مقاتل بن سلیمان: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ نوامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۵۰

آشنایی اجمالی

ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن بشیر خراسانی بلخی مروزی ازدی اهل بلخ بود،^[۱] ولی به بصره رفت.^[۲] از اصحاب امام باقر و امام صادق (ع) بود.^[۳] از راویانی مانند ضحاک بن مزاحم، عطاء و ابن سیرین روایت نموده و در زمینه تفسیر از کلبی استفاده کرد.^[۴]

در موضوعاتی که قرآن، یهود و نصاری را تأیید کرده، از عالمان یهود و نصاری استفاده کرده است. ^[۵] راویانی مانند عبدالرزاق بن همام^[۶] و حسن بن محبوب^[۷] از او روایت کرده‌اند. از عالمان جلیل‌القدر،^[۸] محدث، قاری قرآن^[۹] و بزرگ مفسّر عصر خویش^[۱۰] بود و دیگران در زمینه تفسیر به او احتیاج داشتند. در بغداد حدیث نقل کرده است.^[۱۱] وی در کتب رجالی شیعه تضعیف شده ^[۱۲] و رجال‌نویسان اهل سنت او را کذّاب و جاعل حدیث دانسته‌اند.^[۱۳] کشی او را زیدی، ^[۱۴] و برقی او را از اهل سنت^[۱۵] دانسته است. مقاتل در سال ۱۵۰هـ در بصره چشم از جهان فرو بست،^[۱۶]

آثار وی عبارت‌اند از: تفسیر القرآن (الکبیر)، تفسیر خمسماة آیة من القرآن، الآیات المتشابهات، التقدیم و التأخیر، کتاب القراءات الوجوه و النظائر متشابه، القرآن نوادر التفسیر، الردّ علی القدریة، [[تفسیر مقاتل بن سلیمان (کتاب)|تفسیر مقاتل بن سلیمان، الأقسام و اللّغات الجوابات فی القرآن و الناسخ والمنسوخ ^[۱۷].^[۱۸]

جستارهای وابسته

تفسیر مقاتل بن سلیمان (کتاب)

منابع

جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱

پانویس

↑ وفیات الاعیان، ج5، ص ۲۵۶
↑ تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۵۰.
↑ رجال الطوسی، ص ۳۱۳.
↑ تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۴۰.
↑ وفیات الاعیان، ج5، ص ۲۵۷.
↑ الجرح و التعدیل، ج8، ص ۳۵۴.
↑ تنقیح المقال، ج3، ص ۲۴۴.
↑ وفیات الاعیان، ج5، ص ۱۵۵.
↑ الفهرست (الندیم)، ص ۲۲۷.
↑ سیر اعلام النبلاء، ج7، ص ۲۰۱.
↑ وفیات الاعیان، ج5، ص ۲۵۵.
↑ خلاصة الاقوال، ص ۲۶۰.
↑ تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۴۹.
↑ اختیار معرفة الرجال، ص ۳۹۰.
↑ رجال البرقی، ص ۴۶.
↑ تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۵۰.
↑ الفهرست (الندیم)، ص ۲۲۷.
↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص ۷۷۸.

[1] وفیات الاعیان، ج5، ص ۲۵۶

[2] تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۵۰.

[3] رجال الطوسی، ص ۳۱۳.

[4] تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۴۰.

[5] وفیات الاعیان، ج5، ص ۲۵۷.

[6] الجرح و التعدیل، ج8، ص ۳۵۴.

[7] تنقیح المقال، ج3، ص ۲۴۴.

[8] وفیات الاعیان، ج5، ص ۱۵۵.

[9] الفهرست (الندیم)، ص ۲۲۷.

[10] سیر اعلام النبلاء، ج7، ص ۲۰۱.

[11] وفیات الاعیان، ج5، ص ۲۵۵.

[12] خلاصة الاقوال، ص ۲۶۰.

[13] تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۴۹.

[14] اختیار معرفة الرجال، ص ۳۹۰.

