غیبت امام مهدی: تفاوت میان نسخه‌ها

۷٬۳۷۸ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۴ سپتامبر ۲۰۲۴
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۷۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۹ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{مهدویت/بالا}}
{{مدخل مرتبط
{{مهدویت}}
| موضوع مرتبط = امام مهدی
| عنوان مدخل  =
| مداخل مرتبط = [[غیبت امام مهدی در حدیث]] - [[غیبت امام مهدی در کلام اسلامی]] - [[غیبت امام مهدی در معارف مهدویت]]
| پرسش مرتبط  = امام مهدی (پرسش)
}}


==مقدمه==
== معناشناسی ==
*[[غیبت]]، اسم مصدر از ثلاثی مجرد ماده "غ ی ب" و به معنای ناپدید شدن و [[پنهان]] شدن از دیدگان است. [[غایب]] به کسی گفته می‏‌شود که حاضر و ظاهر نیست. و در اصل، درباره [[پنهان]] شدن [[خورشید]]، ماه و [[ستارگان]] به کار می‌‏رود<ref>  جوهری، الصحاح، ج ۱، ص ۱۹۶</ref>. همچنین درباره کسی به کار می‏‌رود که مدتی در جایی حضور دارد و پس از آن، از دیدگان رفته و دیگر دیده نمی‌‏شود<ref> ابو هلال عسکری، الفروق اللغویة، ص ۶۳</ref>. در اصطلاح [[مهدویت]] به [[پنهان‌‏زیستی]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ گفته می‌‏شود.
[[غیبت]] به معنای ناپدید شدن و پنهان شدن از دیدگان است. همچنین درباره کسی به کار می‏‌رود که مدتی در جایی حضور دارد و پس از آن، از دیدگان رفته و دیگر دیده نمی‌‏شود<ref>عسکری، ابو هلال، الفروق اللغویة، ص۶۳.</ref>. ابن فارس در مورد غیبت می‌گوید: [[غیب]] کلمه‌ای است که بر مستور بودن و مخفی بودن چیزی از [[چشم‌ها]] دلالت دارد که کسی جز [[خدا]] از آن خبر ندارد<ref>{{عربی|اصل صحیح یدل علی تستّر الشیء عن العیون ثم یقاس. من ذلک الغیب ما غاب مما لایعمله الا الله}}؛ رازی، احمد بن فارس، مقاییس اللغة، ج ۴، ص۴۰۳.</ref>.  


==سه دیدگاه کلی درباره چگونگی غیبت==
غیبت در اصطلاح [[مهدویت]]، به معنای پنهان‌‏زیستی [[حضرت مهدی]]{{ع}}است. باید توجه داشت از آنجایی که معنای غیبت "پوشیده بودن از دیدگان" است، نه حاضر نبودن؛ [[امام مهدی]]{{ع}} تنها از چشمان [[مردمان]] غایب است و این [[انسان‌ها]] هستند که او را نمی‌بینند و یا می‌بینند، اما او را نمی‌شناسند<ref>ر.ک: [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۱۹۸.</ref>.
*با بهره‌‏گیری از بیانات [[معصومان]]{{عم}}، سه دیدگاه کلّی و قابل‏ توجّه درباره چگونگی [[غیبت]] حضرتش قابل ارائه است:
#[[پنهان]] بودن جسم "ناپیدایی"؛
#[[پنهان]] بودن عنوان "ناشناسی"؛
#[[پنهان]] بودن جسم و [[پنهان]] بودن عنوان به تناسب شرایط.
*اما بررسی دیدگاه‏‌های یادشده:
===پنهان بودن جسم؛===
*پاره‌‏ای [[روایات]]، چگونگی [[غیبت]] آن حضرت را به [[پنهان]] بودن جسم دانسته است. این دیده نشدن جسم، در [[دوران غیبت]] به دو گونه قابل [[تفسیر]] است:
#بسان [[فرشتگان]]، [[ارواح]] و جنّ، جسمی نامرئی دارد که با وجود این که در میان [[جوامع بشری]] حضور دارد قابل دیدن نیست.
#جسمی مرئی دارد؛
*امّا به [[قدرت الهی]] در دیدگان [[مردم]] تأثیر و تصرّف نماید که آن حضرت را نبینند. این کار، از [[اولیای الهی]] که از سوی [[خدا]] دارای [[قدرت]] در [[جهان]] [[آفرینش]] هستند، بعید نیست. از [[قرآن کریم]] نیز می‏توان امکان استتار و اختفای [[انسان]] از دیدگان را - چه به صورت کوتاه ‏مدت یا دراز مدت- دریافت کرد<ref>ر.ک: سوره یس: آیه:۹ و سوره اسراء: آیه:۴۵.</ref>.
*به نظر می‏‌رسد [[تفسیر]] نخست، غیر قابل پذیرش باشد؛ چرا که هیچ دلیلی وجود ندارد که آن حضرت دارای جسمی با ویژگی این [[تفسیر]] باشد. بلکه برعکس، آن حضرت مانند همه [[انسان‌‏ها]]، دارای جسمی مادی است؛ آن‏گونه که پدران بزرگوارش و [[رسول گرامی اسلام]]{{عم}} بودند. با این بیان، [[تفسیر]] دوم مورد پذیرش است. در یک بررسی جامع در سخنان [[معصومان]]{{عم}} برخی [[روایات]] که بیان کننده این دیدگاه کلّی است، بدین قرار است: [[امام علی]]{{ع}} در این ‏باره فرمود: "... تا آن‏گاه که از [[فرزندان]] من از دیدگان مردمان [[پنهان]] شود ... پس به [[پروردگار]] [[علی]] [[سوگند]]! [[حجّت]] [[حق]]، بر [[زمین]] استوار است، در جاده‏‌ها حرکت می‌‏کند. در خانه‌‏ها و قصرها وارد می‌‏شود و در شرق و غرب [[زمین]] به گردش می‌‏پردازد، سخن [[مردم]] را می‌‏شنود و بر [[مردم]] [[سلام]] می‌‏کند، می‏‌بیند و دیده نمی‌‏شود، تا [[زمان ظهور]] [[وعده الهی]] و [[ندای آسمانی]]. هان! آن ‏روز، روز شادی [[فرزندان علی]] و [[پیروان]] او است<ref>  نعمانی، الغیبة، ص ۱۴۴</ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: "[[مردم]] [[امام]] خویش را گم می‏‌کنند؛ پس آن [[امام]] در موسم [[حج]] حضور می‌‏یابد و [[مردم]] را می‌‏بیند؛ ولی [[مردم]] او را نمی‌‏بینند"<ref> {{عربی|" يَفْقِدُ النَّاسُ‏ إِمَامَهُمْ‏ يَشْهَدُ الْمَوْسِمَ‏ فَيَرَاهُمْ‏ وَ لَا يَرَوْنَهُ‏‏‏‏‏‏‏"}}، شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۱۶۱، ح ۱۱۹؛ شیخ کلینی، الکافی، ج ۱ ص ۳۳۷، ح ۶؛ نعمانی، الغیبة، ص ۱۷۵ ح ۱۴؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، باب ۳۳، ص ۳۴۶، ح ۳۳</ref>.
*وقتی درباره [[امام مهدی]]{{ع}} از [[امام رضا]]{{ع}} پرسیدند، فرمود: "جسمش دیده نمی‌‏شود"<ref>  محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۳۳؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۳۷۰</ref>.
*روشن است که این [[روایات]] و احادیثی مانند آن، بر دیده نشدن آن حضرت دلالت دارد و قابل [[تأویل]] بر شناخته نشدن، نخواهد بود؛ چرا که در معنای دیده نشدن صراحت دارد.
*این برداشت، افزون بر آن‏که با معنای لغوی [[غیبت]] مطابقت دارد، با روایاتی که [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ در [[دوران غیبت]] را به [[خورشید]] پس ابر [[تشبیه]] نموده، همخوانی بیشتری دارد.
===پنهان بودن عنوان‏===
*این دیدگاه، بر این است که آن حضرت، افزون بر این‏که [[عمر]] شریف خود را در [[جوامع]] انسانی، سپری می‌‏کند، [[مردم]] را می‏‌بیند و [[مردم]] نیز او را می‌‏بینند؛ ولی او را نمی‌‏شناسند. به تعبیر دیگر، فقط از نگاه معرفتی و شناختی [[مردم]] [[پنهان]] است، نه از دید ظاهری. افرادی که بر این دیدگاه پافشاری می‌‏کنند، به روایاتی [[استدلال]] کرده‏‌اند؛ از جمله روایتی که سدیر از [[امام صادق]]{{ع}} [[نقل]] کرده است که: "در [[قائم]]، سنّتی از [[یوسف]] است ... چرا این [[مردم]] منکرند که خدای‏ تعالی با [[حجت]] خود همان کند که با [[یوسف]] کرد؟ بین ایشان گردش کند و در بازارهای آن‏ها راه رود و بر بساط آن‏ها پا نهد و آن‏ها او را نشناسند. تا آن‏گاه که [[خدای تعالی]] به او [[اذن]] دهد که خود را به آن‏ها معرفی کند؛ همان‏گونه که به [[یوسف]] اجازه داد ..."<ref>  [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص ۱۴۴، باب ۵، ح ۳</ref>
*نیز سخن [[نایب خاص]] آن حضرت، [[محمد بن عثمان]] که در این باره می‏‌گوید: "به [[خدا]] [[سوگند]]! همانا [[صاحب]] این امر، هرسال در موسم [[حج]] حاضر می‌‏شود؛ [[مردم]] را می‌‏بیند و آن‏ها را می‏‌شناسد و [[مردم]] او را می‏‌بینند؛ ولی نمی‌‏شناسند<ref>[[شیخ طوسی]]، [[کتاب الغیبة]]، ص ۳۶۲؛ [[شیخ صدوق]]، من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۲۰؛ نیز:
سیّد [[رضا]] صدر، راه [[مهدی]] علیه السّلام، ص ۷۸</ref>.  
*لازم یادآوری است با توجه به معنای لغوی [[غیبت]]، بهره‏‌برداری این معنا از روایاتی که به صورت مطلق [[غیبت]] را برای آن حضرت ثابت کرده‏‌اند، نیازمند قرینه است.
===پنهان بودن جسم و [[پنهان]] بودن عنوان، به تناسب شرایط===
*[[آگاهی]] به چگونگی [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}} فقط نزد [[پروردگار]] متعال است؛ امّا از مجموع [[روایات]] می‏‌توان دیدگاه سومی ارائه کرد. و آن عبارت است از این‏که: حضرت در مواردی که [[صلاح]] بداند از دیدگان [[مردم]] [[پنهان]] است - البته با تصرّفی که به [[قدرت الهی]] در دیدگان افراد می‏‌نماید. نه نامرئی کردن جسم خویش - و در مواردی که آن حضرت [[مصلحت]] بداند، به صورت [[آشکار]] در [[جامعه]] حرکت می‌‏کند و [[مردم]] او را می‏‌بینند؛ ولی نمی‌‏شناسند.
*در برخی [[پیامبران پیشین]] نیز چنین [[پنهان]] ‏زیستی‏ای- البته با ویژگی‏‌های خاص خود- سابقه داشته است؛ به گونه‏‌ای که [[شیخ صدوق]] اساس نگارش کتاب [[کمال الدین و تمام النعمه]] را بر این باور بنا نهاده است.
*بنابراین می‏‌توان نتیجه گرفت سخنان نورانی [[پیشوایان]] [[معصوم]]{{عم}} از حقایق مربوط به [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ آن مقدار که مخاطبان می‏‌فهمیدند در [[اختیار]] آن‏ها قرار می‌‏داد و بیش از آن را به [[دوران ظهور]] حضرتش واگذار می‏‌کردند که‏ آن دوران، [[عصر ظهور]] حقایق است.
===طولانی بودن [[غیبت]] [[امام مهدی|مهدی]]{{ع}}‏===
*در روایاتی پس از تصریح به اصل [[غیبت]]، به طولانی بودن آن نیز تأکید شده است.
*[[امام جواد]]{{ع}} در پاسخ به [[دلیل]] نام‏گذاری [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ به "[[منتظر]]"، فرمود: " همانا برای او غیبتی است که روزهای آن، فراوان و مدت آن، طولانی خواهد شد، پس افرادی که دارای [[اخلاص]] باشند، [[منتظر ظهور]] او خواهند بود"<ref> {{عربی|" إِنَ‏ لَهُ‏ غَيْبَةً يَكْثُرُ أَيَّامُهَا وَ يَطُولُ‏ أَمَدُهَا فَيَنْتَظِرُ خُرُوجَهُ‏ الْمُخْلِصُونَ‏ ‏‏‏‏‏‏‏"}}، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۳۷۸</ref>.


