هویت‌بخشی: تفاوت میان نسخه‌ها

۱۱٬۶۱۸ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۶ سپتامبر ۲۰۲۴
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۳۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{خرد}}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[هویت‌بخشی در معارف مهدویت]] - [[هویت‌بخشی در روان‌شناسی اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}
{{سیره معصوم}}
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">مدخل‌های وابسته به این بحث:</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[هویت‌بخشی در قرآن]] | [[هویت‌بخشی در حدیث]] | [[هویت‌بخشی در اخلاق اسلامی]] | [[هویت‌بخشی در نهج البلاغه]] | [[هویت‌بخشی در معارف دعا و زیارات]] | [[هویت‌بخشی در معارف مهدویت]] | [[هویت‌بخشی در روان‌شناسی اسلامی]]</div>
<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[هویت‌بخشی (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">


==چیستی [[هویت]]==
'''[[هویت]]'''، مرز [[انسان]] با دیگران است و آنچه او را‌ از‌ دیگران متمایز می‌سازد هویت است. عوامل مختلفی در تشکیل هویت نقش دارند که از مهمترین آن، [[دین]] و [[مذهب]] است. به تغییرات و نتایجی که فرد [[مؤمن]] در اثر پذیرش و [[تعهد]] نسبت به [[دین]]، در [[زندگی]] خود [[احساس]] می‌‌کند، [[هویت دینی]] گفته می‌‌شود. آثار مختلف روانشناختی و غیر روانشناختی، برای فرد یا جامعۀ برخوردار از هویت دینی بیان شده است.
* [[هویّت]] در لغت [[فارسی]] یعنی آنچه موجب شناسایی شخص باشد<ref>محمد معین، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۵ش، چاپ دهم، ج ۴، ص ۵۲۲۸.</ref>، [[هویت]] [[حقیقت]] شیء یا شخص است که مشتمل بر صفات اصلی اوست و [[هویت]] در لغت [[عربی]] به معنای [[شخصیت]]، ذات، هستی و وجود است<ref>حسن عمید، فرهنگ عمید، تهران، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۴، چاپ بیست و هفتم، ص ۱۲۶۵.</ref>.
* [[هویت]]، مرز ما با دیگران است و آنچه ما را‌ از‌ دیگران متمایز می‌سازد [[هویت]] ماست<ref>ر.ک: عرفان، امیر محسن و واسعی، سید علی رضا، باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی.</ref>. این واژه، بیانگر چه کسی بودن است که از نیاز [[بشر]] به شناسانده شدن به چیزی یا جایی ناشی می‌‌شود. به عبارت دیگر، وقتی از "[[هویّت]] شخصی"[[سخن]] به میان می‌‌آید، مراد همان ویژگی‌های است که شخص را از دیگری متمایز می‌کند و به دیگران امکان اشاره با [[ضمیر]] "او"، (برای تشخّص این [[فرد]] از دیگر افراد) را می‌دهد؛ زیرا این شخص به گونه‌ای است که به [[علل]] و عواملی از جمله [[رفتار]] یا صفات خاص از دیگران متمایز شده و [[تشخص]] یافته است. البته، در [[تبیین]] [[هویت]] باید در نظر داشته باشیم همیشه معنایی ارزشی به همراه ندارد؛ چه‌بسا [[فرد]] یا ملتی ویژگی‌های ناپسندی نیز داشته باشند که‌ بخشی‌ از [[هویت]] آنان را می‌سازد<ref>ر.ک: عرفان، امیر محسن و واسعی، سید علی رضا، باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی.</ref>.
==عناصر تشکیل دهندۀ [[هویت]]==
* [[علل]] و عواملی وجود دارد که به عنوان صفات تمیز دهنده، [[فرد]] را از دیگران متمایز ساخته و شخصیت مستقلی به او می‌‌بخشند. [[سرزمین]]، [[تاریخ]]، [[زبان]]، [[ادبیات]]، [[دین]]، ساختار [[سیاسی]]، [[فرهنگ]] و [[هنر]] مشترک، از جمله عناصر تشکیل‌دهندۀ [[هویت]] هستند. البته، در فرآیند دست‌یابی به [[هویت]] کامل [[انسانی]]، [[فرد]] از عوامل دیگری مانند [[مذهب]]، [[خانواده]]، نهادهای [[آموزش و پرورش]]، [[نظام سیاسی]]، [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]] [[حاکم]] بر [[جامعه]]، رسانه‌ها، مطبوعات و [[تبلیغات]] [[بیگانگان]] و... متأثر می‌‌شود که در این میان، دو عامل نخست ([[مذهب]] و [[خانواده]])، بیشترین تأثیر را دارند<ref>ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>. نکتۀ مهم آن است که برخی افراد در دستیابی به [[هویت]] کامل دچار مشکل می‌‌شوند که نسبت به این مسئله ([[ناتوانی]] [[فرد]] در کسب [[هویت]] [[انسانی]])، تعبیرهای متفاوتی صورت گرفته است. روان‌شناسان از این حالت، بیشتر با عنوان‌هایی چون: [[آشفتگی]] [[هویت]]، [[اختلال هویت]] و [[بحران هویت]] یاد می‌‌کنند و بعضی صاحب‌نظران آن را "[[گم کردن خویش]]" یا "[[از خود بیگانگی]]" می‌‌نامند <ref>ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۳-۱۱۴</ref>.
==[[نقش دین]] در [[هویت بخشی]] به افراد==
*همانطور که گفته شد [[دین]] یکی از عوامل تأثیر گذار در تشکیل [[هویت]] است و با [[تأمّل]] در رابطۀ میان این دو، درمی‌‏یابیم میان [[دین]] و [[هویت]]، نسبت وثیقی برقرار است؛ چراکه  [[مذهب]] اساساً منابع شناختی، ایدئولوژیکی، [[جامعه]] شناختی و [[معنوی]] را برای [[هویّت]] به ‏دست می‏‌دهد<ref>[Furrow, J.L., King, P.E. & White, K. (۲۰۰۴) "Religion and Positive Youth Development: Identity, Meaning, and Prosocial Concerns". Applied Developmental Science, No. ۸, P ۱۷–۲۶]</ref>. [[دین]] از گذشته تاکنون عامل به وجود آورندۀ [[هویّت]] مشخص برای معتقدان خود بوده، به نحوی که [[هویّت]] انسان‏‌ها با [[مذهب]] و [[دین]] آنها شناخته می‏‌شد. [[یهودی]]، [[مسیحی]] و [[مسلمان]] بودن، [[هویّت]] [[فرهنگی]] انسان‏‌های مختلف را به نمایش می‏‌گذاشت<ref>ر.ک: ابوالفضل اشرفی، بی‏‌هویتی اجتماعی و گرایش به غرب. بررسی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر گرایش نوجوانان به الگوهای فرهنگ غربی (رپ و هوی متال) در تهران، پایانامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۷، ص۹.</ref>. "[[هویّت]] [[دینی]]"، یکی از مهم‏ترین ابعاد [[هویّت]] است که نقش [[تعیین]] کننده‌‏ای در هویّت‌یابی افراد ایفا می‌‏کند و تقویت این بُعد از [[هویّت]]، می‌‏تواند موجب پایداریِ سایر ابعاد [[هویّت]] شود و چالش در این حوزه، می‏‌تواند زمینه‌‏ساز [[بحران]] در سایر ابعاد [[هویّت]] گردد.
==معنای [[هویت دینی]] و نحوۀ [[هویت بخشی]] [[دین اسلام]]==
