آیه ولایت: تفاوت میان نسخه‌ها

: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[آیه ولایت در قرآن]] - [[آیه ولایت در حدیث]] - [[آیه ولایت در کلام اسلامی]] - [[آیه ولایت در گفتگوهای بین‌المذاهب]] - [[آیه ولایت در تاریخ اسلامی]] - [[آیه ولایت در معارف و سیره رضوی]]</div>

*متن [[آیه]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور  شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع  زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>

*نام‌گذاری این [[آیه]] به [[آیه]] [[ولایت]]، به [[دلیل]] واژه {{متن قرآن|وَلِيُّكُمُ}} است. بسیاری از [[اهل]] [[تفسیر]] و [[روایت]] و [[تاریخ]]، به همین نام یاد کرده‌اند. البتّه در برخی موارد، [[آیه]] "[[زکات به خاتم]]" نیز نامیده شده است. این نام از [[سخن امام]] [[علی]]{{ع}} در یکی از احتجاج‌های آن [[حضرت]] استفاده شده است <ref>غایة المرام، ص۱۰۸؛ الاحتجاج، ص۱۱۸.</ref>. [[آیه]] یاد شده به [[ولایت]] و [[سرپرستی]] [[خدا]]، [[رسول خدا]]{{صل}} و [[مؤمنان]] ویژه اشاره دارد و در [[آیه]] بعد می‌فرماید: {{متن قرآن|وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۶.</ref><ref>[[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[ولایت و امامت در قرآن (کتاب)|ولایت و امامت در قرآن]]، ص:۱۵-۱۶.</ref>.

*این [[آیه کریمه]] نیز حکایت از [[لزوم امام]] و [[ولی امر]] در [[جامعه]] و برخی ویژگی‌های ولی دارد؛ علاوه بر آن، مصداق خاصّی را معرفی می‌کند که در حال [[رکوع]] در [[راه خدا]] [[انفاق]] کرده است. با توجّه به [[روایات]] و دیدگاه اکثر مفسّران، این مصداق کسی جز [[علی بن ابی طالب]] [[امیر المؤمنین]]{{ع}} نیست؛ مثلاً از [[اهل سنّت]]، [[سیوطی]] در الدّر المنثور ذیل [[آیه]] [[ولایت]] از [[ابن عبّاس]] [[نقل]] کرده است که گفت: "[[علی]]{{ع}} در حال [[رکوع]] [[نماز]] بود که سائلی تقاضای کمک کرد و آن [[حضرت]] انگشترش را به [[فقیر]] [[صدقه]] داد. [[پیامبر]]{{صل}} از [[سائل]] پرسید: چه کسی این [[انگشتر]] را به تو داد و او به [[علی]] اشاره کرد و گفت: آن مرد که در حال [[رکوع]] است. در این هنگام [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ...}} نازل شد<ref>پیام قرآن، ج۹، ص۲۰۲؛ به نقل از: الدر المنثور، ج۲، ص۲۹۳.</ref>".

*از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] شده است که فرمود: گروهی از [[یهودیان]] [[مسلمان]] شده بودند، وقتی نزد [[پیامبر]]{{صل}} آمدند پرسیدند: یا [[رسول الله]]! [[موسی]]{{ع}} [[یوشع بن نون]] را به عنوان [[وصیّ]] خود [[تعیین]] کرده بود. [[وصیّ]] شما کیست و پس از شما چه کسی بر ما [[ولایت]] دارد؟ این [[آیه]] نازل شد: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ...}} پس [[پیامبر]]{{صل}} فرمود: برخیزید، آنها برخاسته، به [[مسجد]] آمدند، دیدند فقیری از [[مسجد]] خارج می‌شود. به او گفتند: آیا کسی به تو کمک کرد؟ گفت: بلی! این [[انگشتر]] را. پرسیدند: چه کسی؟ گفت: آن مردی که مشغول [[نماز خواندن]] است. پرسیدند: در چه حالی بود؟ گفت: در حال [[رکوع]]. [[پیامبر]]{{صل}} [[تکبیر]] گفتند. [[پیامبر]] فرمود: پس از من [[علی بن ابی طالب]] [[ولیّ]] شما است<ref>بحارالانوار، ج۳۵، ص۱۸۳.</ref>.

