حرم در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

[[حَرَم]]: محدوده‌ای گرداگرد [[کعبه]] معظّم، حدّ فاصل بین دو [[کوه]] «عائر» و «وَُعَیر» در [[مدینه]]، [[مدفن]] [[پیامبران]] و [[امامان]]{{عم}}.

اطلاق حرم در کلمات [[فقها]] به حرم مکّه انصراف دارد<ref>جواهر الکلام ج۵، صص۶۰ و ۴۱ و ۳۴۵</ref>. حرم مکّه به محدوده‌ای از اطراف کعبه گفته می‌شود که ـ برحسب [[روایات]] ـ [[جبرئیل]] به [[امر خداوند]] حدود آن را برای [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} مشخص نمود و آن حضرت برای [[شناسایی]] آنها در مبادی ورودی نشانهایی (اَعلام یا اَنصاب) [[نصب]] کرد که امروزه به شکل ستونهایی پابرجا و مشخص کننده حدود حرم است<ref> جواهر الکلام ج۲۰، صص ۲۹۴</ref>. هم اکنون برای تعیین حدود حرم شش نشانه در شش مسیر ورودی ([[میقات]]) و در هر مسیر دو ستون در دو طرف جاده وجود دارد. محل نصب این ستونها و فاصله هریک از حدود تا [[مسجد الحرام]] به شرح زیر است:

#مسیر [[یمن]] به مکّه، در اَضاءَة لِبْن، [[دوازده]] کیلومتر<ref>راهنمای حرمین شریفین ج۱، ص۲۳۷</ref>.  

از [[احکام]] حرم در بابهای [[طهارت]] [[حج]]، [[جهاد]]، لقطه، حدود، [[قصاص]] و [[دیات]] سخن گفته‌اند که به مهم‌ترین موارد آن اشاره می‌شود.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۶.</ref>.

[[احرام]] بستن برای دخول مکّه قبل از ورود به حرم [[واجب]] است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۳۷ ـ ۴۳۸</ref>. برخی، برای دخول حرم نیز ـ هرچند قصد دخول مکّه را نداشته باشد ـ احرام را واجب دانسته‌اند<ref>مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۲۵ ـ ۳۲۶</ref>.  

[[غسل]] کردن برای دخول حرم، جویدن اِذخِر، پیاده شدن از مرکب و درآوردن [[کفش]] و به دست گرفتن آن [[مستحب]]<ref>الحدائق الناضرة ج۱۶، ص۷۵؛ مستند الشیعة ج۱۲، ص۵۷</ref>، و دخول حرم با [[سلاح]] [[مکروه]] است، مگر آنکه روی آن پوشیده باشد<ref>مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۲۶</ref>.  

کسی که جهت به جا آوردن [[مناسک حج]] ـ خواه برای خود یا به [[نیابت]] دیگری ـ با [[احرام]] داخل [[حرم]] شود و بمیرد، ذمّه‌اش بری می‌شود و از [[حج]] [[واجب]] کفایت می‌کند<ref>جواهر الکلام ج۱۷، ص۲۹۵ و ۳۶۶</ref>.  

بنابر قول برخی، کسی که برای [[عمره]] مفرده از غیر [[مکّه]] [[محرم]] شده است، هنگام دخول حرم باید تلبیه را قطع کند<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۷۸؛ مستند الشیعة ج۱۱، ص۳۲۲ ـ ۳۲۶</ref>. [[کافر]] نمی‌تواند داخل حرم شود و در صورت دخول، با [[علم]] به [[حرمت]] [[تعزیر]] می‌شود. اگر کافری در حرم بمیرد، برای [[دفن]] به بیرون حرم منتقل می‌شود؛ بلکه بنابر تصریح برخی، در صورت دفن، [[نبش قبر]] شده و به بیرون حرم منتقل می‌گردد.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۶.</ref>.

شکار حیوانات وحشیِ غیر دریاییِ حرم [[حرام]] و موجب [[ضمان]] است شکارچی مُحِلّ ضامن قیمت آن است و شکارچی مُحرم علاوه بر ضمانِ قیمت، کفّاره آن ([[قربانی کردن]]) را باید بدهد و در صورت نداشتن [[کفاره]]، ضامن دو برابر قیمت آن است<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۲۹۴ ـ ۲۹۵</ref>.  

