بحث:اقتصاد: تفاوت میان نسخه‌ها

۵۱٬۳۶۴ بایت اضافه‌شده ،  ۱۹ ژانویه
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب‌ها: برگردانده‌شده پیوندهای ابهام‌زدایی
(۱۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
==نقش [[اقتصاد]] در [[زندگی]] [[بشر]]==
همان‌گونه که می‌دانیم مسأله «اقتصاد» از اصول اساسی و مسائل مهم زندگی انسان‌هاست که در تمام ادوار و در همه اجتماعات نقش مهمی دارد و چرخ زندگی بشر به دور آن می‌چرخد.
[[اسلام]] به مسائل [[اقتصادی]] اهمیت فراوانی داده است و وجود ابواب متعدد مربوط به مبادلات [[مالی]] در [[فقه]] و [[قوانین اسلامی]]، حکایت از این دارد که اقتصاد در اسلام [[ارزش]] فراوان دارد.
اهمیت مسائل اقتصادی تنها از این نظر نیست که تأمین [[آزادی]] و [[استقلال]] و [[حیات مادی]] [[مردم]] بدون آن امکان ندارد، بلکه از این نظر نیز هست که پیوند نزدیکی با مسائل زیربنایی [[جامعه]] حتی با مسائل «[[اخلاقی]]» دارد. جریان یک [[اقتصاد سالم]] در پیکر [[اجتماع]] همچون جریان [[خون]] سالم در کالبد یک [[انسان]] است. ممکن است در حال عادی توجه به نقش گردش خون در [[حیات]] یک انسان نداشته باشیم، اما به هنگامی که مجرای شاهرگ‌های کسی به خاطر [[اختلاف]] در [[سیستم]] ضد انعقاد با لخته‌ای خون بسته می‌شود بلافاصله عکس العمل شدید آن ظاهر می‌گردد عضوی که مجرای خونش بسته شده فوراً فلج می‌شود و اگر این عضو از اعضای فعالی همانند [[قلب]] یا دستگاه تنفس باشد [[مرگ ناگهانی]] را حتماً با خود همراه خواهد داشت. از طرف دیگر [[فقر اقتصادی]] عوارضی در پیکر اجتماع درست همانند «کم خونی» و «[[فقر]] الدم» همراه دارد. در [[بیماری]] فقر الدم چشم درست نمی‌بیند، [[گوش]] [[قدرت]] [[شنوایی]] را از دست می‌دهد، زبان به لکنت می‌افتد، دست و پاها می‌لرزد و [[مغز]] هم قدرت [[اندیشیدن]] را ندارد. یک اجتماع که با فقر اقتصادی، یا یک سیستم مالی ناسالم دست به گریبان است، [[توانایی]] و [[مهارت]] را از دست می‌دهد و گرفتار نارسایی‌های مرگباری در همه زمینه‌ها می‌شود. یک [[سیاستمدار]] انقلابی، یک [[فرمانده]] [[شجاع]]، یک [[فیلسوف]] بزرگ، یک دانشمند ماهر و یک [[شاعر]] نکته‌پرداز و یک تکنسین ورزیده هرگز [[قادر]] به انجام [[رسالت]] خود در جامعه نیست مگر این که حداقل یک [[زندگی]] [[اقتصادی]] مناسب داشته باشد.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۲</ref>
===نقش مسائل اقتصادی در شکل [[اخلاقی]] [[جامعه]]===
چنان که اشاره شد حتی [[مسائل اخلاقی]] نیز به مقدار قابل ملاحظه‌ای تحت تأثیر عوامل اقتصادی قرار دارند. ممکن است این سخن برای بعضی از [[علمای اخلاق]]، گران آید که این گونه مسائل [[معنوی]] چه ارتباطی می‌تواند با مسائل اقتصادی داشته باشد، ولی با توجه به این نکته [[تجربی]] و [[حسی]] «که نگهداری [[ارزش‌های اخلاقی]] همچون [[شهامت]]، صراحت، [[مناعت طبع]]، [[راستگویی]]، [[امانت]]، و [[استقلال]] [[شخصیت]]، برای یک [[انسان]] گرسنه کار بسیار [[دشواری]] است» جای هیچ‌گونه شکی باقی نمی‌ماند. آن کس که گرسنه است الزاماً گرفتار [[دروغ]] و [[تزویر]] و [[تقلب]] نمی‌شود و [[ایمان]] خود را از دست نمی‌دهد، اما زمینه ابتلای به این [[انحرافات اخلاقی]] در انسان‌های گرسنه بسیار آماده‌تر است و این یک امر حسی و تجربی است. همچنین جای [[شک]] نیست که [[نیازهای مادی]] و [[فقر اقتصادی]]، انسان را به کارهای [[زشتی]] همچون [[چاپلوسی]]، [[تملّق]]، ثناخوانی افرادی که شایسته سرزنش‌اند و [[عیب‌جویی]] از آنها که لایق [[ستایش]] نیستند، [[تشویق]] می‌کند.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۳</ref>
===فقر اقتصادی، انگیزه [[گناه]]===
[[اسلام]] فقر اقتصادی را انگیزه گناه و [[بی‌نیازی]] مادی را مایه کمک به [[تقوا]] و [[معنویت]] شمرده است. [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} می‌فرماید: «بی‌نیازی کمک خوبی برای تقوا و [[پرهیزکاری]] است»<ref>{{متن حدیث|‌نِعْمَ الْعَوْنُ عَلَى تَقْوَى اللَّهِ الْغِنَى‌}}؛ الحر العاملی محمد بن الحسن، وسائل الشیعه، بیروت، منشورات دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱هـ. ق، ط ۴، ج١٢، ص١۶، باب ۶، باب استحباب الاستعانه بالدنیا علی الاخره، حدیث ۱؛ الشیخ الصدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تهران، منشورات دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۰ هـ. ق، ط ۵، ج۳، ص٩۴، باب ۵٨، حدیث ۵؛ الکلینی، أبی جعفر، محمد بن یعقوب، الفروع من الکافی، تهران، منشورات دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۹۱ هـ. ق، ج۵، ص۷۱؛ کتاب المعیشه، باب الاستعانه بالدنیا علی الآخره، حدیث ۱، ص۷۲، حدیث ۸ و ۹ و ص٧٣، حدیث ١۴ و ١۵ به همین مضمون آمده است.</ref>.
و در سخنی از [[امام صادق]]{{ع}} می‌خوانیم:
[[بی نیازی]] که تو را از [[ستم]] باز دارد بهتر است از فقری که تو را به [[گناه]] وا دارد<ref>{{متن حدیث|غِنًى يَحْجُزُكَ عَنِ الظُّلْمِ خَيْرٌ مِنْ فَقْرٍ يَحْمِلُكَ عَلَى الْإِثْمِ}}؛ وسائل الشیعه، ج١٢، ص۱۷، حدیث ۷؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۰۱، حدیث ۴٩؛ فروع کافی، ج۵، ص۷۲، حدیث ۱۱.</ref>.
[[امیرمؤمنان]]{{ع}} به فرزندش [[حسن مجتبی]]{{ع}} فرمود:
«[[انسانی]] را که به دنبال تأمین غذای خود می‌رود [[سرزنش]] مکن، چون کسی که غذایش فراهم نباشد خطاهایش زیاد خواهد شد»<ref>{{متن حدیث|لَا تَلُمْ إِنْسَاناً يَطْلُبُ قُوتَهُ فَمَنْ عَدِمَ قُوتَهُ كَثُرَ خَطَايَاهُ‌}}؛ بحار الانوار، ج۶٩، ص۴٧.</ref>.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۴</ref>
===نقش نان در [[عبادت]]===
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} فرمود: نان را که فرآورده [[کشاورزی]] است عزیز دارید چه آنکه عوامل آسمانی و زمینی و بسیاری از آفریده‌های [[الهی]] در ایجاد آن مؤثر بوده‌اند<ref>{{متن حدیث|أَكْرِمُوا الْخُبْزَ فَإِنَّهُ قَدْ عَمِلَ فِيهِ مَا بَيْنَ الْعَرْشِ إِلَى الْأَرْضِ وَ الْأَرْضُ وَ مَا فِيهَا مِنْ كَثِيرِ خَلْقِهِ}}؛ بحار الانوار، ج۶٣، ص۲۷۲؛ قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، تهران، انتشارات فراهانی، بی‌تا، ج۱، ص۳۷۵؛ برقی، ابی جعفر احمد بن محمد، المحاسن، تعلیق سید جلال الدین حسینی، ص۵۸۵.</ref>.
در [[حدیث]] دیگری می‌خوانیم: [[امام رضا]]{{ع}} از جدش نقل فرمود که [[سلمان]] [[ابوذر]] را به منزلش [[دعوت]] کرد و دو قرص نان نزد او آورد. ابوذر آنها را زیر و رو می‌کرد، سلمان گفت: برای چه آنها را زیر و رو می‌کنی؟ گفت می‌ترسم پخته نباشند<ref>سخن سلمان در مقام قدر‌شناسی نعمت است، البته اسلام توصیه کرده است که هر کس مسؤول و متصدی هر کاری است باید آن را با دقت و بخوبی انجام دهد، بنابراین وظیفه نانوا نیز پختن نان مرغوب و قابل مصرف است.</ref>. سلمان سخت در [[خشم]] شد و گفت: چه قدر [[جرأت]] داری که این نان‌ها را زیر و رو می‌کنی؟ به [[خدا]] [[سوگند]] آبی در آن کار کرده که [[فرشتگان]] از زیر [[عرش]] آوردند و آن را به باد سپردند و باد به [[ابر]] ریخته و ابر بر [[زمین]] باریده و به کمک رعد و [[فرشتگان]] به جای خود رسیده و زمین و چوب و آهن و بهائم و [[آتش]] و هیزم و نمک و آنچه نتوان برشمرد در آن کار کرده، تو از کجا [[حق]] [[شکر]] آن را می‌توانی بجا بیاوری؟ [[ابوذر]] گفت به سوی [[خدا]] [[توبه]] می‌کنم و [[آمرزش]] می‌طلبم از کاری که کردم و از تو به خاطر انجام کاری که آن را [[دوست]] نداشتی عذر خواهم<ref>{{متن حدیث|جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ{{ع}} قَالَ: دَعَا سَلْمَانُ أَبَا ذَرٍّ إِلَى مَنْزِلِهِ فَقَدَّمَ عَلَيْهِ رَغِيفَيْنِ فَأَخَذَ أَبُو ذَرٍّ الرَّغِيفَيْنِ يُقَلِّبُهُمَا فَقَالَ لَهُ سَلْمَانُ يَا أَبَا ذَرٍّ لِأَيِّ شَيْ‌ءٍ تُقَلِّبُ هَذَيْنِ الرَّغِيفَيْنِ قَالَ خِفْتُ أَنْ لَا يَكُونَا نَضِيجَيْنِ فَغَضِبَ سَلْمَانُ مِنْ ذَلِكَ غَضَباً شَدِيداً ثُمَّ قَالَ مَا أَجْرَأَكَ حَيْثُ تُقَلِّبُ هَذَيْنِ الرَّغِيفَيْنِ فَوَ اللَّهِ لَقَدْ عَمِلَ فِي هَذَا الْخُبْزِ الْمَاءُ الَّذِي تَحْتَ الْعَرْشِ وَ عَمِلَتْ فِيهِ الْمَلَائِكَةُ حَتَّى أَلْقَوْهُ إِلَى الرِّيحِ وَ عَمِلَتْ فِيهِ الرِّيحُ حَتَّى أَلْقَتْهُ إِلَى السَّحَابِ وَ عَمِلَ فِيهِ السَّحَابُ حَتَّى أَمْطَرَهُ إِلَى الْأَرْضِ وَ عَمِلَ فِيهِ الرَّعْدُ وَ الْمَلَائِكَةُ حَتَّى وَضَعُوهُ مَوَاضِعَهُ وَ عَمِلَتْ فِيهِ الْأَرْضُ وَ الْخَشَبُ وَ الْحَدِيدُ وَ الْبَهَائِمُ وَ النَّارُ وَ الْحَطَبُ وَ الْمِلْحُ وَ مَا لَا أُحْصِيهِ أَكْثَرُ فَكَيْفَ لَكَ أَنْ تَقُومَ بِهَذَا الشُّكْرِ فَقَالَ أَبُو ذَرٍّ إِلَى اللَّهِ أَتُوبُ وَ أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ مِمَّا أَحْدَثْتُ وَ إِلَيْكَ أَعْتَذِرُ مِمَّا كَرِهْتَ}}؛ بابوبه قمی، ابی جعفر، محمد بن علی بن حسین، امالی، الصدوق، بیروت، منشورات مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، ١۴٠٠ هـ. ق، ط ۵، ص۳۵۹، مجلس ۶٨.</ref>.
[[پیامبر اکرم]]{{صل}} دید [[عایشه]] تکه نانی که به زمین افتاده بود می‌خواهد زیر پا بگذارد. [[پیامبر]] آن را برداشت و خورد<ref>این عمل پیامبر اسلام منافاتی با بهداشت ندارد؛ زیرا ممکن است نان به محل پاکیزه‌ای افتاده بوده است.</ref>؛ و فرمود: ای عایشه با [[نعمت‌های خدا]] خوب [[همسایه]] باش چون آنها وقتی از مردمی [[فرار]] کنند کم بر می‌گردند<ref>{{متن حدیث|يَا حُمَيْرَى [حُمَيْرَاءُ] أَكْرِمِي جِوَارَ نِعَمِ اللَّهِ عَلَيْكِ فَإِنَّهَا لَمْ تَنْفِرْ مِنْ قَوْمٍ فَكَادَتْ تَعُودُ إِلَيْهِمْ...}}؛ سفینه البحار، ج۱، ص۳۷۵.</ref>.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۵</ref>
===[[حدیثی]] جالب===
[[رسول مکرم اسلام]] به اندازه‌ای مسأله [[اقتصاد]] را (که یکی از آنها نان است) پر [[ارزش]] و مهم معرفی کرده که شاید این [[روایت]] به نظر بعضی‌ها عجیب بیاید. او در حال [[نیایش]] با [[خدا]] می‌گوید:
بار خدایا نان را برای ما [[مبارک]] گردان و آن را زیاد کن. میان ما و نان جدایی نینداز؛ زیرا اگر نان نباشد نه [[نماز]] می‌گزاریم، نه [[روزه]] می‌گیریم و نه سایر [[واجبات]] را انجام می‌دهیم<ref>{{متن حدیث|اللَّهُمَّ بَارِكْ لَنَا فِي الْخُبْزِ وَ لَا تُفَرِّقْ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُ فَلَوْ لَا الْخُبْزُ مَا صَلَّيْنَا وَ لَا صُمْنَا وَ لَا أَدَّيْنَا فَرَائِضَ رَبِّنَا}}؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۱۷؛ کتاب التجاره، باب ۶، حدیث ۶؛ فروع کافی، ج۵، ص٧٣؛ کتاب المعیشه، حدیث ۱۳، ص۷۲، ج۶؛ کتاب الاطعمه، ص۲۸۷، حدیث ۶؛ بحار الانوار، ج۶٣، ص۲۷۰؛ سفینه البحار، ج۱، ص٣٧۴.</ref>.
در [[حدیث]] دیگری فرمود:
نان را بو نکنید تا خوب آن را [[امتحان]] و [[اختیار]] کنید آن‌گونه که [[حیوانات]] درنده آن را بو می‌کنند؛ زیرا نان مبارک است. [[خدای عزوجل]] به خاطر نان ([[باران]]) [[آسمان]] را پی در پی بر شما فرستاد و به خاطر نان (علف) چراگاه را رویانید. با بودن نان نماز می‌خوانید. روزه می‌گیرید. [[حج]] و [[زیارت]] [[خانه خدا]] را انجام می‌دهید<ref>{{متن حدیث|عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ{{صل}} إِيَّاكُمْ أَنْ تَشَمُّوا الْخُبْزَ كَمَا تَشَمُّهُ السِّبَاعُ فَإِنَّ الْخُبْزَ مُبَارَكٌ أَرْسَلَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ السَّمَاءَ مِدْرَاراً وَ لَهُ أَنْبَتَ اللَّهُ الْمَرْعَى وَ بِهِ صَلَّيْتُمْ وَ بِهِ صُمْتُمْ وَ بِهِ حَجَجْتُمْ بَيْتَ رَبِّكُمْ}}؛ فروع کافی، ج۶، ص۳۰۳، حدیث ۶. در این باره به همان مدرک، ص٣٠۴-۳۰١، باب فضل الخبز رجوع شود.</ref>.
در [[غزوه خندق]] [[مسلمانان]] گرفتار قحطی و [[گرسنگی]] شدید بودند و [[خانواده‌ها]] هر چه می‌توانستند برای آنها می‌فرستادند... و [[پیامبر]] و [[اصحاب]] آن حضرت سیزده چهارده [[روز]] عملاً در محاصره بودند به طوری که تقریباً همگی [[درمانده]] و عاجز شدند. پیامبر عرض کرد: پروردگارا تو را به [[عهد]] و پیمانت [[سوگند]] می‌دهم آیا می‌خواهی [[عبادت]] نشوی<ref>واقدی، محمد بن عمر بن واقد، المغازی، تحقیق الدکتور مارسدن جونس، دفتر تبلیغات اسلامی، رمضان ١۴١۴ هـ. ق، ج۱، ص۴٧٧-۴٧۶.</ref>؟
مقصود این است که اگر از نظر مواد غذایی هما [[انسان]] در مضیقه باشد آن‌گونه که باید [[خدا]] را عبادت نخواهد کرد.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۶</ref>
===نان قوام بدن===
[[امام صادق]]{{ع}} فرمود:
قوام و [[استواری]] بدن بر نان پایه‌ریزی شده است<ref>{{متن حدیث|إِنَّمَا بُنِيَ الْجَسَدُ عَلَى الْخُبْزِ}}؛ فروع کافی، ج۶، ص٢٨۶؛ کتاب الأطعمه، حدیث ۳، ص۲۸۷، حدیث ۷؛ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، منشورات مؤسسه الوفاء، ١۴٠٣ هـ. ق، ط ۲، ج۳، ص۲۷۰؛ برقی، ابی جعفر احمد بن محمد، المحاسن، تعلیق سید جلال الدین حسینی، ص۵۸۵.</ref>.
در [[حدیث]] دیگری از آن حضرت آمده است:
