اسود بن عبدالاسد بن هلال در قرآن

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث اسود بن عبدالاسد بن هلال است. "اسود بن عبدالاسد بن هلال" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

اسود بن عبدالاسد بن هلال در قرآن - اسود بن عبدالاسد بن هلال در تاریخ اسلامی

مقدمه

وی از طرف پدر، برادر ابوسلمه و مادرش از قبیله کنده است. اسود بر خلاف ابوسلمه که مادرش از بنی‌هاشم بود نه تنها به پیامبر ایمان نیاورد، بلکه در مخالفت با او کوشید. نام وی در شمار استهزا کنندگان پیامبر(ص) به ثبت رسیده است. در ایّام حجّ او با دیگر مخالفانِ پیامبر در مبادی ورودی مکّه می‌ایستادند تا از ارتباط دیگران با آن حضرت مانع شوند. اسود در جنگ بدر اوّلین کشته از سپاه مشرکان بود. چون نگاه او به حوض آب ذخیره مسلمانان افتاد سوگند یاد کرد که یا از آن بنوشد یا آن را ویران کند. بدین منظور کوشید؛ امّا حمزه در برابر وی قرار گرفت و پای او را قطع کرد. اسود همچنان در پی تحقق عهد خویش، به پیش رفت و دیوار حوض را با پای دیگر خود ویران کرد و در نهایت در درون حوض به دست حمزه کشته شد. مرگ او غیرت و شجاعت عتبه، و برادرش شیبه و فرزندش ولید را برانگیخت و از لشکر جدا شده، مبارز‌ طلبیدند. اسود مردی تندخو و بد اخلاق بود. مفسران گاه تقابل کفر و ایمان را به‌صورت مقایسه‌ای میان او و برادرش ابوسلمه مطرح کرده‌اند، چنان که نمونه‌ای از آن را ذیل آیه ﴿وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا رَجُلَيْنِ جَعَلْنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَيْنِ مِنْ أَعْنَابٍ وَحَفَفْنَاهُمَا بِنَخْلٍ وَجَعَلْنَا بَيْنَهُمَا زَرْعًا﴾ و آیات ﴿فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَؤُوا كِتَابِيَهْ إِنِّي ظَنَنتُ أَنِّي مُلاقٍ حِسَابِيَهْ فَهُوَ فِي عِيشَةٍ رَّاضِيَةٍ فِي جَنَّةٍ عَالِيَةٍ قُطُوفُهَا دَانِيَةٌ كُلُوا وَاشْرَبُوا هَنِيئًا بِمَا أَسْلَفْتُمْ فِي الأَيَّامِ الْخَالِيَةِ وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَيَقُولُ يَا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتَابِيَهْ﴾ و ﴿وَيَنْقَلِبُ إِلَى أَهْلِهِ مَسْرُورًا﴾، ﴿وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ﴾ می‌بینیم.

برپایه روایتی، زنی که در مدینه مرتکب دزدی شد و پیامبر به‌رغم شفاعت برخی اصحاب، دست او را قطع کرد، فاطمه دختر اسود بوده است.

اسود در شأن نزول

1. بنا به نقل کلبی آیه ﴿وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلًا رَجُلَيْنِ جَعَلْنَا لِأَحَدِهِمَا جَنَّتَيْنِ مِنْ أَعْنَابٍ وَحَفَفْنَاهُمَا بِنَخْلٍ وَجَعَلْنَا بَيْنَهُمَا زَرْعًا﴾. درباره او و برادرش ابوسلمه نازل شده است، در حالی‌ که منابع، اطلاعاتی درباره باغ‌های انگورِ اسود ارائه نمی‌دهد. بنابه روایت ابن‌عباس آیه درباره عیینه و سلمان نازل شده و خداوند این دو را به برادرانی از بنی‌اسرائیل تشبیه کرده که یکی از آنها بر اثر ثروت اندوزی، نسبت به خدا کفر ورزید. در برخی منابع نیز مراد از ﴿رَجُلَيْنِ﴾ پیامبر و اهل مکه یا هر مؤمن و کافری دانسته شده که در این صورت آیه نمادین خواهد بود.
2. بنا به نقل ابن‌عباس و ضحاک آیات ﴿فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ فَيَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَءُوا كِتَابِيَهْ﴾ و ﴿وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَيَقُولُ يَا لَيْتَنِي لَمْ أُوتَ كِتَابِيَهْ﴾ و ﴿فَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ بِيَمِينِهِ﴾ و ﴿وَأَمَّا مَنْ أُوتِيَ كِتَابَهُ وَرَاءَ ظَهْرِهِ﴾ که از واگذاری نامه اعمال به مؤمنان و کافران سخن می‌گوید در شأن اسود و ابوسلمه است.
3. بنا به روایت مقاتل، آیه ﴿إِنَّا أَنْذَرْنَاكُمْ عَذَابًا قَرِيبًا يَوْمَ يَنْظُرُ الْمَرْءُ مَا قَدَّمَتْ يَدَاهُ وَيَقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنْتُ تُرَابًا﴾ درباره اسود نازل شده است.
4. بنا به روایتی از ابن‌عباس، مراد از انسان در آیات ﴿وَقَالَ الْإِنْسَانُ مَا لَهَا﴾ و ﴿وَهُوَ الَّذِي أَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْيِيكُمْ إِنَّ الْإِنْسَانَ لَكَفُورٌ﴾ اسود است که نسبت به نعمت‌های الهی کفران کرد و با مشاهده قیامت نگرانی و تحیّر خود را ابراز خواهد کرد.
5. ذیل آیه ﴿قَالَ قَائِلٌ مِنْهُمْ إِنِّي كَانَ لِي قَرِينٌ﴾ از اسود سخن به میان آمده و قائل، او شمرده شده است.
6. برخی او را از مصادیق ﴿الْمُقْتَسِمِينَ﴾ دانسته‌اند؛ یعنی آنان که مسیر ورودی مکّه را برای جلوگیری از ارتباط دیگران با پیامبر(ص)، بین خود قسمت کرده بودند، که در آیه ﴿كَمَا أَنْزَلْنَا عَلَى الْمُقْتَسِمِينَ﴾ خداوند درباره کیفر آنان سخن دارد.

منابع

• باغستانی، محمد، مقاله «اسود بن عبدالاسد بن هلال»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۳