عصمت امام در حدیث: تفاوت میان نسخه‌ها

| موضوع مرتبط = عصمت امام

| عنوان مدخل  = عصمت امام

| مداخل مرتبط = [[عصمت امام در قرآن]] - [[عصمت امام در حدیث]] - [[عصمت امام در کلام اسلامی]] - [[عصمت امام در تاریخ اسلامی]] - [[عصمت امام در معارف و سیره امام حسن]] - [[عصمت امام در معارف و سیره حسینی]] - [[عصمت امام در معارف و سیره سجادی]] - [[عصمت امام در معارف و سیره امام باقر]] - [[عصمت امام در معارف و سیره امام صادق]] - [[عصمت امام در معارف و سیره امام کاظم]] - [[عصمت امام در معارف و سیره رضوی]] - [[عصمت امام در معارف مهدویت]] - [[عصمت امام در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[عصمت امام از دیدگاه اهل سنت]]

 

== مقدمه ==

یکی از [[اعتقادات]] شیعه دربارۀ [[پیامبران]] و [[امامان معصوم]] {{عم}}، مصونیت آنها از هرگونه گناه، خطا، [[اشتباه]] و نسیان است؛ چراکه [[حجت‌های الهی]]، هادیان [[بشر]] و [[پیشوایان]] مردمند و [[هادی]] بودن [[امامان]] به معنای [[لزوم]] اقتدای به آنها در همه امور است، از این رو ائمۀ [[هدی]] {{ع}} باید مصون از هر خطا، اشتباه و گناهی باشند که این همان عصمت است<ref>در همین خصوص [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} می‌فرمایند: "اینکه [[خداوند]] به [[اطاعت پیامبر]] و [[اولی‌الامر]] [[فرمان]] داده است به این دلیل است که آنان [[پاک]] و معصومند و هرگز به [[معصیت خداوند]] فرمان نمی‌دهند"، {{متن حدیث|إِنَّمَا الطَّاعَةُ لِلَّهِ وَ لِرَسُولِهِ وَ لِوُلَاةِ الْأَمْرِ وَ إِنَّمَا أَمَرَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ بِطَاعَةِ الرَسُولِ لِأَنَّهُ مَعْصُومٌ مُطَهَّرٌ لَا یَأْمُرُ بِمَعْصِیَتِهِ وَ إِنَّمَا أَمَرَ بِطَاعَةِ أُولِی الْأَمْرِ لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ لَا یَأْمُرُونَ بِمَعْصِیَتِهِ}}؛ الخصال، ج۱، ص۱۳۰. همچنین [[امام رضا]] {{ع}} در [[نامه]]‌ای به [[مأمون]]، عصمت هادیان بشر را اینگونه بیان می‌‌کند: "خداوند هرگز [[اطاعت]] کسی را [[واجب]] نمی‌کند با اینکه می‌داند [[مردم]] را [[گمراه]] کرده و باعث [[فریب]] آنها می‌‌شود و هرگز کسی را که می‌داند به [[خدا]] و [[پرستش]] او [[کافر]] می‌شود و شیطان‌پرست می‌‌شود [[انتخاب]] نمی‌کند"، {{متن حدیث|لَا یَفْرِضُ اللَّهُ تَعَالَی طَاعَةَ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یُضِلُّهُمْ وَ یُغْوِیهِمْ وَ لَا یَخْتَارُ لِرِسَالَتِهِ وَ لَا یَصْطَفِی مِنْ عِبَادِهِ مَنْ یَعْلَمُ أَنَّهُ یَکْفُرُ بِهِ وَ بِعِبَادَتِهِ وَ یَعْبُدُ الشَّیْطَانَ دُونَهُ}}؛ عیون أخبار الرضا، ج۲، ص۱۲۵. {{متن حدیث|بِأَنْ عَصَمَهُمْ مِنَ الذُّنُوبِ وَ بَرَّأَهُمْ مِنَ الْعُیُوبِ وَ طَهَّرَهُمْ مِنَ الدَّنَسِ وَ نَزَّهَهُمْ مِنَ اللَّبْسِ وَ جَعَلَهُمْ خُزَّانَ عِلْمِهِ وَ مُسْتَوْدَعَ حِکْمَتِهِ وَ مَوْضِعَ سِرِّهِ وَ أَیَّدَهُمْ بِالدَّلَائِلِ وَ لَوْ لَا ذَلِکَ لَکَانَ النَّاسُ عَلَی سَوَاءٍ}}؛ مجلسی، بحارالأنوار، ج ۲۵ص ۱۸۲: همچنین در توقیعی که حضرت مهدی {{ع}} در پاسخ‌ نامۀ احمد بن اسحاق اشعری نوشت، عصمت امامان را یکی از وجه تمایزات بین امام و مردم معرفی کرده و فرمودند: "فرق میان امام و مأموم، عصمت از گناهان و پاکی از عیب‌ها و آلودگی‌ها و منزّه بودن از اشتباه است و امامان خزانه‌داران علم الهی و امین حکمت و راز خداوند هستند و اگر چنین نبود، آنان با مردم فرقی نداشتند و حق و باطل شناخته نمی‌شد و هرکس به دروغ ادعای امامت می‌کرد"</ref>.<ref>[[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|کلام نوین اسلامی]]، ج۲، ص۳۵۹ ـ ۳۶۲.</ref>

[[عصمت]]، واژه‌ای عربی و از ماده {{عربی|عَصِمَ، یعصِمُ}} است که در لغت در دو معنا به کار رفته؛ یکی مَسَک به معنای [[حفظ]] و نگهداری و دیگری مَنَع به معنای مانع شدن. استعمال واژه عصمت در معنای حفظ و نگهداری به ویژه هنگامی که این کلمه و مشتقات آن به [[خداوند]] اسناد داده شود مورد اتفاق لغت‌نویسان معروف زبان عربی است<ref>[[خلیل بن احمد فراهیدی]] در کتاب"العین" می‌گوید: "عصمت، یعنی اینکه خداوند تو را از [[بدی]] حفظ کند. العین، ج۱، ص۳۱۳. بر این اساس، عَصَمَهُ، یعنی او را حفظ و نگهداری کرد. مصباح المنیر، جزء ۲، ص۷۴. راغب اصفهانی نیز با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|لَا عَاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ إِلَّا مَنْ رَحِمَ}} «امروز هیچ پناهی از «امر» خداوند نخواهد بود جز (برای) آن کس که (خداوند بر او) بخشایش آورده باشد» سوره هود، آیه ۴۳. می‌گوید: "امروز، نگهدارنده و حافظی از امر [[خدا]] نیست" المفردات فی غریب القرآن، ص۳۳۷.</ref>. برخی هم این واژه را به [[امتناع]] به معنای منع کردن یا مانع شدن معنا کرده اند<ref>زبیدی می‌گوید: "عصمت به معنای منع و بازداشتن (از چیزی) است {{متن قرآن|لَا عَاصِمَ الْیَوْمَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ}} «امروز هیچ پناهی از «امر» خداوند نخواهد بود» سوره هود، آیه ۴۳. یعنی امروز هیچ منع کننده و بازدارنده‌ای از کار [[خداوند]] نیست" زبیدی، تاج العروس، ج۸، ص۳۹۹؛ ابراهیم انیس و دیگران، معجم الوسیط، ص۶۰۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت در بینش اسلامی (کتاب)|امامت در بینش اسلامی]]، ص۲۱۳ و ۲۱۴.</ref>

|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}

[[عصمت]] در اصطلاح، نیروی درونی [[حفاظت از گناه]] و [[مصونیت از اشتباه]] است که مایه اعتماد و [[اطمینان]] [[پیروان]] به [[درستی]] گفته‌ها و [[اعمال]] [[پیامبر]]، [[امام]] و انطباق آنها با [[دین حق]] و [[دین]] خداست و چون [[ائمه]] {{ع}} به خاطر قابلیت و [[لطف الهی]] می‌‌توانند چنین نیرویی را داشته باشند و از هرگونه [[خطا]] و [[گناه]] مصون بمانند به ایشان [[معصوم]] می‌گویند<ref>ر.ک: [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)| کلام نوین اسلامی ج۲]]، ص۳۵۹ - ۳۶۲.</ref>.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

[[امام باقر]] {{ع}} در روایتی [[اهل بیت پیامبر]] {{صل}} را همان مصادیق [[اولی الامر]] برشمرده و می‌‌فرمایند: «مقصود از اهل بیت پیامبر، [[امامان]] هستند که [[حق تعالی]] ایشان را با [[طاعت]] خود مقرون کرده و فرموده است: {{متن قرآن|یا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُولِي الأَمْرِ مِنكُمْ}} <ref>«اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياى امر خود را [نيز] اطاعت كنيد» سوره نساء، آیه۵۹.</ref> و مقصود از [[صاحبان امر]]، امامان معصوم‌اند که از هر گونه [[آلودگی]] پاکند؛ مرتکب هیچ گناهی نمی‌شوند و اساسا کوچکترین عصیانی از آنان سر نمی‌زند<ref>صدوق، محمد بن علی بن الحسین، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۴-۱۲۳.</ref>.

[[امام صادق]] {{ع}} نیز همچون دیگر [[پیشوایان]] [[مذهب]]، امامان بر حق [[شیعه]] را دوازده نفر برشمرده و ضمن نام بردن از آنها، بر [[معصوم]] بودنشان تأکید می‌‌فرماید. آن حضرت در پاسخ پیرمردی که آروزی [[دیدار]] [[قائم آل محمد]] {{صل}} را داشت، می‌‌فرماید: «ای پیرمرد همانا [[قائم]] ماقیام می‌‌کند در حالی که از صلب فرزندم حسن (منظور [[امام حسن عسکری]] است) بوده و او از صلب علی ([[امام هادی]]) و او از صلب محمد ([[امام جواد]]) و او از صلب علی ([[امام رضا]]) و او از صلب این فرزندم است در حالی که اشاره می‌‌کرد به [[موسی]] و این ([[امام کاظم]]) نیز از صلب من است. ما دوازده نفریم که همگی معصوم و [[پاکیزه]] شده ایم»<ref>{{متن حدیث|یا شیخ ان قائمنا یخرج من صلب الحسن و الحسن یخرج من صلب علی و علی یخرج من صلب محمد و محمد یخرج من صلب علی و علی یخرج من صلب ابنی و اشار الی موسی و هذا یخرج من صلبی نحن اثنی عشر کلنا معصومون مطهرون}}، خزار قمی، علی بن محمد، کفایة الاثر، ص ۲۶۶-۲۶۴.</ref>.