*از این [[آیات]]، [[ولایت]] سایر [[ائمه]]{{عم}} نیز استفاده می‌شود و در [[روایات]] نیز به این مطلب اشاره شده است. از [[امام باقر]]{{ع}} [[نقل]] شده است که فرمود: "مقصود از مؤمنانی که [[خداوند]] می‌فرماید: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ...}} [[ائمه]]{{عم}} هستند"<ref>بحارالانوار، ج۳۵، ص۱۸۸.</ref>.

* [[آیه کریمه]] - به ویژه با ضمیمه شدن به [[آیه]] دوم که از [[پیروزی]] [[حزب الله]] خبر می‌دهد- حاکی از این است که [[خدا]] و [[پیامبر]] و [[ائمه]] [[ولایت امر]] [[مردم]] را بر عهده دارند و مفهوم ولی، اولی به تصرّف است؛ در نتیجه [[سرپرستی]] و [[پیشوایی]] و [[رهبری]] [[مردم]] در [[اختیار]] [[ائمه معصومین]]{{عم}} است.

*البته [[آیات]] درباره [[امامت]] به ویژه [[امامت]] و [[ولایت امیر المؤمنین]]{{ع}} بسیار بیشتر از این است و آن‌چه [[نقل]] شد از باب نمونه بود<ref>ر.ک: احقاق الحق، ج۲ و ۳؛ الغدیر علی فی القرآن و....</ref><ref>[[رضا محمدی|محمدی، رضا]]، [[امام‌شناسی ۵ (کتاب)|امام‌شناسی]]، ص:۴۰-۴۱.</ref>.

*در این [[آیه]] نیز چند نکته قابل توجّه است:

*آیۀ ۵۵ [[سورۀ مائده]] به "[[آیۀ ولایت]]" [[شهرت]] یافته است<ref>المراجعات، ص‌۲۲۶، ۲۲۹.</ref> و متن [[آیه]] چنین است: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور  شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع  زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref>. علت نامگذاری به [[آیۀ ولایت]] وجود واژۀ {{متن قرآن|وَلِيُّكُمُ}} است. البته در برخی موارد،  [[آیه]] را "[[زکات]] به خاتم" هم نامگذاری کرده‌اند، چنانکه این نام از فرمایشات [[امیرالمؤمنین]] در یکی از احتجاج‌های آن [[حضرت]] استفاده شده است<ref>غایة المرام، ص۱۰۸؛ الاحتجاج، ص۱۱۸. </ref>.  

* [[آیۀ ولایت]] یکی از روشن‌ترین [[دلایل]] [[ولایت]] و [[امامت امیرالمؤمنین]]{{ع}} است<ref>لسان العرب، ج۱۵، ص۲۸۱-۲۸۳؛ أقرب الموارد، ج۲، ص۱۴۷۸. </ref>. در [[شأن نزول]] [[آیه]] گفته شده است فقیری وارد [[مسجد پیامبر]]{{صل}} شد و از [[مردم]] تقاضای کمک کرد؛ اما کسی به او کمک نکرد، در این هنگام [[مرد]] [[فقیر]] دستانش را به [[آسمان]] بلند کرد و گفت: خدایا [[شاهد]] باش که من در [[مسجد رسول]] تو تقاضای کمک کردم؛ ولی کسی کمکی نکرد. در همین حال، [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} که در حال [[رکوع]] بود، با انگشت کوچک دست راست خود اشاره کرد که [[فقیر]] به نزد او بیاید تا انگشترش را به او بدهد، [[فقیر]] نزدیک آمد و [[انگشتر]] را از [[دست حضرت]] بیرون آورد؛ [[پیامبر]]{{صل}} که در حال [[نماز]] بود این جریان را [[مشاهده]] کرد؛ پس از فراغت از [[نماز]] سر به سوی [[آسمان]] بلند کرد و چنین گفت: «خداوندا برادرم [[موسی]] از تو تقاضا کرد که سینه او را فراخ گردانی و [[کارها]] را بر او آسان‎‌سازی و گره از زبان او بگشایی تا [[مردم]] گفتارش را [[درک]] کنند و نیز [[موسی]] درخواست کرد [[هارون]] را که برادرش بود [[وزیر]] و یاورش قرار دهی و به وسیلۀ او نیرویش را زیاد کنی و در کارهایش شریک سازی. خداوندا من [[محمد]] [[پیامبر]] و [[برگزیده]] توام، سینۀ مرا گشاده کن و [[کارها]] را بر من آسان ساز از خاندانم [[علی]]{{ع}} را [[وزیر]] من گردان تا به وسیلۀ او پشتم [[قوی]] و محکم گردد هنوز [[دعای پیامبر]]{{صل}} پایان نیافته بود که [[جبرئیل]] [[آیۀ ولایت]] را نازل کرد»<ref>مجمع البیان، ج‌۳، ص‌۳۲۴ ـ ۳۲۵.</ref>. [[آیه]] دربارۀ این عمل [[حضرت]] نازل شد<ref>ر.ک: [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۴۳۰ ـ ۴۳۶؛ [[مهدی مقامی|مقامی، مهدی]]، [[درسنامه امام‌شناسی (کتاب)|درسنامه امام‌شناسی]]، ص ۱۴۹؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ غدیر (کتاب)|فرهنگ غدیر]]، ص۴.</ref>.