* [[فرد]] [[مؤمن]]، با [[پذیرش]] [[دین]] به عنوان اصل [[اعتقادی]] و [[احساس]] [[تعهّد]] و تعلّق به آن در زندگیِ خود تغییرات و نتایج مهمّی را تجربه می‌‌کند که [[هویّت]] [[دینی]]<ref>Religious Identity.</ref> نام دارد<ref>ر.ک: محمد جواد چیت‏ساز قمی، گسست نسلی در ایران: افسانه یا واقعیت، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۳۸۳، ص۲۱-۴۳.</ref>. بنابراین [[هویّت]] [[دینی]]، همان داشتن اهتمام [[دینی]] است به نحوی که نگرش، [[گرایش]] و کنش‏های (عمل) [[فرد]] را متأثر سازد<ref>ر.ک: علی رضا شجاعی‏‌زند، مدلی برای سنجش دینداری در ایران، جامعه‏‌شناسی ایران، ۱۳۸۴، دوره ۶، ش ۱، ص۳۶.</ref>. [[دین اسلام]] از طریق پاسخ به پرسش‌های بنیادین [[انسان]]، [[فرد]] [[مؤمن]] را از [[شک]] و [[حیرت]] و گم گشتگیِ ناشی از فقدان [[هویت]] [[حفاظت]] می‌کند<ref>ر.ک: شهریار شهیدی و مصطفی حمدیه، اصول و مبانی بهداشت روانی، تهران، سمت، ۱۳۸۱، چاپ اول، ص۲۲۶-۲۲۷.</ref> و از سوی دیگر بر اساس [[حاکمیت الهی]]، با امر به گسترش [[خوبی‌ها]] و [[فضیلت‌ها]] و [[نهی]] از شکل‌گیری [[بدی‌ها]] و رذیلت‌ها، [[هویّت]] ممتاز و ارزش‌مندی به [[فرد]] و [[جامعه اسلامی]] در [[جهان]] می‌بخشد. بنابراین به [[زندگی]] افراد جهت می‌‌دهد و از این رو، یک [[مسلمان]]، در تمام جنبه‌های [[زندگی]] به خصوص در دو عرصۀ [[اعتقادی]] و [[رفتاری]] از [[هویت]] یکسان برخوردار می‌‌گردد.
==[[انتظار]] و [[هویت‌بخشی]] به [[منتظر]]==
* [[اعتقاد به مهدویت]]، نقش بسزایی در [[هویت]] دهی به [[منتظران]] خود دارد؛ زیرا در [[فرهنگ]] و [[مکتب اهل بیت]]، [[امام]] هویت‌بخش است. از این رو اهمیت [[آموزه‌های مهدوی]] در یک [[جامعه]] [[ایمانی]]، [[هویت‌بخشی]] آن در [[زندگی]] [[مؤمنان]] است<ref>ر.ک: موحدی، محسن، آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت، ص ۶.</ref>. [[مکتب انتظار]]، مجموعه [[معارف]] و محتوای اصیل [[توحیدی]] را در متن خود دارد که [[انسان]] و [[جامعه]] [[منتظِر]]، با [[فهم]] آن به آیندۀ [[جهان]] و [[انسان]]، [[بینش]] مثبت پیدا می‌کند و به تحوّلات سازنده که نوید داده شده است [[امیدوار]] می‌شود. مسائلی نظیر فلسفۀ [[تاریخ]] و نقش بزرگ [[انسان]] در رقم زدن [[سرنوشت]] نهایی [[بشریت]] و همچنین [[مبارزه با ظلم]] فراگیر جهانی و کوشش برای برپایی [[امنیت]] و [[عدالت]] [[جهان شمول]] و ایجاد [[جامعه]] بدون تضاد و [[تبعیض]] طبقاتی، ذیل مفهوم [[انتظار]]، به خوبی قابل [[درک]] است.
*به طور کلی [[اعتقاد به مهدویت]]، از دو منظر می‌‌تواند در [[هویت بخشی]] أثر گذار باشد<ref>ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>:
# [[هویت‌بخشی]] به [[فرد]] [[منتظر]]: این نوع [[هویت‌بخشی]] از این جهت است که [[فرد]] و جامعه‌ای که در [[انتظار]] به سر می‌برد، به آینده‌ای درخشان که متفاوت از وضع موجود است [[باور]] دارد. [[فرد]] [[منتظر]]، الگویی از وضع مطلوب<ref>حضور آن حقیقت متعالی در زندگی و توجه به او و رهایی از نیست‌انگاری، وضعیت مطلوب منتظر حقیقی است.</ref> دارد و همواره [[موقعیت]] و [[منزلت]] خود را با آن می‌‌سنجد که نتیجۀ آن، تلاش برای ایجاد جامعه‌ای [[الهی]] و [[انسانی]] است تا [[آمادگی]] لازم [[انسان‌ها]] برای [[قرب الهی]] نیز فراهم آید و در نهایت، حیاتی با [[معنویت]] و به دور از [[پوچی]] و [[بی‌هویتی]] برای [[فرد]] حاصل شود. بدین ترتیب، هویتِ یک [[شیعه]] با [[امام زمان]] خویش تعریف می‌شود و بدون [[مهدی]]{{ع}} گم‌شده‌ای بیش نیست<ref>ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>.
# [[هویت‌بخشی]] به [[جامعه]]: این نوع [[هویت‌بخشی]] بدان جهت است که [[فرهنگ مهدوی]] مرزهای میان [[انسان‌ها]] را مبتنی بر مرزهای [[عقیدتی]] دانسته و مرزهای جغرافیایی را تنها به [[دلیل]] واقعیت‌های موجود به رسمیت می‌‌شناسد<ref>ر.ک: سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>. در پرتو [[معارف]] [[توحیدی]] [[مکتب انتظار]]، [[انسان‌‌ها]] از هر جنس و نژادی که باشند دارای "[[هویت]] واحد" هستند و در پیشگاه [[خداوند]] مانند دندانه‌‌های شانه با هم برابرند<ref> امام صادق{{ع}}: {{متن حدیث|النَّاسُ کَأَسْنَانِ الْمُشْطِ سَوَاءٌ، وَ قَالَ: النَّاسُ سَوَاءٌ کَأَسْنَانِ الْمَشْطِ وَ الْمَرْءُ کَثِیرٌ بِأَخِیهِ وَ لَا خَیْرَ فِی صُحْبَةِ مَنْ لَمْ یَرَ لَکَ مِثْلَ الَّذِی یَرَی لِنَفْسِه}}؛ بحار الأنوار، ج۷۵ ص۲۵۱.</ref>؛ زیرا، همه را [[خداوند]] واحد<ref>{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا}}<ref>«اوست که شما را از تنی یگانه آفرید و از (خود) او همسرش را پدید آورد» سوره اعراف، آیه ۱۸۹.</ref> از یک [[پدر]] و [[مادر]] [[آفریده]] است<ref> پیامبر اکرم{{صل}}: {{متن حدیث|إنَّ النّاسَ مِن آدَم و آدَم مِن تُرابٍ}}؛ بحار الانوار، ج ۷۷، حدیث۳، باب ۳، ص ۵۴.</ref>. در نتیجه، همان طور که [[آفریدگار]] واحد و ریشه در [[حقیقت]] واحد دارند،<ref>{{متن حدیث|الامام صادق{{ع}}: "فی جواب مَنْ سَأَلَهُ عن مُساواةٍ النّاس: نَعَم خَلَقَهُم اِلهُ واحد وَ هُم عَبیدُه"، و نیز الامام الرضا{{ع}}: "عن عبدالله بن الصَّلت،...اِنّ الرّبَ ـ تبارک و تعالی ـ واحدٌ، ‌و الأُمَّ واحِدَةٌ، وَ الْأَب واحِدٌ، و الجزاءَ بالأعمال}}؛ محمد رضا حکیمی و دیگران، الحیاة، ج۱، ص ۲۴۹).</ref> "[[هویت]] مشترک" نیز دارند.<ref>{{متن حدیث|الامام صادق{{ع}}: "فی جواب مَنْ سَأَلَهُ عن مُساواةٍ النّاس: نَعَم خَلَقَهُم اِلهُ واحد وَ هُم عَبیدُه}}؛ و نیز {{متن حدیث|الامام الرضا{{ع}}: "عن عبدالله بن الصَّلت،...اِنّ الرّبَ ـ تبارک و تعالی ـ واحدٌ، ‌و الأُمَّ واحِدَةٌ، وَ الْأَب واحِدٌ، و الجزاءَ بالأعمال}}؛ محمد رضا حکیمی و دیگران، الحیاة، ج۱، ص ۲۴۹.</ref>
==آثار و پیامدهای [[هویت دینی]]==
*برخورداری از [[هویت دینی]]، آثار و پیامدهای مثبت فراوانی را برای [[فرد]] و [[جامعه]] به دنبال خواهد داشت. این پیامدها را می‌‌توان  از دو منظر روانشناختی و غیر آن، مورد بررسی قرار داد:
#آثار و پیامدهای [[روان‌شناختی]]: داشتن [[هویّت]] [[اسلامی]]، از یک سو، دستاوردهای [[روانی]] فراوانی را به دنبال دارد و از سوی دیگر بسیاری از [[مشکلات]] [[روحی]] و [[روانی]] را حل و فصل می‌کند که می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد:
## [[آرامش]] دهی به [[انسان‌ها]] از طریق پاسخ به پرسش‌های بنیادین [[زندگی]]: اولین و مهم‌ترین دستاورد [[هویت دینی]]، پاسخ به پرسش‌های اساسی [[آدمی]] در [[زندگی]] است. سؤالاتی چون [[راز]] [[آفرینش]] و [[هدف زندگی]] از مهم‌ترین پرسش‌های بنیادین است. این [[پرسش‌ها]] ریشه در اعماق [[فطرت]] و [[جان آدمی]] دارد؛ از این رو از بنیادی ترین، دیرین‌ترین و پایاترین سؤالات [[آدمی]] است. هر یک از ما از خود می‌‌پرسیم: از کجا آمده‌ایم؟ آمدن‌مان بهر چه بود؟ به کجا می‌رویم؟ چه سرنوشتی فراروی ما قرار دارد؟ [[خوشبختی]] ما در چیست و چگونه می‌‌توان به آن رسید؟ دست‌یافتن به پاسخ همین پرسش‌های اساسی است که به فرموده [[امام علی]]{{ع}}، [[انسان]] را به [[آرامش]] و [[رحمت]] [[خداوند]] می‌رساند: {{متن حدیث|رَحِمَ اللّهُ اِمْرَاً عَلِمَ مِن أینَ وَفی أینَ وَ إلی أینَ}}<ref>ر.ک: ملاصدرا، اسفار اربعه، تهران، انتشارات الحیدریه، چاپ اول، ۱۳۷۹، ج۸، ص۳۵۵.</ref>. بنابراین، مهم‌ترین نقش [[هویت دینی]] این است که به پرسش‌های اساسی [[انسان]] پاسخ روشن و مطمئن می‌دهد و ازاین راه، او را از [[شک]] و [[حیرت]] و گم‌گشتگی ناشی از فقدان [[هویّت]] [[حفاظت]] می‌کند.
##ایجاد رویکرد مثبت نسبت به [[آینده]]: احراز [[هویّت]] [[دینی]] برای [[انسان]] [[مسلمان]]، به منزلۀ تقویت روحیۀ [[امیدواری]] و مثبت نگری نسبت به آینده‌ای بهتر است؛ زیرا از جلوه‌های [[دین مبین اسلام]]، [[انتظار]] [[حکومت جهانی حضرت مهدی]]{{ع}} است، [[انسان منتظر]] در [[حقیقت]] به فردایی [[امیدوار]] است که به مراتب بهتر از امروز است<ref>ر.ک: حدیث ماندگار، شرح وصیت نامه سیاسی ـ الهی امام خمینی(ره)، ص ۲۶۸.</ref>. جامعۀ [[منتظِر]]، با [[فهم]] مجموعه [[معارف]] [[توحیدی]]، فلسفۀ [[خلقت انسان]] و فلسفۀ [[تاریخ]] را به [[درستی]] [[درک]] می‌کند و به آیندۀ [[جهان]] و [[انسان]] [[بینش]] مثبت پیدا می‌کند و به تحوّلات سازنده که نوید داده شده است [[امیدوار]] می‌شود و از این طریق، همیشه سرزنده و با [[نشاط]] خواهد بود.
