خوش‌خلقی در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

== معناشناسی ==

"[[حسن خلق]]" در منابع [[فارسی]] به [[خوش‌خلقی]] معنا شده است<ref>لغت نامه، ج ۱۹، ص۵۵۹، "حسن خلق".</ref>. واژه‌پژوهان "[[حُسن]]" را به [[نیکی]] معنا کرده‌اند<ref>العین، ج ۳، ص۱۴۳؛ لسان العرب، ج ۱۳، ص۱۱۴، "حسن".</ref>. راغب در تحلیل این مفهوم، هر اثر بهجت‌آفرین، [[شادی]] بخش و مورد [[آرزو]] را مصداق حُسن شمرده و آن را سه نوع دانسته است: [[زیبایی]] [[عقل]] پسند؛ زیبایی [[هوا و هوس]] پسند؛ زیبایی طبیعی و محسوس<ref>مفردات، ص۱۱۸، "حسن".</ref>. "خُلْق" و "خُلُق" را نیز به معنای طبع، [[سجیه]] و ویژگی‌های [[رفتاری]] و صفات [[باطنی]] مخصوص به نفس دانسته‌اند و جمع آن "[[اخلاق]]" است<ref>لسان العرب، ج ۱۰، ص۸۶ - ۸۷، "خلق".</ref>. به سخن دیگر، [[خُلق]] به معنای صفات باطنی در مقابل خَلق است که مربوط به صفات ظاهری است<ref> مفردات، ص۱۵۸، "خلق".</ref>.

{{متن قرآن|وَلَا تَسْتَوِي الْحَسَنَةُ وَلَا السَّيِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِي بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَدَاوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِيٌّ حَمِيمٌ}}<ref>«نیکی با بدی برابر نیست؛ به بهترین شیوه (دیگران را از چالش با خود) باز دار، ناگاه آن کس که میان تو و او دشمنی است چون دوستی مهربان می‌گردد» سوره فصلت، آیه ۳۴.</ref>، دارندگان [[حسن خلق]] و آنان که [[بدی]] را با خوبی پاسخ می‌دهند، کسانی معرفی شده‌اند که در [[معرفت الهی]] و [[فضایل نفسانی]] و [[کمالات]] [[روحانی]] دارای بهره بزرگی هستند: {{متن قرآن|وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا الَّذِينَ صَبَرُوا وَمَا يُلَقَّاهَا إِلَّا ذُو حَظٍّ عَظِيمٍ}}<ref>«و این را جز به آنان که می‌شکیبند، و جز به آنان که بهره‌ای سترگ دارند فرانیاموزند» سوره فصلت، آیه ۳۵.</ref>.<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲۷، ص۵۶۵؛ روح المعانی، ج ۲۴، ص۱۲۳.</ref>.<ref>[[مرضیه قدمی|قدمی، مرضیه]]، [[حسن خلق (مقاله)|مقاله «حسن خلق»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>

{{متن قرآن|وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّيْطَانَ يَنْزَغُ بَيْنَهُمْ إِنَّ الشَّيْطَانَ كَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوًّا مُبِينًا}}<ref>«و به بندگانم بگو تا گفتاری که نیکوتر است بر زبان آورند که شیطان میان آنان را می‌شوراند؛ بی‌گمان شیطان برای انسان دشمنی آشکار است» سوره اسراء، آیه ۵۳.</ref>، با استفاده از این [[آیه]] می‌توان گفت [[رفتار]] با [[مشرکان]] اگر بر اساس قول احسن و [[خلق]] [[حسن]] باشد، از [[شر]] شیطان ایمن می‌مانند که می‌خواهد [[دشمنی]] میان آنها را بسیار و شر به پا کند<ref>روح المعانی، ج ۱۵، ص۹۴ - ۹۵؛ التبیان، ج ۸، ص۲۱۴؛ المیزان، ج ۱۶، ص۱۳۷ - ۱۳۸.</ref>.<ref>[[مرضیه قدمی|قدمی، مرضیه]]، [[حسن خلق (مقاله)|مقاله «حسن خلق»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>

