دفاع از حریم شخصی: تفاوت میان نسخه‌ها
(تغییرمسیر به دفاع شخصی) برچسب: تغییر مسیر جدید |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۲ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
# | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = دفاع | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[دفاع از حریم شخصی در قرآن]] - [[دفاع از حریم شخصی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== مقدمه == | |||
[[دفاع انسان از حریم شخصی]] خود در قبال هر خطر تهدیدکننده، دفاع شخصی است<ref>مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، ص۲۴۵؛ ابراهیمی، قاسم، الدفاع الشرعی و اشکالیة السلطة غیر الشرعیة، مجله فقه اهل البیت {{عم}}، شماره ۳۲، ۱۴۲۴ق، ص۹۵.</ref>. محدوده حریم شخصی اعم از [[جان]]، [[مال]] و عرض ([[ناموس]]) ترسیم شده و مواردی چون سرکشیدن به [[خانه]] دیگری یا تعرّض به قصد [[زنا]]، [[تجاوز]] به حریم شمرده شده است<ref>ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، ج۳، ص۳۶۰ - ۳۶۱؛ محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، ج۴، ص۱۷۷.</ref>. | |||
[[حکم]] دفاع شخصی بر اساس مورد آن، یعنی جان، مال یا عرض مختلف است. مستند [[وجوب دفاع از جان]] ـ که از [[زمان]] فقهای پیشین مطرح بوده ـ [[حرمت]] القای نفس در [[هلاکت]] است<ref>{{متن قرآن|وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ}} «و در راه خداوند هزینه کنید و با دست خویش خود را به نابودی نیفکنید و نیکوکار باشید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۵؛ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج۵، ص۳۴۵ - ۳۴۶؛ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، متشابه القرآن و مختلفه، ج۲، ص۱۸۸.</ref>؛ اما در صورتی که مکلّف بداند اگر [[دفاع]] کند، کشته می‌شود، در صورت امکان، بر مکلّف لازم است فرار کند<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۴.</ref>. دفاع از [[ناموس]] نیز [[واجب]] است<ref>شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۹، ص۳۴۸؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.</ref>؛ اما به [[باور]] مشهور فقیهان<ref>نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۵، ص۳۴۴.</ref>، از جمله امام خمینی<ref>امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.</ref>، [[دفاع از مال]] واجب نیست<ref>[[محمد جواد ادرکنی|ادرکنی، محمد جواد]]، [[جهاد و دفاع (مقاله)| مقاله «جهاد و دفاع»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|دانشنامه امام خمینی]]، ج۴، ص ۲۱۲.</ref>. | |||
[[فقها]] در [[احکام]] این گونه [[دفاع]] گفته‌اند: اگر مدافع به هنگام [[دفاع از خود]] و حریمش ([[همسر]]، فرزند، [[خادم]] و...) به مهاجم و یا [[اموال]] او آسیبی بزند، ضامن نیست و مهاجم نمی‌تواند وی را [[قصاص]] کند؛ یا دیه یا ارش از او بخواهد<ref>جواهرالکلام، ج ۴۱، ص۶۵۰ ـ ۶۵۱. </ref>، بنابراین [[دفاع از جان]] و [[حریم]] شخصی، و به [[ظلم]] تن ندادن در هر وضعیتی، حتی هنگام احتمال خطر و عدم توان فرار از چنگ [[ظالم]]، [[واجب]] است؛ لکن در [[دفاع از مال]] اگر احتمال خطر جانی وجود داشته باشد، تنها روش‌های [[مسالمت‌آمیز]] جایز دانسته شده است<ref>جواهرالکلام، ج ۲۱، ص۱۶؛ تحریرالوسیله، ج ۱، ص۴۸۸. </ref>. همچنین اگر مهاجمی به [[انسان]] یا به [[حریم]] او [[حمله]] یا حتی آهنگ [[تجاوز]] به [[حریم]] او را کند، [[مبارزه]] با او و راندنش به هر وسیله ممکن، جایز است و چنانچه به [[قتل]] مهاجم انجامد، مدافع، [[قصاص]] نمی‌شود<ref>النهایه، ص۲۹۷؛ المجموع، ج ۱۹، ص۲۴۷، ۲۵۴.