 

 

 

 

 

== ادله روایی اثبات عصمت ==

|تاریخ بایگانی| منبع = <small>[[عصمت (پرسش)|(پرسمان عصمت)]]</small>| تراز = راست| عرض = ۱۰۰px| اندازه خط = ۱۳px|رنگ پس‌زمینه=#F8FBF9| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = وسط}}

 

در منابع روایی شیعه و [[اهل سنت]]، روایات فراوانی دال بر عصمت ائمه {{ع}} وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌‌شود. در یک تقسیم‌بندی کلی می‌‌توان، این [[احادیث]] را ذیل دو دسته تقسیم کرد:

 

# احادیثی که صفات و ویژگی‌هایی را برای ائمه ثابت می‌‌کنند که لازمه آنها، عصمت است.

یکی از مهم‌ترین ادلۀ روایی در مورد [[برتری]] و حقانیت اهل بیت {{ع}}، [[حدیث]] "[[ثقلین]]" است که مورد پذیرش دانشمندان شیعه و [[سنی]] بوده و به [[کثرت]] آن را [[نقل]] کرده اند<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۲۲۵.</ref>. [[پیامبر اسلام]] {{صل}} در این حدیث می‌فرمایند: {{متن حدیث|إِنِّی تَارِکٌ فِیکُمُ الثَّقَلَیْنِ أَمَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا کِتَابَ اللَّهِ وَ عِتْرَتِی أَهْلَ بَیْتِی فَإِنَّهُمَا لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْض}}<ref>‏«من از بین شما می‌روم و دو چیز گران بها و [[ارزشمند]] از خودم به یادگار می‌گذارم، یکی [[کتاب خدا]] و دیگری عترتم را و مادامی که به هر دو آنها [[متوسل]] شوید هرگز [[گمراه]] نخواهید شد» بصائرالدرجات، ج ۱، ص ۴۱۳؛ سنن الترمذی، ج ۵، ص ۶۶۳، ح ۳۷۸۸ و... .</ref>.

 

 

[[شیعه]] و [[سنی]] در منابع معتبر به صورت [[متواتر]] [[نقل]] کرده‌اند [[پیامبر اکرم]] {{صل}} به صورت مکرر و در مواضع متعدد و با الفاظ گوناگون حدیث ثقلین را بیان کرده است به طوری که [[محدثان]] شیعه در [[تواتر]] آن [[اجماع]] دارند و با هشتاد و دو سند از طریق [[ائمۀ اطهار]] آن را ذکر کرده اند<ref>اعیان الشیعة، ج۱، ص۳۷۰ ـ ۳۱۰.</ref>؛ همچنین محدثان [[اهل سنت]] هم به صحت آن تصریح کرده‌اند، برای نمونه: [[حاکم نیشابوری]]، [[ابن حجر]] مکی، [[نورالدین هیثمی]]، ۳۴ نفر از [[اصحاب]]<ref>کسانی که در حال اسلام ملاقات با پیامبر داشتند.</ref> و ۱۹ نفر از [[تابعین]]<ref>کسانی که با اصحاب پیامبر ملاقات داشته‌اند.</ref> آن را [[روایت]] کرده‌اند. صحابه‌‌ای همچون: [[علی]] {{ع}}، [[ابوذر]]، [[جابر بن عبدالله انصاری]]، [[زید بن ارقم]]، [[ابو سعید]] خُدری و [[زید بن ثابت]]<ref>ر.ک: فرهنگ شیعه، ص ۲۲۵.</ref>.

 

==== کیفیت [[استدلال]] ====

استدلال به این [[حدیث]] بر [[عصمت ائمه]] {{عم}} متوقّف بر چند مقدمه است:

 

# [[قرآن]] از هرگونه خطا و [[اشتباه]] و [[انحراف]] و باطلی مبرّاست. قرآن می‌فرماید: {{متن قرآن|وَإِنَّهُ لَكِتَابٌ عَزِيزٌ * لَا يَأْتِيهِ الْبَاطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَلَا مِنْ خَلْفِهِ تَنْزِيلٌ مِنْ حَكِيمٍ حَمِيدٍ}}<ref>«و به راستی آن کتابی است ارجمند * در حال و آینده آن، باطل راه ندارد، فرو فرستاده (خداوند) فرزانه ستوده‌ای است» سوره فصلت، آیه ۴۱-۴۲.</ref> به عبارت دیگر، قرآن از هر [[باطل]] و خطایی به طور مطلق [[معصوم]] و مصون است. حال عِدل قرآن ـ [[اهل بیت]] ـ نیز باید چنین باشد، تا بتواند عِدل قرآن باشد. در غیر این صورت چه چیز این دو را در یک [[مقام]] جمع می‌کند؟

# قرآن معصوم است و تمسّک به آن باعث می‌شود [[انسان]] هرگز گمراه نشود، اهل بیت نیز باید چنین باشند؛ زیرا این دو هیچ‌گاه از هم جدا نیستند. به عبارت دیگر، فرض عدم [[گمراهی]] بر اثر [[تمسک]] به این دو در صورتی راست می‌آید که هر دو معصوم باشند. در غیر این صورت، چه بسا خود به خطا روند و متمسّکین به خود را نیز به گمراهی کشانند.

