عصمت امام در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[عصمت امام در قرآن]] - [[عصمت امام در حدیث]] - [[عصمت امام در کلام اسلامی]] - [[عصمت امام در تاریخ اسلامی]] - [[عصمت امام در معارف و سیره امام حسن]] - [[عصمت امام در معارف و سیره حسینی]] - [[عصمت امام در معارف و سیره سجادی]] - [[عصمت امام در معارف و سیره امام باقر]] - [[عصمت امام در معارف و سیره امام صادق]] - [[عصمت امام در معارف و سیره امام کاظم]] - [[عصمت امام در معارف و سیره رضوی]] - [[عصمت امام در معارف مهدویت]] - [[عصمت امام در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[عصمت امام از دیدگاه اهل سنت]]

| پرسش مرتبط  = عصمت (پرسش)

بحث از '''عصمت امام در تاریخ اسلامی'''، به خلاف بحث از اصل مسأله [[عصمت]] که ریشه در سایر ادیان دارد، نه تنها در ادیان قبل وجود ندارد، بلکه از اختصاصات امامیه است. هر چند بر اساس [[آیات قرآن]] و [[روایات]]، [[اهل بیت]]{{ع}} از ارتکاب هر گونه [[گناه]]، [[خطا]]، اشتباه و نسیانی مصون هستند، اما تصریح به عصمت ایشان و بحث و گفتگو پیرامون آن، تا قبل از عصر صادقین{{ع}} به چشم نمی‌خورد. همین مسأله موجب شده تا برخی چنین توهم کنند که این بحث از ابداعات [[هشام بن حکم]] از شاگردان [[امام صادق]]{{ع}} است. با این حال نگاهی به تاریخ اسلامی حاکی از [[اعتقاد]] [[مسلمانان]] و [[اصحاب ائمه]]{{ع}} به مصونیت [[امامان]] از گناه و [[اشتباه]] و خطاست با این تفاوت که از عصر صادقین{{ع}} اعتقاد به این مسأله و گفتگو پیرامون آن، به طور گسترده‌تری از سوی [[امامان معصوم]] مطرح و توسط [[اصحاب]] بزرگ آن حضرات تبیین و نقل گردیده است.

== معناشناسی ==

عصمت، واژه‌ای عربی و از ماده {{عربی|«عَصِمَ يَعْصِمُ»}} است که در لغت سه معنا برای آن ذکر شده؛ یکی: {{عربی|«مَسَکَ»}} به معنای حفظ و نگهداری<ref>راغب اصفهانی این معنا را برای واژه «عَصَمَ» آورده و می‌گوید: {{عربی|العصم: الإمساک و الاعتصام الاستمساک... (وقوله: «وَلَا تُمْسِکُوا بِعِصَمِ الْکَوَافِرِ» والعصام ما یعصم به‌ ای یشد و عصمة الأنبیاء حفظه إیاهم}}؛ راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات، ص۵۶۹ ـ ۵۷۰ و {{عربی|عصم الله فلاناً من المکروه: ای حفظه و وقاه}}؛ یعنی [[خداوند]] فلانی را از [[مکروه]] حفظ کرده ({{عربی|عصمه}}) بعنی او را حفظ کرد و نگهداشت. المنجد، ص۱۵۰.</ref>، دوم: {{عربی|«مَنَعَ»}} به معنای مانع شدن<ref>ر.ک: فراهیدی،خلیل بن احمد، العین ج ۱ ص۳۱۴؛ فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، قاموس محیط، ج۴، ص۱۵۱؛ الجوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، ج۵، ص۱۹۸۶، ابن منظور، لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۳.</ref> و سوم به معنای وسیله بازداشتن<ref>ابن‌منظور، از زجاج نقل می‌کند: {{عربی|أَصْلُ العِصْمَةِ الحبْلُ. و كلُّ ما أَمْسَكَ شَيئاً فقد عَصَمَهُ}}لسان العرب، ج۱۲، ص۴۰۵. یعنی، لغت عصمت در اصل به معنای طناب و ریسمان وضع شده است، ولی سپس از این معنا توسعه یافته و برای هر چیزی که موجب امساک و [[حفظ]] چیز دیگری شود، به کار می‌رود.</ref>. با این وجود واژه «[[عصمت]]»، به معنای «گرفتن» و «نگهداری» مناسب‌تر از معنای «مانع شدن» است و شاید به همین جهت است که برخی لغویون نیز «اعصم» را به معنای «مَسْک» و «اعتصام» را به «استمساک» معنا کرده‌اند<ref>ر.ک: المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۶ ـ ۳۳۷.</ref>.<ref>[[سید علی حسینی میلانی|حسینی میلانی، سید علی]]، [[عصمت از منظر فریقین (کتاب)|عصمت از منظر فریقین]]، ص۱۴.</ref>