==[[فلسفه و علل غیبت امام مهدی]]{{ع}}‏==
== چگونگی غیبت ==
*پیش از آن‏که به برخی حکمت‏‌ها و علت‏‌های ظاهری [[غیبت]] آن حضرت اشاره شود، لازم یادآوری است در بررسی‌‏هایی که در [[روایات]] انجام شده است، نخستین نکته‌‏ای که در این‌‏باره به چشم می‌‏خورد، این است که [[پنهان‌‏زیستی]] آخرین [[ذخیره الهی]]، به طور قطع از [[اسرار]] [[خداوند]] سبحانه و تعالی است. [[حقیقت]] سرّ بودن این امر را [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} چنین بیان فرموده است: "ای [[جابر]]! همانا این امر، امری است از امر [[خداوند]] سبحانه و تعالی و سرّی است از سرّ [[خدا]] که بر [[بندگان]] او پوشیده است؛ پس برحذر باش که دچار [[تردید]] نشوی. همانا [[شک]] درباره [[خدا]] [[کفر]] است"<ref>{{عربی|" يَا جَابِرُ إِنَ‏ هَذَا أَمْرٌ مِنْ‏ أَمْرِ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ سِرٌّ مِنْ‏ سِرِّ اللَّهِ‏ عِلْمُهُ‏ مَطْوِيٌ‏ عَنْ‏ عِبَادِ اللَّهِ‏ إِيَّاكَ‏ وَ الشَّكَ‏ فِيهِ‏ فَإِنَ‏ الشَّكَ‏ فِي‏ أَمْرِ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ كُفْرٌ‏ ‏‏‏‏‏‏‏"}}، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۱، ص ۲۸۷</ref>.  
دربارۀ چگونگی غیبت حضرت مهدی{{ع}} سه دیدگاه وجود دارد:
*بی‌‏گمان این [[حکمت]]، اساسی‌‏ترین [[دلیل]] بر این رخداد بزرگ است؛ امّا از آن‏جا که برخی [[شیعیان]]، همواره این پرسش را مطرح می‏‌کردند، در سخنان [[پیشوایان]] [[معصوم]]{{عم}} به برخی حکمت‏‌های ظاهری [[غیبت]] آن حضرت نیز اشاره شده است؛ از این رو بدان‏‌ها نیز اشاره‏‌ای گذرا می‏‌کنیم.
# '''پنهان بودن جسم (ناپیدایی)''': پنهان بودن جسم در دوران غیبت به دو گونه قابل [[تفسیر]] است:
#'''برای حفظ [[جان]] آن حضرت‏:''' در بررسی [[روایات]] مربوط به [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ می‌‏یابیم یکی از حکمت‏‌های ظاهری [[پنهان‌‏زیستی]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏، [[امان]] ماندن آن حضرت از گزند بدخواهان و [[ستمگران]] است<ref>  محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۴۰؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۲۹؛ [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۳۴۲</ref>. [[شیخ طوسی]] در [[کتاب الغیبة]]، ابتدای فصل پنجم، چنین نگاشته است: "هیچ علتی جز [[بیم]] حضرت از کشته شدن خویش، مانع [[ظهور]] وی نیست. اگر این‏گونه نباشد، [[نهان]] بودن در پس پرده [[غیبت]] برایش روا نخواهد بود. آن [[محبوب]] دل‏ها، دشواری‏‌ها و [[آزار]] و اذیت را [[تحمل]] می‏‌کند؛ زیرا [[مقام]] و [[جایگاه]] والای [[امامان]] و [[پیامبران]]{{عم}} به سبب [[تحمل]] [[رنج]] و دشواری‌‏های بزرگ آنان در [[راه خدا]] بوده است. البته این نه بدان معنا است که آن حضرت، از [[شهادت]] و کشته شدن در [[راه خدا]] هراس دارد؛ بلکه آن حضرت، چون آخرین [[ذخیره الهی]] در [[زمین]] است و آن [[حاکمیت]] فراگیر و جهانی که در تمام [[ادیان]] وعده داده شده است، فقط به دست او تحقق می‌‏یابد؛ بنابراین بر [[خداوند]] سبحانه و تعالی است که به هر وسیله ممکن، او را تا روز [[موعود]] [[حفاظت]] نماید و [[حکمت الهی]] نیز بر [[پنهان‌‏زیستی]] او تعلق گرفته است. شبیه این [[پنهان‌‏زیستی]] با ویژگی‏‌های خاص خود درباره برخی از پیامبران- هنگامی که بر [[جان]] خویش [[بیم]] داشتند- اتفاق افتاده بود که می‌‏توان به [[پنهان]] شدن [[پیامبر اکرم]]{{صل}} در [[شعب ابی طالب]] و نیز در [[غار حرا]] در برخی زمان‏‌ها اشاره کرد. می‏‌دانیم هیچ دلیلی برای چنین [[پنهان]] ‏شدنی نبود، مگر [[ترس]] از ضررهایی که آن حضرت را تهدید می‏‌کرد.
## جسمی نامرئی دارد؛ مانند [[فرشتگان]]، [[ارواح]] و [[جنّ]]، یعنی با وجود اینکه در میان [[جوامع بشری]] حضور دارد قابل دیدن نیست.  
#'''[[آزمایش]] [[انسان‌‏ها]]:''' یکی دیگر از حکمت‌‏های [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ [[آزمایش]] [[مردم]] است. از آن‏جا که این نوع [[آزمایش]]، به [[دلیل]] عدم حضور ظاهری [[امام]]، بسیار مشکل و طاقت ‏فرسا است، در [[تکامل]] روحی انسان‏‌ها نقش بسیار مهم و مؤثری دارد. با این [[آزمایش]] است که [[آشکار]] می‌‏شود چه کسی ثابت ‏قدم و استوار، و چه کسی در [[ایمان]] و [[اعتقاد]] سست و مردد است. [[جابر جعفی]] گوید: "به [[امام باقر]]{{ع}} عرض کردم [[فرج]] شما چه هنگام خواهد بود؟ حضرت فرمود: هیهات، هیهات، [[فرج]] ما فرا نمی‌‏رسد، تا زمانی که شما [[غربال]] شوید، تا [[خداوند]] سبحانه و تعالی ناخالصی‌‏ها را محو و نابود کند و آنچه [[خالص]] و زلال است، باقی نهد"<ref>{{عربی|" هَيْهَاتَ‏ هَيْهَاتَ‏ لَا يَكُونُ‏ فَرَجُنَا حَتَّى‏ تُغَرْبَلُوا ثُمَ‏ تُغَرْبَلُوا ثُمَ‏ تُغَرْبَلُوا يَقُولُهَا ثَلَاثاً حَتَّى‏ يَذْهَبَ‏ الْكَدِرُ وَ يَبْقَى‏ الصَّفْوُ‏ ‏‏‏‏‏‏‏"}}؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۳۹</ref>. روشن است در این [[امتحان]] بزرگ کسانی سربلند خواهند بود که دارای [[جایگاه]] والایی از [[ایمان]] و عمل [[شایسته]] باشند و کسانی که در این امور دچار کاستی باشند، بیشتر دچار لغزش و سقوط خواهند شد.[[امام صادق]]{{ع}} تبلور این [[حقیقت]] را چنین بیان کرده است: "و این‌‏گونه است که [[غیبت]] [[قائم]] طولانی خواهد بود، تا این‏که [[حق]] محض [[آشکار]] شود و [[ایمان]]، از کدورت‌‏ها و پیرایه‌‏ها صاف و زلال گردد. این [[آشکار]] شدن، با بازگشت افرادی صورت می‏‌پذیرد که دارای طینت ناپاکی هستند، از [[پیروان]] ظاهری [[اهل بیت]]{{عم}}؛ یعنی همان‌‏ها که [[ترس]] [[نفاق]] بر آن‏ها می‌‏رود<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۱۷۰، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۳۵۵</ref>. از مجموع سخنان [[معصومان]]{{عم}} به دست می‌‏آید که مهم‏ترین ویژگی مرتبط با [[امتحان]] و [[آزمایش]] انسان‏‌ها در این دوران، گریز آن‏ها از [[دین]] و آموزه‌‏های آن و به اوج رسیدن [[دنیا]] پرستی است‏<ref>محمد بن یعقوب کلینی، الکافی، ج ۸، ص ۳۰۶، ح ۴۷۶؛ ر</ref> ک: [[شیخ صدوق]]، [[ثواب الاعمال]] و عقاب الاعمال، ص ۲۵۳</ref> که آن را از دوره‌‏های دیگر متمایز کرده است. [[معصومان]]{{عم}} برای این دوران، پس از بیان برخی ویژگی‌‏ها، هشدارهایی نیز داده‏‌اند که با توجه به آن‏ها، آزمایش‏‌های بزرگ از مهم‏ترین ویژگی این دوران است<ref>  میرزا حسین طبرسی نوری، مستدرک الوسائل، ج ۱۱، ص ۳۷۹، ح ۱۳۳۰۵؛ مسلم بن حجاج، صحیح، ج ۱، ص ۱۳۱</ref>. افرادی که با ویژگی‌‏های این دوران، [[ایمان]] خود را به خوبی حفظ کرده، پروای الهی داشته باشند، [[ارزش]] والایی دارند. در این‏ باره وقتی [[پیامبر اکرم]]{{صل}} از چهره‏‌های پیروز این دوران یاد می‏‌کند، با شگفتی به [[امام علی|حضرت علی]]{{ع}} چنین می‏‌فرماید: "ای [[علی]]! بدان شگفت‏‌آورترین [[مردم]] در [[ایمان]] و بزرگ‏ترین آنان در [[یقین]]، کسانی هستند که در پایان دوران- با آن‏که [[پیامبر]] خود را [[درک]] نکرده‌‏اند و از [[امام]] خود در پرده‌‏اند- به نوشته‌‏ای سیاه بر صفحه‌‏ای سپید، [[ایمان]] می‌‏آورند"<ref> {{عربی|" يَا عَلِيُ‏ أَعْجَبُ‏ النَّاسِ‏ إِيمَاناً وَ أَعْظَمُهُمْ‏ يَقِيناً قَوْمٌ‏ يَكُونُونَ‏ فِي‏ آخِرِ الزَّمَانِ‏ لَمْ‏ يَلْحَقُوا النَّبِيَ‏ وَ حُجِبَ‏ عَنْهُمُ‏ الْحُجَّةُ فَآمَنُوا بِسَوَادٍ عَلَى‏ بَيَاض‏ ‏‏‏‏‏‏‏"}}، شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۳۶۶؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص ۲۸۸، باب ۲۵، ح ۸</ref>. افسوس بر آنان که در این دوران، اسیر وسوسه‌‏های بی‌‏پایان [[شیطان]] و [[هواهای نفسانی]] شده، در دام تاریک [[نادانی]] و [[عصیان]] زندگی می‏‌کنند.
## جسمی مرئی دارد؛ امّا به [[قدرت الهی]] می‌‌تواند در چشمان [[مردم]] تصرّف نماید و [[ناپیدا]] باشد. این کار از [[اولیای الهی]] که از سوی خدا دارای [[قدرت]] در [[جهان آفرینش]] هستند، بعید نیست. از [[قرآن کریم]] نیز می‏توان امکان [[استتار]] و اختفای [[انسان]] از چشم‌ها را ـ به صورت کوتاه ‏مدت یا دراز مدت ـ دریافت کرد<ref>سوره یس، آیه ۹؛ سوره اسراء، آیه ۴۵.</ref>. به‌نظر می‌‌رسد حالت اول، غیرقابل پذیرش است؛ زیرا دلیلی وجود ندارد که حضرت دارای جسم نامرئی باشد؛ اما برای حالت دوم قرائن زیادی وجود دارد، چنانکه [[امام علی]]{{ع}} در این ‏باره فرمود: «تا آن‏گاه که از [[فرزندان]] من از دیدگان [[مردمان]] پنهان شود... پس به [[پروردگار]] [[علی]] [[سوگند]]! [[حجّت]] [[حق]]، بر [[زمین]] [[استوار]] است، در جاده‏‌ها حرکت می‌‏کند، در خانه‌‏ها و قصرها وارد می‌‏شود و در شرق و غرب زمین به گردش می‌‏پردازد، [[سخن]] [[مردم]] را می‌‏شنود و بر مردم [[سلام]] می‌‏کند، می‏‌بیند و دیده نمی‌‏شود، تا [[زمان ظهور]] وعده الهی و [[ندای آسمانی]]. هان! آن ‏روز، [[روز]] [[شادی]] [[فرزندان علی]] و [[پیروان]] او است»<ref>{{متن حدیث|حَتَّی إِذَا غَابَ الْمُتَغَیِّبُ مِنْ وُلْدِی عَنْ عُیُونِ النَّاسِ... فَوَ رَبِّ عَلِیٍّ إِنَّ حُجَّتَهَا عَلَیْهَا قَائِمَةٌ مَاشِیَةٌ فِی طُرُقِهَا دَاخِلَةٌ فِی دُورِهَا وَ قُصُورِهَا جَوَّالَةٌ فِی شَرْقِ هَذِهِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا تَسْمَعُ الْکَلَامَ وَ تُسَلِّمَ عَلَی الْجَمَاعَةِ تَرَی وَ لَا تُرَی إِلَی الْوَقْتِ وَ الْوَعْدِ وَ نِدَاءِ الْمُنَادِی مِنَ السَّمَاءِ أَلَا ذَلِکَ یَوْمٌ فِیهِ سُرُورُ وُلْدِ عَلِیٍّ وَ شِیعَتِهِ}}؛ نعمانی، محمد بن جعفر، الغیبة، ص۱۴۴.</ref>. همینطور وقتی درباره [[امام مهدی]]{{ع}} از [[امام رضا]]{{ع}} پرسیدند، فرمود: «جسمش دیده نمی‌‏شود»<ref>{{متن حدیث|عَنِ الرَّیَّانِ بْنِ الصَّلْتِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا{{ع}}یَقُولُ وَ سُئِلَ عَنِ الْقَائِمِ فَقَالَ لَا یُرَی جِسْمُهُ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۳۳۳.</ref>.<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۱۴ ـ ۳۲۳.</ref>
#'''[[آزادگی]] از [[بیعت]] دیگران‏:''' دیدگاه برخی [[روایات]]، این است که آن حضرت، با [[غیبت]] خود، از [[بیعت]] با طاغوت‏‌های زمان در [[امان]] خواهد بود. [[امام مجتبی]]{{ع}}- آن هنگام که برای حفظ [[مصالح اسلام]] و [[مسلمین]] به [[سازش]] با [[معاویه]] تن داد و [[مردم]]، زبان به سرزنش حضرتش گشودند- چنین فرمود: "آیا ندانستید که هیچ ‏یک از ما [[امامان]] نیست، مگر این‏که [[بیعت]] با [[ستمگری]] بر گردن او قرار می‌‏گیرد؛ جز [[امام مهدی|قائم]] که [[حضرت عیسی|عیسی بن مریم]]{{ع}} پشت سرش [[نماز]] می‌‏گزارد. به درستی که [[خداوند]] سبحانه و تعالی ولادتش را [[پنهان]] و شخصش را مخفی می‌‏سازد، تا آن‏گاه که [[قیام]] می‌‏کند، [[بیعت]] هیچ‏کس بر گردنش نباشد<ref> طبرسی، الاحتجاج، ج ۲، ص ۲۸۹</ref>.[[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ در توقیعی در پاسخ به برخی پرسش‏‌ها فرمود: "درباره [[علت غیبت]] پرسیده بودید؛ [[خداوند]] سبحانه و تعالی در [[قرآن کریم]] می‌‏فرماید: ای اهل [[ایمان]]! از چیزهایی نپرسید که اگر برای شما روشن شود، ناراحت می‌‏شوید. بدانید هرکدام از پدران من، [[بیعت]] یکی از طاغوت‌‏های زمان خویش را بر گردن داشتند؛ ولی من هنگامی که [[قیام]] می‌‏کنم، [[بیعت]] هیچ‏ یک از گردنکشان و طاغوت‏‌های زمان را بر گردن ندارم"<ref>[[شیخ طوسی]]، کتاب الغیبة، ص ۲۹۰، [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، ص ۴۸۳، ح ۴</ref>.
# '''پنهان بودن عنوان (ناشناسی)''': [[امام صادق]]{{ع}} به [[سدیر]] صیرفی فرمود: «...به [[درستی]] که یوسف به [[پادشاهی]] [[مصر]] رسید و فاصله میان او و پدرش به اندازه هیجده روز [[مسافرت]] بود و یوسف می‌توانست پدرش را از موقعیت خود [[آگاه]] کند. زمانی که [[یعقوب]] و فرزندانش از یوسف با خبر شدند، مسیر [[کنعان]] تا مصر را در نه روز از بیابان‌ها پیمودند. (اما این مردم با اینکه داستان [[حضرت یوسف]] را می‌دانند و بدان [[ایمان]] هم دارند) چگونه [[غیب]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} را [[انکار]] می‌کنند و قبول ندارند که [[خداوند]] می‌تواند ولی خود را از میان مردم غایب نماید، به گونه‌ای که [[حجت]] او در بازارهایشان رفت و آمد می‌کند و بر فرش‌های آنان پای می‌نهد ولی کسی او را نمی‌شناسد و فقط زمانی او را خواهند [[شناخت]] که [[خداوند]] [[اجازه]] معرفی خویش و ظهور به او بدهد؛ آن گونه که پس از مدت‌ها به یوسف اجازه داد که خود را به برادرانش معرفی کند و پیش از آنکه یوسف خود را معرفی کند، برادرانش او را می‌دیدند ولی نمی‌شناختند»<ref>{{متن حدیث|عن سدیر، قال: سمعت ابا عبد الله{{ع}} یقول:... فما تنکر هذه الامه ان یکون الله - عز و جل - یفعل بحجته ما فعل بیوسف{{ع}}: ان یکون یسیر فی اسواقهم، و یطا بسطهم، و هم لا یعرفونه حتی یاذن الله ـ عز و جل ـ ان یعرفهم بنفسه کما اذن لیوسف{{ع}} حتی قال لهم: (هل علمتم ما فعلتم بیوسف و اخیه اذ انتم جاهلون قالوا ا انک لانت یوسف قال انا یوسف.)}}؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ص۳۴۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]. ص۴۳۶.</ref>  
#'''تأدیب انسان‏‌ها:''' [[ادب]] کردن انسان‌‏ها- به ‏ویژه مسلمان‏‌ها- یکی دیگر از فلسفه‌‏های [[غیبت]] است؛ چرا که بیشتر آن‏ها در زمان زندگی و حضور [[امامان]] پیشین، آن‏گونه که [[شایسته]] بود از ایشان استفاده و [[حمایت]] نکردند. افزون بر آن، گاهی با برخوردهای ناشایست خود، سبب محروم شدن [[جامعه بشری]] از [[فیض]] آن‏ها شدند. [[امام‏ باقر]]{{ع}} در این‏ باره فرمود: " شما مردمی هستید که با [[دل]]، ما را [[دوست]] می‏‌دارید؛ ولی عمل شما با این [[محبت]]، ناسازگار است. به [[خدا]] [[سوگند]]! [[اختلاف]] [[اصحاب]] پایان نمی‌‏یابد و به همین [[دلیل]]، [[صاحب]] شما از دست شما گرفته می‌‏شود ...."<ref>{{عربی|" وَ أَنْتُمْ‏ قَوْمٌ‏ تُحِبُّونَّا بِقُلُوبِكُمْ‏ وَ يُخَالِفُ‏ ذَلِكَ‏ فِعْلُكُمْ‏ وَ اللَّهِ‏ مَا يَسْتَوِي‏ اخْتِلَافُ‏ أَصْحَابِكَ‏ وَ لِهَذَا أُسِرَّ عَلَى‏ صَاحِبِكُم‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏"}}، محمد باقر مجلسی، بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۱۱۰</ref>
# '''ناپیدایی و ناشناسی حضرت بنا به صلاح دید ایشان''': [[حضرت مهدی]]{{ع}} در مواردی که صلاح بداند از دیدگان [[مردم]] پنهان است ـ البته با تصرّفی که به [[قدرت الهی]] در دیدگان افراد می‏‌نماید. نه نامرئی کردن جسم خویش ـ و در مواردی که آن حضرت [[مصلحت]] بداند، به صورت آشکار در [[جامعه]] حرکت می‌‏کند و مردم او را می‏‌بینند؛ ولی نمی‌‏شناسند<ref>طوسی، محمد بن حسن، کتاب الغیبة، ص۳۶۲؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص۵۲۰.</ref>.<ref>ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۱۴ ـ ۳۲۳.</ref> با اینکه برای [[اثبات]] دو دیدگاه اول دلایل روایی فراوانی وجود دارد، امّا از مجموع [[روایات]] می‏‌توان به دیدگاه سوم رسید.
*بدین ‏سان [[غیبت]] آخرین [[حجّت]] [[خداوند]] سبحانه و تعالی نماد [[خشم]] [[خداوند]] بر زمینیان است که با چراغ‏‌های [[هدایت]] به گونه‌‏ای ناشایست برخورد کردند.
*افزون بر آنچه یاد شد، به مواردی همچون: [[تربیت]] انسان‏‌های مناسب برای [[قیام]] و [[حکومت جهانی]] و ایجاد [[اشتیاق]] جهانی برای [[حکومت جهانی]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ نیز اشاره شده است.
*با توجه به آن‏که [[روایات]] یاد شده فقط به برخی از حکمت‌‏های [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ اشاره کرده بود و در روایاتی نیز اساس [[حکمت غیبت]] آن حضرت، [[رازی]] از رازهای [[خداوند]] سبحانه و تعالی دانسته شده است و با توجه به این‏که [[عصر ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ عصر [[آشکار]] شدن حقایق است، از [[روایات]] استفاده می‏‌شود حکمت‏‌های اساسی [[غیبت]] آن حضرت، [[پس از ظهور]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ [[آشکار]] خواهد شد.
*[[امام صادق]]{{ع}} در این ‏باره فرمود: "... [[حکمت غیبت]] او، همان حکمتی است که در [[غیبت]] حجت‏‌های الهی پیش از او بوده است و وجه [[حکمت غیبت]] او پس از ظهورش [[آشکار]] شود؛ همچنان که وجه [[حکمت]] کارهای [[خضر]] از شکستن کشتی و کشتن پسر و به پا داشتن دیوار بر [[حضرت موسی|موسی]]{{ع}} روشن نبود، تا آن‏که هنگام جدایی آن‏ها فرا رسید"<ref>  [[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج۲، باب ۴۴، ح ۱۱</ref>.


