تفسیر امامیه: تفاوت میان نسخه‌ها

۳۲ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۴ اوت ۲۰۲۲
جز
خط ۱: خط ۱:
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[تفسیر امامیه در علوم قرآنی]]| پرسش مرتبط  = }}
{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل  = | مداخل مرتبط = [[تفسیر امامیه در علوم قرآنی]]| پرسش مرتبط  = }}


==مقدمه==
== مقدمه ==
[[تاریخ]] [[تفسیر]] [[شیعه امامیه]]، به تاریخ شکل‌گیری [[شیعه]] برمی‌گردد. همان‌طور که [[جلال‌الدین سیوطی]] از [[مفسران]] معروف [[اهل‌سنت]] نوشته است، نخستین بار خود [[پیامبر اکرم]]{{صل}} کلمه شیعه را بر [[یاران علی]]{{ع}} اطلاق فرمود.
[[تاریخ]] [[تفسیر]] [[شیعه امامیه]]، به تاریخ شکل‌گیری [[شیعه]] برمی‌گردد. همان‌طور که [[جلال‌الدین سیوطی]] از [[مفسران]] معروف [[اهل‌سنت]] نوشته است، نخستین بار خود [[پیامبر اکرم]] {{صل}} کلمه شیعه را بر [[یاران علی]] {{ع}} اطلاق فرمود.


[[شیعیان]] از آغاز تاریخ خود اثر چشمگیری در تفسیر [[وحی]] داشتند؛ زیرا به آبشخور وحی و عدیل [[قرآن]] یعنی علی{{ع}} و خاندانش روی آوردند.
[[شیعیان]] از آغاز تاریخ خود اثر چشمگیری در تفسیر [[وحی]] داشتند؛ زیرا به آبشخور وحی و عدیل [[قرآن]] یعنی علی {{ع}} و خاندانش روی آوردند.


شیعه در [[تفسیر قرآن]] از دو منبع اصیل [[قرآنی]] بهره‌مند بوده است:
شیعه در [[تفسیر قرآن]] از دو منبع اصیل [[قرآنی]] بهره‌مند بوده است:
# [[میراث]] [[غنی]] و [[ارزشمند]] [[احادیث]] [[اهل‌بیت]]{{ع}}؛
# [[میراث]] [[غنی]] و [[ارزشمند]] [[احادیث]] [[اهل‌بیت]] {{ع}}؛
# [[اجتهاد]] بر اساس روش‌های اتخاذ شده از [[ائمه معصوم]]{{ع}}.
# [[اجتهاد]] بر اساس روش‌های اتخاذ شده از [[ائمه معصوم]] {{ع}}.


از آنجا که شیعه به [[عصمت امامان]]{{ع}} [[معتقد]] است، گفتار و [[عمل]] [[پیامبر]]{{صل}} و [[ائمه اطهار]]{{ع}} را برای همگان [[حجت]] [[قطعی]]، و دیدگاه‌های [[صحابه]] و [[تابعین]] را فاقد [[حجیت]] می‌داند و به [[احادیث معتبر]] [[تفسیری]] که از راه‌های مطمئن از پیامبر{{صل}} یا [[ائمه]]{{ع}} رسیده باشد، استناد می‌جوید، و اجتهاد را نیز به معنای شیوه [[استنباط]] مطالب بر اساس این احادیث معتبر می‌داند.
از آنجا که شیعه به [[عصمت امامان]] {{ع}} [[معتقد]] است، گفتار و [[عمل]] [[پیامبر]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{ع}} را برای همگان [[حجت]] [[قطعی]]، و دیدگاه‌های [[صحابه]] و [[تابعین]] را فاقد [[حجیت]] می‌داند و به [[احادیث معتبر]] [[تفسیری]] که از راه‌های مطمئن از پیامبر {{صل}} یا [[ائمه]] {{ع}} رسیده باشد، استناد می‌جوید، و اجتهاد را نیز به معنای شیوه [[استنباط]] مطالب بر اساس این احادیث معتبر می‌داند.


صحابه و تابعین پس از اهل‌بیت{{ع}} همانند [[ابن‌عباس]]، [[ابن‌مسعود]]، [[جابر بن عبد الله انصاری]]، [[ابی بن کعب]] و [[میثم تمار]] در زمینه گسترش تفسیر [[شیعی]] تلاش‌های چشمگیری کرده‌اند.
صحابه و تابعین پس از اهل‌بیت {{ع}} همانند [[ابن‌عباس]]، [[ابن‌مسعود]]، [[جابر بن عبد الله انصاری]]، [[ابی بن کعب]] و [[میثم تمار]] در زمینه گسترش تفسیر [[شیعی]] تلاش‌های چشمگیری کرده‌اند.


