|
|
| (۶۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{امامت}}
| | #تغییر_مسیر [[اثبات ضرورت امامت]] |
| [[پرونده:1379913.jpg|300px|بندانگشتی|]]
| |
| <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث '''[[امامت]]''' است. "'''ضرورت امامت'''" از چند منظر متفاوت، بررسی میشود:</div>
| |
| <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[ضرورت امامت در قرآن]] - [[ضرورت امامت در حدیث]] - [[ضرورت امامت در کلام اسلامی]] - [[ضرورت امامت در نهج البلاغه]] - [[ضرورت امامت در معارف و سیره رضوی]] - [[ضرورت امامت در معارف دعا و زیارات]]</div>
| |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;">
| |
| | |
| '''ضرورت امامت''' به معنای واجب بودن [[نظام امامت]] برای جامعه و نصب [[امام]] از طرف [[خداوند]] است و [[امامت]] در اصطلاح متکلمین به معنای [[ریاست]] عمومی در [[دین]] و دنیاست که [[وجوب]] آن مورد [[اجماع]] [[مسلمانان]] است، اما اینکه [[وجوب امامت]] وجوبی [[عقلی]] است یا [[نقلی]]، بر [[خداوند]] [[واجب]] است یا بر [[مردم]]، در بین متکلمین [[مسلمان]]، دیدگاههای مختلفی وجود دارد. [[امامیه]]، ضرورت امامت را ضرورتی عقلی دانسته و وجوب آن را به مقتضای [[حکمت الهی]]، واجب علی الله میداند.
| |
| | |
| ==معناشناسی==
| |
| ===معنای لغوی===
| |
| [[ضرورت]] در لغت به معنای نیاز، [[لزوم]] و انفکاک ناپذیری است<ref>طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، ج۳ ص۳۷۳؛ حسینی زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، ج ۷ ص۱۲۴؛ مدنی شیرازی، علی خان بن أحمد، الطراز الأول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، ج۸ ص۲۹۰.</ref>. امامت نیز در لغت به معنای [[رهبری]] [[مسلمین]] یا [[رهبری عمومی]] بر [[مردم]] است<ref>ر.ک: جمعی از نویسندگان، معجم الوسیط، ج۱، ص۲۷؛ شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۱۹.</ref>؛ به همین جهت در بیان معنای لغوی امام گفته‌اند: امام هر کسی یا چیزی است که در [[کارها]] به او [[اقتدا]] میشود<ref>ابن فارس، احمد، معجم المقاییس فی اللغة، ص۴۸ و ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج۱، ص۱۵۷.</ref>.
| |
| ترجمه فارسی امامت هم، [[پیشوایی]] و رهبری است<ref>فرهنگ جدید عربی فارسی، ص۱۰؛ فرهنگ عمید یک جلدی ص۱۸.</ref>.
| |
| | |
| ===معنای اصطلاحی===
| |
| معنای اصطلاحی واژه [[امام]] و [[امامت]] بسیار به هم نزدیک است. برخی [[متکلمان]] در بیان معنای اصطلاحی امام گفته‌اند: {{عربی|"الامام الذی له الرئاسة العامة فی الدین و الدنیا"}}؛ امام کسی است که دارای [[ریاست]] و [[رهبری عمومی]] [[دین]] و دنیاست<ref>ابن میثم البحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، ص۱۷۴؛ التعریفات، ص۲۸.</ref> و برخی شبیه همین تعریف را برای واژه امامت آورده و گفته‌اند: "امامت، به معنای ریاست عمومی در امور [[دین]] و دنیاست برای فردی به [[نیابت از رسول خدا]]"<ref>{{عربی|الإمامة رئاسة عامة فی‌أمور الدنیا والدین}}؛ امامت ریاست عام و فراگیر در امور دینی و دنیایی است. الشریف المرتضی، علی بن الحسین، الشافی فی الامامة، ج۱، ص۵؛ علامه حلی، الباب الحادی عشر، ص۱۰. ابن میثم البحرانی، قواعد المرام فی علم الکلام، ص۱۷۴.</ref>. چنین شخصی را [[خداوند]] [[تعیین]] میکند<ref>شیخ صدوق، علی بن محمد، الهدایة فی الأصول و الفروع، ص۲۶.</ref>. پس جایگاهش، جایگاهی [[الهی]] است<ref>طبری، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامة، ص۱۸.</ref>.
| |
| | |
| با توجه به آنچه گفته شد روشن می شود که مراد از ضرورت امامت، [[لزوم وجود امام]] یا [[وجوب وجود امام]] است به گونه‌ا‌ی که معنای وجود و [[وجوب]] از امامت انفکاک ناپذیر باشد. و هیچ زمانی [[جامعه]] خالی از امام نباشد.
| |
| | |
| ==تاریخچه==
| |
| غیر از [[امامیه]] برخی دیگر از [[مذاهب اسلامی]] هم قائل به ضرورت امامت هستند:
| |
| #'''[[زیدیه]]''' معتقدند امامت [[استمرار نبوت]] است و به همان دلیلی که [[نبوت]] لازم شمرده شده، امامت نیز ضرورت یافته است<ref>ابن قاسم، محمد بن حسن، سبیل الرشاد الی معرفت رب الارباب، ص۸.</ref> و این می‌تواند به معنای قائل شدنِ جایگاه الهی برای امامت باشد. جایگاهی که زیدیه در خصوص سه امام نخست قطعاً بدان قائل‌اند، یعنی آنان سه امام نخست را [[منصوص]]، [[معصوم]] و دارای [[مقام]] الهی می‌‌دانند<ref>جمعی از نویسندگان، معارف کلامی شیعه کلیات امامت، ص۱۹۵.</ref>.
