عزم

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

عزم در قرآن - عزم در حدیث - عزم در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل عزم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• عزم یکی از صفات نیک در حیات انسانی و میدان فائق آمدن بر مشکلات و تسلط بر نفس است. مقابل این صفت دودلی، تردید، ندانم کاری و زود متأثر شدن و پابرجا نبودن است. به همین دلیل پیامبران بر دو قسم شده‌اند، پیامبرانی که چنین عزمی را ندارند، مثل آن‌چه درباره آدم بیان شده است: ﴿وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا﴾ و پیامبرانی که دارای عزم و اولوالعزم هستند. چنان‌که برخی از کارها نشانه داشتن بر عزم در امور است، مانند تحمل مشکلات مالی، جانی و اولادی: ﴿لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ... وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ﴾. اما آن‌چه در حق پیامبر در این دسته از آیات مطرح است، عزم بر مشکلات دعوت و تحمل سختی‌های رسالت است.

1. ﴿فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ﴾.
2. ﴿فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَلَا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَ مَا يُوعَدُونَ لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا سَاعَةً مِنْ نَهَارٍ بَلَاغٌ فَهَلْ يُهْلَكُ إِلَّا الْقَوْمُ الْفَاسِقُونَ﴾. نکته: خداوند به پیامبر گرامی‌اش دستور می‌دهد که صبر کند، همچنان که پیامبران اولواالعزم صبر کردند ﴿فَاصْبِرْ كَمَا صَبَرَ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ﴾ و این خود اشاره به این معنا است که او نیز از اولواالعزم است، پس باید مانند آنان صبر کند. و معنای عزم در اینجا یا صبر است، همچنان که بعضی از مفسرین‌گفته‌اند و به آیه ﴿وَلَمَنْ صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ﴾ استشهاد کرده‌اند. و یا به معنای عزم بر وفای به عهد است، عهدی که از انبیاء گرفته شده، همچنان که آیه ﴿وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَى آدَمَ مِنْ قَبْلُ فَنَسِيَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا﴾ به آن اشاره دارد. و یا به معنای عزیمت یعنی حکم و شریعت است. و بنا بر معنای سوم که حق هم همان است و در روایات ائمه اهل بیت(ع) به این معنا تفسیر شده، صاحبان حکم و شریعت پنج نفرند: نوح، ابراهیم، موسی، عیسی و محمد(ص)، برای اینکه قرآن صاحبان شریعت را همین پنج نفر دانسته می‌فرماید ﴿شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحًا وَالَّذِي أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى﴾.
3. ﴿وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ﴾.
4. ﴿طَاعَةٌ وَقَوْلٌ مَعْرُوفٌ فَإِذَا عَزَمَ الْأَمْرُ فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ﴾.

نکات

در آیات فوق این محورها مطرح گردیده است:

1. خداوند پس از این که به پیامبر دستور مشاوره برای تدبیر امور را میدهد ﴿وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ﴾ می‌فرماید چون در مشاوره رأی بر انجام کاری قرار گرفت باید عزم کنی و تصمیم قاطع بگیری، دیگر تردید و شک و دو دلی به خود راه ندهی و توکل به خدا کنی ﴿فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ﴾ چون پس از مشورت و عزم، امر و انجام آن به هر صورت از اختیار و اراده انسان بیرون می‌رود و در مجرای مشیت الهی واقع می‌شود. و چون این‌گونه توکل پس از مراحل مشورت و رسیدن به عزم، همان مطلوب و محبوب خداوند یعنی هر چه خیر است پیش می‌آورد، رسیدن به مقصود و پیروزی باشد و یا نرسیدن و شکست، - مانند احد-، چه خدا متوکلان را دوست می‌دارد و آنان را مدد می‌کند؛
2. خداوند خطاب به پیامبر و مؤمنان می‌فرماید: آن‌چه در برابر ابتلائات – آزمایش‌های الهی - و خطرات، و اذیت‌های مخالفان دعوت شما را پایدار می‌سازد و راه را روشن و باز می‌گرداند، صبر و تقوا است که ناشی از تصمیم‌ها و عزم راسخ ایمانی در همه پیشامدها و گرفتاری‌ها می‌باشد و تصمیم استوار بگیرید تا بر مشکلات پیروز شوید. ﴿وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ ذَلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ﴾؛
3. خداوند خطاب به مسلمانان می‌فرماید: اگر آنها اطاعت کنند، و از فرمان جهاد سرپیچی ننمایند این اطاعت و سخن سنجیده برای آنان بهتر است ﴿طَاعَةٌ وَقَوْلٌ مَعْرُوفٌ﴾ سپس می‌افزاید: “اگر آنها هنگامی که برنامه‌ها محکم می‌شود ﴿فَإِذَا عَزَمَ الْأَمْرُ﴾ و فرمان جهاد قطعیت می‌یابد به خدا راست گویند ﴿فَلَوْ صَدَقُوا اللَّهَ﴾ و ایمان آنها صادقانه باشد و در مقام عمل از در صدق و صفا درآیند برای آنها بهتر است ﴿لَكَانَ خَيْرًا لَهُمْ﴾ هم در این دنیا باعث سر بلندی آنهاست، و هم در آخرت به پاداش بزرگ و فوز عظیم نایل می‌شوند.

منابع

1. سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم

پانویس