==انواع غیبت‏==
توجه به این نکته ضروری است که در هیچ یک از دیدگاه‌های فوق، [[غیبت امام عصر]]{{ع}} به معنی قطع شدن کامل ارتباط و نزول فیوضات [[الهی]] به دست آن جناب نیست، بلکه در هر دو حالت ناپیدایی یا ناشناسی، بنابر فرمایش خود آن حضرت، [[لطف]] ایشان جاری است. توصیف وجود [[مبارک]] [[امام عصر]]{{ع}} به وصف [[غائب]]، با نگاه به [[محرومیت]] جامعه از [[درک]] کردن وجود [[مبارک]] اوست. پس باید گفت، [[مردم]] از محضر ایشان غائب‌اند، نه آن حضرت؛ زیرا او ولی [[حق]] و [[شاهد بر خلق]] است و هرگز از خود و غیر خود [[غائب]] نبوده و نیست<ref>جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، ص۱۳۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص۱۹۸.</ref>
*هم‏زمان با مطرح شدن اصل [[غیبت]] برای [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}‏ از سوی [[معصومان]]{{عم}} در روایاتی [[غیبت]] [[امام مهدی|حضرت مهدی]]{{ع}}به دو بخش کوتاه و بلند تقسیم می‌‏شود<ref>امروزه از این دو غیبت، با نام‏های" غیبت صغرا" و" غیبت کبرا" یاد می‌‏شود؛ ولی در بیان اندیشوران شیعه از آن‏ها با عنوان‏‌هایی چون" غیبت قصری" و" غیبت طولی" و مانند آن نیز یاد شده است</ref>. که هریک دارای ویژگی‏‌های خاصی است.
 