##ارائه نگاه جدید به [[جهان هستی]]: [[هویّت]] [[دینی]]، موجب [[احساس]] اُنس، [[هم‌دلی]] و [[یگانگی]] با [[جهان هستی]] می‌شود. [[انسان]] دارای نگرش [[توحیدی]]، با طبیعتِ [[زیبا]]، [[ستارگان]] درخشان، کوه‌ها و دره‌های با [[شکوه]]، [[احساس]] اُنس می‌کند. ویلیام جیمز در تحلیل [[زیبایی]] که از [[نقش دین]] ارائه می‌دهد، می‌نویسد: "وقتی که [[خدا]] را در همه چیز می‌بینیم، در [[پست‌ترین]] چیزها، عالی‌ترین حقایق را درخواهیم یافت، حقیقتاً که [[دنیا]]، دنیای دیگر جلوه خواهد کرد".<ref>ر.ک: ویلیام جیمز، دین وان، مترجم، مهدی قائینی، قم، انتشارات دارالفکر، ۱۳۶۷ش، چاپ دوم، ص ۱۶۸.</ref> این مسئله بدان جهت است که از دیدگاه [[اسلام]]، [[جهان]] آخوری برای خوردن و خوابیدن نیست، بلکه [[زمین]] و مظاهر طبیعی آن، خود، نشانه‌های روشن [[خداوند]] است<ref>﴿وَفِی الْأَرْضِ آیَاتٌ لِلْمُوقِنِینَ﴾ «و در زمین برای اهل یقین نشانه‌هایی است» سوره ذاریات، آیه ۲۰.</ref> که [[انسان]] با [[مشاهده]] و مطالعه آن به [[اسرار]] [[آفرینش]] پی برده و به [[آفریدگار]] [[آفرینش]] راه می‌یابد. شکی نیست که این امر و [[رفتار]] این چنینی با [[جهان]]، بر [[سلامت]]، [[بهداشت]] و [[رشد]] [[روانی]] [[انسان]] اثرگذار خواهد بود<ref>ر.ک: نظری، عبدالله، نقش ایمان در بهداشت روانی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فقه و معارف اسلامی گرایش تربیت، قم، جامعةالمصطفی، ۱۳۸۸، ص۱۳۶.</ref>.
## [[معنادهی به زندگی]]: [[دین]] با وجود افزایش و شدت یافتن فرایندهای توسعه و نوسازی در تمام ابعاد [[حیات]] بشری، هم‌چنان منبع مهمی برای [[هویّت]] و [[معنابخشی به زندگی]] [[انسان]] در [[جهان]] متجدد و آشفتۀ صنعتی به شمار می‏‌رود<ref>.ر.ک: ابراهیم حاجیانی، "تحلیل جامعه‏شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه"، فصلنامه مطالعات ملی، ۱۳۷۹، سال دوم، ش۵، ص۱۹۳ - ۲۲۸.</ref>. ساموئل هانتینگتون می‌نویسد: "[[دین]] به [[زندگی]] [[نخبگان]] نوپای جوامعی که در حال مدرن شدن هستند جهت و معنا می‌دهد". [[امام خمینی]] (ره) نیز در [[تبیین]] رابطه [[اسلام]] و [[زندگی]]، می‌گویند: "[[مذهب]] [[اسلام]]، هم‌زمان با اینکه به [[انسان]] می‌گوید که [[خدا]] را [[عبادت]] کن و چگونه [[عبادت]] کن، به او می‌گوید، چگونه [[زندگی]] کن"<ref>ر.ک: آیین انقلاب اسلامی، گزیده ای از اندیشه و آرای امام خمینی قدس سره، ص ۱۱۸.</ref>. این مسئله بدان جهت است که [[انسان]] دارای [[هویت دینی]] از [[هدف]] و جهت مشخصی در [[زندگی]] برخوردار است. به همین جهت، [[زندگی]] وی، دارای معنای مشخصی است.
#آثار و پیامدهای غیر روانشناختی
## [[زمینه‌سازی]] برای [[هویّت]] تمدنی: رابطۀ [[ادیان]] و [[تمدن‌ها]] یکی از مباحث مهم و تعیین‌کننده در میان [[تاریخ‌نگاران]] و تمدن‌شناسان است. [[پیروزی انقلاب]] و استقرار [[حکومت اسلامی]] در [[کشور]] [[ایران]]، موجب [[احیای هویت اسلامی]] در [[جهان اسلام]]، به‌ویژه در [[کشور]] [[ایران]] شده است. در [[اندیشه]] [[رهبر]] [[جمهوری اسلامی ایران]] به عنوان یک متفکر [[اسلامی]]، مولّفه‌های [[هویت دینی]]، عبارت از [[اعتقادات]]، ارزش‌های [[اسلامی]]، [[اعیاد اسلامی]] و مراسم و [[مناسک]] [[اسلامی]] است و مولّفه‌های [[هویت]] [[ایرانی]] نیز شامل [[زبان فارسی]]، [[سرزمین]]، [[تاریخ]]، [[عید]] [[نوروز]]، [[پوشش]] و معماری [[ایرانی]] است. از دیدگاه ایشان، این مولّفه‌ها در کنار هم و آمیخته و هم‌ساز با هم قرار دارند و هر دو بخش، در ایجاد [[انسجام]] در بین [[اقوام]]، [[اقتدار]] ملی و تشکیل تمدّن نوین [[اسلامی]]، تأثیرگذارند<ref>ر.ک: مرشدی زاد، علی و احمدلو، کاووس، مؤلفه‌های هویت اسلامی و ایرانی در اندیشه آیت اله خامنه‌ای، نشریه مطالعات ملی: ۱۳۹۶، دوره ۱۸، شماره ۲ (۷۰)، ص۶۳:</ref>.
##رسیدن به [[وحدت]] [[اجتماعی]] ([[امت]] واحده) در سایه [[وحدت]] [[اعتقادی]]: شاید بتوان گفت، [[هویت دینی]] از مهم‏ترین عناصر ایجاد‌کنندۀ [[انسجام]] و [[هم‌بستگی]] [[اجتماعی]] در سطح [[جوامع]] است. این مسئله، [[طی]] فرایندی با ایجاد تعلّق خاطر به [[دین]] و [[مذهب]] و از طریق [[ارزش‌ها]] و [[مناسک]] مشترک در بین افراد [[جامعه]]، بوجود می‌‌آید<ref>ر.ک: ابراهیم حاجیانی، "تحلیل جامعه‏‌شناختی هویت ملی در ایران و طرح چند فرضیه"، فصلنامه مطالعات ملی، ۱۳۷۹، سال دوم، ش۵، ص۱۹۳ - ۲۲۸.</ref>. از نگاه منابع [[دینی]]، [[جامعۀ اسلامی]] فراتر از مرزهای ملی، جغرافیایی، قومی، نژادی، زبانی، جنسیتی و مانند آن قرار می‌گیرد و به تعبیر [[قرآن]]، یک [[امت]] است: {{متن قرآن|وَكَذَلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَكُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَيَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيدًا}}<ref>«و بدین گونه شما را امّتی میانه کرده‌ایم تا گواه بر مردم باشید و پیامبر بر شما گواه باشد» سوره بقره، آیه ۱۴۳.</ref>. [[امت]]، گروه‌های از هر [[جامعه]]، چه [[انسانی]] و غیر [[انسانی]] است که [[هدف]] واحد، آنان را گِرد هم می‌آورد و بر اساس آن، هر [[انسانی]] در هر کشوری از [[جهان]] و از هر ملیتی که باشد اگر به [[دین اسلام]] [[ایمان]] و [[التزام]] داشته باشد، عضو [[امّت اسلام]] و دارای [[هویّت]] [[اسلامی]] است.
نتیجه گیری
[[هویت]]، مرز ما با دیگران است و آنچه ما را‌ از‌ دیگران متمایز می‌سازد [[هویت]] ماست. عوامل مختلفی در تشکیل [[هویت]] نقش دارند که از مهمترین آن، [[دین]] و [[مذهب]] است. به تغییرات و نتایجی که [[فرد]] [[مؤمن]] در اثر [[پذیرش]] و [[تعهد]] نسبت به [[دین]]، در [[زندگی]] خود [[احساس]] می‌‌کند، [[هویت دینی]] گفته می‌‌شود. آثار مختلف روانشناختی و غیر روانشناختی، برای [[فرد]] یا جامعۀ برخوردار از [[هویت دینی]] بیان شده است.


