|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| ==[[برزخ]] در [[فرهنگ]] اصطلاحات [[علم کلام]]== | | == اقسام برزخ == |
| *"[[برزخ]]" در لغت به معنی حائل و واسط میان دو امر و در [[فرهنگ دینی]]، به معنای زیست [[انسان‌ها]] میان دو مبدأ و مقصد حیات انسانی، یعنی [[دنیا]] و [[قیامت]] است<ref>از نظر امام خمینی، عالم برزخ عالمی است میان عقل مجرد و موجودات مادی. موجودی است که ماده نیست، ولی برخی لوازم ماده، مثل مقدار، شکل و عرض را داراست. البته این بدان معنا نیست که لذایذ یا آلام در برزخ خیالی بوده، واقعیت ندارد، بلکه انسان اگر بتواند خود را از قوای طبیعی رهایی بخشد، عالم برزخ در همین دنیا برای او مکشوف می‌‌شود. (بنگرید به: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، معاد از دیدگاه امام خمینی، ص۸۰ به بعد)</ref>. به تعبیر برخی [[روایات]]، [[قبر]] همان [[برزخ]] است. در [[حدیثی]] از [[امام سجاد]]{{ع}} آمده است: {{متن حدیث|الْقَبْرُ رَوْضَةٌ مِنْ رِيَاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النَّارِ}}<ref>بحرانی، البرهان فی تفسیر القرآن الکریم، ج۳، ص۱۲۰.</ref>. همچنین [[امام صادق]]{{ع}} فرمودند: "[[قبر]] از هنگامی است که [[انسان]] می‌‌میرد تا [[روز قیامت]]"<ref>کلینی، کافی، ج۳، ص۲۴۲.</ref>. [[قرآن کریم]] این مرحله را به کلمه "[[برزخ]]" تعبیر کرده است و علمای [[اسلام]] واژه [[برزخ]] را از همین‌جا اقتباس کرده‌اند<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۵۵.</ref>. | | ==احوال و اهوال قبر== |
| | ===شب اول قبر=== |
| | ===سؤال قبر=== |
| | * '''به لحاظ مسؤول عنه''': |
| | # سؤال از اصول دین |
| | # سؤال از بدن |
| | # سؤال از جوانی |
| | # سؤال از عمر |
| | # سؤال از عمل |
| | # سؤال از فروع دین |
| | # سؤال از مال |
| | # سؤال از ولایت |
|
| |
|
| ===[[برزخ]] در [[قرآن]]===
| | * '''به لحاظ مسؤول''': |
| *[[قرآن کریم]] می‌‌فرماید: {{متن قرآن|حَتَّى إِذَا جَاءَ أَحَدَهُمُ الْمَوْتُ قَالَ رَبِّ ارْجِعُونِ * لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِنْ وَرَائِهِمْ بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}}<ref>«هنگامی که مرگ هر یک از آنان فرا رسد میگوید: پروردگارا! مرا باز گردانید! * شاید من در آنچه وا نهاده‌ام، (بتوانم) کاری نیکو انجام دهم؛ هرگز! این سخنی است که او گوینده آن است و پیشاروی آنان تا روزی که برانگیخته گردند برزخی خواهد بود» سوره مؤمنون، آیه ۹۹-۱۰۰.</ref>. این [[آیه]]، تنها آیه‌ای است که فاصله [[مرگ]] و [[قیامت]] را [[برزخ]] خوانده است و کاملاً بر این نکته صراحت دارد که [[انسان]] پس از [[مرگ]]، دارای نوعی حیات است که بازگشت و [[رجوع]] به [[دنیا]] را تقاضا می‌‌کند. | | # سؤال از جن |
| *[[آیات]] متعدد دیگری بر این مطلب دلالت دارند که [[انسان]] در فاصله [[مرگ]] و [[قیامت]] از نوعی حیات کامل برخوردار است:
| | # سؤال قبر کافر |