[[روح انسان]] زمانی قرار و آرام دارد که قوت و خرجی خود را تأمین کرده باشد<ref>{{متن حدیث|إِنَّ النَّفْسَ إِذَا أَحْرَزَتْ قُوتَهَا اسْتَقَرَّتْ‌}}؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۰۲، حدیث ۵۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۳۲۰، حدیث ۲؛ فروع کافی، ج۵، ص۸۹، کتاب المعیشه، باب احراز القوت، حدیث ٢.</ref>.
خلاصه این که [[نیازهای مادی]] و معیشتی از مسائلی نیست که انسان آنها را نادیده انگارد و بی‌توجه بگذرد. کسی که عبادت می‌کند باید از نیروی [[بدنی]] برخوردار باشد و از نظر [[معیشت]] تأمین شود تا عبادت کند.
تأمین نیازهای مادی و معیشتی از ابتدایی‌ترین نیازهای هر جامعه‌ای است.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۷</ref>
===سه چیز از نیازهای عمومی است===
[[امام صادق]]{{ع}} فرمود:
سه چیز است که همه [[مردم]] به آن نیازمندند:
[[امنیت]]؛ [[عدالت]]؛ [[رفاه]] و فراوانی<ref>{{متن حدیث|عَنِ الصَّادِقُ{{ع}}: ثَلَاثَةُ أَشْيَاءَ يَحْتَاجُ النَّاسُ طُرّاً إِلَيْهَا الْأَمْنُ وَ الْعَدْلُ وَ الْخِصْبُ}}؛ الحرانی، ابومحمد الحسن بن علی بن الحسن بن شعبه، تحف العقول عن آل الرسول{{صل}}، قم، منشورات مکتبه بصیرتی، ط ۵ با مقدمه سید محمد صادق بحرالعلوم، شوال ١٣٩۴، ص٢٣۶.</ref>.
در [[روایت]] دیگری آمده است که به [[مفضل]] فرمود:... بدان که اساس [[معیشت]] [[انسان]] در [[زندگی]] او نان است و آب<ref>{{متن حدیث|... وَ اعْلَمْ يَا مُفَضَّلُ أَنَ رَأْسَ مَعَاشِ الْإِنْسَانِ وَ حَيَاتِهِ الْخُبْزُ وَ الْمَاءُ...}}؛ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، منشورات مؤسسه الوفاء، ط ٢، ١۴٠٣ ه ۱۹۸۳م، ج۳، ص۸۷.</ref>.
[[امام هشتم]]{{ع}} فرمود: انسان وقتی [[خوراک]] سال خود را تأمین کند پشتش از بار زندگی سبک می‌گردد و آسوده‌خاطر می‌شود. سپس فرمود: [[حضرت باقر]] و [[حضرت صادق]]{{عم}} تا زمانی که قوت سال خود را تأمین نمی‌کردند، [[خانه]] یا [[ملک]] نمی‌خریدند<ref>{{متن حدیث|إِنَّ الْإِنْسَانَ إِذَا أَدْخَلَ طَعَامَ سَنَتِهِ خَفَ ظَهْرُهُ وَ اسْتَرَاحَ وَ كَانَ أَبُو جَعْفَرٍ وَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ{{ع}} لَا يَشْتَرِيَانِ عُقْدَةً حَتَّى يُحْرَزَ إِطْعَامُ سَنَتِهِمَا}}؛ [[وسائل الشیعه]]، ج۱۲، ص۳۲۰، [[حدیث]] ۳؛ [[فروع کافی]]، ج۵، ص۸۹، کتاب المعیشه، باب احراز القوت، حدیث ۱.
ناگفته نماند که این حدیث و احادیثی شبیه آن مربوط به زمانی است که دیگران نیز می‌توانستند برای خود غذایی ذخیره کنند نه در روزگاری که امام صادق{{ع}} در موقعیتی باشد که بتواند قوت سال خود را تهیه کند با این که می‌دانست دیگران از نظر گذران زندگی و تهیه آذوقه در مضیقه‌اند. از این رو نمونه‌هایی در زندگی حضرت دیده می‌شود که ماده معیشت [[خانواده]] خود را که حتی به مقدار یک سال نبوده است در [[اختیار]] [[اجتماع]] می‌گذاشت و علت آن را [[محاسبه]] در معیشت بیان می‌داشت که این علت به خوبی روشن می‌سازد که اجتماع از دیدگاه [[اسلام]] در موارد ضروری معیشت مقدم بر اختصاصات فردی است که یک نمونه از نظرتان می‌گذرد. نرخ گندم و نان، [[روز]] به روز در [[مدینه]] بالا می‌رفت. [[نگرانی]] و [[وحشت]] بر همه [[مردم]] مستولی شده بود. آن کس که آذوقه سال را تهیه نکرده بود در تلاش بود که تهیه کند و آن کس که تهیه کرده بود مواظب بود آن را [[حفظ]] کند. در این میان مردمی هم بودند که به واسطه [[تنگدستی]] مجبور بودند روز به روز آذوقه خود را از [[بازار]] بخرند. [[امام صادق]]{{ع}} از «معتب» [[وکیل]] [[خرج]] [[خانه]] خود پرسید: «ما امسال در خانه گندم داریم؟» او پاسخ داد: بلی یابن [[رسول الله]]! به قدری که چندین ماه را کفایت کند گندم ذخیره داریم». [[امام]] فرمود: «آنها را به بازار ببر و در [[اختیار]] مردم بگذار و بفروش». او عرض کرد یابن رسول الله: گندم در مدینه نایاب است اگر اینها را بفروشیم دیگر خریدن گندم برای ما میسر نخواهد شد حضرت فرمود همین است که گفتم همه را در اختیار مردم بگذار و بفروش. معتب [[دستور امام]] را [[اطاعت]] کرد؛ گندم‌ها را فروخت و نتیجه را گزارش داد. امام به او دستور داد: «بعد از این، نان خانه مرا روز به روز از بازار بخر. نان خانه من نباید با نانی که در حال حاضر [[توده]] مردم [[مصرف]] می‌کنند تفاوت داشته باشد. نان خانه من باید بعد از این نیمی گندم باشد و نیمی جو. من بحمد [[الله]] [[توانایی]] دارم که تا آخر سال خانه خود را با نان گندم به بهترین وجهی اداره ولی این کار را نمی‌کنم تا در پیشگاه [[الهی]] مسأله اندازه‌گیری [[معیشت]] را رعایت کرده باشم». [[فروع کافی]] ج۵، ص١۶۶؛ [[بحار الانوار]] ج۴٧، ص۵٩.</ref>.
در [[حدیث]] دیگری آمده است: [[معمر بن خلاد]] از [[حضرت رضا]]{{ع}} سؤال کرد: اندوختن گندم سالیانه چطور است؟ فرمود: من خود این کار را می‌کنم، یعنی قوت سالیانه مورد نیازم را یکجا تهیه می‌نمایم<ref>{{متن حدیث|سَأَلَ مُعَمَّرُ بْنُ خَلَّادٍ أَبَا الْحَسَنِ الرِّضَا{{ع}} عَنْ حَبْسِ الطَّعَامِ سَنَةً فَقَالَ أَنَا أَفْعَلُهُ. يعني بذلك إحراز القوت}}؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۱۰۲، حدیث ۵۵.</ref>.
همچنین در ذیل این [[آیه شریفه]] که [[قرآن]] از قول [[حضرت موسی]]{{ع}} نقل می‌کند که گفت: «پروردگارا! هر چه خیر و [[نیکی]] بر من فرستی به آن نیازمندم<ref>{{متن قرآن|رَبِّ إِنِّي لِمَا أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ}} «پروردگارا به هر خیری که به من برسانی نیازمندم» سوره قصص، آیه ۲۴.</ref>. از [[امام صادق]]{{ع}} سؤال شد: حضرت موسی از [[خدا]] چه خواست؟ فرمود: طعام<ref>بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، منشورات دار الکتب العلمیه، ۱۳۹۳ ه.. ق، ط ۳، ج۳، ص٢٢۴؛ تفسیر نور الثقلین، ج۴، ص۱۲۱؛ فروع کافی، ج۶، ص۲۸۷، حدیث ۵؛ محاسن برقی، ص۵۸۵.</ref>.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۸</ref>
===خلاصه بحث===
نتیجه این که [[اسلام]] [[معتقد]] است رسالتش تنها در [[مسائل اخلاقی]] و تکمیل جهات [[معنوی]] [[انسان‌ها]] منحصر نمی‌شود، بلکه به جنبه‌های [[اقتصادی]] و [[لذایذ]] طبیعی آنها [[عنایت]] و توجه دارد؛ چراکه تکمیل [[حیات معنوی]] و انجام [[عبادات]] بدون معاش و نیروی جسمی و [[سلامت بدن]] امکان پذیر نیست؛ و نیاز [[بدن انسان]] به مواد غذایی یک امر ضروری و طبیعی است که هر کس ناگزیر از خوردن طعام و غذا و نان و... است. از این رو چنان که گذشت در [[روایات]] متعددی درباره مواد غذایی به خصوص نان و [[احترام]] این [[موهبت الهی]] تأکید زیادی شده است.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۲۹</ref>
===[[تذکر]] لازم===
[[اقتصاد]] در اسلام اصل است نه زیربنا.
شکی در این نیست که [[انسان]] مرکب است از [[جسم]] و [[جان]]، و از دیدگاه اسلام اقتصاد تنها نیمی از [[سعادت انسان]] را تأمین می‌کند، نه تمام [[زندگی]] او را، و فرق اساسی میان [[نظام اقتصادی اسلام]] با نظام‌های [[کمونیستی]] و [[سرمایه‌داری]] این است که هرگز اسلام به اصالت اقتصاد معتقد نیست، بلکه آن را یکی از ارکان مهم زندگی انسان می‌داند که با عوامل دیگر، سعادت انسان را تأمین می‌کند البته برخلاف کمونیست‌ها که اقتصاد را زیر بنا می‌دانند. بهترین دلیل بر این که [[اقتصاد]] در [[اسلام]] به صورت یک اصل - نه زیر بنا - مطرح است این است که اکثر کتاب‌های [[فقهی]] درباره مسائل و [[قوانین]] [[اقتصادی]] دور می‌زنند. باب‌های [[فقه]] مانند [[مکاسب]]، شفعه، اقاله، [[صلح]]، [[مضاربه]]، مزارعه، مساقات، [[اجاره]]، [[جعاله]]، عاریه، [[دین]]، [[رهن]]، [[حجر]]، [[ضمان]]، [[حواله]]، هبه، [[وقف]]، [[صدقه]]، [[ارث]]، [[زکات]] و [[خمس]] و... همه پیرامون موضوعات و مباحث اقتصادی و [[مالی]] است و این، حکایت از این دارد که اسلام برای اقتصاد اهمیت خاصی قایل است و در [[قرآن مجید]]، آمدن لفظ [[زکاة]] بعد از لفظ [[صلوة]] دلیل این مسأله است که میان معاش و [[معاد]] پیوند محکم و ناگسستنی وجود دارد.
به بیان دیگر از آنچه گذشت می‌توان نتیجه گرفت که در [[نظام اسلامی]] [[انسان]] «[[حیوان]] اقتصادی» نیست و بلکه انسان [[مقام]] رفیع و بلندی دارد و تنها به خاطر شکم [[آفریده]] نشده است تا کاری که [[حیوانات]] انجام می‌دهند انجام دهد<ref>همان‌گونه که امیرمؤمنان{{ع}} نقد در نامه‌ای که به عثمان بن حنیف انصاری نوشت می‌فرماید: {{متن حدیث|... فَمَا خُلِقْتُ لِيَشْغَلَنِي أَكْلُ الطَّيِّبَاتِ كَالْبَهِيمَةِ الْمَرْبُوطَةِ هَمُّهَا عَلَفُهَا أَوِ الْمُرْسَلَةِ شُغُلُهَا تَقَمُّمُهَا تَكْتَرِشُ مِنْ أَعْلَافِهَا وَ تَلْهُو عَمَّا يُرَادُ بِهَا أَوْ أُتْرَكَ سُدًى أَوْ أُهْمَلَ عَابِثاً أَوْ أَجُرَّ حَبْلَ الضَّلَالَةِ أَوْ أَعْتَسِفَ طَرِيقَ الْمَتَاهَةِ}}. الدکتور صبحی الصالح، نهج البلاغه، قم، منشورات دارالهجره، ۱۳۹۵ ه. ق، نامه ۴۵، ص۴١۶.... من آفریده نشدم که خوردن خوراکی‌های پاکیزه مرا به خود مشغول دارد، همچون حیوان پروری که تمام همش علف است و یا همچون حیوان رها شده‌ای که شغلش چریدن و خوردن و پر کردن شکم می‌باشد و از سرنوشتی که در انتظار اوست بی‌خبر است. آیا بیهوده یا مهمل و عبث آفریده شده‌ام؟ آیا باید سر رشته دار ریسمان گمراهی باشم و یا در طریق سرگردانی قدم گذارم؟</ref>. بلکه او موجودی است گرامی که تمام [[جهان]] به خاطر او [[خلق]] شده است<ref>دلیل این مطلب آیاتی است مانند {{متن قرآن|سَخَّرَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ}} «خداوند آنچه را در زمین است، برای شما رام کرده است» سوره حج، آیه ۶۵؛ و دیگر آیاتی مانند (سوره ابراهیم آیه ۳۲، سوره نحل، آیه ١۴ و ١٢، سوره جاثیه، آیه ۱۳ و ۱۲) و....</ref>. ولی با این همه نباید مسأله [[اقتصاد]] را به طور کلی نادیده انگاشت. بلکه باید اقتصاد و وسائل [[زندگی]] از قبیل غذا، [[مسکن]] و مانند اینها را به عنوان مقدمه [[تکامل انسان]] به [[حساب]] آوریم و در تحصیل آن بکوشیم از این بعد که وسیله است نه [[هدف]].
[[پیامبران]] و [[ائمه معصومین]]{{عم}} هم در این جهت با سایر [[مردم]] مساوی هستند، از این رو آنان نیز برای تأمین معاش خویش در تکاپو و تلاش بودند.<ref>[[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|منابع مالی اهل بیت]] ص ۳۰</ref>
== منابع ==
{{منابع}}
# [[پرونده:IM010709.jpg|22px]] [[نورالله علیدوست خراسانی|علیدوست خراسانی، نورالله]]، [[منابع مالی اهل بیت (کتاب)|'''منابع مالی اهل بیت''']]
{{پایان منابع}}
==معجم المصطلحات الاقتصادیة فی لغة الفقهاء==
==معجم المصطلحات الاقتصادیة فی لغة الفقهاء==
{{فهرست اثر}}
{{فهرست اثر}}
خط ۷۳۴: خط ۷۹۹:
# [[کتاب اول: فصل اول]]
# [[کتاب اول: فصل اول]]
# [[اقتصاد اسلامی و پایه‌های آن]]
# [[اقتصاد اسلامی و پایه‌های آن]]
# [[ماهیت اقتصاد اسلامی - آیات قرآنی]]
# [[ماهیت اقتصاد اسلامی # آیات قرآنی]]
# [[علم اقتصاد سیاسی]]
# [[علم اقتصاد سیاسی]]
# [[چرا علم اقتصاد سیاسی با واژه «سیاسی» توصیف می‌شود]]
# [[چرا علم اقتصاد سیاسی با واژه «سیاسی» توصیف می‌شود]]
خط ۷۵۸: خط ۸۲۳:
# [[راه حل اسلام برای فقر]]
# [[راه حل اسلام برای فقر]]
# [[ابوذر غفاری (درگذشته ۳۲ هجری)]]
# [[ابوذر غفاری (درگذشته ۳۲ هجری)]]
# [[احمد بن علی دلجی ۷۹۰ - ۷۹۹ هجری]]
# [[احمد بن علی دلجی ۷۹۰ # ۷۹۹ هجری]]
# [[و مارکسیسم - و جهان ماکسیم رادینسون]]
# [[و مارکسیسم # و جهان ماکسیم رادینسون]]
# [[ابن حزم ظاهری ۹۴۳ - ۱۰۶۴ میلادی]]
# [[ابن حزم ظاهری ۹۴۳ # ۱۰۶۴ میلادی]]
# [[ابن تیمیه ۶۶۱ - ۷۲۸ هجری]]
# [[ابن تیمیه ۶۶۱ # ۷۲۸ هجری]]
# [[روش اسلام در درمان فقر چیست؟]]
# [[روش اسلام در درمان فقر چیست؟]]
# [[منابع درآمدی که اسلام برای این کار مشخص کرده و راه‌های هزینه‌کرد آن برای درمان فقر]]
# [[منابع درآمدی که اسلام برای این کار مشخص کرده و راه‌های هزینه‌کرد آن برای درمان فقر]]
خط ۷۷۱: خط ۸۳۶:
# [[فصل سوم]]
# [[فصل سوم]]
# [[مکاتب اقتصادی]]
# [[مکاتب اقتصادی]]
# [[مکاتب سکولار - مکاتب مذهبی]]
# [[مکاتب سکولار # مکاتب مذهبی]]
# [[مکاتب سکولار - مادی لیبرال و مادی مارکسیست]]
# [[مکاتب سکولار # مادی لیبرال و مادی مارکسیست]]
# [[نقش دولت در سایه لیبرالیسم اقتصادی]]
# [[نقش دولت در سایه لیبرالیسم اقتصادی]]
# [[زیرساخت‌ها و روساخت‌ها]]
# [[زیرساخت‌ها و روساخت‌ها]]
# [[مکاتب مذهبی: اسلام و مسیحیت - آرنولد توینبی]]
# [[مکاتب مذهبی: اسلام و مسیحیت # آرنولد توینبی]]
# [[ژاک اوستروی]]
# [[ژاک اوستروی]]
# [[مکتب اسلامی و توسعه اقتصادی - تفاوت شریعت اسلامی و فقه اسلامی]]
# [[مکتب اسلامی و توسعه اقتصادی # تفاوت شریعت اسلامی و فقه اسلامی]]
# [[اسلام و خط رشد]]
# [[اسلام و خط رشد]]
# [[آیات قرآنی]]
# [[آیات قرآنی]]
خط ۷۹۱: خط ۸۵۶:
# [[د) امنیت و عدالت و ثبات]]
# [[د) امنیت و عدالت و ثبات]]
# [[شیوه‌های فعالیت اقتصادی:]]
# [[شیوه‌های فعالیت اقتصادی:]]
# [[الف) تولید ابتدایی در نظر ابن خلدون - نظر
# [[الف) تولید ابتدایی در نظر ابن خلدون # نظر