==پرسش مستقیم==
== معناشناسی ==
[[هویّت]] در لغت فارسی یعنی آنچه موجب [[شناسایی]] شخص باشد<ref>محمد معین، فرهنگ فارسی، تهران، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۵ش، چاپ دهم، ج ۴، ص۵۲۲۸.</ref>، هویت [[حقیقت]] شیء یا شخص است که مشتمل بر صفات اصلی اوست و هویت در لغت عربی به معنای [[شخصیت]]، ذات، هستی و وجود است<ref>حسن عمید، فرهنگ عمید، تهران، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۸۴، چاپ بیست و هفتم، ص۱۲۶۵.</ref>.
 
هویت، مرز انسان با دیگران است و آنچه او را‌ از‌ دیگران متمایز می‌سازد هویت است<ref>ر.ک: [[امیر محسن عرفان|عرفان، امیر محسن]] و [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی (مقاله)|باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی]].</ref>. این واژه، بیانگر چه کسی بودن است که از نیاز [[بشر]] به شناسانده شدن به چیزی یا جایی ناشی می‌‌شود. به عبارت دیگر، وقتی از "هویّت شخصی"سخن به میان می‌‌آید، مراد همان ویژگی‌های است که شخص را از دیگری متمایز می‌کند و به دیگران امکان اشاره با ضمیر "او"، (برای تشخّص این فرد از دیگر افراد) را می‌دهد؛ زیرا این شخص به گونه‌ای است که به علل و عواملی از جمله [[رفتار]] یا صفات خاص از دیگران متمایز شده و تشخص یافته است. البته، در تبیین هویت باید در نظر داشته باشیم همیشه معنایی ارزشی به همراه ندارد؛ چه‌بسا فرد یا ملتی ویژگی‌های ناپسندی نیز داشته باشند که‌ بخشی‌ از هویت آنان را می‌سازد<ref>ر.ک: [[امیر محسن عرفان|عرفان، امیر محسن]] و [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی (مقاله)|باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی]].</ref>.
 