*این مطلب با تعبیرهای متفاوتی در سخنان [[معصومین]]{{عم}} به چشم می‏‌خورد؛ [[زراره]] گوید: از [[امام صادق]]{{ع}} شنیدم که فرمود: "همانا برای [[قائم]]، [[دو غیبت]] است که در یکی از آن‏ها به خانواده‌‏اش بر می‌‏گردد و در دیگری مکانش معلوم نیست. هر سال در مناسک [[حج]] حاضر می‏‌شود و [[مردم]] را می‏‌بیند؛ در حالی که [[مردم]] او را نمی‌‏بینند<ref> {{عربی|" إِنَ‏ لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَيْنِ‏ يَرْجِعُ‏ فِي‏ إِحْدَاهُمَا وَ فِي الْأُخْرَى لَا يُدْرَى أَيْنَ هُوَ يَشْهَدُ الْمَوَاسِمَ يَرَى النَّاسَ وَ لَا يَرَوْنَهُ‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏"}}، نعمانی، الغیبة، ص ۱۷۵، ح ۱۵</ref>.
== طولانی بودن غیبت ==
*آن حضرت در روایتی به کوتاه و بلند بودن [[دو غیبت]] [[امام]] این‌‏گونه اشاره کرده است: "برای [[قائم]]، [[دو غیبت]] است؛ یکی از آن‏ها کوتاه و دیگری دراز. در [[غیبت]] نخست، جز [[شیعیان]] مخصوص، کسی از [[جایگاه]] او خبر ندارد و در دیگری، جز خدمتکار ویژه آن حضرت، کسی از مکانش [[آگاه]] نیست"<ref>{{عربی|" لِلْقَائِمِ‏ غَيْبَتَانِ‏ إِحْدَاهُمَا قَصِيرَةٌ وَ الْأُخْرَى‏ طَوِيلَةٌ الْغَيْبَةُ الْأُولَى‏ لَا يَعْلَمُ‏ بِمَكَانِهِ‏ فِيهَا إِلَّا خَاصَّةُ شِيعَتِهِ‏ وَ الْأُخْرَى‏ لَا يَعْلَمُ‏ بِمَكَانِهِ‏ فِيهَا إِلَّا خَاصَّةُ مَوَالِيهِ‏‏‏ ‏‏‏‏‏‏‏"}}، شیخ کلینی، الکافی، ج ۱، ص ۳۴۰</ref>
در بعضی از [[روایات]] پس از تصریح به اصل [[غیبت]]، به طولانی بودن آن نیز تأکید شده است. [[امام جواد]]{{ع}} در پاسخ به دلیل نام‏گذاری [[حضرت مهدی]]{{ع}}‏ به "[[منتظر]]"، فرمود: «همانا برای او غیبتی است که روزهای آن، فراوان و مدت آن، طولانی خواهد شد، پس افرادی که دارای [[اخلاص]] باشند، [[منتظر ظهور]] او خواهند بود»<ref>{{متن حدیث|إِنَ‏ لَهُ‏ غَیْبَةً یَکْثُرُ أَیَّامُهَا وَ یَطُولُ‏ أَمَدُهَا فَیَنْتَظِرُ خُرُوجَهُ‏ الْمُخْلِصُونَ‏}}؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۳۷۸.</ref>. در نامه مبارک [[حضرت ولی عصر]]{{ع}} به [[شیخ مفید]] نیز [[علت غیبت]] و طولانی شدن آن چنین آمده است: «باید بدانند که جز برخی رفتارهای ناشایسته آنان که ناخوشایند ماست و ما آن عملکرد را زیبنده [[شیعیان]] نمی‌دانیم، عامل دیگری ما را از آنان دور نمی‌دارد»<ref>{{متن حدیث|فَمَا یَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا یَتَّصِلُ بِنَا مِمَّا نَکْرَهُهُ وَ لَا نُؤْثِرُهُ مِنْهُمْ}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۵۳، ص۱۷۶.</ref>. از آنجایی که طبق گفته روایات، [[حقیقت]] اعمال شیعیان به [[امام]] راستین عصرشان ارائه می‌شود، [[آلودگی]] به [[گناه]]، [[توفیق]] دیدار امام [[معصوم]] را از [[انسان‌ها]] سلب و [[سعادت]] دیدار ایشان را به تاخیر می‌‌اندازد. در همان نامه آمده است که: «اگر [[پیروان]] و شیعیان ما ـ که [[خدا]] آنان را در [[فرمانبرداری]] خویش توفیق ارزانی‌شان دارد ـ به [[راستی]] در راه [[وفای به عهد]] و پیمانی که بر دوش دارند، همدل و یک‌صدا بودند، هرگز سعادت دیدار ما از آنان به تأخیر نمی‌افتاد»<ref>{{متن حدیث|فَمَا یَحْبِسُنَا عَنْهُمْ إِلَّا مَا یَتَّصِلُ}}؛ احتجاج طبرسی، ج۲، ص۴۹۹.</ref>.<ref>ر.ک: [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۰۰.</ref>
*لازم یادآوری است آن حضرت در دوران پدر بزرگوار خویش نیز نوعی [[پنهان‌‏زیستی]] داشته است و به گونه‏‌ای نبوده که همگان بتوانند آن حضرت را [[ملاقات]] کنند. همین باعث شده است برخی آغاز [[غیبت]] آن حضرت را از هنگام ولادت بدانند<ref> شیخ مفید، الارشاد، ج ۲، ص ۳۴۰</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۳۱۴ - ۳۲۳.</ref>.
 