# [[تولید ابتدایی در نظر ابن خلدون - نظر لیست]]
# [[تولید ابتدایی در نظر ابن خلدون # نظر لیست]]
# [[ب) تولید صنعتی]]
# [[ب) تولید صنعتی]]
# [[ج) تجارت]]
# [[ج) تجارت]]
خط ۸۹۰: خط ۹۵۵:
# [[وضع مالیات برای مقابله با بلایا]]
# [[وضع مالیات برای مقابله با بلایا]]
# [[قانون جبران خسارت در اسلام و معادل آن در قانون مالیاتی چیست؟]]
# [[قانون جبران خسارت در اسلام و معادل آن در قانون مالیاتی چیست؟]]
# [[کتاب سوم - فصل اول]]
# [[کتاب سوم # فصل اول]]
# [[مقررات زکات، غنائم، رکاز، عشور (تعرفه‌های داخلی)، خراج، جزیه، عشر، اموال مجهول‌المالک و ارث بلاوارث، بیت‌المال، نظام حسبه و مالیات]]
# [[مقررات زکات، غنائم، رکاز، عشور (تعرفه‌های داخلی)، خراج، جزیه، عشر، اموال مجهول‌المالک و ارث بلاوارث، بیت‌المال، نظام حسبه و مالیات]]
# [[زکات (آیا متون مربوط به زکات از نظر پایه آن جزء امور تعبدی یا تعلیلی به حساب می‌آیند؟)]]
# [[زکات (آیا متون مربوط به زکات از نظر پایه آن جزء امور تعبدی یا تعلیلی به حساب می‌آیند؟)]]
خط ۹۰۴: خط ۹۶۹:
# [[پیروی از نظام مالیاتی عادلانه]]
# [[پیروی از نظام مالیاتی عادلانه]]
# [[نظر قرطبی، غزالی و شاطبی درباره مالیات]]
# [[نظر قرطبی، غزالی و شاطبی درباره مالیات]]
# [[مصارف زکات (آیه ۹/۶۰ - انواع زکات)]]
# [[مصارف زکات (آیه ۹/۶۰ # انواع زکات)]]
# [[زکات فطر]]
# [[زکات فطر]]
# [[علل و اهداف زکات چیست؟]]
# [[علل و اهداف زکات چیست؟]]
خط ۹۱۹: خط ۹۸۴:
# [[اموال منقول همان غنایم رایج است]]
# [[اموال منقول همان غنایم رایج است]]
# [[فصل ششم]]
# [[فصل ششم]]
# [[جزیه - تاریخ آن نزد یونانیان]]
# [[جزیه # تاریخ آن نزد یونانیان]]
# [[جزیه نزد رومی‌ها - بیزانسی‌ها]]
# [[جزیه نزد رومی‌ها # بیزانسی‌ها]]
# [[جزیه نزد ایرانیان - جزیه در اسلام]]
# [[جزیه نزد ایرانیان # جزیه در اسلام]]
# [[جزیه در زمان ابوبکر]]
# [[جزیه در زمان ابوبکر]]