*تمام [[مسلمانان]] در اینکه [[آیه]] در [[شأن]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} نازل شده [[اتفاق نظر]] دارند، مگر [[ابن تیمیه]] که [[معتقد]] است [[انتساب]] [[آیه]] به [[امیرالمؤمنین]]، [[انتساب]] غلط و از جعلیات [[اسلام]] است اما سخن او با توجه به [[نقل روایات]] متعدد از [[اهل سنت]] مانند: [[حافظ عبدالرزاق صنعانی]]، [[حافظ عبد بن حمید]]، [[حافظ رزین بن معاویه]]، [[حافظ نسائی]] (مؤلف صحیح)، [[حافظ محمد بن جریر طبری]]، [[ابن‌ ابی‌ حاتم]]، [[ابن‌ عساکر]]، [[ابوبکر بن‌ مردویه]]، [[ابوالقاسم طبرانی]]، [[خطیب بغدادی]]، [[هیثمی]]، [[ابن‌ جوزی]]، [[محبّ طبری]]، [[جلال الدین سیوطی]] و [[متّقی هندی]]؛ دربارۀ انتساب [[آیه]] به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} بی پایه و اساس است<ref>ر.ک: [[علی خراسانی|خراسانی، علی]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]، ص۴۳۰ - ۴۳۶.  </ref>.

*مطابق [[روایات]]، این [[آیه]] در [[شأن علی]]{{ع}} نازل شده است، هنگامی که در [[نماز]] و در حال [[رکوع]] [[انگشتر]] خود را به [[بی‌نوایی]] داد که از [[مردم]] درخواست کمک می‌کرد و کسی به او اعتنا نکرد. کلمه ولی اگر چه کاربردهای متفاوتی مانند [[پدر]]، عمو، پسرعمو، داماد، هم [[سوگند]] و هم [[پیمان]]، [[یاور]] و [[دوست]] دارد، ولی جامع آنها الاولی بالشیء است؛ یعنی ولی هر فرد، کسی است که با او نسبت ویژه‌ای دارد و در آن نسبت بر دیگران مقدم و سزاوارتر است. بر این اساس کاربرد واژه ولی در مصادیق مختلف آن از قبیل مشترک [[معنوی]] است، نه لفظی. در این صورت، هرگاه در [[کلام]] قرینه‌ای بر [[تعیین]] مصداقی خاص وجود نداشته باشد، همه مصداق‌های ممکن را شامل می‌شود. از آنجا که در این [[آیه]]، [[ولایت]] قبل از آنکه به [[علی]]{{ع}} (الذین آمنوا) نسبت داده شود به [[خداوند]] و [[رسول خدا]] نسبت داده شده است، آن کاربردهایی از [[ولایت]] مقصود است که در مورد [[خدا]] و پیامبرش ممکن و محقق است، که [[ولایت]] [[حکومت]] و [[سرپرستی]] از آن جمله است. البته، [[ولایت]] [[حکومت]] و [[سرپرستی]] [[خداوند]] در [[حقیقت]] از طریق [[پیامبر]] و [[امام]] تحقق می‌پذیرد. روشن است که این کاربرد [[ولایت]] با [[محبت]] و [[نصرت]] نیز منافات ندارد، اما این فرض که مقصود از [[ولایت]] در [[آیه]] فقط [[ولایت]] [[محبت]] و [[نصرت]] است پذیرفته نیست، زیرا با سیاق [[آیه]] که بر [[حصر]] دلالت می‌کنند [[سازگاری]] ندارد، چون [[ولایت]] [[نصرت]] و [[محبت]] عمومیت دارد و همه [[مؤمنان]] را شامل می‌شود<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت امام علی (مقاله)|امامت امام علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی]]، ج۱، ص ۴۴۹.</ref>.