# [[پیامبر اکرم]] {{صل}} خبر داده است که این دو تا [[روز قیامت]] از هم جدا نخواهند شد و این فرض در صورتی صحیح است که هر چه [[قرآن]] می‌گوید ـ [[کلام خدا]] است ـ همان را [[اهل بیت]] بگویند و تمام [[افعال]] و [[کردار]] آنها منطبق بر قرآن و کلام خدا باشد<ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[عصمت در قرآن (کتاب)|عصمت در قرآن]]، ص۶۰.</ref>.

# {{متن حدیث|مَا إِنْ تَمَسَّکْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا أَبَداً}}؛ مجموعه [[قرآن و عترت]]، با هم، باعث [[هدایت]] و مانع از فرو رفتن در [[چاه]] [[ضلالت]] می‌شوند. بی‌شک [[قرآن کریم]] کتابی است [[معصوم]] از هرگونه [[خطا]] و [[اشتباه]]. پس اینکه [[پیامبر اکرم]] {{صل}}، [[عترت]] خویش را کنار قرآن نشانده و [[تمسک]] به هر دو را موجب هدایت دانسته است، بهترین دلیل بر [[عصمت]] ایشان است. چه، [[پیروی]] نمودن از غیر معصوم، موج هدایت مطلق و [[قطعی]] نخواهد شد، بلکه همواره احتمال [[انحراف]] و ضلالت در آن می‌رود و این با جمله {{متن حدیث|لَنْ تَضِلُّوا أَبَداً}} سازگار نیست؛ زیرا معنای این جمله آن است که اگر شما به این دو تمسک کنید، در هیچ شرایط زمانی و به هیچ صورتی، [[گمراهی]] و ضلالت به سراغ شما نخواهد آمد. بنابراین، [[اهل‌بیت]]، از آنجایی که [[مفسران]] قرآن هستند، چه در تبیین و تشریح [[آیات الهی]] و چه در [[اعمال]] فردی، از هر گونه [[گناه]] و خطایی معصوم هستند.

البته پیامبر اکرم {{صل}} مسأله جدایی‌ناپذیر بودن اهل‌بیت و قرآن را بارها در طول [[رسالت]] خویش گوشزد کرده است. به عنوان مثال، [[ام‌سلمه]] می‌گوید از [[پیامبر]] شنیدم که می‌فرمود: {{متن حدیث|عَلِیٌّ مَعَ الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ مَعَ عَلِیٍّ لَنْ یَفْتَرِقَا حَتَّی یَرِدَا عَلَیَّ الْحَوْضَ}}<ref>کنزالعمال، ج۱۱، ص۶۰۳، ح۳۲۹۱۲؛ فیض القدیر، ج۴، ص۳۵۶؛ مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۳۴؛ المستدرک علی الصحیحین، ج۳، ص۱۳۴، الصواعق المحرقه، ص۱۲۳-۱۲۴؛ نورالابصار، ص۸۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[حسن یوسفیان|یوسفیان، حسن]]؛ [[احمد حسین شریفی|شریفی، احمد حسین]]، [[پژوهشی در عصمت معصومان (کتاب)|پژوهشی در عصمت معصومان]]، ص۳۱۹.</ref>

یکی از [[احادیث]] مشهوری که نقش [[اهل بیت پیامبر]] را در میان [[مردم]] روشن و مشخص می‌‌کند [[حدیث سفینه]] است<ref>ر.ک: [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص ۱۱۶.</ref>. براساس این [[حدیث]] [[ابوذر غفاری]] [[نقل]] می‌کند که [[پیامبر]] {{صل}} در مورد [[اهل]] بیتشان فرمودند: {{متن حدیث|مَثَلُ أَهلِ بَیتِی فیکم مَثلُ سَفِینَةِ نُوحٍ"؛ مَن رَکبَها نَجَا، وَمَن تَخَلفَ عَنها هَلَک}}<ref>«[[اهل بیت]] من در میان شما همانند [[کشتی نوح]] است که هر کس بر آن سوار شد [[نجات]] یافت و هر کسی از آن جدا شد، [[غرق]] و نابود شد». اهل البیت فی الکتاب و السنّه، ص ۸۷؛ ابن بابویه، محمد بن علی، کمال الدین، امالی طوسی، احتجاج طبرسی؛ کنز العمال، ج۱، ص۲۵۰.</ref>، چنین مضمونی، در [[احادیث]] [[پیامبر]] با عبارت‌های مختلف بیان شده است. در بعضی از این [[احادیث]]، از واژه "فُلک" که هم معنی با واژۀ [[سفینه]] است استفاده شده است<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۱۴؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]].</ref>.