== عناصر تشکیل دهندۀ [[هویت]] ==
علل و عواملی وجود دارد که به عنوان صفات تمیز دهنده، فرد را از دیگران متمایز ساخته و [[شخصیت]] مستقلی به او می‌‌بخشند. سرزمین، [[تاریخ]]، [[زبان]]، ادبیات، [[دین]]، ساختار سیاسی، [[فرهنگ]] و هنر مشترک، از جمله عناصر تشکیل‌دهندۀ هویت هستند. البته، در فرآیند دست‌یابی به هویت کامل [[انسانی]]، فرد از عوامل دیگری مانند [[مذهب]]، [[خانواده]]، نهادهای [[آموزش و پرورش]]، [[نظام سیاسی]]، [[فرهنگی]] و [[اجتماعی]] [[حاکم]] بر [[جامعه]]، [[رسانه‌ها]]، مطبوعات و [[تبلیغات]] [[بیگانگان]] و... متأثر می‌‌شود که در این میان، دو عامل نخست (مذهب و [[خانواده]])، بیشترین تأثیر را دارند<ref>ر.ک: [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>. نکتۀ مهم آن است که برخی افراد در دستیابی به هویت کامل دچار مشکل می‌‌شوند که نسبت به این مسئله ([[ناتوانی]] فرد در کسب هویت انسانی)، تعبیرهای متفاوتی صورت گرفته است. روان‌شناسان از این حالت، بیشتر با عنوان‌هایی چون: آشفتگی هویت، اختلال هویت و بحران هویت یاد می‌‌کنند و بعضی صاحب‌نظران آن را "گم کردن خویش" یا "از خود بیگانگی" می‌‌نامند<ref>ر.ک: [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>.
 