===کتاب پنجم===
# [[میزان جزیه‌ای که بر مصریان تحمیل شده بود چه بود؟]]
# [[ما وضع الجزیة التی فرضت علی المصریین؟]]
# [[از کجا به دست آورده‌ای؟ تقسیم غنایم # مصادره در صدر اسلام]]  
# [[من این لک هذا؟ المقاسمة - المصادرة فی صدر الاسلام]]
# [[اسکندریه چگونه فتح شد و خراج بر زمین‌هایش چگونه تعیین گردید و جزیه بر اهالی آن چگونه تحمیل گشت؟]]
# [[کیف فتحت الاسکندریة و کیف وضع الخراج علی ارضها و کیف فرضت الجزیة علی اهلها؟]]
# [[آیا جزیه بر بنی تغلب تحمیل شد؟]]
# [[هل فرضت الجزیة علی بنی تغلب؟]]
# [[آیا عمر بن خطاب جزیه را دو برابر کرد؟ انگیزه او برای این دوبرابرکردن چه بود؟ و آیا این کار از نظر عرفی صدقه محسوب می‌شد یا جزیه؟]]
# [[هل ضاعف عمر بن الخطاب الجزیة؟ و ما الدافع له الی هذه المضاعفة؟ و هل یعتبر ذلک فی العرف صدقة ام جزیة؟]]
# [[آیا مهمان‌نوازی بر شکست‌خوردگان واجب است؟]]
# [[هل الضیافة واجبة علی المغلوبین؟]]
# [[آیا ساختن جاده‌ها و پل‌ها در عهدنامه‌های صلح گنجانده شده بود؟]]
# [[تعبید الطرق و انشاء الجسور، هل تضمنتها عهود الصلح]]
# [[علل تکامل جزیه چه بود؟]]
# [[ما اسباب تطور الجزیة؟]]
# [[چه گروه‌هایی جزیه پرداخت می‌کردند؟]]
# [[ما هی الطوائف التی تدفع الجزیة؟]]
# [[بازگشت به میزان دقیق جزیه]]
# [[عودة الی حجم الجزیة تفصیلا]]
# [[اعمال جزیه بر غیرمسلمانان]]
# [[ضرب الجزیة علی غیر المسلمین]]
# [[معاهده‌هایی که درباره جزیه منعقد شد]]
# [[المعاهدات التی ابرمت بشان الجزیة]]
# [[آیا جزیه منبع اصلی درآمد بود؟]]
# [[هل کانت الجزیة المنبع الاساسی للایرادات؟]]
# [[انواع جزیه]]
# [[اقسام الجزیة]]
# [[فصل هفتم]]
# [[الفصل السابع]]
# [[خراج]]
# [[الخراج]]
# [[خراج از مهم‌ترین منابع درآمد دولت]]
# [[الخراج من اهم موارد بیت المال]]
# [[از کجا به دست آورده‌ای؟]]
# [[من این لک هذا؟]]
# [[ضمانت خراج]]
# [[تضمین الخراج]]
# [[موضع صحابه درباره ضمانت خراج چه بود؟]]
# [[ما موقف الصحابة من تضمین الخراج؟]]
# [[خراج در نظر برخی فقها]]
# [[الخراج فی رای بعض الفقهاء]]
# [[تعیین میزان خراج مصر در زمان خلافت عمر بن خطاب]]
# [[تقدیر خراج مصر فی عهد خلافة عمر بن الخطاب]]
# [[نامه عمر بن خطاب به عمرو بن عاص]]
# [[خطاب من عمر بن الخطاب الی عمرو بن العاص]]
# [[درباره خراج بر اساس روایت بلاذری]]
# [[فی الخراج بناء علی روایة البلاذری]]
# [[تفاوت اموال فیء و صدقات]]
# [[الفرق بین اموال الفیء و الصدقات]]
# [[عمر بن خطاب چگونه بین زمین‌هایی که به زور گرفته می‌شد و زمین‌هایی که با صلح گرفته می‌شد، تفاوت قائل شد؟ و آیا خراج در حالت اول ساقط می‌شد یا در حالت دوم تعدیل می‌شد؟]]  
# [[کیف فرق عمر بن الخطاب الارض التی اخذت عنوة و الارض التی اخذت صلحا و هل یسقط الخراج فی الاولی او تحدث تعدیل فی الثانیة؟]]
# [[عمر بن خطاب چگونه بین جزیه و خراج تفاوت قائل شد؟]]
# [[کیف فرق عمر بن الخطاب بین الجزیة و الخراج]]
# [[مالیات‌های ده درصدی در زمان یونان و ایران و روم و مصر باستان در مقایسه با دوران اسلامی]]
# [[العشور فی عهد الیونان و الفرس و الرومان و مصر الفرعونیة فی عهد الاسلام]]
# [[آیا اسلام علاوه بر مالیات‌های مستقیم، مالیات‌های غیرمستقیم هم وضع کرد؟]]
# [[هل فرض الاسلام الضرائب غیر المباشرة فضلا عن الضرائب المباشرة؟]]
# [[آمارگیری خراج در زمان خلفا]]
# [[احصاء الخراج فی عهد الخلفاء]]
# [[وزارت خزانه و آیا شبیه بیت‌المال در اسلام است یا خیر؟]]
# [[وزارة الخزانة و هل تناظر بیت المال فی الاسلام]]
# [[آیا بیت‌المال قبل از هجرت به وجود آمد یا بعد از آن؟]]
# [[هل نشا بیت المال قبل الهجرة او بعدها؟]]
# [[چرا اسلام در ابتدا فدیه دادن اسرا را ممنوع کرد؟ و چرا بعداً آن را مجاز دانست؟]]
# [[لماذا عارض الاسلام الفداء فی الاسری فی مستهل الامر؟ و لماذا اباحه بعد ذلک؟]]
# [[موضوع غنایم و اسلاب چگونه تکامل یافت؟ کی دیوان‌ها به وجود آمدند؟ چه زمانی و چگونه بیت‌المال به وجود آمد؟]]
# [[کیف تطور الامر بشان الاسلاب و الغنائم؟ متی انشئت الدواوین؟ متی و کیف استکمل بیت المال وجوده؟]]
# [[آغاز ایجاد دیوان و بیت‌المال]]
# [[بدء انشاء الدیوان و بیت المال]]
# [[اموال بلاصاحب و ترکه کسانی که وارث ندارند]]
# [[الضوائع وترکة من لا وارث له]]
# [[فصل نهم]]
# [[الفصل التاسع]]
# [[مالیات‌ها و انواع آن‌ها از نظر ابن خلدون]]
# [[الضرائب و انواعها و خواصها عند ابن خلدون]]
# [[برگشت‌پذیری مالیات‌ها]]
# [[راجعیة الضرائب]]
# [[دیوان‌ها]]
# [[الدواوین]]
# [[تعاریف]]
# [[تعریفها]]
# [[مفهوم دیوان درآمدها]]
# [[لغة دیوان الاموال]]
# [[دیوان مصر باستان]]
# [[دیوان مصر الاغریقیة]]
# [[دیوان نظامیان در زمان عمر بن خطاب]]
# [[دیوان الجند ایام عمر بن الخطاب]]
 
===کتاب ششم===
# [[چرا عمر بن خطاب دیوان‌های دولتی را به دست گروهی از اعاجم سپرد؟]]
# [[لماذا اقدم عمر بن الخطاب علی تسلیم دواوین الدولة الی قوم من الاعاجم]]
# [[کی دیوان‌ها به زبان عربی نوشته شد؟]]
# [[متی کتبت الدواوین باللغة العربیة؟]]
# [[آیا عمر بن خطاب مقداری پول را به عنوان ذخیره در بیت‌المال نگه می‌داشت؟]]
# [[هل ادخر عمر بن الخطاب بعض المال کاحتیاطی فی بیت المال؟]]
# [[ابن خلدون درباره ایجاد دیوان توسط عمر چه نظری داشت؟]]
# [[ماذا قال ابن خلدون عن انشاء عمر الدیوان؟]]
# [[ابوالحسن ماوردی در کتاب الاحکام السلطانیه چه نوشته است؟]]
# [[ماذا اورد ابو الحسن الماوردی فی الاحکام السلطانیة؟]]
# [[بلاذری در کتاب فتوح البلدان درباره دیوان چه گفته است؟]]
# [[ماذا قال البلاذری فی فتوح البلدان بشان الدیوان؟]]
# [[دیوان دریافت و جمع‌آوری درآمدها، چه زمانی و چگونه به عربی نوشته شد؟]]
# [[دیوان الاستیفاء و جبایة الاموال، و متی و کیف حررت بالعربیة؟]]
# [[دیوان عراق چه زمانی و چگونه به عربی نوشته شد؟]]
# [[متی کتب دیوان العراق بالعربیة و کیف تم ذلک؟]]
# [[مهم‌ترین بخش‌های دیوان حکومت کدام است؟]]
# [[ما هی الابواب الرئیسیة لدیوان السلطنة؟]]
# [[قطایع یا اقطاع]]
# [[القطائع او الاقطاع]]
# [[آنچه در اسلام شبیه اقطاع بود]]
# [[فیما یشبه الاقطاع فی الاسلام]]
# [[قطایع یا صوافی]]
# [[القطائع او الصوافی]]
# [[ابو یوسف درباره قطایع چه نظری داشت؟]]
# [[ماذا قال ابو یوسف عن القطائع]]
# [[حقیقت اقطاع در اسلام – و رد افتراءهای مرتجعان و مغرضان]]
# [[حقیقة الاقطاع فی الاسلام – و دحض افتراءات الرجعیین و المغرضین]]
# [[مثال دوران خلفای راشدین]]
# [[مثال عصر الخلفاء الراشدین]]
# [[چه کسی در کتاب تمدن اسلامی درباره احوال خلفای راشدین نوشته است؟]]
# [[ماذا قال جورجی زیدان فی کتاب «التمدن الاسلامی» فی احوال الخلفاء الراشدین؟]]
# [[مالیات‌های غیرمستقیم در اسلام]]
# [[الضرائب غیر المباشرة فی الاسلام]]
# [[چگونه اسلام از ۱۲ قرن پیش اصول عدالت، یقین، ملاءمت و اقتصاد را شناخت که به آدام اسمیت نسبت داده می‌شود؟]]
# [[کیف عرف الاسلام مبادئ العدالة و الیقین و الملاءمة و الاقتصاد منذ ۱۲ قرنا والتی نسبت لآدم سمیث]]
# [[پیشینه وجود آن]]
# [[سابقة لوجوده]]
# [[قاعده عدالت]]
# [[قاعدة العدالة]]
# [[عدم تکرار در صدقه (منع تعدد مالیات)]]
# [[لاتثنی فی الصدقة (منع تعدد الضرائب)]]
# [[قاعده یقین یا وضوح مالیات]]
# [[قاعدة الیقین او وضوح الضریبة]]
# [[انتخاب مأموران مالیات برای جلوگیری از تعسف در تقدیر]]
# [[اختیار جباة الضریبة منعا من تعسفهم فی التقدیر]]
# [[قاعده ملاءمت مالیات]]
# [[قاعدة ملاءمة الضریبة]]
# [[قاعده اقتصاد مالیات]]
# [[قاعدة اقتصاد الضریبة]]
# [[نظریه سنتی مالیات – و نظریه اسلامی که هدف آن استفاده از مالیات به عنوان ابزاری برای هدایت اجتماعی، سیاسی و اقتصادی است]]
# [[النظریة التقلیدیة للضریبة – و النظریة الاسلامیة التی تستهدف استخدام الضریبة کاداة توجیه اجتماعی و سیاسی و اقتصادی]]
# [[مالیات و همیاری اجتماعی]]
# [[الضریبة و التکافل الاجتماعی]]
# [[منابع هزینه‌های همیاری]]
# [[موارد نفقات التکامل]]
# [[وضع مالیات در اسلام برای مقابله با سختی‌ها و حوادث غیرمترقبه]]
# [[فرض الضرائب فی الاسلام لمقابلة الشدائد و النوازل]]
# [[جواز وضع مالیات در اسلام]]
# [[جواز فرض الضرائب فی الاسلام]]
# [[امام غزالی وضع مالیات را «در باب شکر» جایز می‌داند]]
# [[الامام الغزالی یؤید فرض الضرائب « فی باب الشکر»]]
# [[نظر شیخ محمود شلتوت و شیخ محمد سایس در کتاب مقارنة المذاهب درباره مالیات]]
# [[رای الامام الشیخ محمود شلتوت والشیخ محمد السایس فی کتاب مقارنة المذاهب بشان الضرائب]]
# [[مالیات به عنوان ابزار هدایت اقتصادی در اسلام]]
# [[تعتبر الضرائب اداة توجیه اقتصادی فی الاسلام]]
# [[آیا اسلام ضمانت‌هایی برای جلوگیری از فرار مالیاتی وضع کرده است؟]]
# [[هل وضع الاسلام ضمانات لمنع التهرب من الضریبة؟]]
# [[نظر فقهای مسلمان درباره فرار مالیاتی]]
# [[ما رای فقهاء المسلمین فی التهرب من الضرائب؟]]
# [[محاسبه هزینه‌های تأخیر ناشی از کاهلی در پرداخت بدهی مالیاتی]]
# [[احتساب مصروفات تاخیر عن المماطلة فی دفع دین الضریبة]]
# [[اولویت داشتن طلب مالیات در اسلام]]
# [[حق امتیاز دین الضریبة فی الاسلام]]
# [[فصل دهم]]
# [[الفصل العاشر]]
# [[نظام حسبه]]
# [[نظام الحسبة]]
# [[فصل اول باب چهارم تأمین مدرن و هدایت آن از انگیزه‌های مادی به آرمان‌های الهی رحمت]]
# [[الباب الرابع الفصل الاول]]
# [[تأمین مدرن با هدف سودآوری برای ثروتمندان بدون تأمین حق فقرا]]
# [[التامین المعاصر و ترشیده من نوازع المادیة الی آفاق الرحمة الالهیة]]
# [[تکامل تاریخی تأمین و تقسیم‌بندی آن و نگاه انسانی اسلام]]
# [[التامین المعاصر یستهدف الاثراء لصالح الاغنیاء دون تامین حق الفقراء]]
# [[تأمین تعاونی]]
# [[التطور التاریخی للتامین و تقسیماته و النظرة الاسلامیة الانسانیة]]
 