در دوره تابعین، [[تفسیر شیعه]] با [[سعید بن جبیر]] [[شهید]] راه [[تشیع]] آغاز شد و با [[مجاهد بن جبر]] ادامه یافت.
در دوره تابعین، [[تفسیر شیعه]] با [[سعید بن جبیر]] [[شهید]] راه [[تشیع]] آغاز شد و با [[مجاهد بن جبر]] ادامه یافت.


[[عالمان شیعه]]، تفسیر قرآن را با [[احتیاط]] بیشتری پی‌گرفته‌اند؛ زیرا اولاً [[امامان]]{{ع}} از [[تفسیر به رأی]] و [[بازی]] با قرآن و سنجش [[کلام الهی]] با [[عقل]] محدود بشری برحذر داشته‌اند؛ ثانیاً شیعه در مدت طولانی حضور ائمه اطهار{{ع}} به علت دسترسی به [[واقعیت]] [[شریعت]] و تفسیر [[حقیقی]] و قطعی اهل‌بیت{{ع}} از [[آیات]]، خود را از اجتهاد شخصی [[بی‌نیاز]] می‌دانستند.
[[عالمان شیعه]]، تفسیر قرآن را با [[احتیاط]] بیشتری پی‌گرفته‌اند؛ زیرا اولاً [[امامان]] {{ع}} از [[تفسیر به رأی]] و [[بازی]] با قرآن و سنجش [[کلام الهی]] با [[عقل]] محدود بشری برحذر داشته‌اند؛ ثانیاً شیعه در مدت طولانی حضور ائمه اطهار {{ع}} به علت دسترسی به [[واقعیت]] [[شریعت]] و تفسیر [[حقیقی]] و قطعی اهل‌بیت {{ع}} از [[آیات]]، خود را از اجتهاد شخصی [[بی‌نیاز]] می‌دانستند.


این دو عامل در کنار فشارهای [[سیاسی]] سبب شد روند [[نگارش]] تفسیر قرآن نزد شیعه با احتیاط پیش برود.
این دو عامل در کنار فشارهای [[سیاسی]] سبب شد روند [[نگارش]] تفسیر قرآن نزد شیعه با احتیاط پیش برود.


در [[دوران غیبت]] [[حضرت ولی‌عصر]]{{ع}} به دلیل نیاز به تفسیر قرآن و عدم دسترسی به [[امام]] [[معصوم]]{{ع}} حرکت [[علمی]] شیعه افزایش یافت و پس از یک [[فترت]] نسبتاً طولانی بار دیگر [[گرایش]] به [[تفسیر]] و [[علوم قرآنی]] [[شتاب]] بیشتر گرفت و در قرن اخیر به اوج خود رسید<ref>جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیر قرآن کریم، صفحه (۱۶۸-۱۷۸)؛ عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی و روشهای تفسیر قرآن، صفحه (۷۴-۷۸)؛ خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی، جلد۱، صفحه (۶۵۳-۶۵۴)</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۶۰.</ref>
در [[دوران غیبت]] [[حضرت ولی‌عصر]] {{ع}} به دلیل نیاز به تفسیر قرآن و عدم دسترسی به [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} حرکت [[علمی]] شیعه افزایش یافت و پس از یک [[فترت]] نسبتاً طولانی بار دیگر [[گرایش]] به [[تفسیر]] و [[علوم قرآنی]] [[شتاب]] بیشتر گرفت و در قرن اخیر به اوج خود رسید<ref>جلالیان، حبیب الله، تاریخ تفسیر قرآن کریم، صفحه (۱۶۸-۱۷۸)؛ عمید زنجانی، عباسعلی، مبانی و روشهای تفسیر قرآن، صفحه (۷۴-۷۸)؛ خرمشاهی، بهاء الدین، دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی، جلد۱، صفحه (۶۵۳-۶۵۴)</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۷۶۰.</ref>