[15] رجال البرقی، ص ۴۶.

[16] تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۵۰.

[17] الفهرست (الندیم)، ص ۲۲۷.

[18] فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص ۷۷۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{امامت}}
+{{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = اصحاب امام باقر| عنوان مدخل  = مقاتل بن سلیمان| مداخل مرتبط = [[مقاتل بن سلیمان در علوم قرآنی]] - [[مقاتل بن سلیمان در تاریخ اسلامی]]| پرسش مرتبط  = }}
-<div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div>
+== آشنایی اجمالی ==
-<div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;"> [[مقاتل بن سلیمان در تاریخ اسلامی]]</div>
+[[ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن بشیر خراسانی بلخی مروزی ازدی]] [[اهل]] بلخ بود،<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص ۲۵۶</ref> ولی به [[بصره]] رفت.<ref>تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۵۰.</ref> از [[اصحاب]] [[امام باقر]] و [[امام صادق]] {{ع}} بود.<ref> رجال الطوسی، ص ۳۱۳.</ref> از راویانی مانند [[ضحاک بن مزاحم]]، عطاء و [[ابن سیرین]] [[روایت]] نموده و در زمینه [[تفسیر]] از کلبی استفاده کرد.<ref>تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۴۰.</ref>
-==مقدمه==
+در موضوعاتی که [[قرآن]]، [[یهود]] و [[نصاری]] را [[تأیید]] کرده، از [[عالمان]] یهود و نصاری استفاده کرده است. <ref>وفیات الاعیان، ج5، ص ۲۵۷.</ref> راویانی مانند [[عبدالرزاق بن همام]]<ref>الجرح و التعدیل، ج8، ص ۳۵۴.</ref> و [[حسن بن محبوب]]<ref>تنقیح المقال، ج3، ص ۲۴۴.</ref> از او روایت کرده‌اند. از عالمان جلیل‌القدر،<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص ۱۵۵.</ref> [[محدث]]، [[قاری قرآن]]<ref>الفهرست (الندیم)، ص ۲۲۷.</ref> و بزرگ [[مفسّر]] عصر خویش<ref>سیر اعلام النبلاء، ج7، ص ۲۰۱.</ref> بود و دیگران در زمینه تفسیر به او احتیاج داشتند. در [[بغداد]] [[حدیث]] نقل کرده است.<ref>وفیات الاعیان، ج5، ص ۲۵۵.</ref> وی در [[کتب رجالی شیعه]] [[تضعیف]] شده <ref>خلاصة الاقوال، ص ۲۶۰.</ref> و رجال‌نویسان [[اهل سنت]] او را [[کذّاب]] و جاعل [[حدیث]] دانسته‌اند.<ref>تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۴۹.</ref> [[کشی]] او را [[زیدی]]، <ref>اختیار معرفة الرجال، ص ۳۹۰.</ref> و [[برقی]] او را از [[اهل سنت]]<ref>رجال البرقی، ص ۴۶.</ref> دانسته است. مقاتل در سال ۱۵۰هـ در بصره چشم از [[جهان]] فرو بست،<ref> تهذیب الکمال، ج28، ص ۴۵۰.</ref>
-[[مقاتل بن سلیمان]]<ref>ر.ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۱۰، ص۲۵۳؛ ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۱، ص۲۲۷.</ref> یکی از [[مفسران]] [[عصر حضور]] است که کتاب [[تفسیری]] نیز دارد.