# [[التامین التعاونی]]
با عرض پوزش از تأخیر، ادامه ترجمه به شرح زیر است:
# [[التامین التبادلی - الباب المفتوح - دیمقراطیة الادارة العائد]]
# [[تأمین تعاونی]]
# [[التامین التجاری]]
# [[تأمین متقابل # در باز # دموکراسی مدیریت سود]]
# [[تقسیم التامین]]
# [[تأمین تجاری]]
# [[انواع الهیئات التی تقوم باعمال التامین]]
# [[تقسیم‌بندی تأمین]]
# [[انواع الاخطار التی یقابلها التامین]]
# [[انواع نهادهای فعال در تأمین]]
# [[شرکات اعادة التامین]]
# [[انواع خطرات پوشش داده شده توسط تأمین]]
# [[رای بعض الفقهاء فی التامین المعاصر و ترشیده]]
# [[شرکت‌های بیمه مجدد]]
# [[تقسیم بعض الکتاب التامین الی قسمین]]
# [[نظر برخی فقها درباره تأمین مدرن و اصلاح آن]]
# [[تلخیص حکمة تحریم التامین المعاصر]]
# [[تقسیم‌بندی تأمین توسط برخی نویسندگان به دو بخش]]
# [[خصائص عقد التامین]]
# [[خلاصه حکمت تحریم تأمین مدرن]]
# [[الغرر والجهالة]]
# [[ویژگی‌های قرارداد تأمین]]
# [[نظام التامین من وجهة نظر الاسلام مع بیان حجج المعارضین]]
# [[غرر و جهل]]
# [[محمد بن عابدین اول من بحث موضوع التامین]]
# [[نظام تأمین از دیدگاه اسلام با ذکر دلایل مخالفان]]
# [[قرارات مؤتمر مجمع البحوث الاسلامیة فی مایو سنة ١٩۶۵]]
# [[محمد بن عابدین نخستین کسی که موضوع تأمین را مورد بررسی قرار داد]]
# [[اعتراضات جانبیة بشان التامین]]
# [[تصمیمات همایش تحقیقات اسلامی در ماه مه سال 1965]]
# [[عیوب خلافیة بشان التامین]]
# [[اعتراضات فرعی درباره تأمین]]
# [[(۱). عقد غرر وجهالة]]
# [[ایرادات فقهی درباره تأمین]]
# [[(۱). عقد التامین عقد مقامرة و مراهنة]]
# [[1# قرارداد غرر و ابهام]]
# [[(۳). ربا البیوع]]
# [[2# قرارداد تأمین قمار و شرط‌بندی است]]
# [[رای الشیخ علی الخفیف بشان التامین المعاصر]]
# [[3# ربای بیوع]]
# [[رای الدکتور محمد البهی]]
# [[نظر شیخ علی خفیف درباره تأمین مدرن]]
# [[عقد التامین عقد ینطوی علی الغبن و تحدی للقدر الالهی]]
# [[نظر دکتر محمد بهی در این باره]]
# [[التامین التعاونی (التامین فی نظر بعض فقهاء المسلمین)]]
# [[قرارداد تأمین حاوی غبن و مقابله با قدر الهی است]]
# [[التامین القانونی]]
# [[تأمین تعاونی (تأمین از نگاه برخی فقهای مسلمان)]
# [[التامین التعاقدی]]
# [[تأمین قانونی]]
# [[اعادة التامین فی الندوة الاسلامیة للتامین التعاونی تحت اشراف کلیة الشریعة و الدراسات الاسلامیة بمکة]]
# [[تأمین قراردادی]]
# [[و الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة (۱۱-۱۳ جمادی الاولی ۱۳۹۹) ۷ - ۹ ابریل ۱۹۷۹]]
# [[بیمه مجدد در همایش اسلامی تأمین تعاونی تحت نظارت دانشکده شریعت و مطالعات اسلامی مکه]]
# [[اول شرکة تامین تعاونیة فی السودان تعمل فی اطار احکام الشریعة الاسلامیة]]
# [[و اتحادیه بین‌المللی بانک‌های اسلامی (11#13 جمادی‌الاولی 1399) 7#9 آوریل 1979]]
# [[البدیل الاسلامی لعملیات التامین علی الحیاة]]
# [[اولین شرکت بیمه تعاونی در سودان که در چارچوب احکام شریعت اسلامی فعالیت می‌کند]]
# [[الباب الخامس]]
# [[جایگزین اسلامی برای عملیات بیمه عمر]]
# [[الربا]]
# [[باب پنجم]]
# [[الربا من کتاب الاخلاق و المعاملات فی الاسلام للمؤلف]]
# [[ربا]]
# [[الربا فی المجتمعات السابقة]]
# [[ربا از کتاب اخلاق و معاملات در اسلام نوشته نگارنده]]
# [[فی عهد مصر الفرعونیة]]
# [[ربا در جوامع پیشین]]
# [[فی عهد البابلیین]]
# [[در عصر مصر باستان]]
# [[فی عهد الاغریق]]
# [[در عصر بابلیان]]
# [[فی عهد الرومان]]
# [[در عصر یونانیان]]
# [[فی الیهودیة]]
# [[در عصر رومیان]]
# [[فی المسیحیة]]
# [[در یهودیت]]
# [[استباحة الفائدة فی المجتمع المسیحی]]
# [[در مسیحیت]]
# [[رای الدکتور عبدالرازق السنهوری]]
# [[تجویز ربا در جامعه مسیحی]]
# [[الثورة الفرنسیة بشان الفوائد]]
# [[نظر دکتر عبدالرزاق سنهوری]]
# [[فی التشریع الایطالی بشان الفوائد]]
# [[انقلاب فرانسه درباره ربا]]
# [[الربا فی الجاهلیة]]
# [[در قانون ایتالیا درباره ربا]]
# [[تعیین الاموال التی یدخل فیها الربا و بعبارة اخری تعیین الاموال الربویة]]
# [[ربا در جاهلیت]]
# [[الحدیث کمصدر لتعیین الاموال الربویة]]
# [[تعیین اموالی که ربا در آن‌ها راه دارد]]
# [[مدی اتساع دائرة الربا فی ضوء الحدیث]]
# [[حدیث به عنوان منبع تعیین اموال ربوی]]
# [[الاختلاف فی علة اتساع دائرة الربا و اثره]]
# [[گستره ربا در پرتو حدیث]]
# [[تحدید ربا الفضل]]
# [[اختلاف در علت گسترش ربا و اثر آن]]
# [[تحدید ربا النسیئة]]
# [[تعیین ربای فضل]]
# [[تحدید القرض بفائدة]]
# [[تعیین ربای نسیه]]
# [[الربا «الفوائد الربویة» (سبب الازمات الاقتصادیة)]]
# [[تعیین قرض بهره‌دار]]
# [[رای بعض علماء الاقتصاد من غیر المسلمین بشان سعر الفائدة Sir Roy Harrod - Reynes - G. Haberler]]
# [[ربا (سود ربوی) عامل بحران‌های اقتصادی]]
# [[انشاء بنک اسلامی بلا فوائد بولایة اندیانا بالولایات المتحدة الامریکیة]]
# [[نظر برخی اقتصاددانان غیرمسلمان درباره نرخ بهره]]
# [[محاولات لانشاء بنوک اسلامیة]]
# [[تأسیس بانک بدون ربا در ایالت ایندیانای آمریکا]]
# [[البنوک الاسلامیة التی هی فی سبیل الاعداد]]
# [[تلاش‌ها برای تأسیس بانک‌های اسلامی]]
# [[الربا فی نظر الشریعة الاسلامیة:]]
# [[بانک‌های اسلامی در حال تأسیس]]
# [[) مجموعة موسعة لمنطقة الربا]]
# [[ربا از نگاه شریعت اسلامی]]
# [[الربا و القرآن الکریم]]
# [[الف) مجموعه گسترده ربا]]
# [[(ب) مجموعة مضیقة لمنطقة الربا]]
# [[ربا و قرآن کریم]]
# [[الربا الجلی و هو ربا النسیئة - الربا القطعی و هو حرام لذاته ثم ربا الفضل و هو ربا خفی او ربا غیر قطعی و هو حرام ایضا لذاته لانه ذریعة الی ربا النسیئة فتحریمه هو اذن من باب الذرائع]]
 
# [[الربا الخفی و الربا الجلی]]
# [[ب) مجموعه مضیق ربا]]
# [[شرح رای ابن القیم و ابن رشد بشان الربا]]
# [[ربای جاهلی (ربای آشکار)]]
# [[۱ - ربا الجاهلیة (الربا الجلی)]]
# [[ربای نسیه (ربای پنهانی که ذریعه به آشکار می‌شود)]]
# [[۲ - النسیئة (ربا خفی لانه ذریعة الی الجلی)]]
# [[ربای فضل]]
# [[٣ - ربا الفضل]]
# [[استخراج اصول مهم درباره انواع ربا]]
# [[استخلاص المبادئ الهامة بشان الربا و انواعه]]
# [[گرایش‌ها و آرا تحت تأثیر شرایط اقتصادی معاصر]]
# [[الاتجاهات و الآراء المتاثرة بالظروف الاقتصادیة المعاصرة]]
# [[دیدگاه‌های امام اکبر شیخ محمد عبده درباره ربا]]
# [[اتجاهات الامام الاکبر الشیخ محمد عبده فی الربا]]
# [[پیروی سید محمد رشید رضا از امام مالک در ربا]]
# [[اقتداء السید / محمد رشید رضا بالامام مالک فی الربا]]
# [[نظر شیخ جوادی آملی در این باره]]
# [[رای الشیخ جاویش فی الربا]]
# [[نظر علامه شیخ عبدالوهاب خلاف در ربا]]
# [[رای العلامة الشیخ عبدالوهاب خلاف فی الربا]]
# [[آیا نظریه نیاز عمومی فراگیر، بهره‌های ساده بر وام‌ها را تجویز می‌کند؟]]
# [[هل تجیز نظریة الحاجة العامة الشاملة الفوائد البسیطة علی القروض؟. نظریة الدکتور عبد الرازق باشا]]
# [[نظریه دکتر عبدالرزاق باشا سنهوری در تضییق ربا]]
# [[السنهوری بشان تضییق منطقة الربا]]
# [[بهره سرمایه]]
# [[فائدة راس المال]]
# [[گواهی‌های سرمایه‌گذاری]]
# [[شهادات الاستثمار]]
# [[نظر آیت‌الله سید محمدباقر صدر]]
# [[رای الاستاذ محد باقر الصدر]]
# [[نظر شیخ یوسف سویلم طه]]
# [[رای الشیخ یس سویلم طه]]
# [[نظر شیخ علی خفیف]]
# [[رای الشیخ علی الخفیف]]
# [[نتیجه‌گیری درباره مشروعیت گواهی‌های سرمایه‌گذاری]]
# [[النتیجة بشان مشروعیة شهادات الاستثمار]]
# [[جایگزین اسلامی]]
# [[البدیل الاسلامی]]
# [[روش سرمایه‌گذاری شرعی]]
# [[طریقة الاستثمار الشرعیة]]
# [[استخدام و کاربردهای شرعی سرمایه بانک اسلامی]]
# [[التوظیف و الاستخدامات الشرعیة لاموال البنک الاسلامی]]
# [[وام‌ها و جواز عقد آنها]]
# [[القروض و جواز عقدها]]
# [[مشارکت یا مضاربه یا قراض (مقارضه)]]
# [[المشارکة او المضاربة او القراض (المقارضة)]]
# [[مضاربه مطلق یا مقید]]
# [[المضاربة اما مطلقة او مقیدة]]
# [[آیا قرارداد مشارکت یا مضاربه در زمان جاهلیت معروف بوده است؟]]
# [[هل کان عقد المشارکة او المضاربة معروفا فی زمن الجاهلیة؟]]
# [[برخی تصمیمات مجمع البحوث الإسلامیة قاهره در کنفرانس دوم سال 1965]]
# [[بعض قرارات مجمع البحوث الاسلامیة بالقاهرة فی مؤتمره الثانی سنة ١٣٨۵ هـ ١٩۶۵ م]]
# [[حکم کنفرانس سوم در قاهره سال 1965 درباره برات]]
# [[حکم المؤتمر الثالث المنعقد بالقاهرة سنة ١٣٨۶ هـ ١٩۶۵ بشان الکمبیالات]]
# [[حکم کنفرانس ششم در قاهره سال 1971 درباره تأسیس بانک]]
# [[حکم المؤتمر السادس المنعقد بالقاهرة سنة ١٣٩١ هـ ١٩٧١م بشان انشاء مصرف]]
# [[آیا پول کالا محسوب می‌شود و سودجویی از آن جایز است؟]]
# [[هل یعتبر النقد سلعة و یجوز الاسترباح من ورائه]]
# [[تأثیر بانک‌ها در وضعیت اقتصادی]]
# [[اثر البنوک فی الحالة الاقتصادیة]]
# [[مفادی که باید در قرارداد تأسیس گنجانده شود]]
# [[البنود الواجب تضمینها عقد التاسیس]]
# [[مواد مندرج در اساسنامه بانک]]
# [[المواد التی یشتمل علیها النظام الاساسی للبنک]]
# [[الف# تأسیس، مقر، هدف، مدت]]
# [[اولا: التاسیس - المقر – الغرض – المدة]]
# [[ب# سرمایه، سهام، سپرده‌ها، هبه‌ها، کمک‌ها]]
# [[ثانیا: راس المال - الاسهم – الودائع – الهبات – التبرعات]]
# [[ج# به کارگیری سپرده‌ها و استفاده از منابع]]
# [[ثالثا: توظیف الودائع و استخدام الموارد]]
# [[د# هیئت مدیره]]
# [[رابعا: مجلس الادارة]]
# [[ه# هیئت نظارت شرعی]]
# [[خامسا: هیئة الرقابة الشرعیة]]
# [[و# مجمع عمومی]]
# [[سادسا: الجمعیة العمومیة]]
# [[ز# سال مالی و تقسیم سود]]
# [[سابعا: السنة المالیة و توزیع الارباح]]
# [[ح# حسابرسان]]
# [[ثامنا: مراقبا الحسابات]]
# [[ط# احکام ختامی]]
# [[تاسعا: احکام ختامیة]]
# [[اهداف بانک اسلامی که باید در قانون اساسی آن گنجانده شود]]
# [[اغراض البنک الاسلامی الواجب تضمینها قانونه النظامی]]
# [[اتحادیه بین‌المللی بانک‌های اسلامی]]
# [[الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة]]
# [[مهم‌ترین اهداف تأسیس اتحادیه بین‌المللی بانک‌های اسلامی]]
# [[اهم اهداف انشاء الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة]]
# [[راه‌های تحقق اهداف اتحادیه]]
# [[الوسائل الکفیلة بتحقیق اهداف الاتحاد. ]]
# [[عضویت در اتحادیه بین‌المللی بانک‌های اسلامی]]
# [[العضویة فی الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة]]
# [[مهم‌ترین فعالیت‌های انجام شده توسط اتحادیه در سال اول]]
# [[اهم الانشطة التی قام بها الاتحاد الدولی للبنوک الاسلامیة، خلال سنته الاولی]]
# [[بانک توسعه اسلامی]]
# [[البنک الاسلامی للتنمیة]]
# [[اهداف و وظایف بانک توسعه اسلامی]]
# [[اهداف البنک الاسلامی للتنمیة و وظائفه]]
# [[نقش بانک توسعه اسلامی در کمک به بانک‌های اسلامی]]
# [[دور البنک الاسلامی للتنمیة فی معاونة البنوک الاسلامیة فی اداء رسالتها]]
# [[صکوک مضاربه و قرض‌الحسنه اسلامی]]
# [[صکوک المضاربة و القروض الاسلامیة]]
# [[شرکت‌های مضاربه اسلامی]]
# [[شرکات المضاربة الاسلامیة]]
# [[شرایط صک مضاربه]]
# [[شروط صک المضاربة]]
# [[شرایط صک قرض]]
# [[شروط صک القرض]]
 