| |
| #'''[[اسماعیلیه]]''' معتقدند [[امامت]] [[امام]] بدون تصریح و [[نص]] [[خداوند متعال]] یا [[رسول]] یا امام منتخب توسط رسول{{صل}}، امکان پذیر نیست<ref>سجستانی، ابویعقوب، کتاب الافتخار، ص۶۶ و۶۷.</ref> و [[سلسله]] امامت یکی پس از دیگری با [[دستور]] صریح [[تعیین]] شده است، بنابراین امام باید به [[دستور خداوند]] و به نص رسول{{صل}} باشد<ref>جمعی از نویسندگان، معارف کلامی شیعه کلیات امامت، ص۲۱۹.</ref>.<ref>ولید، علی بن محمد، تاج العقائد و معدن الفوائد، ص۶۱ به بعد.</ref>
| |
| #'''[[معتزله]]''' غالبا امامت را [[واجب]] می‌‌دانند، برخی از معتزله [[وجوب امامت]] را [[عقلی]] و برخی دیگر [[وجوب]] آن را [[نقلی]] دانسته‌اند. معتزله می‌‌گویند با [[حکم عقل]] باید امام کسی باشد که با عامل کنترل [[جامعه]] یعنی [[قوانین]] جزایی در جامعه تحقق ببخشد تا [[مردم]] سراغ [[دوست]] رفته و سراغ [[دشمن]] نروند. ضمناً [[عقول]] مردم علاوه بر عدم [[قدرت]] [[درک]] مسأله [[دنیوی]]، در [[شناخت]] [[مصالح]] [[اخروی]] هم ناتوانند، پس مردم به امامانی نیازمندند که تمام [[مصالح دنیوی و اخروی]] آنها را بشناسند. لازمه وجود چنین امامی این است که امام [[ولایت تشریعی]] هم داشته باشد و این مطلب با امامت به معنای [[اهل سنت]] [[سازگاری]] ندارد<ref>ر.ک: خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی، ج۲، ص۴۳۲ ـ ۴۳۳.</ref>.
| |
| #'''[[خوارج]]''' معتقدند نیازی به امام نیست و بر مردم لازم است بین خود، [[کتاب خدا]] را [[تعلیم]] دهند<ref>جمعی از نویسندگان، معارف کلامی شیعه کلیات امامت، ص۲۲۵.</ref>. تنها [[فرقه]] ای که امروز از فرقه‌های خوارج باقی مانده، [[فرقه اباضیه]] است و آنان هم به وجوب امامت [[اعتقاد]] دارند<ref>اشعری، ابو الحسین علی بن اسماعیل، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین، ص۱۲۵.</ref>.
| |
| #'''[[اشاعره]] و [[اهل حدیث]]''' معتقدند [[رهبری]] در جامعه، همیشه [[ضرورت]] داشته و این وجوب هم [[وجوب شرعی]] است، یعنی به [[حکم]] [[شارع]] در هر عصری بر مردم واجب است رهبری را [[انتخاب]] نموده و به فرمان‌های او گردن نهند<ref>ر.ک: محمدی، علی، شرح کشف المراد، ص۴۰۴.</ref>.
| |
| | |
| ==[[ادله ضرورت امامت]]==
| |
| ===[[ادله عقلی]]===
| |
| در [[اثبات امور اعتقادی]]، [[عقل]] دارای جایگاه ویژه‌ای است. مسأله ضرورت امامت از این قاعده مستثنی نبوده و [[ضرورت]] آن امری [[عقلی]] است<ref>امامیه نصب امام را برای خداوند واجب می‌‌دانند و می‌‌گویند: نصب الامام واجب علی الله عقلا؛ کشف المراد، ص۱۸۱ و [[عبدالکریم رضایی|رضایی، عبدالکریم]]، امامت پژوهی (بررسی دیدگاههای امامیه، معتزله و اشاعره)، ص۱۲۵.</ref>. [[عقل]] به ضرورت امامت، به معنای [[لزوم]] و [[وجوب وجود امام]] [[حکم]] میکند، به این معنا که [[بشر]] همیشه نیازمند [[امام]] و [[رهبر]] است؛ لذا بر [[خداوند]] [[واجب]] است شخصی را به عنوان امام و رهبر [[تعیین]] کند و این همان [[ضرورت عقلی]] است. [[متکلمان اسلامی]] نسبت به ضرورت امامت [[اتفاق نظر]] دارند اما در شیوه [[استدلال]] بر این ضرورت و نحوه [[وجوب]] آن اختلافاتی وجود دارد. گروهی با تکیه بر [[ادله عقلی]]، ضرورت امامت را [[اثبات]] می‌‌کنند که در ادامه بیان میشود:
| |
| # '''[[قاعده لطف]]''': اصلی ترین و مهمترین دلیلی که در متون کهن [[کلامی]] [[شیعه]] آمده و عموم [[متکلمین شیعی]] بدان استناد کرده‌اند قاعده لطف است<ref>جمعی از نویسندگان، معارف کلامی شیعه کلیات امامت، ص۱۲۷.</ref>. قاعده لطف، به معنای لزوم انجام کاری از سوی خداوند است که نتیجه آن، نزدیک شدن [[انسان‌ها]] به [[اطاعت]] و یا دور شدن آنها از [[گناه]] باشد که انجام آن بر خداوند لازم است. در تعریف قاعده لطف آمده است: "[[لطف]] آن است که به سبب آن، [[مکلف]] به [[طاعت]] نزدیک و از [[معصیت]] دوری کند"<ref>{{عربی|اللطف ما یقرب المکف معه من الطاعه و یبعد عن المعصیه}}؛ شیخ المفید، النکت الإعتقادیة، ص۳۵.</ref>. این قاعده، یکی از [[قواعد]] مهم کلامی است که [[متکلمان]] [[عدلیه]] بسیاری از مسائل کلامی را بر اساس آن تبیین کرده‌اند. از دیدگاه آنان، [[امامت]] از مصادیق این قاعده کلامی است تا جایی که مهمترین [[دلیل عقلی]] بر [[وجوب امامت]]، مبتنی بر [[قاعدۀ لطف]] است<ref>ربانی گلپایگانی، علی، قاعده لطف و وجوب امامت، نشریه انتظار موعود پاییز ۱۳۸۱، شماره ۵؛ ص۱۱۱.</ref> و با استناد به این قاعده، [[نصب امام]] را بر خداوند لازم می‌‌دانند و چنین استدلال می‌‌کنند: [[نصب امام]]، [[لطف]] است و لطف بر [[خداوند]] [[واجب]] است؛ پس [[نصب امام]]، بر خداوند واجب است<ref>ر.ک: ربانی گلپایگانی، علی، قاعده لطف و وجوب امامت، نشریه انتظار موعود پاییز ۱۳۸۱، شماره ۵، ص۱۱۴.</ref>.