==== بررسی متنی ====

مراد از "[[سفینة نوح]]" همان کشتی مشهور [[حضرت نوح]] {{ع}} است. [[قرآن کریم]] در این باره می‌‌فرماید: در زمان [[حضرت نوح]] {{ع}} طوفانی [[عظیم]] به پا شد و [[جهان]] را آب فراگرفت و تنها کسانی سالم ماندند که به او [[ایمان]] آورده و در کشتی او نشستند. در [[طوفان نوح]]، هرکس از [[مؤمنان]] و نیز از حیوانات که سوار [[کشتی نوح]] شدند از آن [[طوفان]] [[نجات]] یافته و هرکس که بر آن کشتی سوار نشد [[غرق]] شد. [[کشتی نوح]]، سمبل [[نجات]] از گرداب‌ها و ایمنی در تلاطم طوفان‌هاست و [[پیامبر]] چون می‌‌دانستند بعد از خودش طوفانی از [[گمراهی]] و [[ظلمت]] بر [[مردم]] [[حاکم]] می‌‌شود، [[اهل]] بیتش را به [[سفینه نوح]] [[تشبیه]] کرد که هر کسی به آنها [[متوسل]] شود [[نجات]] یافته و هر که از آنان دور شود، [[گمراه]] و [[اسیر]] [[ظلمت]] خواهد شد<ref>ر.ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۱۴؛ [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص ۱۱۶.</ref>.

 

 

وجود این [[حدیث]] با الفاظ نزدیک به هم در بسیاری از منابع اصیل و قابل اعتنای [[اهل سنت]] نیز آمده است به طوری که بسیاری از [[حدیث]] شناسان مشهور [[اهل سنت]] تصریح به [[صحت حدیث]] کرده‌اند. مانند [[حاکم نیشابوری]] و [[ابن حجر]] مکی و [[سیوطی]]، هرگونه تردیدی را نسبت به اعتبار و صحت این [[حدیث صحیح]] ندانسته و آن را از جمله [[احادیث معتبر]] می‌‌دانند<ref>عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، ج۲۳، ص ۴۱۹.</ref>.

 

==== کیفیت [[استدلال]] ====

 

# [[پیامبر خاتم]] {{صل}} به طور مطلق دستور به ملازمت با [[اهل‌بیت]] داده و ایشان را به منزله کشتی نوح دانسته‌اند و فرموده‌اند: اولاً، هرکه همراه اهل بیت باشد نجات می‌یابد و هرکه نباشد هلاک خواهد شد؛ ثانیاً، تنها کسانی نجات می‌یابند که همراه اهل بیت باشند و دیگران لزوماً غرق خواهند شد. این مطلب از دو راه فهمیده می‌شود: یکی از لفظ "إِنَّمَا" که افاده [[حصر]] می‌کند و دومی از مثال (کشتی نوح)، چون تنها کسانی نجات یافتند که در کشتی سوار شدند و بقیه همه نابود شدند.

# در صورتی اهل بیت همانند [[سفینه نوح]] به طور مطلق وسیله نجات خواهند بود و هرکه همراه آنان باشد به مقصد خواهد رسید که از هر [[اشتباه]] و [[انحراف]] و خطای [[علمی]] و عملی مصون باشند. یعنی به طور مطلق [[معصوم]] باشند، در غیر این صورت، امکان [[غرق]] شدن خود و همراهان وجود دارد و این با محتوای [[کلام پیامبر]] {{صل}} نمی‌سازد؛ لذا این قرائن حاکی از آن است که برای [[نجات]] تنها باید به [[اهل بیت]] [[تمسک]] نمود و تمسک مطلق از اهل بیت مساوی با [[اطاعت]] مطلق از آنان است و عقلا امر به اطاعت مطلق از شخصی مساوی با [[عصمت]] اوست و الا تناقض لازم می‌‌آید.

# در یک سلسله از [[روایات]] دیگر که از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} نقل شده آمده است که حضرت فرمود: "[[امّت]] [[موسی]] {{ع}} ـ [[یهود]] ـ بعد از او به هفتاد و یک [[فرقه]] تقسیم شد که از آن میان یک فرقه نجات یافت و هفتاد فرقه هلاک شد و [[امت]] [[عیسی]] {{ع}} ـ [[نصارا]] ـ بعد از او به هفتاد و دو فرقه تقسیم شدند که هفتاد و یک فرقه هلاک شده و تنها یک فرقه از آنها [[اهل]] نجات بودند و به زودی بعد از من امّتم به هفتاد و سه فرقه تقسیم خواهند شد که یک فرقه نجات می‌یابند و هفتاد و دو فرقه هلاک خواهند شد". در این روایات نیز همانند [[روایت]] [[سفینه نوح]]، واژه‌های «نجا» و «هلک» استعمال شده که از مجموع دو روایت استفاده می‌شود [[فرقه ناجیه]] از میان هفتاد و سه فرقه، همان [[پیروان]] [[اهل‌بیت پیامبر]] {{صل}} هستند<ref> [[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[عصمت در قرآن (کتاب)|عصمت در قرآن]]، ص۶۳؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۲۱۴؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]].</ref>.