آیا [[صید]] حیوانی که می‌خواهد وارد حرم شود در بیرون حرم بر مُحلّ جایز است یا حرام؟ مسئله اختلافی است. متأخران و برخی قدما آن را [[مکروه]] دانسته‌اند<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۲۹۶ ـ ۲۹۷</ref>.  

بنابر مشهور، خوردن [[حیوان]] وحشیِ [[ذبح]] شده توسط مُحرم ـ خواه در حرم یا بیرون حرم ـ بر مُحرم و مُحلّ حرام است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۸۸</ref>. همچنین است [[حکم]] حیوانی که مُحلّ آن را در حرم ذبح کرده است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۲۹۲</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۷.</ref>.

قطع گیاهان و درختان حرم، جز درختان میوه، خرما، اذخر و آنچه در [[ملک]] شخصی روییده حرام است. البته اگر گیاه و درخت قبل از ساختن [[خانه]] وجود داشته، کندن و قطع آن جایز نیست. برخی در ثبوت حکم یاد شده برای سایر [[املاک]] جز خانه اشکال کرده‌اند. در جواز قطع گیاهان و درختان خشکیده [[اختلاف]] است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۱۲ ـ ۴۲۱</ref>. در قطع درختان کفّاره نیز ثابت است. کفّاره قطع درختان [[حرم]] بنابر قول مشهور ـ بلکه بر آن ادعای [[اجماع]] شده ـ در درخت بزرگ یک گاو و در درخت کوچک یک گوسفند و در قطع بعض آن، قیمت درخت است. دیگر اقوال در مسئله عبارت است از: عدم [[لزوم]] کفّاره مطلقا، ثبوت یک گاو به جهت کفّاره مطلقا و ثبوت قیمت درخت مطلقا<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۲۵ ـ ۴۲۸</ref>.  

چرانیدن شتر و مانند آن در حرم برای مُحرم و مُحلّ جایز است<ref>جواهر الکلام ج۱۸، ص۴۲۰</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۷.</ref>.

[[آغاز کردن جنگ]] در حرم به [[نصّ]] [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|وَلَا تُقَـٰتِلُوهُمْ عِندَ ٱلْمَسْجِدِ ٱلْحَرَامِ...}}<ref> سوره بقره، آیه ۱۹۱.</ref> [[حرام]] بوده است؛ لیکن در اینکه این [[حکم]] به آیه شریفه {{متن قرآن|فَإِذَا ٱنسَلَخَ ٱلْأَشْهُرُ ٱلْحُرُمُ فَٱقْتُلُوا۟ ٱلْمُشْرِكِينَ حَيْثُ وَجَدتُّمُوهُمْ...}}<ref>«و چون ماه‌های حرام به پایان رسید مشرکان را هر جا یافتید بکشید و دستگیرشان کنید و به محاصره درآورید و در هر کمینگاهی به کمین آنان بنشینید؛ و اگر توبه کردند و نماز برپا داشتند و زکات دادند آزادشان بگذارید که بی‌گمان خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۵.</ref> [[نسخ]] شده یا نه، [[اختلاف]] است. بنابر قول به عدم نسخ، [[حرمت]] همچنان باقی است<ref>حاشیة شرائع الاسلام ص۳۰۵؛ جواهر الکلام ج۲۱، ص۳۳</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۸.</ref>.

بنابر قول منسوب به مشهور ـ بلکه [[اجماعی]] که ادّعا شده ـ ارتکاب [[قتل]] در حرم همچون ارتکاب آن در [[ماههای حرام]] موجب تغلیظ در [[دیه]] (دیه کامل به اضافه یک سوم دیه) می‌شود<ref>جواهر الکلام ج۴۳، ص۲۶ ـ ۲۷</ref>. مجرمی که بیرون حرم مرتکب [[جرم]] و مستحق [[کیفر]] (حدّ، [[تعزیر]] یا [[قصاص]]) گشته، اگر به حرم [[پناه]] ببرد، [[دستگیری]] و کیفر او جایز نیست؛ بلکه باید بر او سخت بگیرند تا از حرم بیرون رود. البته اگر در حرم مرتکب جرم شده باشد، در همان جا کیفر می‌شود<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۴۶ ـ ۴۷</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۸.</ref>.

