<ref>مرجئه با تعریف ایمان به اعتقاد قلبی، بر این باور بود که عمل در تعریف ایمان نقشی ندارد و می‌توان حتی با ارتکاب گناه کبیره مؤمن بود که در پرتو این اعتقاد، حاکمان فاسق اموی مؤمن قلمداد می‌شدند.</ref> و ترویج [[عقیده]] [[جبرگرایی]]، روحیه [[اعتقادی]] [[مردم]] را بر اساس اطاعت از حاکم و والی پایه‌ریزی کند، هرچند آنان مرتکب [[فسق]] شوند. | |||
'''سوم، [[مبارزه]] با نشر [[فضائل اهل بیت]]'''{{عم}}: جلوگیری از نشر فضائل اهل بیت{{عم}}، به ویژه [[فضائل امام علی]]{{ع}} از سیاست‌های اصلی معاویه بود<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۱، ص۴۴.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۱۵۱؛ [[محمد امین صادقی ارزگانی|صادقی ارزگانی، محمد امین]]، [[عاشورا (مقاله)| مقاله «عاشورا»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص۱۷۱ ـ ۱۷۹.</ref> | |||
===اهداف قیام عاشورا=== | |||
{{اصلی|اهداف قیام امام حسین}} | |||
با بررسی دقیق زمینه‌های [[قیام]]، می‌توان به صورت کلی فضای [[سیاسی]] ـ [[اجتماعی]] [[جامعه اسلامی]] در [[زمان]] مرگ معاویه را جامعه‌ای ترسیم کرد که از جهات مختلف دچار [[انحراف]] شده بـود. بر این اساس و نیز با توجه به [[وظایف]] اصلی [[جایگاه امامت]]، اهداف قیام عاشورا را می‌توان مواردی، مانند تلاش برای [[حفظ دین]] از [[انحرافات]]، [[اصلاح]] [[امّت]]، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، [[مبارزه با بدعت‌ها]] و [[برپایی عدالت]] دانست که در سخنان امام حسین{{ع}} نیز بدان‌ها اشاره شده است<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۱۵۳؛ [[محمد امین صادقی ارزگانی|صادقی ارزگانی، محمد امین]]، [[عاشورا (مقاله)| مقاله «عاشورا»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)| دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص۱۷۱ ـ ۱۷۹.</ref>. | |||
=== درس‌های نهضت عاشورا === | |||
در نهضت عاشورای [[امام حسین]]{{ع}} درس‌های زیادی از ابعاد مختلف سیاسی، [[عبادی]] و [[اخلاقی]]، برای [[امت اسلامی]] و برای همه آزادی‌خواهان و حق‌طلبان [[جهان]] وجود دارد که به چند مورد از مهمترینِ آنها اشاره می‌شود: | |||
# [[اخلاص]] و [[توکل]]: مکتب عاشورا به مردم [[آموزش]] داد که همواره [[رضای خدا]] را در نظر داشته باشند و به آنچه او پیش می‌آورد، [[راضی]] باشند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۵۳–۵۶.</ref>. | |||
# [[ایستادگی]] در برابر [[مشکلات]]: [[امام حسین]]{{ع}} تحمل [[مصیبت]]، بی‌تابی‌نکردن و نداشتن [[ترس]] از فجایع و [[مصیبت‌ها]] در [[راه خدا]] را به [[مسلمانان]] [[آموزش]] داد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۷/۴۱۴.</ref>. | |||
# [[ایستادگی در برابر ظلم]] و نترسیدن: نهضت عاشورا همه مسلمانان و بلکه همه [[انسان‌ها]] را ستم‌ستیز بار می‌آورد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۸ و ۳۱۵.</ref> و درست به همین سبب است که همواره حکومت‌های طاغوتی مردم را از تشکیل مجلس [[بزرگداشت]] عاشورا و دسته‌های [[عزاداری]] بازمی‌داشتند<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۰/۳۱۶.</ref>. | |||
# [[اتحاد]] [[امت اسلامی]]: عاشورا موجب سازماندهی و اتحاد میان امت اسلامی و [[نهضت عاشورا]] همه را زیر بیرق [[حسینی]]، مجتمع و [[متحد]] می‌سازد<ref>امام خمینی، صحیفه، ۱۶/۳۴۴–۳۴۵.</ref>.<ref>[[محمد امین صادقی ارزگانی|صادقی ارزگانی، محمد امین]]، [[عاشورا (مقاله)| مقاله «عاشورا»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی ج۷]]، ص۱۷۱ ـ ۱۷۹.</ref> | |||
== شب عاشورا == | |||
{{اصلی|شب عاشورا}} | |||
شب دهم [[محرّم]] [[سال]] ۶۱ هجری، [[امام حسین]] {{ع}} و یارانش با [[نیایش]] و [[نماز]]، به آماده‌سازی خود و سلاح‌ها و تحکیم میثاق‌های [[استوار]] [[یاری]] و [[فداکاری]] پرداختند، چرا که فردای آن روز، حماسۀ عظیم عاشورا و [[شهادت]] حیات‌بخش آنان رقم می‌خورد. شب عاشورا را [[امام حسین]] {{ع}} از سپاه کوفه مهلت خواست تا به [[عبادت]] و [[تلاوت]] بپردازد. همان شب، برای یارانش سخنرانی کرد و آنان مراتب [[اخلاص]] و وفای خویش را در سخنرانی‌های پرشور خود ابراز کردند<ref>حیاة الامام الحسین، ج۳، ص۱۷۵.</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۶۲.</ref> | |||
== شام عاشورا == | |||
{{اصلی|شام عاشورا}} | |||
شام غریبان یا شام عاشورا، در اصطلاح، به [[مراسم سوگواری]] شبانه در شب یازدهم [[محرّم]] گفته می‌شود که [[مردم]] به‌صورت دو گروه مجزّا، پس از غروب [[آفتاب]] عاشورا در مسجدها و تکیه‌ها، با خواندن نوحه‌های [[غمگین]]، یاد [[اسرای اهل بیت]] را گرامی می‌دارند. این برنامه، اغلب با در [[دست]] داشتن شمع‌هایی و در شب تاریک یازدهم [[محرّم]] انجام می‌گیرد و بیشتر از کودکان و نهالان در این [[سوگواری]] تمثیلی استفاده می‌شود. یاد کردی است از آوارگی اهل بیت امام حسین {{ع}} و کودکان بازمانده از [[شهدای کربلا]] که در غروب عاشورا، بی‌پناه و درمانده، در [[ظلمت]] اندوه‌بار شب، در دشت و بیابان [[کربلا]] به سر آوردند<ref>تعزیه در ایران، صادق همایونی، ص۲۸۹.</ref>.<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۶۰.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | |||
* [[واقعه کربلا]] | * [[واقعه کربلا]] | ||
| خط ۲۹: | خط ۶۶: | ||
# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگنامه مهدویت''']] | # [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگنامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگنامه مهدویت''']] | ||
# [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']] | # [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']] | ||
# [[پرونده:IM010522.jpg|22px]] پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|'''تاریخ اسلام بخش اول ج۲''']] | |||
# [[پرونده:IM009875.jpg|22px]] [[محمد امین صادقی ارزگانی|صادقی ارزگانی، محمد امین]]، [[عاشورا (مقاله)| مقاله «عاشورا»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۷ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۷''']] | |||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۳۷: | خط ۷۶: | ||
[[رده:محرم]] | [[رده:محرم]] | ||