[[رسول خدا]] در [[حدیثی]] که نزد [[محدّثان]] [[شیعه]] و [[سنّی]]، به [[حدیث امان]] [[شهرت]] یافته، [[اهل بیت]] خویش را به [[ستارگان]] [[آسمان]] [[تشبیه]] نموده و [[آثار وجودی]] اهل بیت را برای [[امّت]]، همانند آثار وجودی ستارگان برای ساکنان [[زمین]] دانسته‌ است. آن حضرت می‌فرمایند: {{متن حدیث| النجوم أمان لأهل الأرض من الغرق، و أهل بيتي أمان لأمّتي من الاختلاف، فإذا خالفتهم قبيلة اختلفوا فصاروا حزب إبليس}}<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۲، ص۴۸۶؛ ج۳، ص۱۶۲ و ۵۱۶؛ تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۵۰۱؛ بحار الأنوار، ج۲۳، ص۱۹؛ ج۳۶، ص۲۹۱.</ref>؛ "[[ستارگان]]، [[امان]] [[اهل]] [[زمین]] از [[غرق]] شدن هستند و [[اهل بیت]] من، برای امتم [[امان از اختلاف]] هستند که اگر قبیله‌ای از آنها [[مخالفت]] کنند؛ [[اختلاف]] می‌کنند در حالی که [[حزب شیطان]] می‌شوند"<ref>[[ابراهیم صفرزاده|صفرزاده، ابراهیم]]، [[عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی (کتاب)|عصمت امامان از دیدگاه عقل و وحی]] ص ۲۴۳.</ref>.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

'''سند''': روایت، ضعیف می‌باشد؛ زیرا سلسله سند ذکر نشده است.

'''روایت پنجم'''<ref>فیصل نور، الامامة و النص، ص۳۵۶.</ref>: {{متن حدیث|أَبُو طَالِبٍ الْمَكِّيُّ فِي قُوتِ الْقُلُوبِ إِنَّ الْحَسَنَ{{ع}} تَزَوَّجَ مِائَتَيْنِ وَ خَمْسِينَ امْرَأَةً وَ قَدْ قِيلَ ثَلَاثَمِائَةٍ وَ كَانَ عَلِيٌّ يَضْجَرُ مِنْ ذَلِكَ فَكَانَ يَقُولُ فِي خُطْبَتِهِ إِنَّ الْحَسَنَ مِطْلَاقٌ فَلَا تُنْكِحُوهُ}}، «[[امام حسن]]{{ع}} با ۲۵۰ [[زن]] [[ازدواج]] کرد و برخی گفته‌اند: سیصد زن. [[حضرت امیر]]{{ع}} از این امر آزرده‌خاطر بود و در سخنرانی خود می‌فرمود: حسن بسیار [[زنان]] را [[طلاق]] می‌دهد. پس به او زن ندهید». {{متن حدیث|أَبُو عَبْدِ اللَّهِ الْمُحَدِّثُ فِي رامش أفزاي إِنَّ هَذِهِ النِّسَاءَ كُلَّهُنَّ خَرَجْنَ خَلْفَ جَنَازَتِهِ حَافِيَاتٍ‌}}<ref>ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب{{عم}}، ج۴، ص۳۰.</ref>؛ «تمام این زنان با پای برهنه، پشت جنازه آن حضرت خارج شدند».

'''سند''': اولاً؛ [[ابوطالب مکی]]، از [[اهل سنت]] است و کتاب و [[کلام]] او برای ما [[حجت]] نیست. ثانیاً؛ سخن او صرفاً گزارشی [[تاریخی]] است نه [[روایت]]. ثالثاً؛ او نزد علمای رجال، موثق نیست. او [[صوفی]] و [[فاسد]] العقیده بوده است؛ از این رو، [[محدث قمی]] درباره او می‌نویسد: ابوطالب مکی می‌گفته است: {{عربی|ليس على المخلوق اضر من الخالق}}؛ ضرر احدی به قدر ضرر [[خدا]] به مخلوق نمی‌رسد- نعوذ بالله}}<ref>مجلسی، بحار الأنوار، ج۴۴، ص۱۶۹.</ref>. مسلماً کسی که چنین عقیده‌ای دارد، نمی‌توان روایتش را قبول کرد و چنین [[تهمت]] بزرگی را از او پذیرفت.