==غیبت در موعودنامه‏==
== پیشینه غیبت و زمینه‌سازی‌های [[ائمه اطهار]]{{ع}} ==
*بررسی تاریخی [[دوران غیبت]]، فرازهایی از حیات پر فراز و نشیب [[تشیع]] را [[آشکار]] می‌سازد؛ حیاتی که به‌ویژه در بعد علمی و فرهنگی از [[جایگاه]] و منزلتی خاص در حیطه [[تاریخ اسلام]] برخوردار است. [[دوران غیبت صغری]] به واسطه شرایط‍‌ اجتماعی خاص پدید آمده، از [[موقعیت]] ویژه‌ای برخوردار بود که اوضاع فرهنگی [[جامعه]] [[شیعی]] نیز تحت‌تأثیر این [[موقعیت]] قرار گرفت و براساس عناصر تعیین‌کننده آن، دستخوش تحولاتی شد. تحولاتی بنیادین که اساس فعالیت‌های علمی گسترده‌ای را پی‌ریزی کرد و در کمتر از یک قرن به اوج [[شکوفایی]] خود رسید و سیر [[پیشرفت]] آن تا به زمان حال با روندی گاه تند و شتابان و گاه کند و آهسته ادامه یافته است و اینک ما از دستاوردهای ارزنده آن بهره‌مند هستیم.
توجّه به پیشینه غیبت و اطلاع از وقوع آن برای برخی از [[پیامبران]] گذشته، باعث می‌شود نگاه روشنی نسبت به مسئله غیبت امام مهدی{{ع}} پیدا کنیم. اولین اشارات به این مسئله در سخنان [[معصومین]]{{ع}} به خوبی پیداست. در روایاتی که از [[نبی اکرم]]{{صل}} نقل شده، حضرت ضمن بیان خصوصیات امام [[مهدی]]{{ع}} به مسأله [[غیبت]] ایشان نیز اشاره کرده است: «مهدی از [[فرزندان]] من است نام او نام من و کنیه او کنیه من است و شبیه‌ترین [[مردم]] به من از حیث [[آفرینش]] و [[خلق و خوی]] است. او غیبت و دوران حیرتی دارد که [[مردمان]] در آن به [[گمراهی]] می‌افتند، سپس همانند ستاره درخشان می‌آید و [[زمین]] را از [[عدل و داد]] پر می‌کند، همان‌طور که از [[ظلم و جور]] پر شده باشد»<ref>{{متن حدیث|الْمَهْدِیُّ مِنْ وُلْدِی اسْمُهُ اسْمِی وَ کُنْیَتُهُ کُنْیَتِی أَشْبَهُ النَّاسِ بِی خَلْقاً وَ خُلْقاً تَکُونُ لَهُ غَیْبَةٌ وَ حَیْرَةٌ حَتَّی تَضِلَّ الْخَلْقُ عَنْ أَدْیَانِهِمْ فَعِنْدَ ذَلِکَ یُقْبِلُ کَالشِّهَابِ الثَّاقِبِ فَیَمْلَؤُهَا قِسْطاً وَ عَدْلًا کَمَا مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً}}؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۲۸۷.</ref>.<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص۱۷۹-۱۸۸.</ref>
*در سال ۲۶۰ ه‍‌. [[امام حسن عسکری]] {{ع}} پس از دوران کوتاه شش ساله [[امامت]] در سن ۲۷ سالگی [[رحلت]] کرد و تنها [[فرزند]] او که پنج سال از عمرش می‌گذشت از جانب [[خدای متعال]] و با [[نص]] آن حضرت به [[امامت]] [[منصوب]] گردید. اما به دلایلی [[امام دوازدهم]] {{ع}} از همان زمان از دیدگان [[پنهان]] شد و [[دوران غیبت]] حضرتش پس از پنج سال حضور در ایام حیات پدرش، که تنها عده‌ای از [[خواص]] [[شیعیان]] موفق به [[دیدار]] وی شدند، آغاز گردید. [[غیبت صغری]] که در سال ۲۶۰ ق. آغاز شد و پس از ۶۹ سال در سال ۳۲۹ ق. با درگذشت چهارمین و آخرین [[نائب خاص]] [[امام]] {{ع}} پایان یافت، در واقع مقدمه و آغازی برای [[غیبت طولانی]] بود، تا شرایط‍‌ پذیرش [[موقعیت]] جدید برای مردمان فراهم گردد و [[شیعیان]] [[آمادگی]] [[درک]] دورانی را داشته باشند که در آن از حضور [[امام]] [[معصوم]] به‌طور مستقیم بی‌بهره‌اند.
 