#'''عصمت به معنای [[لطف]]''': مرحوم [[شیخ مفید]] نخستین متکلم [[امامیه]] است که به تعریف عصمت پرداخته است. از نظر او عصمت از ناحیه [[خداوند متعال]]، همان [[توفیق]] و لطف او برای حجت‌های اوست و اعتصام به این عصمت به وسیله [[حجج الهی]] برای [[حفظ دین]] خداوند از ورود [[گناهان]] و خطاها در آن است<ref>محمدبن محمدبن نعمان، شیخ مفید، تصحیح الاعتقادات الامامیة، ص۱۲۸.</ref>. متکلمان امامیه به تبع مرحوم مفید قرن‌ها عصمت را به لطف تعریف کرده‌اند و بزرگانی همچون [[سیدمرتضی]]، [[شیخ طوسی]]، [[نوبختی]]، نباطی<ref>علی بن یونس نباطی، الصراط المستقیم، ج۱، ص۵۰.</ref> و مانند آنها در آثار خود آن را به کار برده‌اند.

== پیشینه [[عصمت امامان]] در [[اسلام]] ==

اعتقاد به عصمت، جزو نخستین [[تعالیم اسلامی]] بوده و از همان ابتدای ظهور اسلام میان [[مسلمانان]] رواج داشته است. عده‌ای از بزرگان بر این عقیده‌اند که به کار بردن اصطلاح عصمت، همچون بسیاری از اصطلاحات [[کلامی]] دیگر، بعد از پیدایش و [[رشد]] [[علم کلام]]، در [[زمان]] [[امام صادق]] {{ع}} بوده است<ref>رسالة التقریب، ش۲، ص۱۳۳.</ref>. ولی می‌توان گفت هر چند این اصطلاح، یک اصطلاح [[قرآنی]] نیست، امّا شواهد و قراین نشان می‌دهند که در صدر اسلام و از [[زبان]] خود [[رسول الله]] {{صل}} برای تبیین این مقام معنوی و [[الهی]]، از این اصطلاح استفاده می‌شده است<ref>[[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]، ص۲۶.</ref>. در ادامه ابتدا به دیدگاه خاورشناسان درباره پیشینه عصمت در اسلام اشاره کرده و سپس به بررسی پیشینه عصمت در تاریخ اسلام در دو بخش عصر حضور و عصر غیبت می‌پردازیم.

=== دیدگاه [[خاورشناسان]] ===

خاورشناسان اصل پیدایش [[عصمت]] را به نیمه نخست قرن دوم به وسیله [[امام باقر]] {{ع}} یا [[امام صادق]] {{ع}} یا [[هشام بن حکم]] یا [[غالیان]] نسبت می‌دهند، به عنوان نمونه ایگناس گلدزیهر (۱۸۵۰ - ۱۹۲۱) یکی از [[یهودیان]] مستشرق، درباره [[عصمت امام]] معتقد است که [[مسلمانان]] در ابتدا با اندیشه عصمت آشنایی نداشتند، اما بعد از [[فتح]] [[ایران]] و [[شکست]] ساسانیان این [[باور]] [[ایرانی]] به درون شیعیان راه یافت، زیرا [[پادشاهان]] ساسانی برای مشروعیت بخشیدن به [[قوانین]] [[حکومتی]]، خود را [[مصون از خطا]] و [[معصوم]] معرفی می‌کردند<ref>گرایش‌های تفسیری در میان مسلمانان، ص۱۲.</ref>.

رونالدسون یکی دیگر از [[مستشرقان]] [[مسیحی]] چنین [[اعتقاد]] دارد که نظریه عصمت از [[یهود]] و [[مسیحیت]] گرفته نشده است، زیرا آنان گناهانی را به [[انبیاء]] نسبت می‌دهند و همچنین این نظریه در سده‌های نخستین بین [[مسلمین]] مطرح نبوده و بعدها با تطور [[علم]] کلام شیعه و توسط کتب دانشمندانی مثل [[کلینی]] و [[شیخ صدوق]] و [[شیخ مفید]] به وجود آمده و سپس از راه [[شیعیان]] در [[اعتقادات]] مسلمانان وارد شده است<ref>عقیدة الشیعه، ص۳۲۴ تا ۳۳۰.</ref>.