| |
| # '''[[یقین]] به فراغ [[ذمه]]''': هر مکلفی که تکالیفی بر عهده او نهاده شده، باید این [[تکالیف]] را انجام دهد و یقین حاصل کند که هر آنچه را بر او واجب یا [[حرام]] بوده رعایت کرده است، یعنی [[اعتقاد]] به فراغ ذمه‌اش پیدا کند. از سوی دیگر همه تکالیفی که بر عهده ما هست، به صورت [[یقینی]] مشخص نیست، پس باید سراغ کسی برویم که او برای ما تکالیف را روشن کند و این شخص همان [[امام]] است<ref>مظفر، محمد رضا، عقائد الإمامیة، ص۶۵؛ سید محسن خرازی، بدایة المعارف الإلهیة فی شرح عقائد الإمامیة، ج۲، ص۵.</ref>.<ref>جمعی از نویسندگان، معارف کلامی شیعه کلیات امامت، ص۱۳۷.</ref>
| |
| # '''نیاز [[شرع]] به [[مفسر]]''': از دیگر [[دلایل]] [[اثبات]] [[ضرورت عقلی]] [[امامت]]، [[برهان]] [[لزوم]] مفسر و مبین برای [[احکام]] و [[معارف اسلامی]] است که بر چهار مقدمه [[استوار]] است:
| |
| ## [[نبی اکرم]]{{صل}}، [[خاتم پیامبران]] است و احکام ایشان، برای همیشه باقی خواهد ماند.
| |
| ## [[قرآن کریم]]، [[معجزه]] جاویدان نبی اکرم{{صل}} است و برای همیشه، پرتو افشان رهپویان طریق [[سعادت]] و کمال خواهد بود.
| |
| ## [[آیات قرآن کریم]]، نیازمند تبیین و توضیح است و یکی از [[وظایف]] [[رسول اکرم]]{{صل}} نیز همین بود.
| |
| ## بدون تردید، در [[حیات]] رسول اکرم{{صل}} [[تبیین احکام]] و معارف اسلامی و [[تفسیر]] و توضیح [[آیات قرآنی]] به گونه‌ا‌ی که [[مردم]] را در طول [[تاریخ]] و پس از پایان دوره [[رسالت]] از [[هدایت]] هدایت‌گران [[الهی]] بینیاز کند، انجام نشد. [[بهترین]] [[شاهد]] بر این مدعا، پیدایش فرقه‌های متعددی است که علی‌رغم اینکه همه، خود را [[مسلمان]] میپندارند، بین بسیاری از آنها حتی در [[اصول اعتقادی]]، وجوه [[اختلاف]]، بیش از موارد اشتراک است. [[پیامبر اکرم]]{{صل}} نیز از این امر [[آگاه]] بود و میفرمود: «[[امت]] من هفتاد و سه [[فرقه]] خواهد شد»<ref>شهرستانی، عبد الکریم، الملل و النحل، ج۱، ص۳.</ref>. حال، [[براهین]] [[لزوم]] [[نبوت]] که بر اساس [[حکمت الهی]]، اقامه میشد، در اینجا نیز جاری است، با این تفاوت که در آنجا برای [[اثبات]] لزوم نبوت بود، اما در اینجا برای اثبات لزوم مرجعی است که بتواند [[احکام]] و [[دستورات]] نازل شده توسط [[خداوند]] به واسطه [[رسول اکرم]]{{صل}} را برای [[مردم]] تبیین کند و بدین ترتیب راه [[سعادت]] و [[نیک فرجامی]] را برای مردم آشکار سازد؛ زیرا تا وقتی که [[معارف]] آسمانی برای مردم ناشناخته باقی بماند، نمی‌تواند نقش [[روشنگری]] داشته باشد و مورد استفاده آنها قرار گیرد و این با حکمت الهی سازگار نیست<ref>شریف مرتضی، الشافی فی الإمامة، ج۳، ص۱۶۳؛ شیخ طوسی، محمد بن حسن، تلخیص الشافی؛ ج۱، ص۲۷۱.</ref>.<ref>ر.ک: [[عبدالکریم رضایی|رضایی، عبدالکریم]]، امامت پژوهی (بررسی دیدگاههای امامیه، معتزله واشاعره)، ص۱۴۸.</ref> نکتۀ دیگر اینکه، در [[عصر پیامبر خاتم]] {{صل}} با وجود همه فشارها و [[جنگ‌ها]]، [[مشکلات]] عدیده و فقدان [[آمادگی]] و نیاز [[جامعه اسلامی]]، بیان همه [[احکام]] و [[معارف اسلامی]] و [[تفسیر]] تمامی [[آیات]] مقدور نبوده است؛ چگونه ممکن است پس از [[رحلت پیامبر]] {{صل}} مفسری عمیق و [[آگاه]] به رموز و [[اسرار]]، [[ضرورت]] نداشته باشد؟. بنابراین، برای [[حفظ دین]] و تبیین آن، چاره‌ای جز [[وجود امام]] نداریم<ref>بحرانی، ابن میثم، قواعد المرام فی علم الکلام، العتبه الحسینیه المقدسه، کربلای معلی، چاپ اول، ۱۴۳۵ق. ص۴۲۱.</ref>. برخی [[پژوهشگران]] نیز معتقدند، تشریح و شفاف‌سازی [[مبانی دینی]]، [[نظارت]] بر اجرای [[مقررات اسلامی]] و تبیین اصول و [[فروع]] و بیان بی‌کم و کاست آنها، تنها به دست [[امام]] (با تمامی شرایطش) شکل می‌گیرد، تا [[انحراف]] و [[بدعت]] در [[اسلام]] رخ ندهد<ref>[[محمد باقر شریعتی سبزواری|شریعتی سبزواری، محمد باقر]]، [[امامت و رهبری در نگاه عقل و دین (کتاب)|امامت و رهبری در نگاه عقل و دین]]، ص۷۴ ـ ۷۷.</ref>.