*[[درک]] این [[موقعیت]] جدید مستلزم عبور از یک مرحله واسط‍‌ بود که فراهم‌کننده شرایط‍‌ و [[آمادگی]] مذکور باشد. این مرحله میانی که با روندی تدریجی از اوایل قرن سوم هجری و در واقع پس از [[شهادت]] [[امام رضا]] {{ع}} آغاز شده بود با حرکتی رو به تزاید به تدریج تا نیمه این قرن ادامه یافت. در واقع این حرکت به‌طور غیرمستقیم از زمانی آغاز شد که [[هارون]] الرشید، [[خلیفه عباسی]] شرایط‍‌ دشواری را بر [[امام هفتم]]، [[امام کاظم|موسی بن جعفر]] {{ع}} تحمیل کرد و آن حضرت را به شدت تحت مراقبت قرار داد و سال‌ها در زندان‌های [[بغداد]] محبوس کرد. گرچه پس از آن، در زمان حیات [[امام رضا]] {{ع}} آن سختگیری و فشارها به حداقل خود رسید، ولی در آغاز قرن سوم هجری شرایط‍‌ به‌گونه‌ای دیگر تغییر یافت. [[معتصم]] [[خلیفه]] [[جانشین]] مأمون، [[امام جواد]] {{ع}} را شدیدا تحت‌نظر قرار داد و وی را به [[بغداد]] مرکز [[حکومت]] احضار کرد و در نهایت در سال ۳۲۰ ق [[امام]] را [[مسموم]] نموده و به [[شهادت]] رسانید.
از طرفی دیگر [[ائمه اطهار]]{{ع}} به این نکته توجه داشتند که با وجود همه اطلاع‌رسانی‌ها، [[غیبت امام]] و عدم دسترسی به محضر ایشان، برای مردمی که در طول [[امامت ائمه]] [[هدی]]{{ع}}، به دیدن [[امام]] و رجوع به محضر آنان عادت کرده‌اند، بسیار سخت و غریب خواهد بود؛ به همین جهت بود که از زمان امام جواد{{ع}} به تدریج مردم از دیدن امام کمتر بهره‌مند می‌شدند و در [[زمان]] [[امامت]] [[حضرت امام هادی]] و [[امام عسکری]] ({{ع}}) این امر شدت یافت؛ به گونه‌ای که امام در مواردی از پشت پرده با مردم صحبت می‌کردند تا آنان به ندیدن امام عادت کنند<ref>مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیه، ص۲۳۱.</ref>. البته علّت اصلی کمرنگ شدن ارتباط، سخت‌گیری و ایجاد محدودیّت [[حکومت ستمگر]] عباسی بود؛ چراکه این دو امام در [[سامرا]] در یک منطقه نظامی تحت نظر بودند. از این رو [[مردم]] به [[دشواری]] می‌توانستند آنان را ببینند و از [[ترس]] [[حکومت]] مجبور بودند با ترفندهای مختلف و پنهانی خدمت حضرت برسند، ولی [[ائمه]] از این محدودیّت برای آمادگی مردم برای دوران غیبت استفاده کردند<ref>مسعودی، علی بن حسین، اثبات الوصیة، ص۲۶۲؛ صدر، محمد، تاریخ الغیبة الصغری، ص۲۲۲.</ref>. از سوی دیگر نیز [[امام حسن عسکری]]{{ع}}، در سن ۲۷ سالگی رحلت کرد و تنها فرزند او که پنج سال از عمرش می‌گذشت از جانب [[خدای متعال]] به [[امامت]] [[منصوب]] گردید. اما به دلایلی [[امام دوازدهم]]{{ع}} از همان [[زمان]] از دیدگان پنهان شد و دوران غیبتش آغاز گردید؛ لذا [[غیبت صغری]] که در سال ۲۶۰ هجری [[قمری]] آغاز شد و پس از ۶۹ سال در سال ۳۲۹ هجری قمری با درگذشت چهارمین و آخرین [[نائب خاص]] [[امام]]{{ع}} پایان یافت، علاوه بر موارد گذشته، مقدمه و آغازی برای [[درک]] [[غیبت طولانی]] بود، تا شرایط‍‌ پذیرش موقعیت جدید برای [[مردمان]] فراهم گردد و [[شیعیان]] آمادگی درک دورانی را داشته باشند که در آن از حضور امام معصوم به‌طور مستقیم بی‌بهره‌اند<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|درسنامه مهدویت ج۲]]، ص۴۷-۵۵.</ref>.
*شهر [[سامرا]] که در واقع پادگان نظامی بود و [[معتصم]] آن را تأسیس کرد، پس از او محل حبس و تبعیدگاه [[امام هادی]] و [[امام عسکری]] {{عم}} شد. [[متوکل]] [[خلیفه]] سفاک [[عباسی]] که از [[وجود امام]] در [[مدینه]] بیمناک بود ایشان را به شهر [[سامرا]] آورده و تحت الحفظ‍‌ نگاه داشت. در طی این دوران روابط‍‌ مستقیم [[شیعیان]] با [[امامان]] به حداقل خود رسید. آنان در واقع امکان دسترسی به [[امام]] {{ع}} را نداشتند، مگر به‌طور مخفیانه و از طریق مکاتبه و یا با کمک خدمتکاران ایشان، یا در قالب فروشندگان دوره‌گرد یا عابران رهگذر یا... وضعیت مذکور به تدریج و به‌طور غیر مستقیم، این [[آمادگی]] را در [[مردم]] پدید می‌آورد که در زمان عدم حضور و یا عدم دسترسی مستقیم به [[امام]] چه باید کرد؟ از طرفی [[امامان]] {{عم}} نیز در چنین شرایطی، ملاک‌های راهیابی و مصادر مراجعه [[شیعیان]] را مشخص می‌کردند. [[نظام وکالت]] که از دیرباز وجود داشت در این زمان هرچه بیشتر گسترش یافت. [[ائمه]] {{عم}} وکیلانی از جانب خود در [[شهرها]] و بلاد مختلف تعیین می‌کردند که محل [[رجوع]] [[مردم]] و روابط‍‌ آن‌ها با ایشان بودند.
 
*[[شیعیان]] در شهرهای دور و نزدیک با این [[وکیلان]] ارتباط‍‌ یافته، مسایل خود را می‌پرسیدند، نیازهای خود را بیان می‌کردند و وجوهات شرعی را به آن‌ها می‌پرداختند تا آن‌ها را به [[ائمه]] {{عم}} رد کنند. این [[نظام وکالت]] در واقع مرحله ابتدایی [[نظام]] نیابتی بود که در [[دوران غیبت صغری]] شکل گرفت. با این حال با آغاز [[دوران غیبت صغری]]، وضعیت به‌گونه‌ای خاص تغییر یافت. باوجود این‌که اولین [[نائب خاص]] [[امام]] {{ع}} مدت‌ها قبل از طرف [[امام عسکری]] {{ع}} به [[شیعیان]] معرفی شده بود، ولی [[حیرت]] و سردرگمی فراوانی [[شیعیان]] را فراگرفت. راه ارتباط‍‌ با [[امام]] {{ع}} منحصر به [[نائب خاص]] حضرت گردید و حتی [[وکیلان]] [[امام]] {{ع}} نیز قادر به دسترسی به [[امام]] نبودند؛ اگرچه امکان [[دیدار]] با [[امام]] به‌طور کلی منتفی نبود و چه‌بسا کسانی به [[دیدار]] حضرت نایل می‌شدند. در واقع [[غیبت صغری]] برای فراهم شدن شرایط‍‌ لازم جهت [[درک]] [[دوران غیبت کبری]] امری ضروری بود؛ چرا که در طی آن [[مردم]] می‌آموختند که مصدر [[رجوع]] آن‌ها در [[امور دینی]]، [[فقیهان]] و [[عالمان دینی]] هستند که موردنیاز و مراجعه مردم‌اند و علمای [[شیعه]] نیز به [[ضرورت]] این نکته پی بردند که مصادر و [[مراجع]] علمی که موردنیاز و مراجعه [[مردم]] هستند، بایستی به‌گونه‌ای متقن و ثابت در دسترس [[مردم]] قرار گیرند.
== انواع غیبت ==
*مسأله [[غیبت]] امری نبود که به تازگی مطرح شده باشد، بلکه در سخنان [[معصومین]] {{عم}} بارها به آن اشاره شده بود و [[مردم]] کمابیش با آن آشنا بودند. در روایاتی که از [[نبی اکرم]] {{صل}} [[نقل]] شده بود، حضرت ضمن بیان خصوصیات [[امام مهدی]] {{ع}} به مسأله [[غیبت]] حضرتش نیز اشاره کرده بود. در یکی از این [[روایات]] [[پیامبر]] {{صل}} چنین فرمود: [[مهدی]] از [[فرزندان]] من است نام او نام من و [[کنیه]] او [[کنیه]] من است و شبیه‌ترین [[مردم]] به من از حیث [[آفرینش]] و خلق و خوی است. او [[غیبت]] و دوران حیرتی دارد که مردمان در آن به [[گمراهی]] می‌افتند، سپس همانند شهاب تندرو می‌آید و [[زمین]] را از [[عدل و داد]] پر می‌کند، همان‌طور که از [[ظلم]] و [[جور]] پر شده باشد<ref>[[شیخ صدوق]]، [[کمال الدین و تمام النعمة (کتاب)|کمال الدین و تمام النعمة]]، ج ۱، ص ۲۸۷.</ref>. [[ائمه]] {{عم}} نیز در گفتار خود به مسأله [[غیبت]] [[امام مهدی]] {{ع}} و سختی‌ها و نابسامانی‌های آن دوران اشاره کرده‌اند و از تک‌تک ایشان روایاتی به این مضامین [[نقل]] شده است.  
[[غیبت امام زمان]]{{ع}} در دو مرحله به اجرا درآمد:
*اساساً مسأله [[غیبت]] در گفتار [[معصومین]] {{عم}} به‌عنوان یک [[سنت]] الهی مطرح شده که در میان [[انبیای پیشین]] و اوصیای آن‌ها معمول بوده است. بنا به [[روایات]]، [[صالح]] [[پیامبر]] در سن پیری از میان قومش [[غایب]] شد و [[غیبت]] او مدتی به طول انجامید، به‌طوری که چون به میان قومش بازگشت وی را نشناختند. [[موسی]] {{ع}} نیز مدتی [[غایب]] بود و در طی این مدت [[بنی اسرائیل]] در [[حیرت]] و سرگردانی و [[رنج]] بسیار به سر می‌بردند، تا بار دیگر [[موسی]] به نزد آن‌ها بازگشت. چنین غیبت‌هایی درباره حضرت یونس، [[یوسف]] و برخی دیگر از [[پیامبران]] ذکر شده است. بنابراین مسأله [[غیبت]] به مانند [[سنت]] جاریه‌ای تلقی شده است که درباره [[امام مهدی]] {{ع}} در [[امت]] [[خاتم الانبیاء]] نیز مصداق پیدا می‌کند.
# '''[[غیبت]] کوتاه مدّت (صغرا)''': این نوع از غیبت زمینه‌ای بود تا شیعیان برای [[غیبت کبری]] آماده گردند و در این دوره، امام{{ع}} از طریق چهار نماینده با مردم در ارتباط بود و به نیازهای [[علمی]] و [[معنوی]] آنان پاسخ می‌گفت.
*طرح مسأله [[غیبت]] از همان دهه‌های اول [[تاریخ اسلام]] چنان شایع و معمول شده بود که بسیاری از فرقه‌هایی که از [[تشیع]] منشعب می‌شدند، به‌گونه‌ای به مسأله [[غیبت]] [[معتقد]] می‌گردیدند. "[[کیسانیه]]" اولین فرقه‌ای که از [[شیعه]] جدا شدند قائل به [[امامت]] [[محمد حنفیه]] و [[معتقد]] بودند که وی از میان آن‌ها [[غایب]] شده و در [[کوه رضوی]] مخفی گردیده و روزی [[ظهور]] خواهد کرد. "ابو مسلمیّه" همین [[عقیده]] را درباره ابومسلم داشتند. به‌طور کلی هریک از فرقه‌های [[شیعی]] که در [[امامت]] یکی از [[ائمه]] {{عم}} توقف کردند و مسیر خود را از [[تشیع]] [[اثنی عشری]] جدا کردند، به نوعی [[غیبت]] درباره [[امام]] خود [[معتقد]] شدند. این امر حاکی از آن است که مسأله [[غیبت]] [[امام مهدی]] {{ع}} کاملا در بین [[مسلمانان]] و [[شیعیان]] شناخته شده و شایع بوده است. آن‌چه این مطلب را تأیید و تأکید می‌کند تألیف و تصنیف کتاب‌هایی در موضوع [[غیبت]]، پیش از آغاز [[غیبت صغری]] و در زمان حضور [[ائمه]] {{ع}} است<ref>نشریه موعود، شماره ۲۷، ص ۴۲.</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۱۹.</ref>.
# '''غیبت بلند مدّت (کبرا)''': در این دوران [[عالمان دینی]] با داشتن شرایطی که امام آنها را بیان فرموده به صورت عام (نه با معرفی خاص) به عنوان [[نایب امام زمان]]{{ع}} عهده‌دار امور شیعیان هستند<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۳۵۲.</ref>.
==پرسش‌های وابسته==
 