ویلفرد مادلونگ هم با [[پیروی]] از دیگر مستشرقان اعتقاد دارد نظریه عصمت تا [[زمان]] امام صادق {{ع}} وجود نداشته ولی وقتی ایشان به [[امامت]] رسید [[فقه]] را به [[نظام]] [[شرعی]] جامعی تبدیل کرد و نظریه خود را درباره [[امامت]] مطرح کرد، با این [[تفسیر]] که [[جهان]] یک لحظه هم بدون [[امام]] نمی‌ماند و آن امام باید [[معصوم]] باشد و سپس دانشمندانی مثل [[هشام بن حکم]] و [[شیخ صدوق]] و [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی]] در تطور و [[تکامل]] این نظریه کوشیدند و آن را به [[کرسی]] نشاندند<ref>فرقه‌های اسلامی، ص۱۲۸ و ۱۸۳.</ref>.

[[اشعری]] هم در این‌باره می‌گوید: اعتقاد به عصمت [[امامان]] از [[اعتقادات]] هشام بن حکم می‌باشد<ref>مقالات الإسلامیین، ص۴۸.</ref>. عده دیگر هم گفته‌اند که نظریه عصمت در ابتداء در بین [[معتزله]] وجود داشت و سپس شیعیان نظریه عصمت را از معتزله گرفتند<ref>أضواء علی عقائد الشیعة الامامیه و تاریخهم، ص۲۸۹؛ ر.ک: عصمت، ص۲۲.</ref>. و برخی دیگر گفته‌اند: عصمت بدعتی است که از [[یهود]] و [[نصاری]] وارد در [[دین]] ما شده است<ref>الهیات، ج۳، ص۱۶۳.</ref>. برخی دیگر گفته‌اند: [[فرهنگ]] [[ایران]] باستان و [[اعتقاد]] به [[نور الهی]] باعث شد که [[ایرانیان]] عصمت را وارد [[تشیع]] کنند<ref>اسلام، بررسی تاریخی، ص۱۳۸.</ref> و برخی دیگر مدعی شده‌اند که نظریه عصمت را شیعیان از صوفیان گرفته و وارد تشیع کرده‌اند<ref>تصوف و تشیع، ص۱۲۳؛ امامت و رهبری، ص۵۵.</ref>. برخی دیگر می‌گویند: آموزه‌های زرتشتی عصمت را در [[اسلام]] وارد کرده است که توسط [[سلمان]] [[ایرانی]] به [[پیامبر]] القاء شده است؛ زیرا مطالعه تطبیقی [[آیین‌ها]] و باورهای زرتشتی و [[عقاید اسلامی]] این نکته را نشان می‌دهد که [[حضرت محمد]] مستقیم و غیرمستقیم تأثیراتی از آیین‌ها و باورهای زرتشتی داشته است، مثل اعتقاد به [[پاک]] و معصوم بودن پیامبر<ref>اسلام‌شناسی، ص۲۵.</ref>.<ref>[[مصطفی سلیمانیان|سلیمانیان، م‍ص‍طف‍ی‌]]، [[مقامات امامان (کتاب)|مقامات امامان]]، ص ۲۰۲-۲۰۷.</ref>

==== اندیشه عصمت در عصر حضور پیامبر و ائمه ====

[[قرآن کریم]]، [[سنت نبوی]] و [[سیره]] [[صحابه پیامبر اکرم]] {{صل}} در سال‌های آغازین ظهور اسلام تا [[زمان]] درگذشت آن حضرت، همگی از این واقعیت پرده برمی‌دارند که مسئله [[عصمت]] در آن زمان نیز مطرح بوده است و [[مسلمانان]]، گفته‌های آن حضرت را واقعی و [[وحیانی]] و وی را از [[گناهان]] [[معصوم]] می‌دانستند؛ اگرچه شاید همه آنان در این باره اندیشه‌ای یکسان نداشتند<ref>به عنوان نمونه ر.ک: [[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]] ص ۶۹-۷۹؛ [[بهروز مینایی|مینایی، بهروز]]، [[اندیشه کلامی عصمت (کتاب)|اندیشه کلامی عصمت]]، ص ۱۸۳-۱۹۹.</ref>. [[جامعه]] [[شیعی]] پس از [[پیامبر اکرم]] {{صل}}، با توجه به [[روایات]] متعددی که از آن حضرت درباره [[عصمت امامان]] [[پاک]] {{عم}}، به ویژه [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} صادر شده بود، به طور غالب، عصمت [[امیرمؤمنان]] {{ع}} را پذیرفته بود. اگرچه در [[قلمرو عصمت]] وی، میان [[اصحاب]] وفاقی وجود نداشت. [[امامان]] پاک {{عم}} نیز، نقش انکارناپذیری در ترویج [[اندیشه]] [[عصمت امام]] داشته‌اند، و نخستین برهان‌های عصمت امام در روایت‌های آنان انعکاس یافته است. پس از آن، [[شاهد]] حضور همان برهان‌ها در کلمات اصحابی همچون [[هشام بن حکم]] هستیم.