| |
| #'''[[لزوم]] [[اجرای حدود]] و [[حفظ نظام اسلامی]]:''' گروهی از متکلمان به لزوم [[اجرای حدود]] و حفظ نظام اسلامی بر وجوب امامت استدلال کرده‌اند، زیرا تحقق این امور که مطلوب [[شارع]] است، بدون [[امام]] امکان پذیر نیست<ref>شرح المقاصد، ج۵، ص۲۳۶؛ شرح المواقف، ج۸، ص۳۴۶؛ غایة المرام فی علم الکلام، ص۳۶۶؛ الألفین، ص۷-۸.</ref>.
| |
| #'''[[وجوب]] دفع ضررهای بزرگ:''' وجوب دفع ضررهای بزرگ از دیگر [[دلایل]] متکلمان بر وجوب امامت است، زیرا [[بدیهی]] است که اگر در [[جامعه]] [[رهبری]] [[دانا]] و توانا وجود داشته باشد زمینه‌های [[رشد]] و [[صلاح]] [[مردم]] فراهم خواهد بود و اگر وجود نداشته باشد، عکس آن رخ خواهد داد و در نتیجه، از نبود [[امام]] زیان بزرگی به [[جامعه]] وارد میشود و دفع چنین زیان‌هایی در [[شریعت]] [[واجب]] است. بنابراین، [[وجود امام]] واجب خواهد بود<ref>تلخیص المحصل، ص۴۰۷.</ref>.<ref>ر.ک: ربانی گلپایگانی، علی، امامت، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۴۰۸.</ref>
| |
| #'''[[ضرورت اجتماعی]] و اجرای [[اسلام]]:''' [[تکامل]] [[نظم]]، [[امنیت]] و اجتماعات بشری، از منظر [[عقلی]] فقط از راه [[رهبری]] با شرایطی خاص محقق میشود و کیان هر [[اجتماعی]] به نوع و نحوه [[حکومت]] حاکمش بستگی دارد<ref>[[محمد باقر شریعتی سبزواری|شریعتی سبزواری، محمد باقر]]، [[امامت و رهبری در نگاه عقل و دین (کتاب)|امامت و رهبری در نگاه عقل و دین]]، ص۲۵.</ref>. تحقق [[اجرای حدود]] و [[دستورات]] [[اسلامی]] و همچنین [[پاسداری از مرزها]]، بدون وجود [[پیشوا]] امکان ندارد و در نتیجه مقدمۀ امری که [[واجب]] است، واجب خواهد بود؛ لذا [[نصب امام]] واجب است<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت در بینش اسلامی (کتاب)|امامت در بینش اسلامی]]، ص۶۱.</ref>.
| |
| #'''نیاز دائمی به [[امام]]:''' ساختمان [[دین]] که به وسیله یک مؤسس بی‌نظیر ساخته شده، پس از وی، [[نیازمند]] نگهدارندۀ بی‌نظیری است تا [[حفاظت]] شود و پس از چندی [[تغییر]] نکرده و به مخروبه‌ای تبدیل نشود و آن امام است که [[قرآن]] [[صامت]] را تبیین میکند<ref>[[محمد باقر شریعتی سبزواری|شریعتی سبزواری، محمد باقر]]، [[امامت و رهبری در نگاه عقل و دین (کتاب)|امامت و رهبری در نگاه عقل و دین]]، ص۶۹.</ref>.
| |
| | |
| ===[[ادله نقلی]]===
| |
| در کنار [[ادله عقلی]]، ادله نقلی اعم از [[آیات]] و [[روایات]] نیز [[وجوب وجود امام]] را بیان کرده است.
| |
| ====[[ادله قرآنی]]====
| |
| [[قرآن کریم]]، صف‌بندی و تخصص هر گروه و دسته را در [[روز قیامت]] به [[امام]] آنان (کتاب، یا شخص) دانسته است: {{متن قرآن|يَوْمَ نَدْعُو كُلَّ أُنَاسٍ بِإِمَامِهِمْ}}<ref>«روزی که هر دسته‌ای را با پیشوایشان فرا می‌خوانیم» سوره اسراء، آیه ۷۱.</ref>. طبق این [[آیه]]، ضروریست هر شخصی در [[دنیا]] امامی داشته باشد تا در [[قیامت]] با او خوانده شود<ref>ر.ک: سعیدیان فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۱، ص۱۶۳ـ۱۷۰.</ref>.