# [[الباب السادس - الفصل الاول]]
# [[باب ششم # فصل اول]]
# [[نظریة النقود عند ابن خلدون]]
# [[نظریه پول از دیدگاه ابن خلدون]]
# [[١ - خاصیة النقود]]
# [[1# ویژگی پول]]
# [[٢ - العلاقة بین النقود و بین القدرة الانتاجیة للدولة]]
# [[2# رابطه پول و توان تولید دولت]]
# [[۳- العلاقة بین الرخاء و بین سرعة تداول النقود عند ابن خلدون]]
# [[3# رابطه رونق و سرعت گردش پول نزد ابن خلدون]]
# [[الفصل الثانی]]
# [[فصل دوم]]
# [[النقود فی الاقتصاد المعاصر]]
# [[پول در اقتصاد مدرن]]
# [[وظائف النقود]]
# [[کارکردهای پول]]
# [[تطور النقود التاریخی]]
# [[تحول تاریخی پول]]
# [[النقود المعدنیة]]
# [[پول فلزی]]
# [[النقود الورقیة و وسائل تسویة الدیون بدون نقود]]
# [[پول کاغذی و روش‌های تسویه بدهی بدون پول]]
# [[النقود المعدنیة - مزایا النقود المعدنیة الذهبیة و الفضیة]]
# [[پول فلزی # مزایای پول‌های طلا و نقره]]
# [[ضرب النقود و المصطلحات الخاصة بها - الادوار التی مر بها ضرب النقود]]
# [[ضرب سکه و اصطلاحات خاص آن]]
# [[عیار النقود]]
# [[مراحلی که ضرب سکه از آن گذشته است]]
# [[قیمة النقود الحقیقیة او المعدنیة وقیمتها الاسمیة او القانونیة]]
# [[عیار پول]]
# [[النقود الرئیسیة او القانونیة و النقود المساعدة او الخیاریة]]
# [[ارزش واقعی یا فلزی و ارزش اسمی یا قانونی پول]]
# [[الفصل الثالث]]
# [[پول اصلی یا قانونی و پول فرعی یا اختیاری]]
# [[قانون جریشام]]
# [[فصل سوم]]
# [[(النقود الردیئة تطرد النقود الجیدة)]]
# [[قانون گرشم]]
# [[الوجوه التی تختفی فیها النقود الجیدة]]
# [[پول بد پول خوب را از گردش خارج می‌کند]]
# [[اهم الحالات التی ینطبق فیها قانون جریشام]]
# [[حالت‌هایی که پول خوب از گردش خارج می‌شود]]
# [[التوازن الاقتصادی]]
# [[مهم‌ترین موارد اعمال قانون گرشم]]
# [[العلاقة بین تداول الاموال و بین فکرة الاحتجان]]
# [[تعادل اقتصادی]]
# [[فی النظریات الاقتصادیة عند ابن خلدون]]
# [[رابطه گردش پول و مفهوم کم‌یابی]]
# [[نظریة النقود عند ابن خلدون]]
# [[در نظریه‌های اقتصادی ابن خلدون]]
# [[العلاقة بین النقود و بین القدرة الانتاجیة للدولة]]
# [[نظریه پول ابن خلدون]]
# [[العلاقة بین الرخاء و بین سرعة تداول النقود]]
# [[رابطه پول و توان تولیدی دولت]]
# [[الفصل الرابع]]
# [[رابطه رونق و سرعت گردش پول]]
# [[نظریة القیمة و مستوی الاثمان عند ابن خلدون]]
# [[فصل چهارم]]
# [[الاثمان عند ابن خلدون]]
# [[نظریه ارزش و سطح قیمت‌ها نزد ابن خلدون]]
# [[الفصل الخامس]]
# [[قیمت‌ها نزد ابن خلدون]]
# [[القیمة فی الاقتصاد التقلیدی]]
# [[فصل پنجم]]
# [[اختلاف الاقتصادیین فی تعیین اسباب القیمة]]
# [[ارزش در اقتصاد سنتی]]
# [[النظریات التی تنسب تحدید القیمة الی العمل]]
# [[اختلاف اقتصاددانان در تعیین علل ارزش]]
# [[نظریة کارل مارکس فی القیمة و القیمة الفائضة]]
# [[نظریه‌هایی که ارزش را به کار نسبت می‌دهند]]
# [[الانتقادات التی تثیرها هذه النظریات]]
# [[نظریه کارل مارکس در ارزش و ارزش اضافی]]
# [[النظریات التی تنسب تحدید القیمة الی المنفعة]]
# [[انتقادهای وارد بر این نظریه‌ها]]
# [[الاعتراضات التی تقوم علی هذه النظریات]]
# [[نظریه‌هایی که ارزش را به مطلوبیت نسبت می‌دهند]]
# [[النظریات التی تنسب تحدید القیمة الی الندرة]]
# [[اعتراض‌های وارد بر این نظریه‌ها]]
# [[الملاحظات التی تثیرها هذه النظریات]]
# [[نظریه‌هایی که ارزش را به کمیابی نسبت می‌دهند]]
# [[النظریة التی تنسب تحدید القیمة الی المنفعة النهائیة]]
# [[نکاتی درباره این نظریه‌ها]]
# [[بعض الملاحظات علی هذه النظریة]]
# [[نظریه‌ای که ارزش را به مطلوبیت نهایی نسبت می‌دهد]]
# [[النظریات التی تنسب تحدید القیمة الی اکثر من سبب]]
# [[نکاتی درباره این نظریه]]
# [[الفصل السادس]]
# [[نظریه‌هایی که ارزش را به بیش از یک عامل نسبت می‌دهند]]
# [[المنفعة الاقتصادیة فی الاقتصاد المعاصر]]
# [[فصل ششم]]
# [[صفات المنفعة الاقتصادیة]]
# [[مطلوبیت اقتصادی در اقتصاد مدرن]]
# [[الفصل السابع]]
# [[ویژگی‌های مطلوبیت اقتصادی]]
# [[قانون تناقص المنفعة]]
# [[فصل هفتم]]
# [[المنفعة النهائیة]]
# [[قانون کاهش مطلوبیت]]
# [[المنفعة الکلیة]]
# [[مطلوبیت نهایی]]
# [[الفصل الثامن]]
# [[مطلوبیت کل]]
# [[القیمة]]
# [[فصل هشتم]]
# [[قیمة المنفعة و قیمة الاستبدال]]
# [[ارزش]]
# [[قیمة منفعة الشیء منعزلا عن غیره (نظریة المنفعة النهائیة)]]
# [[ارزش مطلوبیت و ارزش جایگزینی]]
# [[قیمة الاستبدال]]
# [[ارزش مطلوبیت یک کالا به طور منفرد]]
# [[الفصل التاسع]]
# [[ارزش جایگزینی]]
# [[الثمن]]
# [[فصل نهم]]
# [[معلومات عامة عن الثمن و اهمیته]]
# [[قیمت]]
# [[الفصل العاشر]]
# [[اطلاعات کلی درباره قیمت و اهمیت آن]]
# [[السوق]]
# [[فصل دهم]]
# [[درجة اتساع السوق]]
# [[بازار]]
# [[الطلب]]
# [[درجه گستردگی بازار]]
# [[قانون الطلب]]
# [[تقاضا]]
# [[خط الطلب البیانی]]
# [[قانون تقاضا]]
# [[مرونة الطلب]]
# [[منحنی تقاضا]]
# [[العرض]]
# [[کشش تقاضا]]
# [[خط العرض البیانی]]
# [[عرضه]]
# [[مرونة العرض]]
# [[منحنی عرضه]]
# [[ثمن السوق فی حالة المنافسة الحرة]]
# [[کشش عرضه]]
# [[شروط المنافسة الحرة]]
# [[قیمت بازار در شرایط رقابت کامل]]
# [[قانون العرض و الطلب]]
# [[شرایط رقابت کامل]]
# [[الفصل الحادی عشر]]
# [[قانون عرضه و تقاضا]]
# [[نفقة الانتاج]]
# [[فصل یازدهم]]
# [[عناصر نفقة الانتاج الرئیسیة]]
 
# [[قانون الغلة المتناقضة]]
# [[هزینه تولید]]
# [[قانون الغلة المتناقضة قانون عام انطباقه علی استغلال المناجم و وسائل النقل]]
# [[اجزای اصلی هزینه تولید]]
# [[انطباق قانون الغلة المتناقصة علی الصناعة بالمعنی المتداول]]
# [[قانون بازده نزولی]]
# [[نظریة الغلة الغیر نسبیة]]
# [[قانون بازده نزولی به عنوان قانون کلی در استخراج معادن و حمل و نقل]]
# [[نقد نظریة الغلة غیر النسبیة]]
# [[اعمال قانون بازده نزولی در صنعت به مفهوم رایج]]
# [[الانتاج الکبیر - قانون الغلة المتزایدة - ممیزات الانتاج الکبیر]]
# [[نظریه بازدهی غیرمتناسب]]
# [[هل یعمل الاسلام علی تحقیق الرفاهیة المتوازنة للمجتمع فی مجالیها المادی و الروحی؟]]
# [[نقد نظریه بازدهی غیرمتناسب]]
# [[الفصل الثانی عشر]]
# [[تولید انبوه # قانون بازده فزاینده # ویژگی‌های تولید انبوه]]
# [[مشکلة السکان عند ابن خلدون]]
# [[آیا اسلام به دنبال تأمین رفاه متوازن مادی و معنوی جامعه است؟]]
# [[اثر زیادة العمران فی زیادة السکان عند ابن خلدون]]
# [[فصل دوازدهم]]
# [[العلاقة بین زیادة السکان و مستوی المعیشة عند ابن خلدون]]
# [[مسئله جمعیت از نظر ابن خلدون]]
# [[موانع زیادة السکان فی نظر ابن خلدون]]
# [[تأثیر افزایش عمران بر افزایش جمعیت از نظر ابن خلدون]]
# [[بین آراء ابن خلدون و آراء غیره فی مسائل السکان]]
# [[رابطه افزایش جمعیت و سطح معیشت از نظر ابن خلدون]]
# [[نظریة مالثس فی موضوع السکان]]
# [[موانع افزایش جمعیت از دیدگاه ابن خلدون]]
# [[موانع زیادة السکان]]
# [[مقایسه دیدگاه ابن خلدون با دیگران در مسائل جمعیت]]
# [[نقد نظریة مالثس]]
# [[نظریه مالتوس در موضوع جمعیت]]
# [[ما فی نظریة مالشس من صحة]]
# [[موانع افزایش جمعیت]]
# [[الکتاب الثانی]]
# [[نقد نظریه مالتوس]]
# [[علم المالیة العامة]]
# [[آنچه در نظریه مالتوس درست است]]
# [[الفصل الاول]]
# [[کتاب دوم]]
# [[الحاجات العامة]]
# [[علم مالیه عمومی]]
# [[تعریف علم المالیة]]
# [[فصل اول]]
# [[تقسیم دراسة المالیة العامة]]
# [[نیازهای عمومی]]
# [[۱- النفقات العامة]]
# [[تعریف علم مالیه]]
# [[٢ - الموازنة العامة]]
# [[تقسیم‌بندی مطالعات مالیه عمومی]]
# [[٣ - الایرادات العامة]]
# [[1# هزینه‌های عمومی]]
# [[الفصل الثانی]]
# [[2# بودجه عمومی]]
# [[تعریف النفقة العامة]]
# [[3# درآمدهای عمومی]]
# [[النفقة العامة (۱) مبلغ نقدی (۲) و یقوم بها شخص عام (۳) و یقصد بها تحقیق نفع عام]]
# [[فصل دوم]]
# [[تقسیمات النفقات العامة]]
# [[تعریف هزینه عمومی]]
# [[تقسیم النفقات العامة تبعا لاغراضها]]
# [[هزینه عمومی: 1# مبلغ نقدی 2# انجام شده توسط نهاد عمومی 3# با هدف تأمین منفعت عمومی]]
# [[النفقات الحقیقیة و النفقات التحویلیة]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی]]
# [[انواع النفقات التحویلیة]]
# [[تقسیم هزینه‌های عمومی بر اساس اهداف]]
# [[طبیعة بعض النفقات التحویلیة التی تثیر الشک]]
# [[هزینه‌های واقعی و هزینه‌های انتقالی]]
# [[اهمیة النفقات التحویلیة]]
# [[انواع هزینه‌های انتقالی]]
# [[النفقات العادیة و النفقات غیر العادیة]]
# [[ماهیت برخی از هزینه‌های انتقالی مورد تردید]]
# [[التقسمات الوضعیة للنفقات العامة]]
# [[اهمیت هزینه‌های انتقالی]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی المیزانیة الانجلیزیة]]
# [[هزینه‌های عادی و غیرعادی]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی المیزانیة الفرنسیة]]
# [[تقسیم‌بندی‌های موقعیتی هزینه‌های عمومی]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی میزانیة الولایات المتحدة الامریکیة]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه انگلیس]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی المیزانیة السوفیتیة]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه فرانسه]]
# [[تقسیم النفقات العامة فی میزانیة جمهوریة مصر العربیة]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه آمریکا]]
# [[الباب الاول: الاجور]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه شوروی]]
# [[الباب الثانی: المصروفات الجاریة]]
# [[تقسیم‌بندی هزینه‌های عمومی در بودجه مصر]]
# [[الباب الثالث: الاستخدامات الاستثماریة]]
# [[بخش اول: حقوق]]
# [[الباب الرابع: التحویلات الراسمالیة]]
# [[بخش دوم: هزینه‌های جاری]]
# [[الفصل الثالث]]
# [[بخش سوم: هزینه‌های سرمایه‌ای]]
# [[المالیة العامة عند ابن خلدون]]
# [[بخش چهارم: انتقال سرمایه‌ای]]
# [[تنظیم المالیة العامة]]
# [[فصل سوم]]
# [[اهمیة هذه الوظیفة و دیوانها ص ۶٧٢ فی نظر ابن خلدون]]
# [[مالیه عمومی نزد ابن خلدون]]
# [[القانون المالی عند ابن خلدون]]
# [[سازماندهی مالیه عمومی]]
# [[ایرادات الدولة]]
# [[اهمیت این کارکرد و دیوان مربوطه از نظر ابن خلدون]]
# [[قواعد جبایتها]]
# [[قانون مالی نزد ابن خلدون]]
# [[(ا) المساواة]]
# [[درآمدهای دولت]]
# [[(ب) عدم المحاباة]]
# [[قواعد وصول آن]]
# [[(ح) الاعتدال]]
# [[الف# برابری]]
# [[اسباب و آثار نقصها و زیادتها (الایرادات)]]
# [[ب# عدم تبعیض]]
# [[انواع الضرائب و خواصها عند ابن خلدون]]
# [[ج# اعتدال]]
# [[اذا لم تکف الضرائب فیمکن لولی الامر ان یصادر بعض اموال الاثریاء]]
# [[علل و آثار کاهش و افزایش درآمدها]]
# [[راجعیة الضرائب]]
# [[انواع مالیات‌ها و ویژگی‌های آن‌ها از نظر ابن خلدون]]
# [[الدولة سوق منتجة، و اثر ذلک ضریبیا عند ابن خلدون]]
 