</ref>؛ اما اگر مهاجم به مدافع آسیبی زند، ضامن است و بر اثر [[قتل]] مدافع، [[قصاص]] می‌شود<ref>تحریرالوسیله، ج ۱، ص۴۸۸؛ جهاد در راه خدا، ص۶۰. </ref>.<ref>[[سید احمد سادات|سادات، سید احمد]]؛ [[دفاع (مقاله)|مقاله «دفاع»]]؛ [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref> | |||
== دفاع از جریم شخصی در قرآن == | |||
{{اصلی|دفاع از حریم شخصی در قرآن}} | |||
[[دفاع از حریم شخصی]] به [[حکم عقل]] و [[فطرت]] خوب بوده و [[متون دینی]] نیز بر آن تأکید دارند و [[دفاع از جان]]، [[مال]]، عرض و [[ناموس]] را [[واجب]] می‌دانند<ref>المجموع، ج ۱۹، ص۲۵۱؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۱۱۹؛ جهاد در راه خدا، ص۵۷ ـ ۵۸. </ref> این نکته را از برخی عمومات [[قرآن کریم]]، مانند [[آیه]] {{متن قرآن|الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ}}<ref>«(این) ماه حرام در برابر (آن) ماه حرام است و حرمت شکنی‌ها قصاص دارد پس هر کس بر شما ستم روا داشت همان‌گونه که با شما ستم روا داشته است با وی ستم روا دارید، و از خداوند پروا کنید و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است» سوره بقره، آیه ۱۹۴.</ref> می‌توان دریافت<ref>ر.ک: المیزان، ج ۹، ص۸؛ جواهرالکلام، ج ۲، ص۳۵۷ ـ ۳۵۸؛ اصول الفقه، ج ۴، ص۳۰۰. </ref>.<ref>[[سید احمد سادات|سادات، سید احمد]]؛ [[دفاع (مقاله)|مقاله «دفاع»]]؛ [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)| دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref> | |||
== منابع == | |||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:000064.jpg|22px]] [[سید احمد سادات|سادات، سید احمد]]؛ [[دفاع (مقاله)|مقاله «دفاع»]]؛ [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳''']] | |||
# [[پرونده:IM009833.jpg|22px]] [[محمد جواد ادرکنی|ادرکنی، محمد جواد]]، [[جهاد و دفاع (مقاله)| مقاله «جهاد و دفاع»]]، [[دانشنامه امام خمینی ج۴ (کتاب)|'''دانشنامه امام خمینی ج۴''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده:دفاع]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۳ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۴:۰۵
این مدخل زیرشاخهٔ بحث دفاع است. دفاع از حریم شخصی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دفاع از حریم شخصی در قرآن - دفاع از حریم شخصی در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
دفاع انسان از حریم شخصی خود در قبال هر خطر تهدیدکننده، دفاع شخصی است[۱]. محدوده حریم شخصی اعم از جان، مال و عرض (ناموس) ترسیم شده و مواردی چون سرکشیدن به خانه دیگری یا تعرّض به قصد زنا، تجاوز به حریم شمرده شده است[۲].
حکم دفاع شخصی بر اساس مورد آن، یعنی جان، مال یا عرض مختلف است. مستند وجوب دفاع از جان ـ که از زمان فقهای پیشین مطرح بوده ـ حرمت القای نفس در هلاکت است[۳]؛ اما در صورتی که مکلّف بداند اگر دفاع کند، کشته می‌شود، در صورت امکان، بر مکلّف لازم است فرار کند[۴]. دفاع از ناموس نیز واجب است[۵]؛ اما به باور مشهور فقیهان[۶]، از جمله امام خمینی[۷]، دفاع از مال واجب نیست[۸].