آیا برداشتن لقطه [[حرم]] مطلقا جایز است، یا مطلقا [[مکروه]] است، یا در صورت کمتر بودن از درهم جایز و در صورت بیشتر بودن از آن مکروه یا [[حرام]] است، یا با قصد تملّک مطلقا حرام و با قصد اعلام آن مطلقا جایز است و یا برای [[عادل]] جایز و برای [[فاسق]] حرام است؟ اقوال مختلف است<ref>جواهر الکلام ج۳۸، ص۲۸۴</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۸.</ref>.

حرم، به‌ویژه [[مکّه]] از جمله مکان‌هایی است که [[دفن]] کردن میّت در آن [[مستحب]] و انتقال میّت از جایی دیگر به آن جا، جایز است<ref>العروة الوثقی ج۲، ص۱۴۱</ref>. سنگ ریزه‌هایی که برای [[رمی]] جمرات به کار می‌رود باید از حرم برداشته شود<ref>مسالک الافهام ج۲، ص۲۸۹</ref>. در اینکه برای طلبکار جایز است از بدهکاری که در بیرون حرم [[مالی]] را از او [[قرض]] کرده، آن را در حرم مطالبه کند یا نه، [[اختلاف]] است<ref>مختلف الشیعة ج۵، ص۳۶۹ ـ ۳۷۱</ref>. برخی گفته‌اند: اگر مدیون برای [[فرار]] از پرداخت بدهی به حرم [[پناه]] آورده، طلبکار [[حقّ]] مطالبه در حرم ندارد<ref>کتاب‌السرائر ج۲، ص۳۲</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۹.</ref>.

[[مدینه منوّره]] همچون مکّه مکرّمه دارای حرم است. حرم مدینه حدّ فاصل بین «ظلّ عائر» و «ظلّ وَُعَیر» دو [[کوه]] در شرق و غرب مدینه است که این [[شهر]] را در میان گرفته‌اند<ref>الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۴۰۸ ـ ۴۰۹؛ جواهرالکلام ج۲۰، ص۷۵ ـ ۷۷</ref>.

قطع درختان حرم و نیز شکار حیوانات [[وحشی]] در محدوده بین دو حَرّه (ریگزار) در شرق و غرب مدینه بنابر دیدگاه اکثر [[فقها]]، بلکه نظر منسوب به مشهور، حرام است<ref>المبسوط ج۱، ص۳۸۶؛ الوسیلة، ص۱۹۶؛ الجامع للشرائع، ص۲۳۱؛ تحریر الاحکام ج۲، ص۳۶ ـ ۳۷؛ جامع المقاصد ج۳، ص۲۷۶؛ جامع المدارک ج۲، ص۵۵۲ ـ ۵۵۳؛ جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۷ ـ ۷۹</ref>. برخی قائل به [[کراهت]] شده‌اند<ref>قواعد الاحکام ج۱، ص۴۵۰؛ الدروس الشرعیة ج۲، ص۲۱</ref>. برخی دیگر بین قطع درختان و شکار تفصیل داده، در اوّل قائل به [[حرمت]] و در دوم قائل به [[کراهت]] شده‌اند<ref>شرائع الاسلام ج۱، ص۲۰۹؛ ارشاد الأذهان ج۱، ص۳۳۹</ref>. بنابر تصریح بعضی، در [[حکم]] یاد شده، تفاوتی بین گیاهان و درختان نیست؛ هرچند ظاهر کلمات برخی اختصاص حکم به درختان است<ref>مستند الشیعة ج۱۳، ص۳۳۳؛ مهذّب الاحکام ج۱۵، ص۳۶</ref>. البته آنچه در [[حرم]] [[مکّه]] استثنا شده در حرم [[مدینه]] نیز مستثنا است<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۷</ref>. بنابر قول به [[حرمت]]، در صورت ارتکاب، کفّاره ثابت نیست، هرچند [[گناه]] کرده است<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۹</ref>؛ لیکن خوردن شکار [[حرام]] است<ref>الحدائق الناضرة ج۱۷، ص۴۱۵</ref>.

برای دخول حرم مدینه [[احرام]] بستن [[واجب]] نیست<ref>جواهر الکلام ج۲۰، ص۷۹</ref>؛ هرچند [[غسل]] کردن [[مستحب]] است<ref>جواهر الکلام ج۵، ص۶۰</ref>.<ref>[[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۳ (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]]، ج۳، ص ۲۸۹.</ref>.