مرجئه در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

==مقدمه==

*فرقه‌ای است با عقایدی ویژه و مولود اوضاع [[سیاسی]] و [[اجتماعی]] قرن اول هجری. در پس رویدادهای [[سیاسی]] در [[جامعه اسلامی]] و روی کار آمدن [[بنی‌امیه]]، و در جریان [[اختلاف]] میان [[علی]] {{ع}} و [[معاویه]] کسانی ادعا کردند که [[حقیقت]] بر ایشان مشتبه شده است. پس در خانه نشستند و درباره امور [[جامعه]] [[قضاوت]] نکردند. اینان می‌گفتند، ما از [[عقیده باطنی]] کسی خبر نداریم و نمی‌دانیم چه کسی در [[دل]]، [[مسلمان]] و [[مؤمن]] است و چه کس، [[کافر]] و [[فاسق]]؛ زیرا همگی به ظاهر، مسلمان‌اند. پس سزاوار است [[ثواب]] و [[عقاب]] آنان را تا [[قیامت]] به تأخیر اندازیم تا [[خدا]] درباره آنان [[داوری]] کند. بدین‌سان، [[مرجئه]] در این [[دنیا]] به [[ثواب]] یا [[گناه]] [[مسلمانان]] [[حکم]] نمی‌کنند و تنها [[ایمان]] را برای [[مسلمانان]] کافی می‌دانند. برخی صاحب‌نظران برای کلمه "ارجاء" دو معنا برشمرده‌اند: یکی به معنای تأخیر انداختن و دیگر به معنای [[امید بخشیدن]] و بنابر معنای دوم، [[معصیت]] به [[ایمان]] ضرر نمی‌رساند و [[امید]] به [[بخشایش]] [[گناهکاران]] در [[قیامت]] هست<ref>فرق الشیعه‌، ۱۴؛ تاریخ شیعه و فرقه‌های اسلام‌، ۴۳.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 407.</ref>.

*[[ابومحمد حسن بن محمد بن حنیفه]] از نخستین کسانی بود که این نظریه را مطرح نمود<ref>معجم الفرق الاسلامیه‌، ۲۲۰.</ref>. [[فرقه]] [[مرجئه]] همچون [[خوارج]] اندک اندک از [[عقاید]] [[سیاسی]] محض رو به سوی [[عقاید]] [[کلامی]] نهاد. [[ابوحنیفه]]- پیشوای [[مذهب]] [[حنفی]]- مهم‌ترین شخصیت این دوران بود که [[عقاید]] [[کلامی]] ویژه‌ای برای این [[فرقه]] ترتیب داد. او نوشته‌ها و مطالب منظمی درباره [[عقیده]] ارجاء تدوین کرد. پس از [[ابوحنیفه]]، [[ابومطیع بلخی]] دو کتاب با عنوان‌ فقه الابسط و العالم و المتعلم‌ نگاشت که اساس [[کلام]] [[مرجئه]] را در خود داشتند. از آثار مهم دیگر مرجئة السواد الاعظم‌ نوشته [[حکیم]] [[سمرقندی]] است. امروزه از [[فرقه]] [[مرجئه]] خبری نیست و این [[فرقه]] از میان رفته است؛ ولی رگه‌هایی از این [[تفکر]] را در قالب اباحه‌گری در دیگر فرق می‌توان بازیافت<ref>آشنایی با فرق و مذاهب اسلامی‌، ۳۹؛ فرهنگ فرق اسلامی، ۴۰۶ و ۴۰۷؛ مرجئه، تاریخ و اندیشه‌، ۱۲، ۱۳، ۳۹.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 408.</ref>.

*[[اصول عقاید]] [[مرجئه]] عبارت‌اند از: جای دادن [[مرتبت]] عمل، پس از [[ایمان]]؛ [[داوری]] نکردن درباره [[سرنوشت]] [[اخروی]] فرد [[مسلمان]]؛ [[مؤمن]] دانستن هر کس که به مسلمانی [[اقرار]] ظاهری کند؛ وانهادن [[امامت]] [[امت]] به [[اجماع امت]]؛ [[حکم]] به [[امامت]] هر کس که [[اجماع]] بر [[امامت]] او حاصل آید اگر به [[کتاب و سنت]] [[آگاه]] باشد هر چند [[گناه]] کند<ref>الفریق بین الفرق، ۲۰۷- ۲۰۲؛ فرق الشیعة، ۲۸؛ فرهنگ فرق اسلامی‌، ۴۰۷- ۴۰۱.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 408.</ref>.