== [[فلسفه و علل غیبت]] ==
پیش از آنکه به برخی حکمت‏‌ها و علت‏‌های ظاهری غیبت حضرت اشاره شود، لازم به یادآوری است که در [[روایات]] اشاره شده، پنهان‌‏زیستی آخرین ذخیره الهی، به [[طور]] قطع از [[اسرار]] [[خداوند]] است. [[حقیقت]] سرّ بودن این امر را [[رسول گرامی اسلام]]{{صل}} چنین بیان فرموده است: «ای جابر! همانا این امر، امری است از امر [[خداوند سبحانه و تعالی]] و سرّی است از سرّ [[خدا]] که بر [[بندگان]] او پوشیده است؛ پس برحذر باش که دچار تردید نشوی. همانا [[شک]] درباره خدا [[کفر]] است»<ref>{{متن حدیث|یَا جَابِرُ إِنَ‏ هَذَا أَمْرٌ مِنْ‏ أَمْرِ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ وَ سِرٌّ مِنْ‏ سِرِّ اللَّهِ‏ عِلْمُهُ‏ مَطْوِیٌ‏ عَنْ‏ عِبَادِ اللَّهِ‏ إِیَّاکَ‏ وَ الشَّکَ‏ فِیهِ‏ فَإِنَ‏ الشَّکَ‏ فِی‏ أَمْرِ اللَّهِ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ کُفْرٌ‏‏}}؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۸۷.</ref>. بی‌‏گمان این [[حکمت]]، اساسی‌‏ترین دلیل بر این رخداد بزرگ است؛ امّا از آنجا که [[پرسش]] پیرامون [[علل غیبت]] همواره دغدغه برخی [[شیعیان]] بوده است، در سخنان [[پیشوایان معصوم]]{{ع}} به برخی حکمت‏‌های ظاهری [[غیبت]] آن حضرت نیز اشاره شده است؛ از این رو بدان‏‌ها نیز اشاره‏‌ای گذرا می‏‌کنیم:
# '''حفظ جان امام''': از طرفی باتوجه به اتفاقاتی که برای [[پیامبران]] و [[ائمه]]{{ع}} اتفاق افتاده بود مبنی بر برخورد [[حکومت‌های ستمگر]] با ایشان و در مواردی به [[شهادت]] رساندن [[معصومین]] و از طرفی دیگر باتوجه به [[وحشت]] و [[اضطراب]] [[حاکمان]] [[خودکامه]] از [[وعده]] [[ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} به عنوان [[منجی]] و [[مصلح]] که خلفای معاصر حضرت به شدت [[امام عسکری]]{{ع}} را تحت نظر داشتند، تا وقتی فرزند ایشان به [[دنیا]] می‌آید، او را در همان ابتدای [[زندگی]] به شهادت برسانند؛ بنابراین بسیار طبیعی است که خداوند آخرین حجت خود را در پرده غیبت قرار دهد تا [[جان]] او [[حفظ]] شود و در موعد مقرر و زمانی که [[مردم]] آمادگی ظهور داشتند ظهور کرده و [[جهان]] را پر از [[عدل و داد]] نماید.
# '''اجرای [[سنّت]] [[انبیاء]]''': از آنجایی که [[وظیفه]] [[انبیای الهی]]، [[هدایت مردم]] به‌وسیله ابلاغ دین الهی است و از طرفی دشمنان خدا از گذشته‌های دور برای نابودی [[دین]] [[حقّ]] از هیچ عملی حتّی کشتن [[پیامبران]] روی گردان نبوده‌اند؛ لذا [[انبیاء]] به [[امر الهی]] در مواردی از حالت [[غیبت]] استفاده می‌کردند. [[امامت امام مهدی]]{{ع}} نیز در راستای [[رسالت]] [[پیام]] آوران [[الهی]] است و طبیعی است که [[خداوند]] در جهت انجام هرچه بهتر رسالت [[حضرت مهدی]]{{ع}}، برای ایشان نیز چنین راهکاری (به علت مشابهت) در نظر بگیرد<ref>«برای قائم ما غیبتی است که مدّت آن به‌طول می‌انجامد». گفتم: ای فرزند رسول خدا! آن برای چیست؟ «فرمود: زیرا خدای تعالی می‌خواهد در او سنّتهای پیامبران{{ع}} را در غیبت‌هایشان جاری کند»؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۲، ص۴۸۰، ح ۶.</ref>. چنین غیبت‌هایی درباره [[حضرت صالح]]، [[موسی]]، [[یونس]]، یوسف و برخی دیگر از پیامبران ذکر شده است. بنابراین مسأله غیبت به مانند سنتی تلقی شده که درباره [[امت]] [[امام مهدی]]{{ع}} نیز مصداق پیدا می‌کند.
# '''[[آزادی]] از بیعت با ظالمان''': در توقیعی (نامه) از [[امام زمان]]{{ع}} آمده است: «هیچ‌ کدام از پدران من نبوده، مگر اینکه بیعت طاغوت زمانشان به عهده آنها بوده است (به جهت اینکه ایشان به [[تقیه]] [[مأمور]] بوده‌اند)، ولی من وقتی [[قیام]] کنم، [[بیعت]] هیچ یک از [[طواغیت]] به عهده‌ام نیست»<ref>{{متن حدیث|إِنَّهُ لَمْ یَکُنْ أَحَدٌ مِنْ آبَائِی إِلَّا وَقَعَتْ فِی عُنُقِهِ بَیْعَةٌ لِطَاغِیَةِ زَمَانِهِ وَ إِنِّی أَخْرُجُ حِینَ أَخْرُجُ وَ لَا بَیْعَةَ لِأَحَدٍ مِنَ الطَّوَاغِیتِ فِی عُنُقِی}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۵۲، ص۹۲.</ref>؛ لذا [[امام عصر]]{{ع}} که برنامه [[گسترش عدالت]] در سراسر [[جهان]] را دارد، از هر گونه بیعتی از [[حاکمان ظالم]] [[آزاد]] است<ref>ر.ک: [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]] ، ص۲۰۳.</ref>.
# '''تأدیب مردم''': کوتاهی و [[ناسپاسی]] [[مردم]] نسبت به [[نعمت الهی]] و کفران آن در مواردی باعث [[محروم]] شدن از آن می‌شود. [[نعمت]] [[ولایت]] و [[امامت]] [[امام]] نیز نعمت بی‌بدیلی است که قدرنشناسی نسبت به آن موجب [[خسران]] [[بشریت]] می‌‌شود. از [[امام باقر]]{{ع}} [[روایت]] شده است: «وقتی خداوند [[همراهی]] و [[همنشینی]] ما را برای قومی خوش ندارد ما را از میان آنها برگیرد».<ref>{{متن حدیث|إِنَّ اَللَّهَ إِذَا کَرِهَ لَنَا جِوَارَ قَوْمٍ نَزَعَنَا مِنْ بَیْنِ أَظْهُرِهِم}}؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۲۴۴.</ref> همچنین فرمود: «هرگاه [[خداوند]] بر [[مردم]] [[غضب]] نماید، [[امام]] [[معصوم]] را از میان آنان غایب گرداند»<ref>{{متن حدیث|إِذَا غَضِبَ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَی عَلَی خَلْقِهِ نَحَّانَا عَنْ جِوَارِهِمْ}}؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۳۴۳.</ref>. باید توجه داشت برای تحقق [[انقلاب]] همه‌جانبه در سطح [[جهان]]، علاوه بر وجود [[رهبری]] شایسته، [[آمادگی عمومی]] نیز لازم است؛ لذا به‌دلیل عدم وجود این آمادگی در [[جامعه]] [[توفیق]] حضور امام از مردم سلب شد<ref>مکارم شیرازی، ناصر، مهدی انقلابی بزرگ، ص۲۴۰.</ref>.<ref>ر.ک: [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۵۴۶.</ref>
# '''[[امتحان]] و غربال [[انسان‌ها]]''': یکی از [[سنّت‌های الهی]]، [[امتحان]] و [[آزمایش]] مردم در فراز و نشیب [[زندگی]] است تا مقدار [[پایداری]] و [[استواری]] آنها در مسیر صحیح زندگی [[انسانی]] روشن شود و افراد شایسته به پاداش نیک نایل آیند. [[غیبت امام زمان]]{{ع}} یکی از آزمون‌های دشوار است تا [[دین]] داران شناخته شده و به آنچه سزاوار آنند برسند<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص۳۳۸ و ۳۳۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص۱۷۹-۱۸۸.</ref>
افزون بر آنچه گفته شد، مواردی همچون: [[تربیت]] انسان‏‌های مناسب برای [[قیام]] و [[حکومت جهانی]] و ایجاد [[اشتیاق]] جهانی برای [[حکومت جهانی حضرت مهدی]]{{ع}}‏ را نیز می‌‌توان برشمرد.
 