 

===== نمونه‌هایی در گفتار پیشوایان =====

# [[امیر مؤمنان]]، علی{{ع}} می‌فرماید: {{متن حدیث|وَ الْإِمَامُ الْمُسْتَحِقُّ لِلْإِمَامَةِ لَهُ عَلَامَاتٌ فَمِنْهَا أَنْ يُعْلَمَ أَنَّهُ مَعْصُومٌ‌...}}<ref>محمدباقر مجلسی، بحار الانوار، ج۲۵، ص۱۶۴.</ref>. از شرایط [[رهبران الهی]]، [[پاک]] بودن آنان از [[لغزش]] [[گناه]] است. در این [[روایت]]، از [[عصمت امام]] سخن به میان آمده، ولی [[شیعه]] بر این [[باور]] است که در [[رهبری]] و [[هدایت مردم]]، از این منظر تفاوتی میان [[امام]] به اصطلاح خاص و [[پیامبران]] وجود ندارد. مرحوم [[شیخ مفید]]، طلایه دار [[تفکر]] [[کلامی]] شیعه، بر این یکسان بودن تصریح می‌کند<ref>ر.ک: محمد بن محمد بن نعمان مفید، المقنعه، ج۱، ص۴.</ref>. نکته: در اینجا در مقام اثبات عصمت [[معصومان]] با [[کلام]] خودشان نیستیم تا [[شبهه]] دور به میان آید که چگونه می‌توان با گفتار خود معصومان عصمتشان را [[اثبات]] کرد، بلکه صرفاً سخن از به کار رفتن این کلمه در [[روایات]] است. بیان پیشینه با مقام اثبات متفاوت است.

# [[فلسفه]] [[لزوم]] پیروی مطلق از [[اولی الامر]] در روایتی چنین تبیین شده است: {{متن حدیث|لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ لَا يَأْمُرُونَ بِمَعْصِيَةِ اللَّهِ‌}}<ref>محمد بن علی بن بابویه (صدوق)، علل الشرائع، ج۱، ص۱۰۵.</ref>؛ «زیرا آنان معصوم‌اند و هیچ‌گاه گناه نمی‌کنند و دیگران را نیز به آن دستور نمی‌دهند»<ref>[[جعفر انواری|انواری، جعفر]]، [[نور عصمت بر سیمای نبوت (کتاب)|نور عصمت بر سیمای نبوت]]، ص۵۵؛ [[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]، ص ۲۶.</ref>.

 

===== نمونه‌هایی از باور [[اصحاب ائمه]] =====

# برغم آنکه بر اصل مسأله [[عصمت پیامبر]] و [[امامان]] در برخی [[آیات قرآن کریم]] و [[روایات]] به طور قطع تاکید شده است<ref>ن.ک: همین مدخل، ذیل عنوان اثبات عصمت، ادله عقلی و نقلی.</ref>، اما کیفیت طرح این مسأله توسط آن حضرات فراز و نشیب‌هایی داشته است؛ به گونه‌ای که در دوره‌های نخستین به دلیل اوضاع ویژه [[سیاسی]] و عدم آمادگی [[شیعیان]] برای پذیرش همه معارف، بر مفهوم [[عصمت]]، [[الهی]] بودن<ref>امام سجاد{{ع}} در روایتی می‌فرمایند: {{متن حدیث|الامام منا لایکون الا معصوما و لیست العصمة فی ظاهر الخلقة فیعرف بها و لذلک لا یکون الا منصوصا فقیل له یابن رسول الله{{صل}}: فما معنی المعصوم؟ فقال: هو المعتصم بحبل الله و حبل الله هو القرآن لا یفترقان الی یوم القیامة و الامام یهدی الی القرآن و القرآن یهدی الی الامام ...}}، صدوق، معانی الاخبار، ص۱۳۲.</ref> و معرفی مصادیق آن تاکید می‌شد<ref> به عنوان نمونه امیرمومنان{{ع}} در یکی از خطبه‌های خویش می‌فرمایند: {{متن حدیث|فقد طهرنا من الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و من کل دنیة و کل رجاسة فنحن علی منهاج الحق ...}}نعمانی، کتاب الغیبة، ص۴۴.</ref> اما به مرور زمان این مسأله با جزئیات بیشتری تبیین و استدلال‌هایی نیز برای اثباتش اقامه گردید.