| #آیاتی که از یک سلسله گفت‌وشنود میان [[انسان‌های صالح]] و [[نیکوکار]] و یا انسان‌های [[فاسد]] و [[بدکار]] با [[فرشتگان الهی]] یاد می‌‌کند. این گفت‌وگوها بلافاصله بعد از [[مرگ]] صورت می‌‌گیرد؛ مانند {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ تَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظَالِمِي أَنفُسِهِمْ قَالُواْ فِيمَ كُنتُمْ قَالُواْ كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الأَرْضِ قَالُواْ أَلَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةً فَتُهَاجِرُواْ فِيهَا فَأُولَئِكَ مَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ وَسَاءَتْ مَصِيرًا }}<ref> از کسانی که فرشتگان جانشان را در حال ستم به خویش می‌گیرند، می‌پرسند: در چه حال بوده‌اید؟ میگویند: ما ناتوان شمرده‌شدگان روی زمین بوده‌ایم. میگویند: آیا زمین خداوند (آن‌قدر) فراخ نبود که در آن هجرت کنید؟ بنابراین، سرای (پایانی) اینان دوزخ است و بد پایانه‌ای است؛ سوره نساء، آیه: ۹۷.</ref> و {{متن قرآن|لَعَلِّي أَعْمَلُ صَالِحًا فِيمَا تَرَكْتُ كَلاَّ إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ}}<ref> شاید من در آنچه وا نهاده‌ام، (بتوانم) کاری نیکو انجام دهم؛ هرگز! این سخنی است که او گوینده آن است و پیشاروی آنان تا روزی که برانگیخته گردند برزخی خواهد بود؛ سوره مؤمنون، آیه: ۱۰۰.</ref> | | # سؤال قبر مومن |
| #آیاتی مبتنی بر این مفهوم که [[فرشتگان]]، پس از آن گفت‌و‌شنودها، به [[صالحان]] و [[نیکوکاران]] میگویند: "از این پس از [[نعمت‌های الهی]] بهره گیرید". دو [[آیه]] {{متن قرآن|الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ طَيِّبِينَ يَقُولُونَ سَلامٌ عَلَيْكُمُ ادْخُلُواْ الْجَنَّةَ بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ}}<ref> همان کسانی که در حال پاکی، فرشتگان جانشان را می‌گیرند؛ (و به آنان) میگویند: درود بر شما! برای کارهایی که می‌کردید به بهشت درآیید!؛ سوره نحل، آیه: ۳۲.</ref> و {{متن قرآن|قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قَالَ يَا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ بِمَا غَفَرَ لِي رَبِّي وَجَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ }}<ref> گفته شد: به بهشت درآی! (و او) گفت: کاش قوم من (این را) می‌دانستند، که پروردگارم مرا آمرزید و مرا از گرامی‌داشتگان گردانید؛ سوره یس، آیه: ۲۶-۲۷.</ref> مشتمل بر این مطلب است<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۵۵.</ref>. | | # سؤال قبر مستضعف |
| #آیاتی که در آنها مستقیماً از حیات انسان‌های [[سعادتمند]] و [[نیکوکار]]، یا انسان‌های بی‌سعادت و [[بدکار]] و لذایذ و نعمت‌های دسته اول و [[عذاب]] و [[رنج]] دسته دوم در فاصله [[مرگ]] و [[قیامت]] یاد شده است؛ مانند دو [[آیه]] ذیل: {{متن قرآن|وَلاَ تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُواْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْوَاتًا بَلْ أَحْيَاء عِندَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ فَرِحِينَ بِمَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِن فَضْلِهِ وَيَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُواْ بِهِم مِّنْ خَلْفِهِمْ أَلاَّ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ }}<ref> و کسانی را که در راه خداوند کشته شده‌اند مرده مپندار که زنده‌اند، نزد پروردگارشان روزی می‌برند به آنچه خداوند با بخشش خویش به آنان داده است شادمانند و برای کسانی که از پس آنها هنوز به آنان نپیوسته‌اند شاد میشوند که آنها نه بیمی خواهند داشت و نه اندوهگین می‌گردند؛ سوره آل عمران، آیه: ۱۶۹-۱۷۰.</ref> و {{متن قرآن|ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَأَخَاهُ هَارُونَ بِآيَاتِنَا وَسُلْطَانٍ مُّبِينٍ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَكْبَرُوا وَكَانُوا قَوْمًا عَالِينَ}}<ref> سپس موسی و برادرش هارون را با نشانه‌های خویش و برهانی آشکار فرستادیم؛به سوی فرعون و سرکردگانش ولی گردنفرازی کردند و قومی برتری جوی بودند؛ سوره مؤمنون، آیه: ۴۵ - ۴۶.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۵۶.</ref>. | |
| ===نمونه‌های [[تاریخی]]===
| |
| *[[رسول خدا]]{{صل}} در [[جنگ بدر]]، پس از [[فتح]] [[مسلمین]] و کشته شدن گروهی از سران [[قریش]] و انداختن بدن‌های آنها در یک [[چاه]] در حوالی [[بدر]]، سر به درون [[چاه]] برد و به آنها گفت: "ما آنچه را [[خداوند]] به ما [[وعده]] داده بود محقق یافتیم، آیا شما نیز وعده‌های راست [[خدا]] را به درستی دریافتید؟" بعضی از [[اصحاب]] گفتند: "یا [[رسول الله]]! شما با کشته‌شدگان و مردگان سخن می‌‌گویید؟! مگر اینها سخن شما را [[درک]] می‌‌کنند؟! [[حضرت]] فرمود: "آنها اکنون از شما شنواترند".
| |
| *از این [[حدیث]] و امثال آن استفاده می‌‌شود که هرچند با [[مرگ]]، میان جسم و [[جان]] جدایی واقع می‌‌شود؛ [[روح]] علاقه خود را با [[بدن]]، که سال‌ها با آن متحد بوده و زیست کرده است، به طور کلی قطع نمی‌کند.
| |
| *[[امام حسین]]{{ع}} در روز دهم [[محرم]]، پس از آنکه [[نماز صبح]] را با [[اصحاب]] به [[جماعت]] خواند، و سپس [[خطابه]] کوتاهی برای [[اصحاب]] و [[یاران]] ایراد کرد. در آن [[خطابه]] چنین گفت: اندکی [[صبر]] و [[استقامت]]! [[مرگ]] جز پلی نیست که شما را از ساحل درد و [[رنج]] به ساحل [[سعادت]] و [[کرامت]] و بهشت‌های وسیع عبور می‌‌دهد<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۵۶.</ref>.
| |
|
| |
|
| ===[[برزخ]] در [[روایات]]=== | | * '''به لحاظ سائل''': |
| *در [[حدیث]] است که [[مردم]] در خوابند؛ همین که می‌‌میرند، بیدار میشوند. مقصود این [[حدیث]] آن است که درجه حیات، بعد از مردن از درجه حیات پیش از مردن، کامل‌تر و بالاتر است. همان‌طور که [[انسان]] در حال [[خواب]]، از درجه [[درک]] و احساس ضعیفی برخوردار است، حالتی نیمه زنده و نیمه مرده دارد و آن حیات هنگام [[بیداری]] کامل‌تر می‌‌شود؛ همچنین حالت حیات [[انسان]] در [[دنیا]] نسبت به حیات برزخی او دارای درجه‌ای ضعیف‌تر است و با انتقال [[انسان]] به عالم [[برزخ]]، حیات وی کامل‌تر می‌‌گردد<ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۵۶.</ref>.