== نقش دین در [[هویت بخشی]] به افراد ==
همانطور که گفته شد [[دین]] یکی از عوامل تأثیر گذار در تشکیل هویت است و با [[تأمّل]] در رابطۀ میان این دو، درمی‌‏یابیم میان دین و هویت، نسبت وثیقی برقرار است؛ چراکه مذهب اساساً منابع [[شناختی]]، [[ایدئولوژیکی]]، [[جامعه شناختی]] و [[معنوی]] را برای [[هویّت]] به ‏دست می‏‌دهد<ref>[Furrow، J.L.، King، P.E. & White، K. (۲۰۰۴) "Religion and Positive Youth Development: Identity، Meaning، and Prosocial Concerns". Applied Developmental Science، No. ۸، P ۱۷–۲۶]</ref>. [[دین]] از گذشته تاکنون عامل به وجود آورندۀ [[هویّت]] مشخص برای [[معتقدان]] خود بوده، به نحوی که هویّت انسان‏‌ها با [[مذهب]] و [[دین]] آنها شناخته می‏‌شد. [[یهودی]]، [[مسیحی]] و [[مسلمان]] بودن، هویّت [[فرهنگی]] انسان‏‌های مختلف را به نمایش می‏‌گذاشت<ref>ر.ک: ابوالفضل اشرفی، بی‏‌هویتی اجتماعی و گرایش به غرب. بررسی عوامل اجتماعی فرهنگی مؤثر بر گرایش نوجوانان به الگوهای فرهنگ غربی (رپ و هوی متال) در تهران، پایانامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، ۱۳۷۷، ص۹.</ref>. "هویّت [[دینی]]"، یکی از مهم‏ترین ابعاد هویّت است که نقش تعیین کننده‌‏ای در هویّت‌یابی افراد ایفا می‌‏کند و تقویت این بُعد از هویّت، می‌‏تواند موجب پایداریِ سایر ابعاد هویّت شود و چالش در این حوزه، می‏‌تواند زمینه‌‏ساز [[بحران]] در سایر ابعاد هویّت گردد.
 
