ضرورت عقلی امامت: تفاوت میان نسخه‌ها

نمایش تاریخچه به صورت تعاملی

دیداریویکی‌متن

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۶ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۴۳

تغییرمسیر به:

اثبات ضرورت امامت در کلام اسلامی

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{ویرایش غیرنهایی}}
+#تغییر_مسیر [[اثبات ضرورت امامت در کلام اسلامی]]
-{{امامت}}
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[امامت]]''' است. "'''[[امامت]]'''" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[امامت در قرآن]] | [[امامت در حدیث]] | [[امامت در نهج البلاغه]] | [[امامت در معارف دعا و زیارات]] | [[امامت در معارف مهدویت]]</div>
-<div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
-: <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[امامت (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
-<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
-==طبقه بندی ضرورت امامت==
-# '''ضرورت امامت''' به معنای [[ضرورت وجود امام]] یا [[وجوب وجود امام]] و به معنای علّت وجود یا علت فاعلی و همواره عقلی است:
-## [[وجوب عدل]]؛
-## [[وجوب دفع فساد]] ([[وجوب دفع هرج و مرج]]، [[وجوب حفظ نظام جامعه]])؛
-## [[وجوب تأمین منافع ملزمه]]؛
-## [[وجوب دفع اختلاف در جامعه]]؛
-## [[وجوب رسیدن جامعه به کمال]]؛
-## [[وجوب تنظيم روابط استخدام و تعاون اجتماعی]]؛
-## [[وجوب توزیع عادلانه فرصت‌ها و امکانات جامعه]].
-# '''ضرورت امامت''' به معنای [[ضرورت تعیین امام]] یا [[وجوب تعیین امام]] و به معنای علّت مشروعیت:
-## مشروعیت عقلی: [[ضرورت عقلی تعیین امام]] ([[وجوب عقلی تعیین امام]])؛
-### [[قاعده لطف]]؛
-### [[قاعده امکان اشرف]]؛
-### [[وجوب دفع ضرر از نفس]] ([[ضرورت دفع ضررهای بزرگ]])؛
-### [[عدم نصب امام خلاف حکمت الهی]] (نقض غرض)؛
-### [[برهان تقابل قطبین]]؛
-### [[لازمه نظام احسن هستی]]؛
-### [[برهان علت غایی]]؛
-### [[برهان مظهر جامع]].
-## مشروعیت شرعی: [[ضرورت شرعی تعیین امام]] ([[وجوب شرعی تعیین امام]])؛
-==[[ضرورت عقلی]] [[امامت]]==
-بعد از [[بیان]] [[شئون]] و مسؤولیت‌های [[امام]] که عبارت بود از: [[تعلیم]] و [[تبیین]]، حراست از [[دین]]، [[تصدی]] [[حکومت]] و [[تولی]] [[امور اجتماعی]] و [[هدایت]] [[امت اسلامی]]، نوبت به بحث از دلائل [[لزوم]] و [[ضرورت امامت]] و [[جانشینی]] برای [[نبی گرامی]] [[اسلام]]{{صل}} می‌‌رسد. در این جا بحث را با [[ادله عقلی]] بر [[ضرورت]] و [[لزوم]] [[امامت]] آغاز می‌‌کنیم.
-[[متکلمان اسلامی]] نسبت به [[لزوم]] [[امامت]] [[اتفاق نظر]] دارند هر چند در شیوه [[استدلال]] بر این [[ضرورت]] و نحوه [[وجوب]] با هم متفاوتند. یعنی [[اشاعره]] با توجه به [[انکار]] [[حسن و قبح عقلی]]، [[ضرورت امامت]] را یک [[حکم]] شرعی می‌‌دانند و مخاطب این [[وجوب]] را [[مکلفان]] می‌‌دانند و می‌‌گویند: {{عربی| نصب الامام واجب علینا شرعا}}<ref>ر.ک: شرح المواقف ج۸، ص ۳۴۸ و شرح المقاصد ج۵، ص ۲۳۵.</ref>. متعزله نیز همانند [[اشاعره]] [[نصب امام]] را بر [[مردم]] [[واجب]] دانسته اما [[وجوب]] را به [[عقل]] مستند می‌‌کنند<ref>ر.ک: شرح اصول خمسه، ص ۵۰۸ و المغنی فی أبواب التوحید و العدل ج۲۰ (امامت۱، ص۱۶ الکلام فیما یتعلق بوجوب الإمامة و وجه وجوبها).</ref>.
-[[امامیه]] [[نصب امام]] را بر [[خداوند]] [[واجب]] می‌‌دانند و بر پایه [[حسن و قبح عقلی]] [[ضرورت]] [[نصب امام]] را [[عقلی]] می‌‌دانند و می‌‌گویند: {{عربی| نصب الامام واجب علی الله عقلا}}<ref>ر.ک: کشف المراد، ص ۱۸۱ و امامت پژوهی (بررسی دیدگاه‌های امامیه، معتزله و اشاعره)، ص ۱۲۵.</ref>.