# واژه عصمت و مشتقات آن از جمله [[معصوم]]، از همان قرن نخست هجری در [[سنت نبوی]]<ref>بخاری در صحیح خود در بابی با عنوان «المعصوم من عصم الله» و نیز نسائی و بیهقی از طریق ابوسعید خدری از پیامبراکرم{{صل}} چنین نقل می‌کنند: {{متن حدیث|ما استخلف خلیفة الا له بطانتان بطانة تأمره بالخیر و تحضه علیه و بطانة تأمره بالشر و تحضه علیه و المعصوم من عصم الله}}، بخاری، صحیح بخاری، ج۷، ص۲۳۱؛ نسائی، سنن، ج۷، ص۱۵۸؛ بیهقی، السنن الکبری، ج۱۰، ص۱۱۱؛ زراره از امام صادق{{ع}} و آن حضرت از رسول خدا{{صل}} روایت کرده که ده امر از پایه‌های اسلام است که دهمین آن عصمت به معنای طاعت است. {{متن حدیث|بنی الاسلام علی عشرة اسهم ... والعصمة و هی الطاعة}}، صدوق، الخصال، ج۲، ص۴۴۷.</ref>، مطرح و در کلمات [[امامان شیعه]] نیز متداول بوده است<ref>امام سجاد{{ع}} در روایتی می‌فرمایند: {{متن حدیث|الامام منا لایکون الا معصوما و لیست العصمة فی ظاهر الخلقة فیعرف بها و لذلک لا یکون الا منصوصا فقیل له یابن رسول الله{{صل}}: فما معنی المعصوم؟ فقال: هو المعتصم بحبل الله و حبل الله هو القرآن لا یفترقان الی یوم القیامة و الامام یهدی الی القرآن و القرآن یهدی الی الامام ...}}، صدوق، معانی الاخبار، ص۱۳۲.</ref>. مسأله عصمت امام از گناه، از آغاز شکل‌گیری جامعه شیعی در [[مدینه]] و پس از آن در [[کوفه]] در دوران [[امامت امام علی]]{{ع}} در میان شیعیان آن [[زمان]] مطرح بوده و [[معتقدان]] فراوانی نیز داشته است؛ افزون بر آن [[عصمت امام]] از [[اشتباه]] نیز نزد برخی شیعیان امری مسلم و [[قطعی]] بوده است<ref>به عنوان نمونه می‌توان به این روایت اشاره نمود: محمدبن ثابت از یاران امام سجاد{{ع}} در وصف آن حضرت چنین می‌گوید: امام چیزی جز حق نمی‌گوید. طبری، محمدبن جریر، دلائل الامامة، ص212. این کلام را می‌توان هم ناظر به عصمت از دروغ و هم بیانگر عصمت از اشتباه دانست.</ref>، اگر چه به [[دلایل]] ویژه [[تاریخی]] و سیاسی اعتقاد به عصمت، تا قبل از عصر [[امام صادق]] و [[امام باقر]]{{ع}}، بروز و نمود چشمگیری میان شیعیان نداشته است، اما با تکیه بر روایات و نیز قراین و شواهد دیگر می‌توان مدعی شد که اعتقاد به عصمت در آن زمان و نزد شیعیان امری غریب نبوده بلکه در مواردی یا مناطقی این نظریه، باوری عمومی بوده است.  