| |
| برخی از آیاتی که ضرورت امامت را می‌‌رسانند عبارت‌اند از:
| |
| # '''[[آیه اولی الامر]]''': از آیاتی که دلالت بر ضرورت امامت میکند آیه اولی الامر است: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}}<ref>«ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.</ref>. خداوند در این آیه، در کنار [[اطاعت]] از خود و [[پیامبر]]، [[اطاعت از اولی الامر]] را [[واجب]] نموده است و [[مؤمنین]] را [[مأمور]] به [[تبعیت]] از [[اولی الامر]] میکند و روشن است که [[وجوب]] [[اطاعت از اولی الامر]]، فرع بر اصل وجود آنهاست<ref>ضرورت امامت در آراء خواجه نصیرالدین طوسی، نشریه پژوهشنامه کلام تطبیقی شیعه، پاییز و زمستان ۱۳۹۸، شماره ۲؛ ص۲۱۷؛ شرح المقاصد، ج۵، ص۲۳۹؛ تلخیص المحصل، ص۴۰۷.</ref>. به بیان دیگر، اولی الامری باید باشد تا [[وجوب اطاعت]] آنها محقق شود و اگر وجوب اطاعت از اولی الامر باشد و در خارج مصداقی برای آن نباشد چنین امری [[لغو]] خواهد بود. به [[اعتقاد]] [[امامیه]]، مصداق اولی الامر، [[امامان دوازده گانه]] هستند؛ [[جابر بن عبد الله انصاری]] می‌گوید: هنگامی که [[آیه]] شریفه {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ}} نازل شد [[خدمت]] [[حضرت رسول]]{{صل}} عرض کردم: ما [[خدا]] و [[رسول]] را شناختیم و اکنون می‌خواهیم بدانیم این [[اولو الامر]] که [[طاعت]] آنان با [[اطاعت خدا]] و رسول قرین شده کدام افراد هستند؟ [[حضرت]] فرمودند: "این افراد خلفای من هستند. ای [[جابر]] اینان [[پیشوایان]] [[مسلمین]] هستند که پس از من خواهند آمد اول آنها [[علی بن ابی طالب]] است، پس از وی [[حسن]] و بعد از او [[حسین]] سپس [[علی بن الحسین]]، و [[محمد بن علی]] که در [[تورات]] به [[باقر]] معروف است و تو او را [[درک]] خواهی کرد و هر گاه وی را [[ملاقات]] نمودی [[سلام]] مرا به او برسان، بعد از او [[جعفر بن محمد]] و [[موسی بن جعفر]] و [[علی بن موسی]] و محمد بن علی و [[علی بن محمد]] و [[حسن بن علی]] [[امام]] هستند. پس از اینها همنام و صاحب [[کنیه]] من که [[حجت]] [[پروردگار]] و نشانه او در [[زمین]] است و نامش [[محمد بن حسن]] است<ref>{{متن حدیث|عن جابر بن یزید الجعفی قال: سمعت جابر بن عبد الله الأنصاری یقول: لما أنزل الله علی نبیه{{صل}} و سلم یا أیها الذین آمنوا أطیعوا الله و أطیعوا الرسول و أولی الأمر منکم فقلت: یا رسول الله عرفنا الله و رسوله، فمن أولو الأمر الذین قرن الله طاعتهم بطاعتک؟ قال: هم خلفائی یا جابر أئمة المسلمین بعدی، أولهم علی بن أبی طالب، ثم الحسن، ثم الحسین، ثم علی بن الحسین، ثم محمد بن علی المعروف فی التوراة بالباقر، و ستدرکه یا جابر، فإذا أدرکته فأقرئه منی السلام، ثم الصادق جعفر بن محمد، ثم موسی بن جعفر، ثم علی بن موسی؛ ثم محمد بن علی، ثم علی بن محمد، ثم الحسن بن علی، ثم سمیی و کنیی حجة الله علی أرضه و بقیته فی عباده ابن الحسن بن علی}}؛ شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج۲ ص۷۴.</ref>.<ref>ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵ ص۱۲۵ـ۱۲۹.</ref>
| |
| # '''[[آیه صادقین]]''': از دیگر آیاتی که دلالت بر [[ضرورت وجود امام]] میکند و برخی از [[اندیشمندان]] [[امامیه]] بدان استناد کرده‌اند<ref>عماد الدین طبری، تحفة الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، ص۱۵۴؛ علامه مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج۲۴ ص۳۵؛ نراقی، ملا مهدی، أنیس الموحدین، الزهراء، ص۱۹۳؛ مکارم شیرازی، ناصر، آیات ولایت در قرآن، ص۱۳۳؛ میلانی، سید علی، تشیید المراجعات و تفنید المکابرات، ج۲، ص۷۹.</ref> آیه صادقین است. [[خداوند متعال]] در این [[آیه]] میفرماید: {{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ}}<ref>«ای مؤمنان! از خداوند پروا کنید و با راستگویان باشید!» سوره توبه، آیه ۱۱۹.</ref>. در این آیه [[خداوند]] [[دستور]] به [[همراهی با صادقین]] می‌‌دهد. همراهی با صادقین، مستلزم [[تبعیت]] و [[پیروی]] از آنان در همه امور است، بنابراین ضروری است در هر زمانی صادقانی وجود داشته باشند تا [[امر خداوند]] به [[همراهی]] با آنان، محقق شود. مراد از راست‌گویانی که [[مؤمنان]] باتقوا باید با آنان [[معیت]] و همراهی داشته باشند نمی‌تواند غیر از [[هادیان الهی]] و [[امامان معصوم]] باشد، یعنی کسانی که در اعلا درجه [[صدق]] و [[راستگویی]] قرار دارند<ref>ر.ک: [[عبدالکریم رضایی|رضایی، عبدالکریم]]، امامت پژوهی (بررسی دیدگاههای امامیه، معتزله واشاعره)، ص۲۵۵.