-بنابراین [[قدر]] مشترک هریک از ادله‌ای که برای [[لزوم]] [[نصب امام]] به وسیله [[مردم]] یا [[نصب امام]] از سوی [[خداوند]] اقامه شده است، اثبات [[ضرورت وجود امام]] است. اما این که [[امام]] را [[مردم]] [[انتخاب]] کنند یا منصبی [[الهی]] است و احتیاج به [[نصب]] و [[نص]] دارد از مسائل اختلافی است که نیازبه تحلیل و بررسی دارد<ref>درباره مهم‌ترین موارد اختلاف طی درس‌های آینده تحت عنوان نصب الهی درباب ویژگی‌های امام و راه‌های شناخت و تعیین امام به تفضیل سخن خواهیم گفت.</ref><ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۵۹-۶۳</ref>.
-==دلائل [[ضرورت]] [[امام]]==
-برای اثبات [[عقلی]] [[ضرورت امامت]] و [[جانشینی رسول خدا]]{{صل}} به وجوهی می‌‌توان استناد کرد<ref>ر.ک: شرح مواقف، ج ۸، ص ۴۳۵ و پیام قرآن، ج ۱۰، ص ۱۷ و امامت در بینش اسلامی، ص ۵۶.</ref> از جمله:
-===استمرار [[شئون پیامبر]]{{صل}}===
-[[شئون]] و مسوولیت‌های [[پیامبر]] به غیر از دریافت و تلقی [[وحی]]- که عبارتند از [[تعلیم]] و تببین [[معارف]] و [[احکام]] و [[تربیت]] و [[تزکیه]] و [[زعامت]] و [[تصدی]] [[امور اجتماعی]] و [[هدایت]] [[امت اسلامی]]- همگی از اموری است که پس از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} ادامه دارد و تمام شدنی نیست. با توجه به [[خاتمیت]] [[پیامبر اسلام]]{{صل}} و نبود [[پیامبری]] برای [[هدایت]] [[انسان]] و عهده دار شدن [[شئون]] مربوط، تنها راه استمرار این حرکت، [[نظام امامت]] و [[جانشینی]] برای [[پیامبر اکرم]]{{صل}} است. بنابراین لازم است منصبی به عنوان [[جانشینی]] آن [[حضرت]] برای استمرار انجام [[وظائف]] باشد و نبود ساز و کاری برای استمرار [[شئون پیامبر]] اکرم{{صل}} از مصادیق روشن [[نقض غرض]] و خلاف [[حکمت]] محسوب می‌‌شود<ref>استمرار هر یک از شئون پیامبر در امر رسالت به صورت جداگانه می‌‌تواند مبنای استدلال بر ضرورت امامت باشد.</ref>.
-===[[وجوب]] مقدمی===
-یکی از وجوه [[استدلال]] بر [[ضرورت]] [[امام]] اثبات [[ضرورت]] [[وجوب]] از بابمقدمه [[واجب]] است. به این [[بیان]] که [[خداوند]] ما را [[مکلف]] به واجباتی مانند [[جهاد]] و [[اجرای حدود]] و [[قصاص]] و عبادت‌های جمعی مانند [[نماز جمعه]] و [[عید]] کرده است و تحقق این امور بدون وجود زعیم و [[پیشوایی]] [[با کفایت]] و [[شایسته]] ممکن نیست<ref>ر.ک: شرح المواقف، ج ۸، ص ۳۴۶.</ref>.
-[[علامه حلی]] در کتاب الفین برای اثبات [[وجوب امامت]] وبه [[وجوب]] مقدمی نیز استناد کرده است به این [[بیان]] که در [[جامعه اسلامی]] امور مهمی متوقف بر [[وجود امام]] است مانند ایجاد هماهنگی در [[جنگ]] و [[جهاد]]، [[اجرای حدود]]، [[تصدی]] امر [[قضاوت]] و [[عبادات]] [[اجتماعی]] مثل نمازعید و [[جمعه]] و ایجاد [[نظم اجتماعی]]. از سوی دیگر می‌‌دانیم مسلما [[شارع]] [[راضی]] به تعطیل این امور نیست و همه آنها متوقف بر [[وجود امام]] است. بنابراین [[وجود امام]] برای [[جامعه اسلامی]] لازم ضروری است<ref>الألفین، ص ۱۷ و ۳۴۶.</ref>
-===جلب [[مصلحت]] و دفع ضرر===
-[[دلیل]] دیگری که [[ضرورت وجود امام]] را ثابت می‌‌کند جلب [[مصلحت]] و دفع ضرر است زیرا اگر [[مردم]] [[امام]] و [[پیشوایی]] [[مقتدر]] و دارای نفوذ کلمه نداشته باشند در [[زندگی]] روزمره دچار اختلال و [[هرج و مرج]] می‌‌شوند و هیچ ضرری مهم‌تر از [[هرج]] ومرج ناشی از بی نظمی [[اجتماعی]] نیست بنابراین هیچ مصلحتی بالاتر و با اهمیت‌تر از [[نصب امام]] نیست<ref>ر.ک: تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، ص ۴۰۶ و شرح قوشجی بر تجرید الاعتقاد، ص ۳۶۵.</ref><ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۵۹-۶۳</ref>.