# [[نفقات الدولة]]
# [[اگر مالیات‌ها کافی نباشد حاکم می‌تواند بخشی از اموال ثروتمندان را مصادره کند]]
# [[ازدیاد الانفاق عند الدولة و اسبابه و اثره عند ابن خلدون]]
# [[برگشت‌پذیری مالیات‌ها]]
# [[دراسة لابن خلدون عن زیادة الضرائب دون حد لعلها تشیر الی قانون الغلة المتناقصة المعروف فی عالمنا]]
# [[دولت بازار تولیدکننده است، و اثر آن از نظر مالیاتی در نزد ابن خلدون]]
# [[المعاصر]]
# [[هزینه‌های دولت]]
# [[نظریة الانتاج عند ابن خلدون]]
# [[افزایش هزینه‌های دولت و علل آن و اثر آن از نظر ابن خلدون]]
# [[القوانین المؤثرة فی توجیه النشاط الاقتصادی]]
# [[مطالعه ابن خلدون درباره افزایش مالیات‌ها بی‌حد که ممکن است به قانون بازده نزولی متداول در دنیای ما اشاره داشته باشد]]
# [[قانون تقسم العمل عند ابن خلدون]]
# [[نظریه تولید نزد ابن خلدون]]
# [[القانون الخاص بالتسخیر و التدرج]]
# [[قوانین هدایت‌کننده فعالیت اقتصادی]]
# [[قانون التعاون]]
# [[قانون تقسیم کار نزد ابن خلدون]]
# [[الطبیعة و العمل و اثرهما علی الانتاج]]
# [[قانون ویژه مربوط به اجبار و ترتیب]]
# [[(یراجع البنود من ۵١ الی ٩۵ من هذا الکتاب)]]
# [[قانون همکاری]]
# [[الفصل الرابع]]
# [[طبیعت و کار و تأثیر آن‌ها بر تولید]]
# [[الموازنة العامة للدولة]]
# [[(بندهای 51 تا 95 این کتاب را ببینید)]]
# [[تعریف المیزانیة العامة]]
# [[فصل چهارم]]
# [[المبادئ العامة للمیزانیة (الموازنة)]]
# [[بودجه عمومی دولت]]
# [[المیزانیة تعتبر اداة تنفیذ السیاسة المالیة العامة]]
# [[تعریف بودجه عمومی]]
# [[الخصائص العامة للموازنة العامة]]
# [[اصول کلی بودجه]]
# [[تبویب الموازنة العامة]]
# [[بودجه ابزار اجرای سیاست‌های مالی عمومی است]]
# [[دورة الموازنة العامة]]
# [[ویژگی‌های کلی بودجه عمومی]]
# [[مراحل دورة الموازنة]]
# [[طبقه‌بندی بودجه عمومی]]
# [[التجاوز و السلطات التی لها حق الترخیص بالنقل و التجاوز فی الاعتمادات]]
# [[چرخه بودجه عمومی]]
# [[احکام عامة بشان الموازنة]]
# [[مراحل چرخه بودجه]]
# [[الفصل الخامس]]
# [[تجاوز و مراجع صالح برای تجویز انتقال و تجاوز در اعتبارات]]
# [[المیزانیة القومیة (الموازنة القومیة)]]
# [[احکام عمومی درباره بودجه]]
# [[الفصل السادس]]
# [[فصل پنجم]]
# [[موازنة البرمجة و التخطط]]
# [[بودجه ملی]]
# [[المقارنة بین الموازنة العامة و الخطة القومیة]]
# [[فصل ششم]]
# [[الفصل السابع]]
# [[بودجه برنامه‌ریزی و برنامه‌نویسی]]
# [[توحید موازنات الدول العربیة]]
# [[مقایسه بودجه عمومی و برنامه ملی]]
# [[الفصل الثامن]]
# [[فصل هفتم]]
# [[تعمیم اسلوب التخطیط فی الدول العربیة (الموازنات العامة)]]
# [[یکپارچه‌سازی بودجه‌های کشورهای عربی]]
# [[ربط الموازنات العامة للدول العربیة بالخطة العامة للدولة]]
# [[فصل هشتم]]
# [[اعداد الدول العربیة لموازنات النقد الاجنبی]]
# [[گسترش روش برنامه‌ریزی در کشورهای عربی (بودجه‌های عمومی)]]
# [[خطوات توحید موازنات الدول العربیة]]
# [[پیوند بودجه‌های عمومی کشورهای عربی با برنامه کلی دولت]]
# [[توحید الوظیفة الرئیسیة للموازنة العامة للدول العربیة]]
# [[تهیه بودجه‌های ارز خارجی توسط کشورهای عربی]]
# [[توحید السنة المالیة للدول العربیة]]
# [[مراحل یکپارچه‌سازی بودجه‌های کشورهای عربی]]
# [[توحید مصطلحات الموازنة العامة فی الدول العربیة]]
# [[یکپارچه‌سازی کارکرد اصلی بودجه‌های عمومی کشورهای عربی]]
# [[امثلة لتوحید بعض مصطلحات الموازنات العربیة]]
# [[یکپارچه‌سازی سال مالی کشورهای عربی]]
# [[توحید تبویب موازنات الدول العربیة]]
# [[یکپارچه‌سازی اصطلاحات بودجه‌های عمومی کشورهای عربی]]
# [[توحید جداول موازنات الدول العربیة]]
# [[نمونه‌هایی برای یکپارچه‌سازی برخی اصطلاحات بودجه‌های عربی]]
# [[توحید النظم الحسابیة للدول العربیة بالموازنات العامة]]
# [[یکپارچه‌سازی طبقه‌بندی بودجه‌های کشورهای عربی]]
# [[تبادل الخبرات الفنیة بین الدول العربیة]]
# [[یکپارچه‌سازی جداول بودجه‌های کشورهای عربی]]
# [[نحو موازنة برامج و اداء موحدة للدول العربیة]]
# [[یکپارچه‌سازی سیستم‌های حسابداری بودجه‌های عمومی کشورهای عربی]]
# [[امثلة لبعض النماذج الموحدة بالموازنة]]
# [[تبادل تجربیات فنی میان کشورهای عربی]]
# [[الفصل التاسع]]
# [[سوی بودجه برنامه‌ای و عملکردی یکپارچه برای کشورهای عربی]]
# [[دیوان الاعمال و الجبایات عند ابن خلدون]]
# [[نمونه‌هایی از برخی الگوهای یکپارچه در بودجه]]
# [[(الدخل و الخرج) ای ما یعرف الآن بالموازنة و الحساب الختامی تقریبا]]
# [[فصل نهم]]
# [[الفصل العاشر]]
# [[دیوان درآمدها و مخارج نزد ابن خلدون]]
# [[الایرادات العامة]]
# [[(درآمد و مخارج) یا آنچه امروز به طور تقریبی بودجه و حساب ختامی خوانده می‌شود]]
# [[دخل اموال الدولة: مشروعات عامة الدومین - الضرائب المباشرة]]
# [[فصل دهم]]
# [[الضرائب غیر المباشرة الرسوم]]
# [[درآمدهای عمومی]]
# [[الضرائب النوعیة و الضریبة الموحدة]]
 
# [[الرسوم]]
# [[درآمد اموال دولت: پروژه‌های عمومی دامنه – مالیات‌های مستقیم]]
# [[الفصل الحادی عشر]]
# [[مالیات‌های غیرمستقیم عوارض]]
# [[اثر الضریبة فی تشجیع الادخار]]
# [[مالیات‌های نوعی و مالیات یکپارچه]]
# [[الفصل الثانی عشر]]
# [[عوارض]]
# [[اثر الضریبة فی تشجیع الانتاج]]
# [[فصل یازدهم]]
# [[استخدام الضریبة کاداة لتحقیق الاستقرار الاقتصادی وبالتالی زیادة الانتاج]]
# [[تأثیر مالیات در تشویق پس‌انداز]]
# [[الفصل الثالث عشر]]
# [[فصل دوازدهم]]
# [[اثر الضریبة فی تشجیع الاستثمار]]
# [[تأثیر مالیات در تشویق تولید]]
# [[الفصل الرابع عشر]]
# [[استفاده از مالیات به عنوان ابزاری برای تحقق ثبات اقتصادی و در نتیجه افزایش تولید]]
# [[القروض العامة]]
# [[فصل سیزدهم]]
# [[اصدار القروض العامة]]
# [[تأثیر مالیات در تشویق سرمایه‌گذاری]]
# [[انواع القروض العامة]]
# [[فصل چهاردهم]]
# [[تخفیف العبء المالی للقروض العامة]]
# [[وام‌های عمومی]]
# [[الاصدار النقدی]]
# [[انتشار وام‌های عمومی]]
# [[المراجع الفرنسیة]]
# [[انواع وام‌های عمومی]]
# [[المراجع الانجلیزیة]]
# [[تخفیف بار مالی وام‌های عمومی]]
# [[المراجع العربیة]]
# [[انتشار پولی]]
# [[الفهرس]]
{{پایان}}
{{پایان}}
{{پایان فهرست اثر}}
{{پایان فهرست اثر}}
خط ۲٬۶۴۵: خط ۲٬۷۰۹:
==تفاصيل أخرى==
==تفاصيل أخرى==
{{فهرست اثر}}
{{فهرست اثر}}
{{ستون-شروع|3}}
===النظام الاقتصادي===
===النظام الاقتصادي===
* ۱:۴ النظام الاقتصادي
* ۱:۴ النظام الاقتصادي
خط ۳٬۰۰۱: خط ۳٬۰۶۴:
* ۴:۲:۹:۳:۱۰:۴ شركة الوجوه
* ۴:۲:۹:۳:۱۰:۴ شركة الوجوه
* ۵:۲:۹:۳:۱۰:۴ شركة المضاربة
* ۵:۲:۹:۳:۱۰:۴ شركة المضاربة
{{پایان}}
{{پایان فهرست اثر}}
{{پایان}}
 
== [[برنامه‌ریزی]] براساس عناصر ثابت و متغیر [[اقتصادی]] ==
به [[اعتقاد]] [[شهید صدر]]، [[خلافت]] عمومی [[انسان]] در [[امور اقتصادی]] بدون [[هدایت]] [[گواهان]] به سرمنزل مقصود نمی‌رسد. براین اساس، [[لزوم]] [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] و دخالت [[دولت]] در اقتصاد روشن می‌شود.
 
[[احکام اسلام]] درباره [[ثروت]] و افزایش تولید و [[رشد]] [[اقتصادی]] همراه با [[عدالت]] [[اقتصادی]] دو نوع است:
# عناصر ثابت و [[جهان شمول]] [[احکام]] [[اقتصادی]] [[اسلام]] است که [[برنامه‌ریزی]] می‌بایست همواره در پرتو این اصول و شاخص‌های ثابت صورت گیرد، مانند توزیع درآمد بر اساس کار یا [[مالکیت]] یکی از عوامل تولید و [[مالکیت]] بر اساس دو عامل [[اجتماعی]] و [[انسانی]] به صورت نیاز و [[ارث]].
# عناصر متغیر زمانی و ساختاری است که بر مبنای خطوط و گرایش‌های کلی عناصر ثابت شکل می‌گیرند؛ مانند [[تعادل]] بازار کار با کالا و [[حفظ]] [[عدالت توزیعی]] در شرایط دگرگونی ابزار تولید. در واقع، مبنا و پایه و جهت این عناصر متغیر، ثابت و مشخص است ولی ماهیت و جوهره آن متغیر، طبق [[مصالح اجتماعی]] هر زمان ایجاد می‌گردد؛ بنابراین، [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] صحیح در یک [[جامعه اسلامی]]، مبتنی بر ادغام عناصر متغیر با عناصر ثابت در ترکیب واحدی است که [[روح]] واحد و [[هدف]] مشترکی بایستی آن را [[هدایت]] و [[رهبری]] کند. [[شناخت]] و [[استنباط]] دقیق این عناصر متغیر از اصول و شاخص‌های کلی و ثابت، مسائل زیر را می‌طلبد:
# خطوط کلی ثابت که جهت عمومی این عناصر متغیر را مشخص می‌سازد و دلالت و [[ارشاد]] به سمت این عناصر دارد، بایستی به طور دقیق و همه‌جانبه شناخته شود.
# شرایط و زمینه‌های واقعی و بیرونی اقتصاد [[جامعه]] از یک‌سو واهداف [[اقتصادی]] و روش‌ها و سیاست‌های رسیدن به این اهداف از سوی دیگر، در نظر گرفته شود.
# قلمرو اختیارات [[حاکم]] و [[ولی امر]] [[جامعه اسلامی]] و قرار گرفتن این عناصر متغیر در این قلمرو، از جهت [[حقوقی]] و [[فقهی]]، باید مد نظر قرار داشته باشد.
 
بدین ترتیب، اهمیت [[برنامه‌ریزی]] برای [[زندگی]] [[اقتصادی]] در یک [[جامعه اسلامی]] روشن شده و نقش متفکرین [[اسلامی]] اعم از فقهای مبتکر و خلاق و اساتید نخبه [[اقتصادی]] در فرآیند [[برنامه‌ریزی]] به صورت [[همکاری]] و [[همفکری]] ضروری است<ref>محمدباقر صدر، صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی، ص۲۳.</ref>.
 
بر اساس دیدگاه [[شهید صدر]]، شاخص‌های [[تعیین]] کننده و ثابت در هر [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] در درون یک [[جامعه اسلامی]] عبارت‌اند از:
 
=== جهت‌گیری کلی [[حقوق]] [[اقتصادی]] ===
در میان [[احکام ثابت]] [[اسلامی]]، مجموعه‌ای از [[حقوق]] [[اقتصادی]] وجود دارد که دارای ویژگی [[گرایش]] به سوی یک [[هدف]] مشترک است؛ از این جهت‌گیری کلی می‌توان دریافت که تحقق [[هدف]] مزبور مورد توجه و [[عنایت]] ایده‌آل [[حقیقی]] و [[برتر]] است، بنابراین بایستی به این [[هدف]] به عنوان شاخص [[تعیین]] کننده در [[برنامه‌ریزی]] توجه شود.
 