فقها در احکام این گونه دفاع گفته‌اند: اگر مدافع به هنگام دفاع از خود و حریمش (همسر، فرزند، خادم و...) به مهاجم و یا اموال او آسیبی بزند، ضامن نیست و مهاجم نمی‌تواند وی را قصاص کند؛ یا دیه یا ارش از او بخواهد[۹]، بنابراین دفاع از جان و حریم شخصی، و به ظلم تن ندادن در هر وضعیتی، حتی هنگام احتمال خطر و عدم توان فرار از چنگ ظالم، واجب است؛ لکن در دفاع از مال اگر احتمال خطر جانی وجود داشته باشد، تنها روش‌های مسالمت‌آمیز جایز دانسته شده است[۱۰]. همچنین اگر مهاجمی به انسان یا به حریم او حمله یا حتی آهنگ تجاوز به حریم او را کند، مبارزه با او و راندنش به هر وسیله ممکن، جایز است و چنانچه به قتل مهاجم انجامد، مدافع، قصاص نمی‌شود[۱۱]؛ اما اگر مهاجم به مدافع آسیبی زند، ضامن است و بر اثر قتل مدافع، قصاص می‌شود[۱۲].[۱۳]
دفاع از جریم شخصی در قرآن
دفاع از حریم شخصی به حکم عقل و فطرت خوب بوده و متون دینی نیز بر آن تأکید دارند و دفاع از جان، مال، عرض و ناموس را واجب می‌دانند[۱۴] این نکته را از برخی عمومات قرآن کریم، مانند آیه ﴿الشَّهْرُ الْحَرَامُ بِالشَّهْرِ الْحَرَامِ وَالْحُرُمَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ﴾[۱۵] می‌توان دریافت[۱۶].[۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، ص۲۴۵؛ ابراهیمی، قاسم، الدفاع الشرعی و اشکالیة السلطة غیر الشرعیة، مجله فقه اهل البیت (ع)، شماره ۳۲، ۱۴۲۴ق، ص۹۵.
- ↑ ابن ادریس حلی، محمد بن منصور، السرائر، ج۳، ص۳۶۰ - ۳۶۱؛ محقق حلی، جعفر بن حسن، شرائع الاسلام، ج۴، ص۱۷۷.
- ↑ ﴿وَأَنْفِقُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ﴾ «و در راه خداوند هزینه کنید و با دست خویش خود را به نابودی نیفکنید و نیکوکار باشید که خداوند نیکوکاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۱۹۵؛ طوسی، محمد بن حسن، الخلاف، ج۵، ص۳۴۵ - ۳۴۶؛ ابن شهرآشوب، محمد بن علی، متشابه القرآن و مختلفه، ج۲، ص۱۸۸.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۴.
- ↑ شهید ثانی، زین الدین بن علی، الروضة البهیة، ج۹، ص۳۴۸؛ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.
- ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۳۵، ص۳۴۴.
- ↑ امام خمینی، تحریر الوسیله، ج۱، ص۴۶۳.
- ↑ ادرکنی، محمد جواد، مقاله «جهاد و دفاع»، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص ۲۱۲.
- ↑ جواهرالکلام، ج ۴۱، ص۶۵۰ ـ ۶۵۱.
- ↑ جواهرالکلام، ج ۲۱، ص۱۶؛ تحریرالوسیله، ج ۱، ص۴۸۸.
- ↑ النهایه، ص۲۹۷؛ المجموع، ج ۱۹، ص۲۴۷، ۲۵۴.
- ↑ تحریرالوسیله، ج ۱، ص۴۸۸؛ جهاد در راه خدا، ص۶۰.
- ↑ سادات، سید احمد؛ مقاله «دفاع»؛ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۳.
- ↑ المجموع، ج ۱۹، ص۲۵۱؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص۱۱۹؛ جهاد در راه خدا، ص۵۷ ـ ۵۸.
- ↑ «(این) ماه حرام در برابر (آن) ماه حرام است و حرمت شکنی‌ها قصاص دارد پس هر کس بر شما ستم روا داشت همان‌گونه که با شما ستم روا داشته است با وی ستم روا دارید، و از خداوند پروا کنید و بدانید که خداوند با پرهیزگاران است» سوره بقره، آیه ۱۹۴.
- ↑ ر.ک: المیزان، ج ۹، ص۸؛ جواهرالکلام، ج ۲، ص۳۵۷ ـ ۳۵۸؛ اصول الفقه، ج ۴، ص۳۰۰.
- ↑ سادات، سید احمد؛ مقاله «دفاع»؛ دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۳.