</ref>؛ لذا وقتی از [[امام رضا]]{{ع}} در مورد [[آیه]] سوال شد؛ [[حضرت]] فرمودند "مراد از [[صادقین]] [[امامان]] شما هستند و [[طاعت]] آنان [[گواه]] [[راستی]] و [[صداقت]] آنان است"<ref>{{متن حدیث|محمد بن یحیی عن أحمد بن محمد عن ابن أبی نصر عن أبی الحسن الرضا{{ع}} قال: سألته عن قول الله عز و جل یا أیها الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین قال الصادقون هم الأئمة و الصدیقون بطاعتهم"؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱ ص۲۰۸. روایات دیگری در این باب وارد شده است. از جمله: "عن برید بن معاویة العجلی قال: سألت أبا جعفر{{ع}} عن قول الله عز و جل- اتقوا الله و کونوا مع الصادقین. قال إیانا عنی}}؛ برید بن معاویه عجلی گوید: از امام باقر{{ع}} تفسیر قول خدای عز و جل را پرسیدم: «از خدا بپرهیزید و با صادقان باشید». حضرت فرمودند: مقصود، ما هستیم"؛ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۱ ص۲۰۸.</ref>. | |
| | |
| بنابراین [[ضرورت وجود امام]] و [[پیشوا]] در هر [[زمان]]، از این [[آیه کریمه]] قابل استفاده است و [[دانشمندان]] [[امامیه]] به این آیه برای ضرورت وجود امام [[معصوم]] استناد کرده‌اند<ref>الالفین، ص۹۶؛ ر.ک: [[عبدالکریم رضایی|رضایی، عبدالکریم]]، امامت پژوهی (بررسی دیدگاههای امامیه، معتزله واشاعره)، ص۲۵۳.</ref> و معتقدند [[امام]] معصوم تنها از راه [[نصب الهی]] [[تعیین]] می‌‌گردد. علاوه بر این در سخنان [[دانشمندان اهل سنت]] نظیر [[فخر رازی]] از [[متکلمان]] و [[مفسران]] [[اشاعره]] نیز به دلالت آیه کریمه بر این مطلب به روشنی تصریح شده است<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ج ۱۶، ص۱۶۷.</ref>.<ref>ر.ک: زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ج۵، ص۱۲۵-۱۲۹.</ref>
| |
| | |
| ====[[ادله روایی]]====
| |
| در کنار [[ادله قرآنی]]، ضرورت امامت، را می‌‌توان از برخی [[روایات]] به دست آورد:
| |
| # '''[[حدیث ثقلین]]''': یکی از [[ادله]] رواییِ [[اثبات ضرورت امامت]]، حدیث ثقلین است. [[رسول اکرم]]{{صل}} فرمودند: "من دو شیء گران‌بها در میان شما باقی میگذارم: کتاب [[خدای تعالی]] و عترتم ـ [[اهل]] بیتم ـ پس به آن دو [[تمسک]] کنید تا [[گمراه]] نشوید"<ref>{{متن حدیث|إنی تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتی أهل بیتی فتمسکوا بهما لئلا تضلوا}}؛ شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۲۷۹؛ خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، ص۱۳۷. با کمی اختلاف در الفاظ، در منابع اهل سنت هم آمده است: الموصلی التمیمی، أبو یعلی، مسند أبی یعلی، ج ۲، ص۳۷۶؛ الطبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الکبیر، ج۳، ص۶۵؛ محب الدین أحمد بن عبد الله الطبری، ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ج۱، ص۱۶؛ الصالحی الشامی، محمد بن یوسف، سبل الهدی والرشاد فی سیرة خیر العباد، ج ۱۱، ص۶.</ref>. [[رسول خدا]]{{صل}} شرط عدم [[گمراهی]] را در [[تمسک به قرآن]] و عترتش بیان کرده است؛ لذا با توجه به اطلاق این سخن، [[ضرورت وجود امام]] در هر زمانی لازم خواهد بود. چرا که [[وجوب]] امر به [[تمسک]]، با عدم وجود [[عترت]]، امری [[لغو]] خواهد بود. بنابراین این [[حدیث]] به روشنی بر [[وجوب پیروی]] [[امّت]] از [[ائمّه]] عترت از [[اهل]] بیت{{ع}} در همه [[شئون]] [[دینی]] و [[دنیوی]] دلالت میکند<ref>ر.ک: حسینی میلانی، علی، سلسله پژوهش‌های اعتقادی، دستبردی در حدیث ثقلین، ص۵۲.</ref>. در این [[روایت]] رسول خدا{{صل}} «عترت» را قرین و همدوش [[قرآن کریم]] قرار داده‌اند که از این رهگذر، این حدیث بر دو نکته اساسی دلالت میکند: [[عصمت]] اهل بیت{{ع}} و وجود امامی از اهل بیت{{عم}} در تمام زمانها. به این بیان که آن [[امام]] صلاحیّت برای [[امامت]] و [[خلافت]] و [[جانشینی رسول خدا]]{{صل}} داشته و [[پیشوا]] و [[رهبر]] [[مردم]] باشد که تمامی افراد امّت، بتوانند [[امور دینی]] و امور مورد نیاز خود را از او فرا گیرند و تا [[قرآن]] باقی و موجود است، ناگزیر چنین امامی از [[اهل بیت]]{{ع}} نیز در کنار قرآن خواهد بود<ref>الکوفی، ابو القاسم، الاستغاثة فی بدع الثلاثة، ص۱۴۴؛ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص۶۳؛ الحلبی، أبو الصلاح، تقریب المعارف، ص۱۸۱؛ الطوسی، محمد بن الحسن، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۱، ص۴؛ الحلی، أبی جعفر محمد بن منصور، کتاب السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ج۲، ص۶۷۹.</ref>. بنابراین [[اهل بیت]]{{ع}} و [[قرآن]] تا [[روز قیامت]] از هم جدا نمی‌شوند و این [[ضرورت وجود امام]] در هر زمانی را [[اثبات]] میکند<ref>ر.ک: حسینی میلانی، علی، سلسله پژوهش‌های اعتقادی نگاهی به حدیث ثقلین، ص۴۵.</ref>.