-==[[شبهات]] [[مخالفان]] [[ضرورت]] [[امام]]==
-بعد از [[بیان]] وجوه [[عقلی]] برای اثبات [[ضرورت]] [[امام]] و [[جانشین]] برای [[رسول خدا]]{{صل}}، نوبت به بررسی [[شبهات]] [[مخالفان]] [[ضرورت امامت]] می‌‌رسد در اینجا به مواردی اشاره می‌‌کنیم:
-#'''ایجاد [[نظم]] بدون [[وجود امام]]''': کارکردهای [[امام]] به وسیله خود [[مردم]] قابل تحقق است یعنی [[مردم]] با آن مقدار از آگاهی‌هایی که از [[دین]] دارند و نیز اصول [[مسلم]] و پذیرفته شده عقلایی می‌‌توانند برای خود یک [[زندگی]] [[دینی]] و عرفی را تحقق بخشند بدون [[نیاز به امام]] و [[خلیفه]] به عنوان زعیم و [[رهبر دینی]]. مانند مردمی که خارج از [[تبعیت]] [[حکومت]] مرکزی به صورت قبیله‌ای [[زندگی]] منظم و منسجمی را دارند. '''پاسخ''': با آنچه در [[شئون امامت]] در مباحث دیگر گفته شد معلوم می‌‌گردد که واگذاری [[شئون]] و مسوولیت‌های [[امام]]- که تنها یکی از آنها ایجاد [[نظم]] است- به افراد [[جامعه]] چیزی غیر از تشتت و [[هرج و مرج]] در پی نخواهد داشت. و در صورت توافق بر فردی به عنوان زعیم و [[رهبر]] در برخی از طوایف و قبائل، در [[مقام عمل]] مطابقت [[کارها]] با [[احکام شرع]] نادیده گرفته می‌‌شود. علاوه بر این که تجربه نشان داده است زمانی که [[حکومت]] مرکزی از [[اقتدار]] لازم برخوردار نباشد [[نظم]] و انظباط گفته شده نیز به کلی از بین خواهد رفت<ref>ر.ک: شرح مواقف، ج۸، ص ۳۴۷.</ref>.
-#'''عدم دسترسی [[مردم]] به [[امام]]''': دسترسی عموم [[مردم]] به [[پیشوای امت]] [[اسلامی]] مقدور نیست بنابراین [[نصب]] امامی که وقت [[نیاز]] نمی‌توان به او مراجعه کرد نمی‌تواند مصداق کار [[واجب]] و ضروری تلقی شود. '''پاسخ''': روش عقلا و اداره کارهای مربوط به [[شئون]] [[زندگی]] عادی دخالت مستقیم مدیران در تمام [[کارها]] نیست بلکه هر مدیر با برنامه ریزی و [[نظارت]] بر [[اجرا]] و به‌کارگیری افراد [[شایسته]] در امر [[اجرا]] و [[نظارت]] [[اقدام]] می‌‌کند و زعیم [[امت اسلامی]] نیز این گونه است یعنی [[امامت]] متوقف بر دخالت مستقیم و بدون واسطه نیست<ref>شرح مواقف، ج۸، ص ۳۴۷.</ref>.
-#'''عدم تحقق شرائط [[امامت]]''': [[امامت]] و [[زعامت]] [[امت اسلامی]] به عنوان [[خلافت]] و [[جانشینی]] از [[رسول خدا]]{{صل}} دارای شرائط و خصوصیاتی است که در بیشتر زمان‌ها فرد واجد همه آن شرائط، یافت نمی‌شود در نتیجه [[وجوب نصب امام]] از مصادیق {{عربی| تکلیف بما لا یطاق}} محسوب می‌‌گردد. '''پاسخ''': هر تکلیفی عقلاً مشروط به [[قدرت]] است و هر مقدار از شرائط که احراز نشود نسبت به آن، [[تکلیف]] از عهده برداشته می‌‌شود<ref>شرح مواقف، ج۸، ص ۳۴۷.</ref>. علاوه بر اینکه اشکال بر گروهی وارد است که [[نصب امام]] را [[واجب شرعی]] بر [[امت]] می‌‌دانند. اما بنابر اینکه [[نصب امام]] [[فعل خداوند]] باشد این اشکال از اساس ساقط است.