== معنای [[هویت دینی]] و نحوۀ [[هویت بخشی]] [[دین اسلام]] ==
فرد [[مؤمن]]، با پذیرش دین به عنوان اصل [[اعتقادی]] و [[احساس]] [[تعهّد]] و تعلّق به آن در زندگیِ خود تغییرات و نتایج مهمّی را [[تجربه]] می‌‌کند که هویّت دینی<ref>Religious Identity.</ref> نام دارد<ref>ر.ک: محمد جواد چیت‏ساز قمی، گسست نسلی در ایران: افسانه یا واقعیت، تهران، انتشارات جهاد دانشگاهی، ۱۳۸۳، ص۲۱-۴۳.</ref>. بنابراین هویّت دینی، همان داشتن اهتمام دینی است به نحوی که نگرش، [[گرایش]] و کنش‏های (عمل) فرد را متأثر سازد<ref>ر.ک: علی رضا شجاعی‏‌زند، مدلی برای سنجش دینداری در ایران، جامعه‏‌شناسی ایران، ۱۳۸۴، دوره ۶، ش ۱، ص۳۶.</ref>. دین اسلام از طریق پاسخ به پرسش‌های بنیادین [[انسان]]، فرد مؤمن را از [[شک]] و [[حیرت]] و گم گشتگیِ ناشی از فقدان هویت حفاظت می‌کند<ref>ر.ک: شهریار شهیدی و مصطفی حمدیه، اصول و مبانی بهداشت روانی، تهران، سمت، ۱۳۸۱، چاپ اول، ص۲۲۶-۲۲۷.</ref> و از سوی دیگر بر اساس [[حاکمیت الهی]]، با امر به گسترش خوبی‌ها و [[فضیلت‌ها]] و [[نهی]] از شکل‌گیری بدی‌ها و رذیلت‌ها، هویّت ممتاز و ارزش‌مندی به فرد و [[جامعه اسلامی]] در [[جهان]] می‌بخشد. بنابراین به [[زندگی]] افراد جهت می‌‌دهد و از این رو، یک [[مسلمان]]، در تمام جنبه‌های [[زندگی]] به خصوص در دو عرصۀ [[اعتقادی]] و [[رفتاری]] از [[هویت]] یکسان برخوردار می‌‌گردد.
 
== [[انتظار]] و هویت‌بخشی به [[منتظر]] ==
اعتقاد به مهدویت، نقش بسزایی در هویت دهی به [[منتظران]] خود دارد؛ زیرا در [[فرهنگ]] و مکتب اهل بیت، [[امام]] هویت‌بخش است. از این رو اهمیت آموزه‌های مهدوی در یک [[جامعه]] [[ایمانی]]، هویت‌بخشی آن در زندگی [[مؤمنان]] است<ref>ر.ک: [[محسن موحدی|موحدی، محسن]]، [[آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت (مقاله)|آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت]]، ص۶.</ref>. مکتب انتظار، مجموعه معارف و محتوای اصیل [[توحیدی]] را در متن خود دارد که [[انسان]] و جامعه [[منتظِر]]، با فهم آن به آیندۀ [[جهان]] و انسان، [[بینش]] مثبت پیدا می‌کند و به تحوّلات سازنده که نوید داده شده است [[امیدوار]] می‌شود. مسائلی نظیر فلسفۀ تاریخ و نقش بزرگ انسان در رقم زدن [[سرنوشت]] نهایی [[بشریت]] و همچنین [[مبارزه با ظلم]] فراگیر جهانی و کوشش برای برپایی [[امنیت]] و [[عدالت]] جهان شمول و ایجاد جامعه بدون تضاد و تبعیض طبقاتی، ذیل مفهوم انتظار، به خوبی قابل [[درک]] است.
 