[[شهید صدر]] بعد از ذکر موارد متعددی از این‌گونه [[حقوق]] [[اقتصادی]] نتیجه می‌گیرد که: [[گرایش]] مشترک آنها این است که توزیع درآمد باید بر محور عامل [[کار و تلاش]] مفید [[اقتصادی]] دور بزند و فعالیت‌های غیر مفید از قبیل ایجاد بازار سیاه و کمبودهای ساختگی، نباید منشأ درآمد باشد.
 
=== [[هدف]] تصریح شده [[حکم ثابت]] ===
این شاخص به این معناست که هنگامی منابع [[اسلام]] یعنی [[کتاب و سنت]] حکمی را [[تشریع]] نموده و بر [[هدف]] آن تصریح کرده باشند، آن [[هدف]] شاخص [[هدایت‌گری]] است که عناصر متغیر [[برنامه‌ریزی]] را با فرمول‌ها و [[سیاست‌های اقتصادی]] به نحوی تنظیم کند که متضمن تحقق آن [[هدف]] باشد؛ به عنوان مثال، در [[آیه فیء]]: {{متن قرآن|أَفَاءَ اللَّهُ عَلَى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرَى فَلِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ وَلِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَابْنِ السَّبِيلِ}}<ref>«آنچه خداوند از (دارایی‌های) اهل این شهرها بر پیامبرش (به غنیمت) بازگرداند از آن خداوند و پیامبر و خویشاوند و یتیمان و مستمندان و در راه مانده است» سوره حشر، آیه ۷.</ref> با صراحت تمام عدم تمرکز [[ثروت]] در بین طبقه‌ای خاص، به عنوان یک [[هدف]] بیان شده است. هم‌چنین در [[روایات]] [[زکات]]، تصریح شده است که [[زکات]] فقط برای رفع نیازهای ضروری [[فقرا]] نیست، بلکه افزایش [[رفاه]] نسبی آنها نیز از اهداف [[زکات]] است؛ بنابراین، افزایش [[رفاه]] نسبی طبقات کم ‌درآمد و [[توازن]] و انتشار [[مال]] و [[ثروت]] به نحوی که تمام نیازهای واقعی [[جامعه]] را تأمین کند (عدم تمرکز [[ثروت]] در بین طبقه‌ای خاص)، از اهداف [[تعیین]] کننده در [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] [[جامعه اسلامی]] است.
 
=== ارزش‌های [[اجتماعی]] مؤکد ===
[[عدالت]]، [[برادری]]، [[مساوات]] و مانند آن از اصول ارزشی غیر قابل اغماض در یک [[جامعه اسلامی]] است که از یک‌سو وظایفی را بر دوش [[ملت]] می‌گذارد و از سوی دیگر، [[حاکم اسلامی]] را موظف به تحقق این [[ارزش‌ها]] در محدوده اختیارات قانونی‌اش می‌کند<ref>محمد باقر صدر، صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی، ص۲۵.</ref>.
 
=== جهت‌گیری عناصر متغیر در عصر [[حکومت]] [[معصومین]] {{عم}} ===
[[پیامبر گرامی اسلام]] {{صل}} و [[امامان معصوم]] {{عم}}، علاوه بر [[رسالت]] [[بیان احکام]] ثابت [[الهی]]، [[مسئولیت]] [[رهبری]] [[جامعه]] را هم به عهده داشتند. [[مسئولیت]] [[رهبری]]، به طور طبیعی [[احکام]] و دستورهای مربوط به شرایط زمانی یا مکانی را به دنبال داشته است که [[جامعه اسلامی]] آن عصر موظف بوده است آن را [[اجرا]] کند. این نوع [[احکام]] با قطع نظر از خاستگاه و عنصر متغیر آنها، [[گرایش‌ها]] و جهت‌گیری‌های کلی را مشخص می‌کند و هر [[حکومت اسلامی]] باید به این جهت‌ها و خطوط کلی در فرآیند [[برنامه‌ریزی]] توجه مبرم کند. * بعضی از نمونه‌های این [[احکام حکومتی]] (ولایی یا متغیر) عبارت‌اند از:
# [[تحریم]] ممانعت از استفاده از آب اضافی، به علت نیاز شدید به [[رشد]] و افزایش تولید [[کشاورزی]] و دامی؛
# منع [[قاطع]] از [[احتکار]]، به علت از بین بردن زمینه درآمدهای ناشی از کمبودهای ساختگی و گرانی قیمت‌ها؛
# وضع [[مالیات]] غیرثابت، به خاطر نیازهای فزاینده [[جامعه اسلامی]] و [[فقرا]].
 
=== اهداف [[تعیین]] شده برای ولی‌ امر ===
ولی‌ امر [[جامعه اسلامی]] که از یک‌سو جزئی از [[امت اسلامی]] است و به علت [[تقوا]] و [[جهاد]] و [[مردم دوستی]] و حضور مؤثر و فعال مردمی‌اش، منتخب و [[محبوب]] [[مردم]] است و از این جهت در خط [[خلافت]] عمومی حرکت نموده و نقش پیشتاز بشری خود را ایفا می‌کند و از سوی دیگر، به علت [[عدالت]]، [[علم]] و [[اجتهاد]] مؤثرش در خط "[[شهادت]] و [[گواهی]]" قرار دارد و نقش [[الهی]] و ربانی خود را [[اجرا]] می‌کند، می‌بایست طبق [[نصوص]] [[اسلامی]] اهدافی را در [[جامعه اسلامی]] بر حسب ظرفیت و توان دستگاه [[حکومتی]] و شرایط زمان و مکان محقق کند.
 
این اهداف، اساس و پایه‌ای برای ترسیم [[سیاست اقتصادی]] و مبنایی برای شکل‌دهی به عناصر متغیر است؛ به عنوان مثال، در [[حدیثی]] از [[امام کاظم]] {{ع}} آمده است:
 
در حالت عدم [[کفایت]] [[مالیات]] [[زکات]]، بر ولی‌امر [[واجب]] است تا از جانب خود به قشر آسیب‌پذیر تا حد استغنا و [[بی‌نیازی]] کمک کند.
 
بدیهی است انجام چنین مسئولیتی، [[سیاست‌های اقتصادی]] و تدبیرهای لازم را ایجاب می‌نماید و [[حکومت اسلامی]] باید از امکاناتی که در [[اختیار]] دارد (از قبیل [[انفال]]، [[اموال عمومی]]، [[موقوفات]] و...) در جهت تحقق این [[هدف]] استفاده کند<ref>محمد باقر صدر، صورة عن اقتصاد المجتمع الاسلامی، ص۳۰.</ref>.
 
بنابراین، شاخص‌های مشخص و کلی فوق به عنوان عناصر ثابت در هر [[برنامه‌ریزی]] [[اقتصادی]] در یک [[جامعه اسلامی]]، همواره بایستی [[هدایتگر]] برنامه‌ریزان و سیاستگذاران [[اقتصادی]] در هر عصر و مرحله [[تاریخی]] باشند<ref>[[فاطمه زیوری کبیرنیا|زیوری کبیرنیا، فاطمه]]، [[بررسی ابعاد خلیفة اللهی انسان (کتاب)|بررسی ابعاد خلیفة اللهی انسان]]، ص۱۱۴-۱۱۹.</ref>.
 
== آرمان‌های [[جانشینی]] در عرصه [[اقتصادی]] ==
آنگاه که [[اسلام]] به [[جانشینی]] [[جامعه]] - به عنوان [[خلافت الهی]] - روی [[زمین]] [[حکم]] می‌کند، [[آرمان‌ها]] و ویژگی‌های آن را نیز بیان می‌نماید و با بهره‌گیری از آن به دگرگون کردن تمامی ارزش‌های [[زندگی]] دست مییازد که در نهایت به انقلابی [[عظیم]] در ابزار و وسائل می‌انجامد.
 
برای رسیدن بدین [[آرمان]] باید شناختی نو همراه با [[ارزش‌ها]] و هدف‌هایی تازه و [[فرهنگی]] جدید ارائه گردد که بنیادهای [[فکری]] را در [[جامعه]] [[جانشینی]]، آنچنان بسازد که توان پذیرا شدن آن ایده‌ها و [[هدف‌ها]] برای [[جامعه]] مهیا شده و زمینه برپایی آن [[ارزش‌ها]] کاملاً ایجاد شود.
 
برای بازشناسی آن [[ارزش‌ها]] باید توجه داشت که گروهای بی‌بهره از [[علم]] و [[آگاهی]] [[زندگی]] را در یک محدوده بررسی کرده و [[مرگ]] را نهایت آن می‌دانند. تمامی [[لذت‌ها]] و بهره‌وری‌های [[زندگی]] را در فراهم داشتن هرچه بیشتر این خواست و شهوت‌های حیوانی می‌پندارند. بدین جهت تمامی آرمان‌های خود را که ضامن کامیابی بیش‌تر از [[دنیا]] و بهره‌وری از مزایای [[زندگی مادی]] است، در جمع‌آوری [[ثروت]] و امکانات مادی محدود کرده و آن را معیار [[شخصیت انسان]] قرا می‌دهند.
 
بدیهی است این برداشت محدود از [[زندگی]]، [[ثروت]] را زیربنای [[زندگی]] معرفی کرده و [[مال‌اندوزی]] را نقطه [[آمال]] [[بشریت]] قرار داده است. [[زندگی]] را به میدان [[مبارزه]] برای ازدیاد [[ثروت]] کشانیده است. [[جنگ‌ها]] و ستیزه‌ها، بهره‌وری‌ها و استثمارها [[فرزندان]] [[نامشروع]] این نگرش می‌باشند.
 
[[زندگی]] بسان قماری شده که بازیگرانش فراوان و ورق‌هایش کم و برنده آنی است که بیشترین ورق‌ها را در [[اختیار]] گیرد اگرچه به زیان تمامی افراد منتهی شود.
 
[[اسلام]] به منظور [[مبارزه]] با هرگونه بهره‌وری [[نادرست]] و ستیزه‌های ابلیسی، جمع [[مال]] و [[ثروت]] را محکوم داشته و بالیدن بدان و [[هدف]] دانستنش را به باد [[انتقاد]] گرفته و نقش [[ثروت]] را در [[تعیین]] [[شخصیت انسان]] شدیداً [[نادرست]] خوانده است<ref>محمدباقر صدر، نهادهای اقتصادی اسلام، ص۵۶.</ref>:
#{{متن قرآن|وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ * الَّذِي جَمَعَ مَالًا وَعَدَّدَهُ * يَحْسَبُ أَنَّ مَالَهُ أَخْلَدَهُ * كَلَّا لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا الْحُطَمَةُ * نَارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ * الَّتِي تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ * إِنَّهَا عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ * فِي عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ}}<ref>«وای بر هر عیب جوی طعنه زن * آنکه مالی اندوخت و آن را شمار کرد * گمان دارد که دارایی‌اش او را جاودان خواهد کرد * چنین نیست؛ بی‌گمان در آن خرد کننده، فرو افکنده می‌شود * و تو چه دانی که آن خردکننده چیست؟ * آتش برافروخته خداوند است * که به دل‌ها راه می‌یابد * در ستون‌هایی بر کشیده» سوره همزه، آیه ۱-۹.</ref>؛
#{{متن قرآن|أَلْهَاكُمُ التَّكَاثُرُ * حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ * كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ * ثُمَّ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ * كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقِينِ * لَتَرَوُنَّ الْجَحِيمَ * ثُمَّ لَتَرَوُنَّهَا عَيْنَ الْيَقِينِ * ثُمَّ لَتُسْأَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِيمِ}}<ref>«زیاده‌خواهی شما را سرگرم داشت * تا با گورها دیدار کردید * هرگز! به زودی خواهید دانست * دگر باره هرگز! به زودی خواهید دانست * هرگز! اگر به «دانش بی‌گمان» بدانید * به راستی دوزخ را خواهید دید * سپس آن را به «دیدار بی‌گمان» خواهید دید * آنگاه در آن روز از نعمت (ناسپاسی شده) بازخواست خواهید شد» سوره تکاثر، آیه ۱-۸.</ref>؛
#{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْأَحْبَارِ وَالرُّهْبَانِ لَيَأْكُلُونَ أَمْوَالَ النَّاسِ بِالْبَاطِلِ وَيَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَالَّذِينَ يَكْنِزُونَ الذَّهَبَ وَالْفِضَّةَ وَلَا يُنْفِقُونَهَا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذَابٍ أَلِيمٍ * يَوْمَ يُحْمَى عَلَيْهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ فَتُكْوَى بِهَا جِبَاهُهُمْ وَجُنُوبُهُمْ وَظُهُورُهُمْ هَذَا مَا كَنَزْتُمْ لِأَنْفُسِكُمْ فَذُوقُوا مَا كُنْتُمْ تَكْنِزُونَ}}<ref>«ای مؤمنان! بسیاری از دانشوران دینی (اهل کتاب) و راهبان، دارایی‌های مردم را به نادرستی می‌خورند و (مردم را) از راه خداوند باز می‌دارند؛ (ایشان) و آنان را که زر و سیم را می‌انبارند و آن را در راه خداوند نمی‌بخشند به عذابی دردناک نوید ده! * روزی که آن را در آتش دوزخ بگدازند و با آن بر پیشانی و پهلو و پشت آنان داغ نهند (و به ایشان گویند:) این همان چیزی است که برای خود می‌انباشتید اکنون آنچه را می‌انباشتید بچشید!» سوره توبه، آیه ۳۴-۳۵.</ref>.
 
[[اسلام]] به جای [[ثروتمندان]]، افراد [[نیکوکار]] را [[الگو]] و نمونه قرار می‌دهد و جامعه‌ای را که [[انبیاء]] مربی‌اش هستند [[تشویق]] می‌کند برای نیل به [[اهداف الهی]] با یکدیگر رقابت کنند و در کردارهای [[شایسته]] بر هم پیشی جویند<ref>[[فاطمه زیوری کبیرنیا|زیوری کبیرنیا، فاطمه]]، [[بررسی ابعاد خلیفة اللهی انسان (کتاب)|بررسی ابعاد خلیفة اللهی انسان]]، ص۱۱۹-۱۲۱.</ref>.
 
== پانویس ==
{{پانویس}}
۷۵٬۸۶۲

ویرایش