در [[آیه]] دیگری، ضمن [[نهی]] [[اهل]] [[ایمان]] از [[راه رفتن]] با [[غرور]]، به آنها سفارش می‌کند که در [[دیدار]] با [[مردم]] از آنها روی نگردانند و با [[فروتنی]] [[رفتار]] کنند: {{متن قرآن|وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ}}<ref>«و روی خود را از مردم مگردان و بر زمین خرامان گام برمدار که خداوند هیچ خود پسند خویشتن‌ستایی را دوست نمی‌دارد» سوره لقمان، آیه ۱۸.</ref>. جمله {{متن قرآن|وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ}} چند گونه معنا شده است؛ از جمله این اصطلاح درباره کسی است که میان او و دیگری کینه‌ای است و هنگامی که وی را می‌بیند از او روی برمی‌گرداند<ref>مجمع البیان، ج ۸، ص۵۰۰؛ من هدی القرآن، ج ۱۰، ص۱۵۳.</ref>؛ یا از سر [[کبر]] و غرور است که از مردم روی برمی‌گرداند؛ یا مراد روی را ترش کردن در برابر [[توده]] مردم است<ref>روض الجنان، ج ۱۵، ص۲۹۱.</ref>، هر سه مورد، مذموم‌اند و با [[اخلاق حسن]] [[مؤمنان]] سازگار نیستند و در آیه نهی شده‌اند<ref>[[مرضیه قدمی|قدمی، مرضیه]]، [[حسن خلق (مقاله)|مقاله «حسن خلق»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>.

اینها دستوراتی قرآنی‌اند که از پایه‌گذاری [[اسلام]] براساس [[محبت]] نشان دارند: {{متن قرآن|وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا فَإِنْ بَغَتْ إِحْدَاهُمَا عَلَى الْأُخْرَى فَقَاتِلُوا الَّتِي تَبْغِي حَتَّى تَفِيءَ إِلَى أَمْرِ اللَّهِ فَإِنْ فَاءَتْ فَأَصْلِحُوا بَيْنَهُمَا بِالْعَدْلِ وَأَقْسِطُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ}}<ref>«و اگر دو دسته از مؤمنان جنگ کنند، میان آنان را آشتی دهید پس اگر یکی از آن دو بر دیگری ستم کرد با آن کس که ستم می‌کند جنگ کنید تا به فرمان خداوند باز گردد و چون بازگشت، میان آن دو با دادگری آشتی دهید و دادگری ورزید که خداوند دادگران را دوست می‌دارد» سوره حجرات، آیه ۹.</ref>.<ref>[[مرضیه قدمی|قدمی، مرضیه]]، [[حسن خلق (مقاله)|مقاله «حسن خلق»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۱ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۱.</ref>

== قرآن و خوش‌خویی پیامبر{{صل}} ==

#{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ}}<ref>«پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند؛ پس آنان را ببخشای و برای ایشان آمرزش بخواه و با آنها در کار، رایزنی کن و چون آهنگ (کاری) کردی به خداوند توکل کن که خداوند توکل کنندگان (به خویش) را دو» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>.

#{{متن قرآن|وَاخْفِضْ جَنَاحَكَ لِلْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«به چیزی که دسته‌هایی از کافران را بدان بهره‌مند کرده‌ایم چشم مدوز و برای آنان اندوه مخور و برای مؤمنان افتادگی کن!» سوره حجر، آیه ۸۸.</ref>.

# [[خوش خلقی]] در مقابل بدی‌های [[مشرکان]]، توصیه [[خداوند]] به [[پیامبر]]: {{متن قرآن|ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ}}<ref>«بدی را با روشی که نیکوتر است دور کن؛ ما به آنچه وصف می‌کنند داناتریم» سوره مؤمنون، آیه ۹۶.</ref>.

# [[خوش خلقی]] و روی خوش داشتن با همه افراد [[جامعه]]، حتی نابینایان، توصیه [[خداوند]] به [[پیامبر]].

== منابع ==