به طور کلی اعتقاد به مهدویت، از دو منظر می‌‌تواند در [[هویت بخشی]] أثر گذار باشد<ref>ر.ک: [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>:
# '''هویت‌بخشی به فرد منتظر''': این نوع هویت‌بخشی از این جهت است که فرد و جامعه‌ای که در انتظار به سر می‌برد، به آینده‌ای درخشان که متفاوت از وضع موجود است [[باور]] دارد. فرد منتظر، الگویی از وضع مطلوب<ref>حضور آن حقیقت متعالی در زندگی و توجه به او و رهایی از نیست‌انگاری، وضعیت مطلوب منتظر حقیقی است.</ref> دارد و همواره موقعیت و [[منزلت]] خود را با آن می‌‌سنجد که نتیجۀ آن، تلاش برای ایجاد جامعه‌ای [[الهی]] و [[انسانی]] است تا آمادگی لازم [[انسان‌ها]] برای [[قرب الهی]] نیز فراهم آید و در نهایت، حیاتی با [[معنویت]] و به دور از پوچی و بی‌هویتی برای فرد حاصل شود. بدین ترتیب، هویتِ یک [[شیعه]] با [[امام زمان]] خویش تعریف می‌شود و بدون [[مهدی]]{{ع}} گم‌شده‌ای بیش نیست<ref>ر.ک: [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان]]، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>.
# '''[[هویت‌بخشی]] به [[جامعه]]''': این نوع هویت‌بخشی بدان جهت است که فرهنگ مهدوی مرزهای میان [[انسان‌ها]] را مبتنی بر مرزهای [[عقیدتی]] دانسته و مرزهای جغرافیایی را تنها به دلیل واقعیت‌های موجود به رسمیت می‌‌شناسد<ref>ر.ک: محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد، مهدویت و آرامش روان (کتاب)|مهدویت و آرامش روان، ص۱۱۳-۱۱۴.</ref>. در پرتو معارف توحیدی مکتب انتظار، [[انسان‌‌ها]] از هر جنس و نژادی که باشند دارای "[[هویت]] واحد" هستند و در پیشگاه [[خداوند]] مانند دندانه‌‌های شانه با هم برابرند<ref> امام صادق{{ع}}: {{متن حدیث|النَّاسُ کَأَسْنَانِ الْمُشْطِ سَوَاءٌ، وَ قَالَ: النَّاسُ سَوَاءٌ کَأَسْنَانِ الْمَشْطِ وَ الْمَرْءُ کَثِیرٌ بِأَخِیهِ وَ لَا خَیْرَ فِی صُحْبَةِ مَنْ لَمْ یَرَ لَکَ مِثْلَ الَّذِی یَرَی لِنَفْسِه}}؛ بحار الأنوار، ج۷۵ ص۲۵۱.</ref>؛ زیرا، همه را خداوند واحد<ref>{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا}}«اوست که شما را از تنی یگانه آفرید و از (خود) او همسرش را پدید آورد» سوره اعراف، آیه ۱۸۹.</ref> از یک پدر و مادر [[آفریده]] است<ref> پیامبر اکرم{{صل}}: {{متن حدیث|إنَّ النّاسَ مِن آدَم و آدَم مِن تُرابٍ}}؛ بحار الانوار، ج ۷۷، حدیث۳، باب ۳، ص۵۴.</ref>. در نتیجه، همان [[طور]] که [[آفریدگار]] واحد و ریشه در [[حقیقت]] واحد دارند،<ref>{{متن حدیث|الامام صادق{{ع}}: "فی جواب مَنْ سَأَلَهُ عن مُساواةٍ النّاس: نَعَم خَلَقَهُم اِلهُ واحد وَ هُم عَبیدُه"، و نیز الامام الرضا{{ع}}: "عن عبدالله بن الصَّلت،...اِنّ الرّبَ ـ تبارک و تعالی ـ واحدٌ، ‌و الأُمَّ واحِدَةٌ، وَ الْأَب واحِدٌ، و الجزاءَ بالأعمال}}؛ محمد رضا حکیمی و دیگران، الحیاة، ج۱، ص۲۴۹).</ref> "هویت مشترک" نیز دارند<ref>{{متن حدیث|الامام صادق{{ع}}: "فی جواب مَنْ سَأَلَهُ عن مُساواةٍ النّاس: نَعَم خَلَقَهُم اِلهُ واحد وَ هُم عَبیدُه}}؛ و نیز {{متن حدیث|الامام الرضا{{ع}}: "عن عبدالله بن الصَّلت،...اِنّ الرّبَ ـ تبارک و تعالی ـ واحدٌ، ‌و الأُمَّ واحِدَةٌ، وَ الْأَب واحِدٌ، و الجزاءَ بالأعمال}}؛ محمد رضا حکیمی و دیگران، الحیاة، ج۱، ص۲۴۹.</ref>.
 
== پرسش مستقیم ==
* [[هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)]]
* [[هویت‌بخشی به عنوان یکی از آثار روان‌شناختی انتظار در بعد ارتقای بهداشت روانی به چه معناست؟ (پرسش)]]


== پرسش‌های وابسته ==
{{پرسمان انتظار فرج}}
{{پرسمان انتظار فرج}}


 
== منابع ==
==منابع==
{{منابع}}
 
# [[پرونده:137963.jpg|22px]] [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|'''مهدویت و آرامش روان''']]
# [[پرونده:137963.jpg|22px]] [[محمد سبحانی‌نیا|سبحانی‌نیا، محمد]]، [[مهدویت و آرامش روان (کتاب)|'''مهدویت و آرامش روان''']]
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[امیر محسن عرفان|عرفان، امیر محسن]] و [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی (مقاله)|'''باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی''' ]]
# [[پرونده:مشرق موعود.jpg|22px]] [[امیر محسن عرفان|عرفان، امیر محسن]] و [[سید علی رضا واسعی|واسعی، سید علی رضا]]، [[باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی (مقاله)|'''باورداشت آموزه‌های مهدویت و نقش آن در احیای فرهنگ و تمدن اسلامی''']]
# [[پرونده:137947.jpg|22px]] [[محسن موحدی|موحدی، محسن]]، [[آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت (مقاله)|'''آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت''']]
# [[پرونده:137947.jpg|22px]] [[محسن موحدی|موحدی، محسن]]، [[آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت (مقاله)|'''آثار روان‌شناختی آموزه‌های مهدویت''']]
==پانویس==
{{پایان منابع}}
{{یادآوری پانویس}}
{{پانویس2}}


{{امام مهدی}}
== پانویس ==
{{پانویس}}


[[رده:مدخل]]
[[رده:آثار روانشناختی انتظار]]
[[رده:آثار روانشناختی انتظار]]
[[رده:هویت]]
۱۱۷٬۲۲۵

ویرایش