-[[ابن ندیم]] در شمار کتاب‌هایی که در [[تفسیر قرآن]] تألیف شده، از [[تفسیر]] وی با عنوان کتاب تفسیر [[مقاتل]] بن [[سلیمان]] یاد کرده است<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۳۶.</ref>. در فن دوم از مقالۀ پنجم در [[اخبار]] [[متکلمان]] [[زیدیه]] نیز نام وی را ذکر و در شمار تألیفات وی از سه کتاب تفسیری با نام‌های کتاب [[التفسیر الکبیر]]، کتاب [[تفسیر الخمسمأة آیة]] و کتاب [[نوادر التفسیر]] یاد کرده است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۲۲۷.</ref>.
+آثار وی عبارت‌اند از: تفسیر القرآن (الکبیر)، تفسیر خمسماة آیة من القرآن، الآیات المتشابهات، التقدیم و التأخیر، کتاب القراءات الوجوه و النظائر متشابه، القرآن نوادر التفسیر، الردّ علی القدریة، [[تفسیر مقاتل بن سلیمان (کتاب)|[[تفسیر مقاتل بن سلیمان]]، الأقسام و اللّغات الجوابات فی القرآن و الناسخ والمنسوخ <ref>الفهرست (الندیم)، ص ۲۲۷.</ref>.<ref> [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی]]، ج۱ ص ۷۷۸.</ref>
-داوودی او را در طبقات المفسرین آورده و کتاب‌های «نظائر القرآن»، «التفسیر الکبیر»، «الناسخ و المنسوخ»، «تفسیر الخمسمأة آیة»، «القرائات»، «متشابه القرآن»، «نوادر التفسیر»، «الوجوه و النظائر»، «الجوابات فی القرآن»...، «التقدیم و التأخیر و الآیات المتشابهات» را از تألیفات وی معرفی کرده است<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۳۳۰ و ۳۳۱، رقم ۶۴۲.</ref>.
-حاج [[خلیفه]] با تعبیر «تفسیر [[مقاتل بن حیان]] و مقاتل بن سلیمان» به کتاب تفسیر وی اشاره کرده است<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۹.</ref>.
-[[اسماعیل پاشا]] نیز نام او را در شمار مؤلفان ذکر کرده و از تألیفات وی تفسیر خمسمأة آیة من القرآن و تفسیر القرآن الکبیر را به شمار آورده است<ref>ر.ک: بغدادی، هدیة العارفین (اسماء المؤلفین و آثار المصنفین من کشف الظنون)، ج۴، ص۴۷۰.</ref>.
-[[آقا بزرگ تهرانی]] او را با عنوان «[[ابو الحسن مقاتل بن زید بن ادراک بن بهمن رازی خراسانی بلخی]]» در شمار مفسرانی از [[شیعه]] که تألیف‌هایی متعدد در تفسیر داشته‌اند، آورده است<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۳۴.</ref>، و از [[ابن عدی]] در توصیف تفسیر کلبی (محمد بن [[سائب]]) نقل کرده که گفته است: هیچ‌کس تفسیری طولانی‌تر و پرمایه‌تر از تفسیر او ندارد و بعد از او مقاتل بن سلیمان است...<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۴۴، در ص۳۱۱ و ۳۱۶ نیز این نکته را نقل کرده است.</ref>، و در رقم ۱۳۳۴ کتاب‌های [[التفسیر الکبیر]]، الناسخ و المنسوخ، [[تفسیر]] خمسمأة [[آیة]]، [[متشابه]] القرآن و نوادر التفسیر را از تألیفات وی معرفی کرده و گفته است: یافعی از [[شافعی]] حکایت کرده که همه [[مردم]] در تفسیر، ریزه‌خوار [[مقاتل]] بن سلیمان‌اند<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۳۱۵ و ۳۱۶.</ref>.
