شرک در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

موضوع برائت از مشرکان عصر [[نزول قرآن]] با [[تندی]] و [[صراحت]] در [[آیات]] نخست [[سوره توبه]] / ۹ آمده است. این [[سوره]] به علت شروع با مبحث [[بیزاری]] از [[مشرکان]] به سوره [[برائت]] نیز [[شهرت]] یافته است.

در [[منطق قرآن کریم]]، [[خدا]] معیار [[دوستی‌ها]] و دشمنی‌هاست. بر اساس همین اصل، در منظومه [[تعالیم اسلامی]] دو مفهوم "[[تولّی]]"، یعنی [[دوستی با خدا]] و با [[دوستان]] خدا شامل [[پیامبران]]، [[اوصیا]]، [[اولیای الهی]] و [[مؤمنان]] و "[[تبرّی]]"، یعنی [[دشمنی با دشمنان خدا]] و [[دشمنان]] دوستان خدا شکل گرفته است.<ref> المیزان، ج۵، ص۱۹۶؛ صراط النجاه، ج۳، ص۴۵۲. </ref> از نظر [[قرآن]]، [[ایمان به خدا]] و [[پیامبر]] با [[دوستی]] با [[دشمنان خدا]] ناسازگار است: "و لَو کانوا یُؤمِنونَ بِاللّه و النَّبِیِّ و ما اُنزِلَ اِلَیهِ ما اتَّخَذوهُم اَولِیاءَ". ([[مائده]] / ۵، ۸۱) بر پایه روایتی، [[رسول خدا]]{{صل}}ضمن تأکید بر اهمیت فرایضی مانند [[نماز]]، [[روزه]]، [[جهاد]] و [[حج]]، محکم‌ترین دستگیره [[ایمان]] را دوستی و [[دشمنی]] در [[راه خدا]] و [[دوست داشتن]] خدا و [[بیزاری از دشمنان]] خدا برشمرده است؛<ref>الکافی، ج۲، ص۱۲۵. </ref> نیز بر اساس روایتی، [[دین]] چیزی جز حُب و [[بغض]] نیست.<ref> تفسیر عیاشی، ج۱، ص۱۶۷؛ کنزالعمال، ج۳، ص۴۷۶. </ref> برائت از مشرکان در قلمرو مفهومیِ تبرّی جای می‌گیرد و از آن اخصّ است. تبرّی و برائت اگرچه به لحاظ الزامات عملی آن از [[فروع]] شمرده شده، پیش از آنکه جنبه [[فقهی]] داشته باشد، [[صبغه]] [[اعتقادی]] دارد؛ زیرا از [[لوازم ایمان]] شمرده شده است. از سوی دیگر، ابراز [[بیزاری]]، اجتناب و [[گسستن]] پیوندها که در جنبه عملی [[برائت]] لازم است، موجب جدایی صفوف [[موحدان]] از [[مشرکان]] و تمایز آنها شده و به بعد [[اجتماعی]] [[برائت]] اهمیت داده است.

[[قرآن کریم]] در آیاتی پرشمار به موضوع [[برائت از مشرکان]] پرداخته است. یکی از محوری‌ترین [[آیات]] برائت از مشرکان، [[آیه]] ۴ [[سوره ممتحنه]] / ۶۰ است. بر اساس این آیه، [[ابراهیم]]{{ع}}که در متون [[اسلامی]] قهرمان [[توحید]] و [[مبارزه]] با [[شرک]] دانسته شده و نیز [[پیروان]] او، در موضوع برائت از مشرکان، [[اسوه]] و الگوی [[مؤمنان]] معرفی شده‌اند: "قَد کانَت لَکُم اُسوَةٌ حَسَنَةٌ فی اِبرهیمَ و الَّذینَ مَعَهُ اِذ قالوا لِقَومِهِم اِنّا بُرَءو ٔ اْ مِنکُم و مِمّا تَعبُدونَ مِن دونِ [[اللّه]] کَفَرنا بِکُم وبَدا بَینَنا وبَینَـکُمُ العَدوَةُ والبَغضاءُ اَبَدًا حَتّی تُؤمِنوا بِاللّه وحدَهُ"، بر بیزاریشان از مشرکان، با تعابیر "اِنّا بُرَءو ٔ اْ مِنکُم"، "کَفرنا بکم" و "بَدا بَینَنا وبَینَـکُمُ العَدوَةُ والبَغضاءُ" تأکید شده و به استمرار این برائت تا [[زمان]] [[آلوده]] بودن مشرکان به شرک تصریح شده است؛ همچنین ابراهیم{{ع}} از معبودهای مشرکان [[اعلام بیزاری]] و راه خود را از مشرکان جدا کرده است: "قالَ یـقَومِ اِنّی بَرِی‌ءٌ مِمّا تُشرِکون * اِنّی وجَّهتُ وجهِیَ لِلَّذی فَطَرَ السَّمـوتِ و الاَرضَ حَنیفًا و ما اَنا مِنَ المُشرِکین". (انعام / ۶، ۷۸ - ۷۹) از آنجا که مفهوم برائت بر مدار [[دشمنی با خدا]] [[استوار]] است، به محض روشن شدن دشمنی با خدا، ابراز برائت لازم می‌شود، چنان‌که ابراهیم{{ع}} از [[آزر]] اعلام بیزاری کرد: "فَلَمّا تَبَیَّنَ لَهُ اَنَّهُ عَدُوٌّ للّهِ تَبَرَّاَ مِنهُ". ([[توبه]] / ۹، ۱۱۴) آیات ۴۸ - ۴۹ [[سوره مریم]] / ۱۹ روی گرداندن و [[کناره‌گیری]] ابراهیم{{ع}} از [[خدایان دروغین]] و مشرکان را با واژه "اعتزال" گزارش کرده است: "و اَعتَزِلُکُم و ما تَدعونَ مِن دونِ اللّه و اَدعوا رَبّی عَسی اَلاّ اَکونَ بِدُعاءِ رَبّی شَقیّا * فَلَمَّا اعتَزَلَهُم و ما یَعبُدونَ مِن دونِ [[اللّه]] وَهَبنا لَهُ اِسحـقَ و یَعقوبَ و کُلاًّ جَعَلنا نَبیّا". [[برائت]] و رویگردانی [[اصحاب کهف]] از [[مشرکان]] [[زمان]] خود نیز با تعبیر "اعتزال" گزارش شده است: "و اِذِ اعتَزَلتُموهُم و ما یَعبُدونَ اِلاَّ اللّهَ". (کهف / ۱۸، ۱۶) [[رسول خدا]]{{صل}} بر اساس [[وحی الهی]] [[وظیفه]] داشت از مشرکان روی برگرداند: "اِتّبِـع ما اُوحِیَ اِلَیکَ مِن رَبِّکَ لا اِلـهَ اِلاّ هُوَ و اَعرِض عَنِ المُشرِکین". (انعام / ۶، ۱۰۶) از آنجا که [[پیوندهای خویشاوندی]] و [[ارتباطات]] [[عاطفی]] میان [[خویشاوندان]] می‌تواند تهدیدی برای [[برائت]] به شمار آید و زمینه‌ای برای علاقه‌مندی و [[دوستی]] فراهم کند، [[قرآن کریم]] هشدار داده است که نباید [[مؤمنان]] با [[دشمنان خدا]] و [[پیامبر]] [[دوستی]] کنند، هرچند این [[دشمنان]] [[پدران]]، [[برادران]] یا خویشاوندان آنان باشند: "لا تَجِدُ قَومًا یُؤمِنونَ بِاللّه و الیَومِ الآخِرِ یوادّونَ مَن حادَّ اللّهَ و رَسولَهُ و لَو کانوا ءاباءَهُم اَو اَبناءَهُم اَو اِخونَهُم اَو عَشیرَتَهُم". ([[مجادله]] / ۵۸، ۲۲) در این [[آیه]]، [[حکم]] [[حرمت]] دوستی بر [[وصف]] "مَن حادَّ اللّهَ و رَسولَهُ" تعلیق شده و بدین معناست که حرمت دوستی در صورتی است که دوستی با مشرکان به علت [[دشمنی]] آنان با [[خدا]] و [[رسول]] شکل بگیرد، از این رو با [[رفتار نیک]] با [[والدین]] [[مشرک]] [[سازگاری]] دارد: "و صاحِبهُما فِی الدُّنیا مَعروفًا". ([[لقمان]] / ۳۱، ۱۵) بنابراین، با وجود [[لزوم]] [[برائت از مشرکان]] و [[غفلت]] نورزیدن از [[مکر]] آنها، [[مسلمان]] می‌تواند نسبت به غیر مسلمان و از جمله مشرک [[نیکی]] و با وی به [[عدالت]] [[رفتار]] کند: "لایَنهـکُمُ اللّهُ عَنِ الَّذینَ لَم یُقـتِلوکُم فِی الدّینِ و لَم یُخرِجوکُم مِن دیـرِکُم اَن تَبَرّوهُم وتُقسِطوا اِلَیهِم اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ المُقسِطین". (ممتحنه / ۶۰، ۸) بارزترین و شدیدترین [[آیات]] برائت از مشرکان که به صورت عام، صریح و رسمی اعلام شد، آیات نخست [[سوره توبه]] نازل شده در [[سال نهم هجری]] است که به دست [[علی]]{{ع}} در [[روز عید قربان]] و در [[منا]] به [[مشرکان]] اعلام شد.

این [[سوره]] به سبب شروع با جمله "بَراءَةٌ مِنَ [[اللّه]]" [[سوره]] "[[برائت]]" نیز نامیده شده است. آغاز نشدن این سوره با "بسم اللّه الرحمن [[الرحیم]]" بر شدّت برائت افزوده است. [[آیه]] نخست سوره اگرچه مشتمل بر برائت [[خدا]] و پیامبرش از مشرکان [[پیمان‌شکن]] است، در آیه سوم به صورت عام (و اَذنٌ مِنَ اللّه و رَسولِهِ اِلَی النّاسِ...) همه مشرکان را شامل می‌شود.<ref> المیزان، ج۹، ص۱۴۹. </ref> به رغم این برائت، [[قرآن]] [[التزام]] به پیمان‌هایی را که با مشرکان منعقد شده لازم می‌داند و تا به سرآمدن [[زمان]] [[پیمان]]، تعرّض به آن را جایز نمی‌داند: "بَراءَةٌ مِنَ اللّه و رَسولِهِ اِلَی الَّذینَ عـهَدتُم مِنَ المُشرِکین *... * و اَذنٌ مِنَ اللّه و رَسولِهِ اِلَی النّاسِ یَومَ الحَجِّ الاَکبَرِ اَنَّ اللّهَ بَرِی‌ءٌ مِنَ المُشرِکینَ و رَسولُهُ... * اِلاَّ الَّذینَ عـهَدتُم مِنَ المُشرِکینَ ثُمَّ لَم یَنقُصوکُم شیئاً و لَم یُظـهِروا عَلَیکُم اَحَدًا فَاَتِمّوا اِلَیهِم عَهدَهُم اِلی مُدَّتِهِم اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ المُتَّقین * فَاِذَا انسَلَخَ الاَشهُرُ الحُرُمُ فَاقتُلوا المُشرِکینَ حَیثُ وجَدتُموهُم و خُذوهُم و احصُروهُم و اقعُدوا لَهُم کُلَّ مَرصَدٍ". ([[توبه]] / ۹، ۱ - ۵) اعزام [[امیرمؤمنان علی]]{{ع}} از [[مدینه]] با شتر مخصوص [[رسول خدا]]{{صل}}برای بازستاندن [[آیات برائت]] از [[ابوبکر]] و نیز تأکید رسول خدا{{صل}}بر [[ابلاغ]] این [[آیات]] به دست [[علی]]{{ع}} در موسم [[حج]]، نشان اهمیت [[برائت از مشرکان]] است.<ref>مجمع البیان، ج۵، ص۶ - ۸. </ref> از این آیات برمی‌آید که [[هدف]] نهاییِ ساختن بیت‌اللّه، رسیدن به [[توحید]] است و دستیابی به توحید [[ناب]] بدون [[تبرّی]] تام از هر [[شرک]] و [[انزجار]] از هر [[مشرک]]، شدنی نیست.<ref>صهبای حج، ص۱۲۶. </ref> برائت از مشرکان و شدّت برخورد با آنان نباید موجب شود [[فرصت]] شنیدن سخن[[حق]] و [[دعوت]] [[اسلام]] از آنها دریغ شود؛ زیرا همه این اقدام‌ها برای این است که آنها از [[گمراهی]] [[نجات]] یابند و به راه صحیح و مستقیم [[هدایت]] شوند. بنابراین اگر مشرکی [[امان]] خواست باید به او [[امان]] داد تا [[کلام خدا]] را بشنود و سپس او را به مکان امنش بازگرداند: "و اِن اَحَدٌ مِنَ المُشرِکینَ استَجارَکَ فَاَجِرهُ حَتّی یَسمَعَ کَلـمَ [[اللّه]] ثُمَّ اَبلِغهُ مَأمَنَهُ". ([[توبه]] / ۹، ۶)