'''پاسخ کلی:''' در منابع روایی شیعه و اهل سنت، با روایاتی روبه‌رو می‌شویم که امام حسن{{ع}} را دارای [[همسران]] زیاد می‌دانند و او را فردی مطلاق معرفی می‌کنند؛ یعنی بسیار زنان را طلاق می‌داده است. درباره این [[روایات]]، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد:

# برخی افراد [[جاهل]]، روایات را حمل کردند بر اینکه [[امام]]{{ع}} بر اثر هوسرانی و پاسخ‌گویی به نیازهای شهوانی خود به ازدواج‌های زیادی دست زده است؛ در حالی که چنین افتراهایی از [[مقام امام]] حسن{{ع}} دور است و پناه می‌بریم به خدا که مانند این سخنان را در [[حق]] کسی بگوییم که [[خداوند]] [[آیه تطهیر]] را در حق او نازل، و هرگونه [[پلیدی]] را از او دور کرد.

# بعضی [[علما]] این روایات را با وجوه متعددی، صحیح دانسته‌اند. از جمله اینکه در [[شریعت اسلام]]، مانعی از کثرت [[ازدواج]] وجود ندارد و [[اسلام]] چنین کاری را جایز دانسته است. گاهی هم پدرها، دخترانشان را به [[امام]]{{ع}} پیشنهاد می‌کردند تا به افتخار [[خویشاوندی]] [[پیامبر]]{{صل}} نائل شوند.

# گروهی دیگر از دانشمندان معتقدند، این [[احادیث]] از طرف [[دشمنان]] حضرت جعل شده است تا به این وسیله، [[سیره]] زیبای آن حضرت را که بیانگر سیره جدش پیامبر{{صل}} و پدرش علی{{ع}} بود، لکه‌دار کنند<ref>قرشی، حیاة الإمام الحسن بن علی{{ع}}، ج۲، ص۴۴۳ - ۴۴۴ (با تلخیص و تصرف).</ref>.

با تحقیق و بررسی درباره زندگانی [[امام حسن مجتبی]]{{ع}}، به این نتیجه می‌رسیم که مسئله کثرت [[زنان]]، سخنی [[دروغ]]، ساختگی و دور از ساحت آن امام بزرگوار است. روایاتی هم که در این باره وارد شده، فارغ از بحث‌های سندی<ref>در پایان، به بررسی روایت اول (صحیح) و روایت دوم (موثق) می‌پردازیم.</ref>، از حیث محتوایی نیز صحیح نیستند. [[دلایل]] زیر به خوبی نادرستی چنین اخباری را آشکار می‌سازد:

# اگر کثرت زنان [[امام حسن]]{{ع}} درست باشد، باید آن [[حضرت صاحب]] [[فرزندان]] بسیاری باشد؛ در حالی که چنین نیست. مثلاً [[شیخ مفید]]، فرزندان امام حسن{{ع}} را اعم از پسر و دختر پانزده نفر<ref>مفید، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج۲، ص۲۰.</ref> و [[شیخ طبرسی]] تعداد آنها را شانزده نفر<ref>طبرسی، اعلام الوری بأعلام الهدی، ص۲۱۳.</ref> دانسته است. روشن است که چنین تعدادی هرگز با آن همه زنانی که برای حضرت ذکر کرده‌اند، تناسب ندارد.

# از دلایل روشنی که جعلی بودن این [[روایات]] را ثابت می‌کند، مناظراتی است که بین آن حضرت و دشمنانش در [[دمشق]] و غیر آن صورت می‌گرفت؛ زیرا آنها سعی داشتند در [[زندگی]] خصوصی امام{{ع}} وارد شوند و نقطه ضعفی از او پیدا کنند و حضرت را در آن مجالس [[مجادله]] بکوبند؛ ولی هرگز نتوانستند [[عیب]] و نقصی برای او بیابند؛ بنابراین، اگر آن بزرگوار زنان فراوانی می‌گرفت و [[طلاق]] می‌داد، دشمنانش در این باره جنجالی به راه می‌انداختند و در مجالسی که تشکیل می‌دادند، با این حمله رویاروی حضرت می‌ایستادند؛ در صورتی که می‌بینیم هرگز چنین اعتراضی به میان نیامده و این، بهترین دلیل برای [[نفی]] این [[اتهام]] است<ref>ر.ک: قرشی، حیاة الإمام الحسن بن علی، ج۲، ص۴۴۹.</ref>.