==[[تفاسیر]] [[امامیه]]==
== [[تفاسیر]] [[امامیه]] ==
چند نمونه از آثار مهم [[شیعه]] در زمینه [[تفسیر]] [[قرآن‌ کریم]]:
چند نمونه از آثار مهم [[شیعه]] در زمینه [[تفسیر]] [[قرآن‌ کریم]]:
#تفسیر [[محمد بن مسعود بن محمد عیاشی تمیمی کوفی سمرقندی]] مشهور به [[عیاشی]] از علمای [[قرن سوم هجری]]، معروف به [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]]؛
# تفسیر [[محمد بن مسعود بن محمد عیاشی تمیمی کوفی سمرقندی]] مشهور به [[عیاشی]] از علمای [[قرن سوم هجری]]، معروف به [[تفسیر عیاشی (کتاب)|تفسیر عیاشی]]؛
# [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] منسوب به [[علی بن ابراهیم قمی]] (ایشان که تا [[سال ۳۰۷ ق]] می‌زیسته، از بزرگان روات شیعه و تفسیر وی از مشهورترین مصادر تفسیر امامیه است)؛
# [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] منسوب به [[علی بن ابراهیم قمی]] (ایشان که تا [[سال ۳۰۷ ق]] می‌زیسته، از بزرگان روات شیعه و تفسیر وی از مشهورترین مصادر تفسیر امامیه است)؛
# [[تفسیر القرآن المجید المستخرج من تراث الشیخ المفید (کتاب)|تفسیر القرآن المجید المستخرج من تراث الشیخ المفید]]؛ [[شیخ مفید]] را باید از بزرگ‌ترین [[متکلمان شیعه]] دانست. اثر [[تفسیری]] ایشان از میان نوشته‌ها و تألیفات متعدد به جای مانده از وی استخراج شده است و شامل همه [[آیات قرآن]] نیست؛
# [[تفسیر القرآن المجید المستخرج من تراث الشیخ المفید (کتاب)|تفسیر القرآن المجید المستخرج من تراث الشیخ المفید]]؛ [[شیخ مفید]] را باید از بزرگ‌ترین [[متکلمان شیعه]] دانست. اثر [[تفسیری]] ایشان از میان نوشته‌ها و تألیفات متعدد به جای مانده از وی استخراج شده است و شامل همه [[آیات قرآن]] نیست؛
خط ۳۴: خط ۳۴:
# [[تفسیر المیزان (کتاب)|تفسیر المیزان]] تألیف [[سید محمد حسین طباطبائی]]؛ از بزرگ‌ترین [[مفاخر]] [[جهان اسلام]]
# [[تفسیر المیزان (کتاب)|تفسیر المیزان]] تألیف [[سید محمد حسین طباطبائی]]؛ از بزرگ‌ترین [[مفاخر]] [[جهان اسلام]]
# [[تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب (کتاب)|تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب]]، تألیف میرزا [[محمد بن محمد رضا قمی مشهدی]] [[تفسیری]] به [[زبان عربی]] که [[تفسیر]] همه [[آیات قرآن]] را دارد و [[مفسِّر]] کوشیده است تا چکیده همه تفسیرهای پیش از خود را در آن گردآورد؛
# [[تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب (کتاب)|تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب]]، تألیف میرزا [[محمد بن محمد رضا قمی مشهدی]] [[تفسیری]] به [[زبان عربی]] که [[تفسیر]] همه [[آیات قرآن]] را دارد و [[مفسِّر]] کوشیده است تا چکیده همه تفسیرهای پیش از خود را در آن گردآورد؛
# [[تفسیر نورالثقلین (کتاب)|تفسیر نورالثقلین]] اثر شیخ [[عبد علی بن جمعه عروسی حویزی]]، کاری [[روایی]] که در آن به [[روایات پیامبر]] [[اکرم]]{{صل}} و [[امامان معصوم]]{{ع}} تکیه شده است؛
# [[تفسیر نورالثقلین (کتاب)|تفسیر نورالثقلین]] اثر شیخ [[عبد علی بن جمعه عروسی حویزی]]، کاری [[روایی]] که در آن به [[روایات پیامبر]] [[اکرم]] {{صل}} و [[امامان معصوم]] {{ع}} تکیه شده است؛
# [[البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)|البرهان فی تفسیر القرآن]] تألیف [[علامه]] [[سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل بحرانی]] مشهور به [[سید هاشم بحرانی]]، حاوی [[روایات تفسیری]] از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[ائمه اطهار]]{{ع}}؛
# [[البرهان فی تفسیر القرآن (کتاب)|البرهان فی تفسیر القرآن]] تألیف [[علامه]] [[سید هاشم بن سلیمان بن اسماعیل بحرانی]] مشهور به [[سید هاشم بحرانی]]، حاوی [[روایات تفسیری]] از [[پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{ع}}؛
# [[الفرقان فی تفسیر القرآن (کتاب)|الفرقان