| | # بشیر و مبشر |
| *یادآوری دو نکته در اینجا لازم است: | | # نکیر و منکر |
| #براساس آنچه از [[روایات]] و [[اخبار]] [[پیشوایان دین]] رسیده است، در عالم [[برزخ]] فقط مسائلی مورد پرسش واقع میشوند که [[انسان]] باید به آنها [[اعتقاد]] و [[ایمان]] داشته باشد. رسیدگی به سایر مسائل به وقوع [[قیامت]] موکول است. | | |
| #انجام دادن کارهای خیر و همچنین [[دعا]] و طلب [[آمرزش]] بازماندگان برای مردگان با [[نیت]] و انگیزه [[ثواب]] و اجر برای آنها موجب خیر و [[سعادت]] مردگان می‌‌شود. اگر [[فرزندان]] در زمان حیات [[پدر]] و [[مادر]]، آنها را ناراضی کرده باشند، می‌‌توانند بعد از درگذشت آنها طوری عمل کنند که [[رضایت]] آنان را به دست آورند؛ همچنان که عکس آن ممکن است<ref>مطهری، مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی، ج۶، ص۲۷ - ۲۱.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۵۷.</ref>. | | * '''به لحاظ تکلیف مسؤول عنه''': |
| *نکته دیگر اینکه، دردها و [[رنج‌ها]] و نیز لذایذ و نعمت‌های برزخی همانند خود [[برزخ]] محدوده‌ای است میان جنبه‌های [[دنیوی]] و [[اخروی]] که برای برخی خاص در همین [[دنیا]] نیز قابل مشاهده است. | | # سؤال قبر غیر مکلف |
| *بیان [[امام خمینی]] در بیان برخی ویژگی‌های این عالم چنین است: "عالم [[برزخ]] عالمی است میان [[عقل]] مجرد و موجودات مادی؛ موجودی است که ماده نیست، ولی برخی لوازم ماده مثل مقدار، شکل و عرض را داراست. البته این بدان معنا نیست که لذایذ یا آلام در [[برزخ]] خیالی بوده، واقعیت ندارد، بلکه [[انسان]] اگر بتواند خود را از قوای طبیعی رهایی بخشد، عالم [[برزخ]] در همین [[دنیا]] نیز برای او مکشوف می‌‌شود"<ref>مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، معاد از دیدگاه امام خمینی، ص۸۰ به بعد.</ref>. | | # سؤال قبر مکلف |
| *مرحوم [[فیض کاشانی]] نیز درباره عذاب‌هایی مانند فشار [[قبر]] که موضوع برخی [[روایات]] است، میگوید: "اینها خبرهای صحیحی است، اما اسراری دارند که [[درک]] آنها برای ما زندگان ممکن نیست؛ زیرا هرچه به عالم [[آخرت]] مربوط می‌‌شود، از [[عالم ملکوت]] است که برای ما قابل [[حس]] و مشاهده نیست. کسی که خصلت‌های [[زشت]] و زیبا در درون او ریشه کرده است، همین خصلت‌ها در هنگام [[مرگ]] به وسایلی آرام‌بخش و یا عذاب‌دهنده در [[جان]] او مبدل میشوند"<ref>فیض کاشانی، راه روشن (ترجمه محجة البیضاء)، ج۸، ص۳۶۶.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۵۷.</ref>.
| | # سؤال قبر ائمه |
| ==پانویس== | | # سؤال قبر انبیا |
| {{یادآوری پانویس}}
| | ===کیفیت زندگی برزخی=== |
| {{پانویس2}}
| | ===ویژگی‌های زندگی برزخی=== |
| | ==پاداش و کیفر برزخی (لذت و الم)== |
| | ===پاداش برزخی=== |
| | # روضة من ریاض الجنة |
| | * '''کیفیت پاداش''': |
| | # پاداش قبر اولیای الهی |
| | # پاداش قبر مؤمنان و صالحان |
| | |
| | * '''نوع پاداش''': |
| | # سعه قبر |
| | # انس در قبر |
| | # زیارت اولیای الهی |
| | |
| | ===کیفر برزخی (عذاب قبر)=== |
| | # حفرة من حفر النار |
| | * '''کیفیت عذاب''': |
| | # عذاب قبر فاسق |
| | # عذاب قبر کافر |
| | # عذاب قبر مومن |
| | * '''نوع عذاب''': |
| | # ضیق قبر |
| | # فشار قبر (قبر کافر و قبر مومن) |
| | # وحشت قبر |
| | |
| | ==اختیار در برزخ== |
| | ==شفاعت در برزخ== |
| | ==تکامل در برزخ== |
| | ==ارتباط اهل برزخ با اهل دنیا== |