== [[شبهات]] [[غیبت]] ==
اکنون که [[علل غیبت]] تبیین شد می‌‌توان به شبهاتی در این موضوع پرداخت که مخالفان شیعه، از آغاز غیبت تاکنون، درباره غیبت ساخته و پرداخته‌اند<ref>ر. ک: فرهنگ شیعه، ص۳۵۴. </ref> و در مقابل، دانشمندان شیعه کوشیده‌اند به آنها پاسخ دهند. برخی از مهم‌ترین [[شبهه‌ها]] عبارت‌اند از:
# [[شیعیان]] معتقدند امام معصوم، نقشی بسیار حیاتی در [[هدایت]] [[جامعه اسلامی]] و [[مسلمانان]] دارد. حال، چگونه ممکن است چنین کسی غایب شود؟<ref>مصنفات الشیخ المفید، ج۳، ص۱۱۵- ۱۱۳.</ref> برای یافتن پاسخ این مسئله، باید به عقیده شیعه درباره جایگاه امام معصوم در جهان بنگریم. شیعیان معتقدند [[امامت]] مراتبی دارد و [[حکومت]]، [[قضاوت]] و بیان معارف و تعالیم [[الهی]]، تنها از مراتب ظاهری امامت است. امامت دارای مرتبه‌ای [[باطنی]] نیز هست. [[امام]]{{ع}} بر اساس ولایت باطنی است که سبب بقای [[جهان]] و نزول [[برکات الهی]] می‌شود و هدایت معنوی و باطنی [[مؤمنین]] را برعهده می‌گیرد<ref>مجموعه آثار شهید مطهری‌، ج۴، ص۸۴۹- ۸۴۵؛ طباطبایی، سید محمد حسین، شیعه در اسلام‌، ص۱۵۲.</ref>؛ همچنین در [[روایات]] آمده است اگر [[زمین]] از [[حجت خدا]] خالی باشد، ساکنانش را فرو می‌برد<ref>کلینی، محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی‌، ۱/ ۱۳۷.</ref>؛ پس امام{{ع}} هنگام غیبت نیز زنده است و [[زندگی]] می‌کند؛ اما وجود او همچون [[خورشید]] در پس [[ابر]] پنهان است. هر چند دیده نمی‌شود، [[اهل]] جهان را [[نور]] و گرما می‌بخشد<ref>صافی گلپایگانی، لطف الله، منتخب الاثر، ۲۷۱ و ۲۷۲.</ref>.
# اگر [[علت غیبت]]، خطری است که جان امام{{ع}} را [[تهدید]] می‌کند، چرا [[امامان معصوم]]{{ع}} دیگر [[غیبت]] نکردند؟ باید دانست [[امام زمان]]{{ع}} [[مأمور]] است که [[دادگری]] و [[یکتاپرستی]] را در زمین استقرار بخشد. چنین نیست که او همانند پدرانش از روی [[تقیه]] با [[ستمگران]] [[بیعت]] کند. ظهور آن حضرت، پیش از آماده شدن شرایط، موجب می‌شود که نتواند به [[وظایف]] خویش عمل کند و به اهداف الهی [[دست]] یابد. [[امامان]] پیشین چنین وظایفی برعهده نداشته‌اند<ref>صافی گلپایگانی، لطف الله، امامت و مهدویت‌، ج۲، ص۳۴۹.</ref>.<ref>ر. ک: [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص۳۵۵.</ref>
 
== راه‌های ارتباط [[مردم]] با [[امام عصر]]{{ع}} در [[زمان غیبت]] ایشان ==
# '''[[نایب خاص]]''': با [[رحلت امام عسکری]]{{ع}} در سال ۲۶۰ هجری قمری و آغاز امامت امام مهدی{{ع}} و شروع غیبت ایشان، چهار نفر از بزرگان [[شیعه]] یکی پس از دیگری به عنوان [[نایبان خاص]] امام زمان{{ع}} معرفی شدند و به مدت ۷۰ سال رابط بین امام و مردم بودند. به‌کارگیری این شیوه که در ادامه برقراری [[نهاد وکالت]] مورد توجّه واقع می‌شود، این امکان را فراهم می‌آورد تا [[شیعیان]] بتوانند با مرجعیّت [[نایب امام زمان]]{{ع}} أنس بگیرند و او را تنها [[مرجع]] مستقیم خود در حل مسائل و معارف دانسته و بتوانند با اعتماد به او دوران عدم حضور ظاهری امام را پشت سر بگذارند.
# '''[[نایب عام]]''': از زمان امام باقر و [[امام صادق]] {{عم}} و به دنبال گسترده شدن [[مملکت اسلامی]]، وجود [[نهاد وکالت]] امری اجتناب ناپذیر بود؛ زیرا [[مردم]] از طرفی به [[راهنمایی]] [[امام]] در مسائل [[دینی]] و امور مالی نیازمند بودند و از طرف دیگر برای عموم آنان حضور در [[مدینه]] و مراجعه مستقیم به امام مقدور نبود. با تأسیس این نهاد و وجود [[وکیلان]] امام در مناطق مختلف، امکان ارتباط مردم با [[پیشوایان]] بزرگوار فراهم شد. [[ائمه]]{{ع}} با این شیوه [[رفتاری]] خود به مردم یاد می‌دادند که برای حلّ مسائل خود می‌تواند به [[وکلا]] اعتماد کرده و نزد آنان بروند. در این باره [[امام عسکری]]{{ع}} فرمود: «مردم باید از فقیهانی که پرهیزگارند و به [[دین]] خود پایبند هستند و از [[هوای نفس]] خود [[پیروی]] نمی‌کنند و [[اوامر الهی]] را [[اطاعت]] می‌کنند، [[فرمانبری]] کنند»<ref>{{متن حدیث|فَأَمَّا مَنْ کَانَ مِنَ الْفُقَهَاءِ صَائِناً لِنَفْسِهِ حَافِظاً لِدِینِهِ مُخَالِفاً عَلَی هَوَاهُ مُطِیعاً لِأَمْرِ مَوْلَاهُ فَلِلْعَوَامِّ أَنْ یُقَلِّدُوهُ}}؛ طبرسی، احمد بن علی، احتجاج طبرسی، ج ۲، ص۲۶۲؛ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج ۲۷، ص۱۳۱.</ref>. به [[فقها]] و علمایی که مردم در [[زمان غیبت]] به آنها رجوع می‌نمایند و [[احکام الهی]] و [[روایات]] را از آنان می‌آموزند، [[نواب عام]] گفته می‌شود<ref>ر.ک: [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|معارف و عقاید ۵ ج۲]]، ص۱۷۹-۱۸۸.</ref>.
 
== پرسش‌های وابسته ==
{{پرسش وابسته}}
* [[علل غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)]]
* [[علل غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)]]
* [[علت طولانی شدن غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)]]
* [[علت طولانی شدن غیبت امام مهدی چیست؟ (پرسش)]]
* [[اگر امام مهدی بین مردم بود و مردم را به راه راست راهنمایی می‌کرد بهتر نبود؟ (پرسش)]]
* [[اگر امام مهدی بین مردم بود و مردم را به راه راست راهنمایی می‌کرد بهتر نبود؟ (پرسش)]]
{{پایان پرسش وابسته}}


== جستارهای وابسته ==
== منابع ==
{{:فرهنگنامه مهدویت (نمایه)}}
{{منابع}}
 
# [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']]
==منابع==
# [[پرونده:136864.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۲ (کتاب)|'''درسنامه مهدویت ج۲''']]
* [[پرونده:134491.jpg|22px]] [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مهدویت''']].
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']]
* [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']].
# [[پرونده:13681151.jpg|22px]] [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|'''فرهنگنامه آخرالزمان''']]
# [[پرونده:1414.jpg|22px]] [[فرهنگ شیعه (کتاب)|'''فرهنگ شیعه''']]
# [[پرونده:13681062.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۲ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵ ج۲''']]
# [[پرونده:1368142.jpg|22px]] [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|'''درسنامه امام‌شناسی''']]
{{پایان منابع}}


==پانویس==
== پانویس ==
{{یادآوری پانویس}}
{{پانویس}}
{{پانویس2}}


{{امام مهدی}}
{{امامت شناسی}}


[[رده:باورهای اختصاصی شیعه]]
[[رده:امام مهدی]]
[[رده:امام مهدی]]
[[رده:غیبت امام مهدی]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]
[[رده:مدخل موعودنامه]]
[[رده:اتمام لینک داخلی]]
[[رده:مقاله‌های اولویت دو]]
۱۱۷٬۳۳۱

ویرایش