# از عصر صادقین{{ع}} [[اعتقاد]] به این مسأله و گفتگو پیرامون آن، به طور گسترده‌تری از سوی [[امامان معصوم]] مطرح و توسط [[اصحاب]] بزرگ آن حضرات تبیین و نقل گردید به گونه‌ای که از عبارات «[[مطهر]]»<ref> به عنوان نمونه امیرمومنان{{ع}} در یکی از خطبه‌های خویش می‌فرمایند: {{متن حدیث|فقد طهرنا من الفواحش ما ظهر منها و ما بطن و من کل دنیة و کل رجاسة فنحن علی منهاج الحق ...}}نعمانی، کتاب الغیبة، ص۴۴؛ از امام مجتبی{{ع}} هم چنین روایت شده که فرمودند: {{متن حدیث|نحن حزب الله الغالبونعترة رسوله الاقربون و اهل بیته الطیبون الطاهرون}}، شیخ مفید، امالی، تحقیق علی اکبر غفاری، ۳۴۸؛ امام کاظم{{ع}} نیز در روایتی فرموده‌اند: {{متن حدیث|اللهم صل علی الائمة من ولده ... المطهرین الذین ارتضیتهم انصارا لدینک}}، ابن قولویه، کامل الزیارات، تحقیق جواد قیومی، ص۴۳-۴۲.</ref> و «علی الحق»<ref> به عنوان نمونه رسول خدا{{صل}} در حدیثی متواتر و صحیح فرموده‌اند: {{متن حدیث|علی مع الحق و الحق مع علیو لن یفترقا حتی یردا علی الحوض یوم القیامة}}، حاکم نیشابوری، المستدرک، ج۳، ص۱۲۴ و خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۲۲؛ ام سلمه نیز چنین نقل کرده: {{متن حدیث|والله ان علیا علی الحق قبل الیوم و بعد الیوم عهدا معهودا و قضاءا مقضیا}}، ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق ج۴۲، ص۱۲۰؛ عمار یاسر نیز درباره امیرالمومنین{{ع}} چنین اظهار نظر کرده: {{متن حدیث| لو لم یبق احد الا خالف علی بن ابیطالب لما خالفته و لا زالت یدی مع یده و ذلک لان علیا لم یزل مع الحق منذ بعث الله نبیه}}، نعمان مغربی، شرح الاخبار، تحقیق: سیدمحمد حسین جلالی، ج۱، ص۷۳۱؛ از مقدادبن اسود هم در دفاع از امیرالمومنین و اهل بیت پیامبر{{ع}} چنین نقل شده: {{متن حدیث|انی والله لاحبهم لحب رسول الله ایاهم و ان الحق معهم و فیهم}}، مسعودی، مروج الذهب، ج2، ص۳۴۳-۳۴۲؛ حذیفة بن یمان هم در دفاع از امیرالمومنین{{ع}} گفته است: {{متن حدیث|...فوالله انه لعلی الحق آخرا و اولا ...}}، مسعودی، مروج الذهب، ج۲، ص۳۸۴-۳۸۳.</ref> که تا پیش از آن استعمال شده و از آن عصمت برداشت می‌شد، فراتر رفته و از واژه «عصمت» استفاده گردید.

# به لحاظ مفهومی، واژه عصمت در این دوران، اغلب بر [[عصمت]] از [[گناه]]، اطلاق می‌شد<ref> ر.ک: صدوق، عیون اخبارالرضا {{ع}}، ج2، ص172-170، روایت امام رضا{{ع}}.</ref> و جهت بیان مصونیت [[امامان]] از [[خطا]]، [[اشتباه]] و فراموشی از واژگان دیگری همچون «مبرا بودن»، «عاری بودن» و «[[منزه]] بودن» استفاده می‌گردید.

# از نکات مهم دوران صادقین{{ع}}، [[توسعه]] [[قلمرو عصمت]] از مصونیت از گناه به [[مصونیت از خطا]]، اشتباه، فراموشی و دیگر [[عیوب]]، بوده است. در دوران امامان بعد نیز بر همین مطلب تاکید گردید<ref>فرازهای زیارت جامعه کبیره خود شاهدی بر این سخن است. {{متن حدیث|اشهد انکم الائمة الراشدون المهدیون المعصومون المکرمون المقربون المتقون الصادقون}} ... {{متن حدیث|عصمکم الله من الزلل و طهرکم من الدنس و اذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا}}، صدوق، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفاری، ج۲، ص۶۱۱-۶۰۹.</ref>.<ref>[[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[عصمت امام (کتاب)|عصمت امام]]، ص۱۶۴ و ۲۱۶.</ref>

 

 

 

 

# [[پیشینه اندیشه عصمت در اسلام به چه زمانی باز می‌گردد؟ (پرسش)]]

[[رده:تاریخچه عصمت]]

[[رده:عصمت امام]]