| |
| # '''[[حدیث من مات]]''': [[روایت]] دیگر بر [[وجوب امامت]]، [[حدیث]] معروف به "[[من مات]]" است: {{متن حدیث|مَنْ مَاتَ وَ لَمْ یَعْرِفْ إِمَامَ زَمَانِهِ مَاتَ مِیتَةً جَاهِلِیَّةً}}<ref>خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر، ص۲۹۶؛ شیخ صدوق، علی بن محمد، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲ ص۴۱۰؛ طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الوری بأعلام الهدی، ج۲ ص۴۴۲. لازم به ذکر است این روایت در منابع اهل سنت با الفاظ دیگری نقل شده است: {{متن حدیث|من مات بغیر إمام مات میتة جاهلیة}}؛ کسی که بدون امام از دنیا برود به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است"؛ الشیبانی، أحمد بن حنبل، مسند أحمد بن حنبل، ج۴، ص۹۶ و {{متن حدیث|من مات و لیس فی عنقه بیعة مات میتة جاهلیة}}، کسی که بمیرد و بر گردن او بیعتی نباشد به مرگ جاهلیت از دنیا رفته است"؛ القشیری النیسابوری، مسلم بن الحجاج أبو الحسین، صحیح مسلم، ج۳، ص۱۴۷۸.</ref>. براساس این روایت هر کس بدون [[شناخت امام زمان]] خود از [[دنیا]] برود، به [[مرگ جاهلیت]] مرده است. این دسته از [[روایات]] بر [[ضرورت]] [[شرعی]] [[وجود امام]] و [[شناخت]] و [[معرفت]] و [[اطاعت]] او دلالت دارند که با الفاظ مختلف و معنای [[متحد]]، از [[طرق شیعه]] و [[سنی]] روایت شده است. [[معرفت امام]]، به [[حکم]] حدیث فوق، شرعا [[واجب]] است و از آنجا که معرفت، فرع بر حصول و [[تعیین]] است، باید گفت تعیین و [[انتخاب]]، شرعا بر [[مردم]] واجب است. عبارت {{متن حدیث|مِیتَةً جَاهِلِیَّةً}} دلالت بر این دارد که معرفت امام و اطاعت و [[تبعیت]] از او در [[شرع اسلام]] آنچنان اهمیت دارد که عدم آن به معنای عدم [[پایبندی]] به [[شریعت]] تلقی شده و بازگشت به دوران [[جاهلی]] و [[حیات]] [[جاهلیت]] به شمار آمده است<ref>ر.ک: اراکی، محسن، فقه نظام سیاسی اسلام؛ ج۲، ص۵۵ـ۸۱.</ref>. [[روایت]]، دلالت میکند که هیچ زمانی از [[وجود امام]] خالی نیست و [[معرفت امام]] بر [[مردم]] [[واجب]] است، در نتیجه مقدمه آن یعنی وجود امام واجب خواهد بود<ref>تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، ج ۵، ص۲۳۹. طوسی، خواجه نصیر الدین، تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، ص۴۰۷.</ref>.<ref>طوسی، خواجه نصیرالدین، ضرورت امامت در آراء، نشریه پژوهشنامه کلام تطبیقی شیعه، پاییز و زمستان ۱۳۹۸، شماره ۲، ص۲۱۹.</ref>
| |
| #'''[[حدیث]] {{متن حدیث|لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَمِیرٍ}}:''' [[امام علی]] {{ع}} میفرماید: "برای [[مردم]] حاکمی لازم است چه [[نیکوکار]] و چه [[بدکار]]"<ref>{{متن حدیث|إِنَّهُ لَا بُدَّ لِلنَّاسِ مِنْ أَمِیرٍ بَرٍّ أَوْ فَاجِر}}؛ شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح)، ص۸۳.</ref>. [[روایت]] درصدد بیان [[ضرورت وجود امام در جامعه]] بوده و [[وجود امام]] را [[زمینه‌ساز]] ادامه بقای [[جامعه]] میداند و از منظر عقلای [[عالم]] و [[ادیان]] و مکاتب [[جهان]]، وجود امام و [[رهبر]] [[آگاه]]، [[متعهد]]، [[مدیر و مدبر]] در هر جامعه‌ای [[ضرورت]] دارد<ref>[[محمد باقر شریعتی سبزواری|شریعتی سبزواری، محمد باقر]]، [[امامت و رهبری در نگاه عقل و دین (کتاب)|امامت و رهبری در نگاه عقل و دین]]، ص۲۶ و ۲۷.</ref>.
| |
| #'''وجود اوصیای [[دوازده‌گانه]] در ادیان:''' [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در روایتی که [[شیعه]] و [[سنی]] [[نقل]] کرده‌اند، فرموده است: "تمامی سنت‌های ادیان دیگر در [[اسلام]] موجود است و از جمله آنها [[دوازده وصی]] است"<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، ج۴، ص۲۰۴؛ سیوطی، الجامع الصغیر، ج۲، ص۴۴۴.</ref>؛ با توجه به اینکه تردیدی در وجود وصایای دوازده‌گانه [[پیامبران اولوالعزم]] نیست و در [[قرآن]] و [[سنت]] به آنها تصریح شده است؛ همین موضوع دلیلی بر وجود امام و [[دوازده امام]]، در قرآن و سنت است<ref>محمد باقر شریعتی سبزواری|شریعتی سبزواری، محمد باقر، امامت و رهبری در نگاه عقل و دین (کتاب)|امامت و رهبری در نگاه عقل و دین، ص۲۳۹ـ ۲۴۱.</ref>.
| |
| | |
| ===[[سیره]] [[مسلمانان]]===
| |
| عده‌ای از [[متکلمان]]، سیره مسلمانان را نیز دلیل [[وجوب امامت]] شمرده‌اند، زیرا از این سیره روشن میشود آنان وجوب امامت را امری مسلّم و تردیدناپذیر تلقی کرده‌اند. اختلاف آنان مربوط به [[مصداق امامت]] بوده است، نه اصل [[امامت]]<ref>شرح المواقف، ج۸، ص۳۴۶؛ شرح العقاید النسفیه، ص۱۱۰؛ نهایة الاقدام، ص۴۷۹؛ غایة المرام، ص۳۶۴.</ref>.<ref>ر.ک: ربانی گلپایگانی، علی، امامت، دانشنامه کلام اسلامی، ج۱، ص۴۰۸.</ref>
| |
| | |
| ==پرسش‌های مستقیم==
| |
| {{پرسش‌های وابسته}}
| |
| # [[دلایل اثبات امامت چیست؟ (پرسش)]]
| |
| ## [[دلایل عقلی اثبات امامت چیست؟ (پرسش)]]
| |
| ## [[ضرورت نقلی اثبات امامت چیست؟ (پرسش)]]
| |
| {{پایان پرسش‌های وابسته}}
| |
| | |
| ==پرسش‌های وابسته==
| |
| {{پرسش‌های وابسته}}
| |
| * [[آیا غیبت امام با فلسفه ضرورت امامت ناسازگار است؟ (پرسش)]]
| |
| * [[نظر امامیه در مورد تعیین تکلیف بر خداوند بر وجوب امامت چیست؟ (پرسش)]]
| |
| {{پایان پرسش‌های وابسته}}
| |
| | |
| ==جستارهای وابسته==
| |
| {{مدخل‌های وابسته}}
| |
| * [[ضرورت خلافت الهی]]
| |
| * [[ضرورت نبوت]]
| |
| {{پایان مدخل‌های وابسته}}
| |
| | |
| =='''[[:رده:آثار امامت|منبع‌شناسی جامع امامت]]'''==
| |
| {{منبع‌شناسی جامع}}
| |
| * [[:رده:کتاب‌شناسی کتاب‌های امامت|کتاب‌شناسی امامت]]؛
| |
| * [[:رده:مقاله‌شناسی مقاله‌های امامت|مقاله‌شناسی امامت]]؛
| |
| * [[:رده:پایان‌نامه‌شناسی پایان‌نامه‌های امامت|پایان‌نامه‌شناسی امامت]].