-[[شیخ طوسی]] او را از [[اصحاب امام باقر]] و [[امام صادق]]{{عم}} به شمار آورده است<ref> ر.ک: رجال الطوسی، ص۱۳۸ (اصحاب الباقر{{ع}}، باب المیم، رقم ۴۹)، ص۳۱۳ (اصحاب الصادق{{ع}}، باب المیم، رقم ۵۳۶).</ref>، ولی شیخ و [[کشی]] هردو او را بتری (که گروهی از [[زیدیّه]] است)<ref>مامقانی فرموده است: {{عربی|البتریة بضم الباء الموحّدة و قیل بکسرها ثم سکون التاء المثنّاة من فوق، فرق من الزیدیة.
-قیل نسبوا الی المغیرة سعد و لقبه «الابتر» و قیل البتریة هم [[اصحاب]] [[کثیر النوا]] [[الحسن]] بن [[صالح]] بن [[حیّ]] و [[سالم بن ابی حفصة]] و... و هم الذین دعوا الی [[ولایة]] علی{{ع}} ثمّ خلطوها بولایة ابی بکر و [[عمر]] و یثبتون لهم الامامة و یبغضون [[عثمان]] و [[طلحة]] و الزبیر و [[عایشة]] و یرون الخروج مع بطون ولد علی{{ع}}... و الذی اعتقده ان البتریة هم زیدیة العامّة}}؛ (مقیاس الهدایة، ج۲، ص۳۴۹ و ۳۵۰).</ref> معرفی کرده‌اند<ref>ر.ک: طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۸۸ (ترجمه محمد بن اسحاق)؛ رجال الطوسی، ص۱۳۸ (اصحاب الباقر{{ع}}، باب المیم، رقم ۴۹).</ref>، و [[برقی]] او را عامی<ref>«عامی» نقطه مقابل خاصی به‌معنای شیعی است (ر.ک: مامقانی، مقباس الهدایة، ج۲، ص۲۳۹) و منظور از آن کسی است که به خلافت ابو بکر و عمر اعتقاد داشته باشد.</ref> توصیف کرده است<ref>ر.ک: رجال العلامة الحلی، ص۲۶۰.</ref>.
-از جهت [[وثاقت]]، رجال‌شناسان کهن [[شیعه]] مانند [[نجاشی]] و شیخ و حتی [[علامه]] دربارۀ وی سخنی ندارند، ولی از متأخران مامقانی در نتائج التنقیح او را [[ضعیف]] توصیف کرده است <ref>ر.ک: مامقانی، تنقیح المقال، ج۱، ص۱۵۳، رقم ۱۲۰۹۴.</ref> و برحسب نقل [[ابن حجر]]، رجال‌شناسان [[اهل تسنن]] نیز او را [[تکذیب]] و [[[روایات]]] او را ترک کرده‌اند<ref>ر.ک: ابن حجر، تقریب التهذیب، ج۲، ص۲۷۲، رقم ۱۳۴۷.</ref>.
-از [[نعیم بن حماد]] نقل کرده که گفت: نزد ابن عینیه کتابی از [[مقاتل]] دیدم، گفتم:
-ای ابو محمد، در [[تفسیر]] از مقاتل [[روایت]] می‌کنی‌؟ گفت: نه، ولی به آن [[استدلال]] می‌کنم و از آن کمک می‌گیرم و از ابن [[مبارک]] نقل کرده که گفته است: تفسیر او چه [[نیکو]] است اگر [[ثقه]] می‌بود<ref>ر.ک: ابن حجر، تقریب التهذیب، ج۱۰، ص۲۵۰.</ref>.
-از گفته‌های رجال‌شناسان [[اهل تسنن]] به‌دست می‌آید که از نظر [[دانش]] تفسیر در رتبه بالایی بوده، ولی از نظر [[وثاقت]] و [[مذهب]] مورد تأییدشان نبوده است<ref>ر.ک: ابن حجر، تقریب التهذیب، ص۲۵۰-۲۵۴؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۳۳۰ و ۳۳۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۲۸-۲۲۹.</ref>
 == جستارهای وابسته ==
+* [[تفسیر مقاتل بن سلیمان (کتاب)]]
 == منابع ==
 {{منابع}}
-# [[پرونده:IM009972.jpg|22px]] [[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|'''تاریخ تفسیر قرآن''']]
+# [[پرونده: IM009687.jpg|22px]] جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱''']]
 {{پایان منابع}}
@@ خط ۳۶: / خط ۱۸: @@
 {{پانویس}}
-[[رده:مقاتل بن سلیمان]]
+[[رده:اصحاب امام صادق]]
+[[رده:اصحاب امام باقر]]
 [[رده:اعلام]]
+[[رده:تابعین]]