←جستارهای وابسته
| خط ۲۱۸: | خط ۲۱۸: | ||
#در سورهای [[مائده]] و [[قصص]] فرموده: در جهت [[گسترش فساد]] در زمین تلاش نکنید که [[خدای تعالی]] فسادکنندگان را [[دوست]] نمی‌دارد: {{متن قرآن|وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«و در زمین به تباهی می‌کوشند و خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد» سوره مائده، آیه ۶۴.</ref>، {{متن قرآن|وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«و در زمین در پی تباهی مباش که خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد» سوره قصص، آیه ۷۷.</ref>. | #در سورهای [[مائده]] و [[قصص]] فرموده: در جهت [[گسترش فساد]] در زمین تلاش نکنید که [[خدای تعالی]] فسادکنندگان را [[دوست]] نمی‌دارد: {{متن قرآن|وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا وَاللَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«و در زمین به تباهی می‌کوشند و خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد» سوره مائده، آیه ۶۴.</ref>، {{متن قرآن|وَلَا تَبْغِ الْفَسَادَ فِي الْأَرْضِ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«و در زمین در پی تباهی مباش که خداوند تبهکاران را دوست نمی‌دارد» سوره قصص، آیه ۷۷.</ref>. | ||
#از [[آیات]] فوق برداشت می‌شود که [[نقص]] و کم دادن اشیا به [[مردم]] (اعم از کیل یا وزن)، قرین با [[افساد]] در [[زمین]] و تمام و کامل دادن آن، قرین با [[اصلاح]] در آن است، و این از جمله معانی و مفاهیم قوله: {{متن قرآن|ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا}} است.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۵۸۴.</ref> | #از [[آیات]] فوق برداشت می‌شود که [[نقص]] و کم دادن اشیا به [[مردم]] (اعم از کیل یا وزن)، قرین با [[افساد]] در [[زمین]] و تمام و کامل دادن آن، قرین با [[اصلاح]] در آن است، و این از جمله معانی و مفاهیم قوله: {{متن قرآن|ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا}} است.<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۵۸۴.</ref> | ||
===معنا و مفهوم هشتم احسن=== | |||
یکی از معانی و مفاهیم احسن، فی قوله تعالی: {{متن قرآن|ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ نَحْنُ أَعْلَمُ بِمَا يَصِفُونَ}}، است، و آن، دفع نمودن [[بدی]] است به اقتضای [[عقل]] و [[خرد]]. | |||
نکاتی درباره دفع بدی با اقتضای عقل و خرد | |||
* [[قرآن کریم]] دفع [[سیئه]] با [[حسنه]] را از صفات [[خردمندان]] بیان فرموده و برای آنان، فرجام [[نیکو]] را در [[خانه]] [[آخرت]] نوید داده است: {{متن قرآن|إِنَّمَا يَتَذَكَّرُ أُولُو الْأَلْبَابِ * الَّذِينَ يُوفُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَلَا يَنْقُضُونَ الْمِيثَاقَ... * وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ أُولَئِكَ لَهُمْ عُقْبَى الدَّارِ}}<ref>«تنها خردمندان پند می‌پذیرند * آنان که به عهد خداوند وفا می‌کنند و پیمان را نمی‌شکنند؛ *... و آنان را که در پی خشنودی پروردگارشان شکیبایی پیشه می‌کنند و نماز را برپا می‌دارند و از آنچه ما روزی آنان کرده‌ایم پنهان و آشکار می‌بخشند و به نیکی، بدی را دور می‌دارند؛ فرجام (نیک) آن سرای است» سوره رعد، آیه ۱۹-۲۲.</ref>. از این [[آیات]] برداشت می‌شود که نحوه خوبی نمودن برای دفع بدی، باید مبنی بر [[تأیید]] عقل و خرد باشد. | |||
*در بین ویژگی‌های عقلا و خردمندان در دفع سیئه به وسیله حسنه، [[صبر]] و [[شکیبایی]] عامل مهمی است؛ چنان‌که: | |||
#در [[آیه]] رعد، به واسطه صبر و شکیبایی‌شان، ملایکه بر آنان [[درود]] فرستاده و عالی بودن خانه آخرت را به آنان مژده می‌دهند: {{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَيْكُمْ بِمَا صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ}}<ref>«درود بر شما به شکیبی که ورزیده‌اید که فرجام آن سرای، نیکوست!» سوره رعد، آیه ۲۴.</ref>. | |||
#و در آیه ۵۴ [[قصص]]، خبر می‌دهد از اینکه به آنان به واسطه صبرشان، دو بار [[پاداش]] می‌دهند: {{متن قرآن|أُولَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ}}<ref>«آنانند که پاداششان برای شکیبی که ورزیده‌اند دو بار به آنان داده می‌شود و بدی را با نیکی دور می‌سازند و از آنچه روزیشان کرده‌ایم می‌بخشند» سوره قصص، آیه ۵۴.</ref>. | |||
*قوله تعالی: {{متن قرآن|ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ}}، برای دفع [[سیئه]] [[عمومیت]] دارد؛ خواه عامل دفع سیئه، شخص مسیئ باشد از نفس خویش، و خواه شخص غیرمسیئی باشد که مورد اسائه واقع شده: | |||