| |
| {{پایان منبع‌شناسی جامع}}
| |
| | |
| ==منابع==
| |
| {{منابع}}
| |
| # [[پرونده:33456.jpg|22px]] [[محمد تقی مصباح یزدی|مصباح یزدی، محمد تقی]]، [[راه و راهنماشناسی (کتاب)|'''راه و راهنماشناسی''']]
| |
| # [[پرونده:11124.jpg|22px]] [[محسن اراکی|اراکی، محسن]]، '''[[فقه نظام سیاسی اسلام ج۲ (کتاب)|فقه نظام سیاسی در اسلام، ج۲]]'''.
| |
| # [[پرونده:معارف کلامی شیعه.jpg|22px]] جمعی از نویسندگان، [[معارف کلامی شیعه (کتاب)|'''معارف کلامی شیعه''']]
| |
| # [[پرونده:426310763.jpg|22px]] [[عبدالحسین خسروپناه|خسروپناه، عبدالحسین]]، [[کلام نوین اسلامی ج۲ (کتاب)|'''کلام نوین اسلامی ج۲''']]
| |
| # [[پرونده:440259451.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه کلام اسلامی ج۱''']]
| |
| # [[پرونده:11830.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[قاعده لطف و وجوب امامت (مقاله)|'''قاعده لطف و وجوب امامت''']]
| |
| # [[پرونده:118564654.jpg|22px]] [[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[امامت در بینش اسلامی (کتاب)|'''امامت در بینش اسلامی''']]
| |
| # [[پرونده:Imamat.jpg|22px]] [[عبدالکریم رضایی|رضایی، عبدالکریم]]، [[امامت‌پژوهی (کتاب)|'''امامت‌پژوهی''']]
| |
| # [[پرونده:1368914.jpg|22px]] [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید ]]، [[معارف و عقاید ۵ (کتاب)|'''معارف و عقاید ۵''']]
| |
| # [[پرونده:1379151.jpg|22px]] [[محمد تقی فیاض‌بخش|فیاض‌بخش]] و [[فرید محسنی|محسنی]]، [[ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱ (کتاب)|'''ولایت و امامت از منظر عقل و نقل ج۱''']]
| |
| # [[پرونده:545456.jpg|22px]] [[علی الله‌بداشتی|الله‌بداشتی، علی]]، [[ضرورت امامت و مسئولیت نصب امام از نگاه ابن‌میثم‌بحرانی (مقاله)|'''ضرورت امامت و مسئولیت نصب امام از نگاه ابن‌میثم‌بحرانی''']]
| |
| # [[پرونده:000002.jpg|22px]] [[محمد باقر شریعتی سبزواری|شریعتی سبزواری، محمد باقر]]، [[امامت و رهبری در نگاه عقل و دین (کتاب)|'''امامت و رهبری در نگاه عقل و دین''']]
| |
| {{پایان منابع}}
| |
| | |
| ==پانویس==
| |
| {{پانویس}}
| |
| | |
| [[رده:مدخل]]
| |
| [[رده:امامت]]
| |
| [[رده: اصطلاحات کلامی]]
| |
| [[رده:مقاله‌های اولویت یک]]
| |
| <onlyinclude>{{درجه‌بندی
| |
| | نویسنده اصلی=<!--واثق،بهمنی،عالی‌پور-->تمام توسط عالی‌پور
| |
| | ارزیابی=<!--آماده،نشده، تمام-->تمام
| |
| | ارزیابی نهایی =<!--نشده،-،خیرآبادی،فرقانی،تمام توسط [[کاربر:خیرآبادی|خیرآبادی]]،تمام توسط [[کاربر:فرقانی|فرقانی]]-->تمام توسط فرقانی
| |
| | شناسه = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل
| |
| | جامعیت = <!--ندارد، دارد-->دارد
| |
| | زیاده‌نویسی = <!--دارد، ندارد-->ندارد
| |
| | رسا بودن = <!--ندارد، دارد-->دارد
| |
| | لینک‌دهی دستی = <!--ندارد، دارد-->ندارد
| |
| | رده = <!--ندارد، دارد-->-
| |
| | جعبه اطلاعات = <!--ندارد،-، دارد-->-
| |
| | عکس = <!-- ندارد،-، دارد-->-
| |
| | ناوبری = <!--ندارد، دارد-->-
| |
| | رعایت شیوه‌نامه ارجاع = <!--ندارد، دارد-->دارد
| |
| | کپی‌کاری = <!--از چند منبع ، از تک منبع، ندارد-->ندارد
| |
| | استناد به منابع مناسب = <!--ندارد، ناقص، کامل-->کامل
| |
| | تاریخ خوبیدگی =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->-
| |
| | تاریخ برتر شدن =<!--{{subst:#time:xij xiF xiY}}-->-
| |
| | توضیحات =
| |
| }}</onlyinclude></pre>
| |