*[[مرجئه]]، خود، به فرقه‌هایی انشعاب یافته است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: [[مرجئه]] [[خوارج]] که همان "شبیبیه" اند<ref>ر.ک: تاریخ مذاهب اسلام‌، ۶۸ و ۳۴۲.</ref>. این [[فرقه]]، به [[جبر]] و [[قدر]] [[اعتقاد]] ندارند؛ [[مرجئه]] [[قدریه]] که [[یاران]] غیلان دمشقی‌اند و [[انسان]] را مختار می‌دانند؛ [[مرجئه]] جبریه که آنان را [[مرجئه]] [[جهمیه]] نیز گویند و به [[جبر]] معتقدند و [[مرتبت]] عمل را پس از [[ایمان]] می‌انگارند<ref>معجم الفرق الاسلامیه‌، ۲۲۰ و ۲۲۱؛ الملل و النحل‌، ۱/ ۱۳۹؛ مرجئه، تاریخ و اندیشه‌، ۸۷ و ۸۸.</ref><ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص 408.</ref>.

 

*[[مرجئه]]، از اولین فرقه‌های پدیدار شده در عالم [[اسلام]] است که بر [[ایمان]] قلبی به جای عمل با اعضا و جوارح، تأکید دارد.

*با توجه به دو معنایی که برای لغت "ارجا" آمده است، در تعریف متفاوت از [[مرجئه]] ارائه شده است. معنای نخست ارجا "تأخیر انداختن" است و اطلاق [[مرجئه]] بر این [[فرقه]] از آن حیث است که عمل را از نظر رتبه، از [[ایمان]] مؤخر می‌دانستند. معنای دیگر این اصطلاح "[[امید]] دادن" است. اطلاق این اسم بر این [[فرقه]] از آن جهت است که [[معتقد]] بودند [[معصیت]] به [[ایمان]] ضرر نمی‌زند<ref>برنجکار، فرق و مذاهب اسلامی، ص۳۳.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۳.</ref>.

*[[مرجئه]] بر این [[اعتقاد]] بودند که اگر [[انسان]] از نظر [[عقیده]] و [[ایمان]] که به [[حوزه]] [[قلب]] مربوط است، [[مسلمان]] باشد، از جرگه اهل [[ایمان]] به حساب می‌‌آید و معیار [[ایمان]] را عمل نمی‌دانستند. از نظر آنان اگر [[ایمان]] درست بود، مانعی ندارد که عمل [[انسان]] [[فاسد]] باشد، [[ایمان]]، [[کفاره]] عمل بد است.

*[[مرجئه]] از لحاظ تأثیر [[گناه]] بر [[ایمان]]، در نقطه مقابل [[خوارج]] قرار داشتند.

*[[رأی]] و [[عقیده]] [[مرجئه]] به نفع دستگاه [[حاکم]] بود، یعنی موجب می‌‌شد که [[مردم]] برای [[فسق]] و [[فجور]] دستگاه [[حاکم]]، اهمیت چندانی قائل نشوند و آنها را با همه تبهکاری‌ها [[اهل بهشت]] بدانند!

*از این‌رو پیدایش [[مرجئه]] ریشه [[سیاسی]] داشت، آنها [[اعمال]] [[سلاطین]] [[بنی‌امیه]] را تصحیح می‌‌کردند، [[بنی‌امیه]] هم متقابلاً آنها را مورد تأیید قرار می‌‌دادند. البته بعد از انقراض [[بنی‌امیه]]، بنی‌عباس بر اساس خصومتی که با [[بنی‌امیه]] داشتند، ریشه [[مرجئه]] را زدند.

*آنها [[فسق]] و [[گناه]] را هر چند کبیره باشد، مضر به [[ایمان]] نمی‌دانستند؛ لذا از نظر آنان مرتکب کبیره [[مؤمن]] است، نه [[کافر]]<ref>مطهری، ده گفتار، ص۱۴۶؛ همو، آشنایی با علوم اسلامی، ج۲، ص۴۰-۴۱؛ همو، عدل الهی، ص۲۶۴.</ref><ref>[[مسلم محمدی|محمدی، مسلم]]، [[فرهنگ اصطلاحات علم کلام (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات علم کلام]]، ص ۳۲۴.</ref>.