#در صورتی که دافع سیئه، شخص مسیئی باشد که بخواهد سینه را از نفس خویش دفع نماید، [[قرآن کریم]] طرقی را ارائه نموده، از جمله: | |||
##با انجام دادن [[حسنات]]، [[سیئات]] را از بین ببرد: قوله تعالی: {{متن قرآن|إِنَّ الْحَسَنَاتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئَاتِ}}<ref>«بی‌گمان نیکی‌ها بدی‌ها را می‌زدایند» سوره هود، آیه ۱۱۴.</ref>. | |||
## [[خدای تعالی]] به واسطه [[توبه]] نمودن، [[ایمان آوردن]] و [[عمل صالح]] به جا آوردن شخص مسیئ، سیئات او را به حسنات تبدیل کند: {{متن قرآن|إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا}}<ref>«جز کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و کاری شایسته کنند؛ که خداوند نیکی آنان را جانشین بدی‌هایشان می‌گرداند و خداوند آمرزنده بخشاینده است» سوره فرقان، آیه ۷۰.</ref>. | |||
## خدای تعالی توبه مسیئی را که توأم با عمل صالح باشد، می‌پذیرد: {{متن قرآن|وَمَنْ تَابَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَإِنَّهُ يَتُوبُ إِلَى اللَّهِ مَتَابًا}}<ref>«و هر که توبه آرد و کرداری شایسته دارد بی‌گمان به سوی خداوند به بایستگی باز می‌گردد» سوره فرقان، آیه ۷۱.</ref>، و توبه کننده از [[گناه]]، مثل این است که هیچ گناهی بر او نیست: {{متن حدیث|التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ كَمَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ}}. | |||
#در صورتی که دافع سیئه، فرد غیر مسیئ باشد؛ یعنی شخصی باشد که از جانب مسیئ به او اسائه شده است، قرآن کریم برای دفع آن راه‌هایی را ارائه فرموده، از جمله: | |||
## [[اعراض]] از [[لغو]] مسیئ؛ چنان که با [[بزرگواری]] آن را نادیده گیرد و از آن رد شود: {{متن قرآن|وَالَّذِينَ لَا يَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا كِرَامًا}}<ref>«و آنان که گواهی دروغ نمی‌دهند و چون بر یاوه بگذرند بزرگوارانه می‌گذرند» سوره فرقان، آیه ۷۲.</ref>. | |||
##با [[احسان]] نمودن، با [[حسن خلق]] و روی گشاده مقابله کردن و به [[سلامتی]] از [[مهلکه]] مواجهه با [[جاهل]] [[نجات]] یافتن: {{متن قرآن|وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا}}<ref>«و هرگاه نادانان با آنان سخن سر کنند پاسخی نرم گویند» سوره فرقان، آیه ۶۳.</ref>. | |||
## [[اعراض]] از مسموع [[لغو]]، [[مجادله]] به احسن و به [[سلامت]] [[رهایی]] یافتن: {{متن قرآن|أُولَئِكَ يُؤْتَوْنَ أَجْرَهُمْ مَرَّتَيْنِ بِمَا صَبَرُوا وَيَدْرَءُونَ بِالْحَسَنَةِ السَّيِّئَةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنْفِقُونَ * وَإِذَا سَمِعُوا اللَّغْوَ أَعْرَضُوا عَنْهُ وَقَالُوا لَنَا أَعْمَالُنَا وَلَكُمْ أَعْمَالُكُمْ سَلَامٌ عَلَيْكُمْ لَا نَبْتَغِي الْجَاهِلِينَ}}<ref>«آنانند که پاداششان برای شکیبی که ورزیده‌اند دو بار به آنان داده می‌شود و بدی را با نیکی دور می‌سازند و از آنچه روزیشان کرده‌ایم می‌بخشند * و چون (سخن) یاوه بشنوند از آن دوری می‌گزینند و می‌گویند: کردارهای ما، از آن ما و کردارهای شما از آن شما، (ما را به خیر و) شما را به سلامت! ما را با نادانان کاری نیست» سوره قصص، آیه ۵۴-۵۵.</ref>. | |||
##خوبی مسیئ را در ازای [[بدی]] او قرار دادن، و بدی او را به واسطه خوبی‌اش دفع کردن. در [[تفسیر نورالثقلین]]، جلد سوم، صفحه ۵۵۱، در [[حدیث]] ۱۱۱، به [[نقل]] از [[کتاب کافی]]، و به [[روایت]] ابن‌محبوب، از [[امام صادق]]{{ع}}، بعد از مقدمه حدیث، چنین می‌خوانیم: [[نعیم بن دجاجه اسدی]] که بر اثر خطایی، [[امیرالمؤمنین]]، [[علی]]{{ع}} به احضار و [[تنبیه]] او امر فرموده بود، به امیرالمؤمنین{{ع}} گفت: به [[خدا]] [[سوگند]] که بودن با تو ذلت‌آور، و جدایی از تو [[کفر]] است. پس همین که [[حضرت]] این سخن را شنید، فرمود: تو را مورد [[عفو]] قرار دادیم؛ زیرا [[خدای عزوجل]] می‌فرماید: {{متن قرآن|ادْفَعْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ السَّيِّئَةَ}}، اما این سخن که بودن با تو ذلت‌آور است، سخن بدی است که تو آن را کسب کردی، و این سخن که جدایی از تو کفر است، سخن خوبی است که تو آن را کسب کردی، پس آن [[بدی]] به واسطه این خوبی دفع شده و از دو امر بدی و خوبی چیزی نمی‌ماند (اصل [[حدیث]] و شرح آن در همین فصل، در بحث: “حسن [[سلوک]] در [[تفاسیر]] روایی” گذشت).<ref>[[عبدالنبی امامی|امامی، عبدالنبی]]، [[فرهنگ قرآن ج۱ (کتاب)|فرهنگ قرآن ج۱]]، ص ۵۸۶.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||