فی تفسیر القرآن]]، نوشته شیخ [[علی روحانی نجف آبادی]]. مؤلف پس از ذکر [[آیه]]، نخست معنای آن را توضیح و لغات مشکل را واژه‌شناسی می‌کند. چنانچه روایتی از طریق [[اهل بیت]]{{ع}} به مناسبت [[سوره]] و آیه رسیده باشد ذکر می‌نماید. در این زمینه به اقوال [[صحابه]] و [[تابعین]] و گاه گفتار [[اصحاب]] [[مذاهب]] توجه می‌کند و بیان آنها را در تشریح مطالب آیه به کار می‌گیرد. اگر آیه‌ای جزء [[آیات الاحکام]] باشد، مسائل [[فقهی]] آن را متعرض می‌شود. جلد اول و جلد دوم این تفسیر در [[قم]] (بی تا بی‌نا) به چاپ رسیده و بقیه مجلدات تنها به صورت تایپ و دستی در نسخه‌های محدود تکثیر و در برخی از کتابخانه‌های قم مانند دارالقرآن و مرکز [[فرهنگ قرآن]] موجود می‌باشد؛
# [[الفرقان فی تفسیر القرآن (کتاب)|الفرقان فی تفسیر القرآن]]، نوشته شیخ [[علی روحانی نجف آبادی]]. مؤلف پس از ذکر [[آیه]]، نخست معنای آن را توضیح و لغات مشکل را واژه‌شناسی می‌کند. چنانچه روایتی از طریق [[اهل بیت]] {{ع}} به مناسبت [[سوره]] و آیه رسیده باشد ذکر می‌نماید. در این زمینه به اقوال [[صحابه]] و [[تابعین]] و گاه گفتار [[اصحاب]] [[مذاهب]] توجه می‌کند و بیان آنها را در تشریح مطالب آیه به کار می‌گیرد. اگر آیه‌ای جزء [[آیات الاحکام]] باشد، مسائل [[فقهی]] آن را متعرض می‌شود. جلد اول و جلد دوم این تفسیر در [[قم]] (بی تا بی‌نا) به چاپ رسیده و بقیه مجلدات تنها به صورت تایپ و دستی در نسخه‌های محدود تکثیر و در برخی از کتابخانه‌های قم مانند دارالقرآن و مرکز [[فرهنگ قرآن]] موجود می‌باشد؛
# [[تفسیر الکاشف (کتاب)|تفسیر الکاشف]]، اثر [[محمد جواد مغنیه]] که به سبک [[تفسیر القرآن الحکیم (کتاب)|تفسیر المنار]] اما موجزتر از آن است و از [[تأویل]] بی‌جا اجتناب کرده است؛
# [[تفسیر الکاشف (کتاب)|تفسیر الکاشف]]، اثر [[محمد جواد مغنیه]] که به سبک [[تفسیر القرآن الحکیم (کتاب)|تفسیر المنار]] اما موجزتر از آن است و از [[تأویل]] بی‌جا اجتناب کرده است؛
# [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان فی تفسیر القرآن]] نوشته علاّمه [[سید محمد حسین طباطبایی]]. این تفسیر از مهم‌ترین و [[جامع‌ترین]] [[تفاسیر شیعه]] به شمار می‌آید. دکتر [[فهد الرومی]] درباره [[تفسیر المیزان]] می‌گوید: "با نگاهی کوتاه در این تفسیر معلوم می‌شود این کتاب برای [[علما]] نوشته شده است، نه [[عوام]]؛ زیرا مباحث دقیق و عمیقی در این کتاب وجود دارد… این [[تفسیر]] از [[بهترین]] [[تفاسیر قرآن]] در قرن حاضر است"<ref>رومی،فهدبن عبدالرحمان،اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر،جلد۱،صفحه ۲۴۹؛ ذهبی، محمد حسین،التفسیروالمفسرون،جلد۲،صفحه (۴۶-۴۹)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم،صفحه (۸۲۷-۸۲۹)؛ کمالی دزفولی، علی، تاریخ تفسیر،صفحه (۲۶۱-۴۸۵)</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۶۸۶.</ref>
# [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|المیزان فی تفسیر القرآن]] نوشته علاّمه [[سید محمد حسین طباطبایی]]. این تفسیر از مهم‌ترین و [[جامع‌ترین]] [[تفاسیر شیعه]] به شمار می‌آید. دکتر [[فهد الرومی]] درباره [[تفسیر المیزان]] می‌گوید: "با نگاهی کوتاه در این تفسیر معلوم می‌شود این کتاب برای [[علما]] نوشته شده است، نه [[عوام]]؛ زیرا مباحث دقیق و عمیقی در این کتاب وجود دارد… این [[تفسیر]] از [[بهترین]] [[تفاسیر قرآن]] در قرن حاضر است"<ref>رومی، فهدبن عبدالرحمان، اتجاهات التفسیر فی القرن الرابع عشر، جلد۱،صفحه ۲۴۹؛ ذهبی، محمد حسین، التفسیروالمفسرون،جلد۲،صفحه (۴۶-۴۹)؛ ایازی، محمد علی، المفسرون حیاتهم ومنهجهم، صفحه (۸۲۷-۸۲۹)؛ کمالی دزفولی، علی، تاریخ تفسیر، صفحه (۲۶۱-۴۸۵)</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ج۱، ص۱۶۸۶.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
۱۱۸٬۲۸۱

ویرایش