-#'''[[امامت]] و [[خاتمیت]]'''
-در بحث [[خاتمیت]] رشد و [[بلوغ]] [[فکری]] [[مردم]] [[حکمت]] بی نیازی از [[شریعت]] [[جدید]] شمرده شده است. حال ممکن است این سوال مطرح شود که [[بلوغ]] [[فکری]] می‌‌تواند سبب بی نیازی از [[امام]] و [[خلیفه]] باشد یعنی [[مؤمنان]] خود می‌‌توانند نیازهای [[دینی]] فردی و [[اجتماعی]] را از [[قرآن]] و [[سنت پیامبر]]{{صل}} برطرف کنند و دیگر چه احتیاجی به [[امام]] و [[جانشین رسول خدا]]{{صل}} است؟ '''پاسخ''': این سوال ناشی از خلط بین [[ختم نبوت]] و ختم [[دیانت]] است. توضیح مطلب این که [[ختم نبوت]] به معنای پایان یافتن شأنی است از [[شئون پیامبر]] یعنی [[دریافت وحی]] و [[شریعت]] برای [[ابلاغ]] به [[مردم]]. اما به اتفاق [[امت اسلامی]] [[رسول خدا]]{{صل}} [[شئون]] دیگری غیر از [[دریافت وحی]] داشتند مانند: [[تبیین]] و توضیح [[معارف]] و [[احکام]] به [[دلیل]] [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ}}<ref>«و بر تو قرآن را فرو فرستادیم تا برای مردم آنچه را که به سوی آنان فرو فرستاده‌اند روشن گردانی و باشد که بیندیشند» سوره نحل، آیه ۴۴.</ref>. و [[تولی]] امور و [[مدیریت]] و [[هدایت]] [[امت]] به [[دلیل]] [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ}}<ref>«پیامبر بر مؤمنان از خودشان سزاوارتر است» سوره احزاب، آیه ۶.</ref>.
-این [[کارها]] و مسؤولیت‌ها مستمر است و تعطیل پذیر و قابل اهمال نیست و از سوی دیگر برای رهایی از [[هرج و مرج]] و [[انحراف]] از [[موازین]] و مقررات دینی، متصدی معین و واجد خصوصیات و شرائطی را لازم دارد که از او به [[امام]] [[امت اسلامی]] تعبیر می‌‌شود.
-با این [[بیان]] معلوم شد که [[امامت]] نه تنها با [[خاتمیت]] تناقی ندارد بلکه مکمل معنای [[خاتمیت]] است. یعنی با [[وجود امام]] و [[جانشین رسول خدا]]{{صل}} و انجام دادن وظائفی که بر عهده آن [[حضرت]]{{صل}} در امر [[هدایت]] [[امت]] بود [[ختم رسالت]] معنای درست و معقولی می‌‌یابد.
-[[بلوغ]] [[فکری]] [[مردم]] در دوران [[رسالت پیامبر]] [[اسلام]]{{صل}} نیز به این معناست که بعد از [[رسول خدا]]{{صل}} دیگر نیازی به [[پیامبر]] و [[شریعت]] دیگری ندارند و همان [[دین]] و [[شریعت]] برای [[هدایت]] و [[سعادت]] آنان [[کافی]] است اما این مطلب [[نیاز]] به [[جانشین رسول خدا]] در اجرای [[دستورات]] [[دین اسلام]] را نفی نمی‌کند. بلکه همان گونه که گفته شد [[امامت]] مکمل [[ختم رسالت]] است و [[امت]] به این استعداد و [[قوت]] رسیده‌اند که در زمان بعد از [[رسول خدا]]{{صل}} بتوانند برای رسیدن به [[سعادت]] و کمال از [[وجود امام]] بهره ببرند<ref>ر.ک: خاتمیت، ص ۵۳ و پاسخ به شبهات کلامی دفتر چهارم امامت، ص ۱۴۳.</ref><ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]] ص ۵۹-۶۳</ref>.
-==جستارهای وابسته==
-* [[ضرورت امامت]]
-* [[ضرورت نقلی امامت]]
-==منابع==
-* [[پرونده:1368914.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ ج۱ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵''']]
-==[[:رده:آثار امامت|منبع‌شناسی جامع امامت]]==
-{{پرسش‌های وابسته}}
-{{ستون-شروع|3}}
-* [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های امامت|کتاب‌شناسی امامت]]؛
-* [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های امامت|مقاله‌شناسی امامت]]؛
-* [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های امامت|پایان‌نامه‌شناسی امامت]].
-{{پایان}}
-{{پایان}}
-==پانویس==
-{{یادآوری پانویس}}
-{{پانویس2}}
-{{امامت شناسی}}
-[[رده:مدخل]]
-[[رده:ضرورت عقلی امامت]]