# [[طلاق]] مبغوض‌ترین [[حلال]] [[خداوند]] است<ref>برای نمونه ر.ک: کلینی، الکافی، ج۵، ص۳۲۸ و ج۶، ص۵۴.</ref> و تکرار آن بر مبغوضیت آن می‌افزاید<ref>کراهت طلاق در جایی است که [[اخلاق]] زوجین با یکدیگر سازگار است و مرد بدون هیچ دلیلی به [[زندگی]] [[زناشویی]] خود پایان می‌دهد یا به دلیل [[هوسرانی]] از [[همسر]] خود جدا می‌شود تا [[زن]] دیگری [[اختیار]] کند. البته گاهی اوقات، این امر [[مکروه]]، [[حکم]] [[استحباب]] و [[وجوب]] پیدا می‌کند و آن، زمانی است که [[اختلاف]] و [[کراهت]] زوجین از یکدیگر، به حدی می‌رسد که ادامه زندگی ممکن نیست یا حتی [[ترس]] از وقوع [[گناه]] در آنها وجود دارد. حال در روایاتِ مطلاق بودن امام حسن{{ع}} باید بررسی کرد که طلاق‌های مکرر آن حضرت، از کدام سنخ بوده است. با [[تأمل]] در [[روایات]] مطلاق، روشن می‌شود که هیچ شاهدی مبنی بر استحباب یا وجوب طلاق‌های انجام شده وجود ندارد؛ بلکه همه روایات به گونه‌ای در صدد القای این مطلب‌اند که [[امام]] بدون هیچ دلیل موجهی اقدام به طلاق دادن همسرانش کرده است. برای نمونه، وقتی [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} روی [[منبر]]، [[مردم]] را از دختر دادن به فرزندش [[نهی]] می‌کند، این [[پیام]] را به مخاطب می‌رساند که اِشکال، متوجه [[شخصیت امام مجتبی]]{{ع}} است و گویا ایشان [[توانایی]] نگه‌داری [[زنان]] را ندارد. [[شاهد]] دیگر، روایتی از [[امام سجاد]]{{ع}} است که ایشان می‌فرماید: «[[حسن بن علی]] زنان را بسیار طلاق می‌داد و به گونه‌ای بود که زنی از او جدا نمی‌شد، مگر اینکه او را [[دوست]] داشت» ([[ابن سعد]]، الطبقات الکبری، ج۱، ص۳۰۲)؛ بنابراین، [[روایت]] هرگونه کراهت یا [[ناسازگاری]] از جانب [[زن‌ها]] را نفی می‌کند. در نقل [[محمد بن سیرین]] (روایت چهارم) نیز زمانی که [[امام حسن]]{{ع}} دختر [منظور بن [ریان]] را [[خواستگاری]] کرد، منظور بن ریان، حضرت را فردی بداخلاق، [[طلاق]] دهنده و عهدشکن معرفی کرد. همه این قرائن، [[کراهت]] طلاق‌های [[امام حسن]]{{ع}} را تقویت می‌کند و نشان می‌دهد که هیچ مجوزی برای برداشتن مبغوضیت طلاق‌های آن حضرت وجود ندارد.</ref>. پذیرش این مطلب، مستلزم آن است که [[امام مجتبی]]{{ع}} در طول [[زندگی]] خود، بارها مرتکب امر [[مکروه]] شده باشد؛ در حالی که آن بزرگوار، جزء اهل بیتی است که [[خداوند]] هرگونه [[پلیدی]] ظاهری و [[باطنی]] را از آنها دور ساخته است؛ از این رو، محال است که چنین شخصیتی مرتکب کاری شود که خداوند به شدت از آن کراهت دارد؛ مخصوصاً که این کار، به [[طور]] مکرر از ایشان صادر شده باشد! افزون بر آن، چگونه کسی که توان [[مدیریتی]] برای [[تدبیر امور]] زندگی خود را ندارد، می‌تواند امور جامعه را [[تدبیر]] کند؟! چگونه [[امام علی]]{{ع}} از سویی فرزندش را غیر مستقیم، [[ناتوان]] در تدبیر امور زندگی معرفی می‌کند و از سوی دیگر، او را برای اداره جامعه به [[مردم]] معرفی می‌کند؟!

# طبق مبنایی که در روش‌شناسی مواجهه با [[روایات]] اتخاذ شد، نکته قابل توجه در یک [[روایت]]، [[اطمینان]] یافتن از صدور آن روایت از [[معصوم]]{{ع}} است. در آنجا گفتیم که ممکن است با وجود ثقه بودن تمام راویان یک [[حدیث]]، قرائنی در دست باشد که اطمینان ما را درباره صدور روایت از جانب معصوم{{ع}} سلب کند. درمیان روایات مطلاق نیز با وجود [[ضعیف]] السند بودن اکثر روایات، یک روایت صحیح و موثق وجود دارد؛ اما با توجه به قرائن گفته شده، نمی‌توان به صدور این دو روایت از معصوم{{ع}} اطمینان حاصل کرد. به این ترتیب، این دو روایت نیز از درجه اعتبار ساقط می‌شوند.

با توجه به این نکات، روشن می‌شود که [[دشمنان]] [[امام حسن مجتبی]]{{ع}} این [[اخبار]] را جعل کردند تا مقام ارزنده آن حضرت را در هم بکوبند و [[شخصیت]] ممتازش را تنقیص کنند؛ در حالی که [[سیره]] و [[منش]] آن بزرگوار ادامه همان روش [[رسول اکرم]]{{صل}} و [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} است<ref>[[زکیه فلاح یخدانی|فلاح یخدانی، زکیه]]، [[بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام (کتاب)|بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام]]، ص ۲۰۵.</ref>.

== پرسش‌های وابسته ==

{{پرسش‌های وابسته}}

# [[عصمت در حدیث به چه معناست؟ (پرسش)]]

# [[گستره عصمت امام در روایات چگونه بیان شده است؟ (پرسش)]]

# [[دلایل نقلی عصمت اهل‌بیت چیست؟ (پرسش)]]

{{پایان پرسش‌های وابسته}}