صلوات در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

}}

این عنوان اهمیت ویژه‌ای در [[تعظیم شعائر]] [[دینی]] و توجه به تلاش [[پیامبر]] دارد. بدین‌جهت [[سلام]] و [[صلوات]] از نقاط برجسته [[فرهنگ دینی]] و شعاری [[مسلمانان]] محسوب می‌شود و نوعی ابراز وجود و کسب [[هویت]] و نشان دادن پیوند با [[پیامبر]] ختمی [[مرتبت]] و [[الگو]] قرار دادن او است. [[صلوات]] با دو تعبیر آمده، یکی [[سلام]] [[خدا]] یا به صورت کلی به همه انبیای مرسل است: {{متن قرآن|وَسَلَامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ}}<ref>«و درود بر پیامبران» سوره صافات، آیه ۱۸۱.</ref> و گاهی [[سلام]] به [[نبی]] خاص مانند [[یحیی]] و [[عیسی]] است: {{متن قرآن|وَسَلَامٌ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَيَوْمَ يَمُوتُ}}<ref>«و بر او روزی که زاده شد و روزی که خواهد مرد و روزی که او را زنده برانگیزند درود باد» سوره مریم، آیه ۱۵.</ref> و گاهی این [[سلام]] خاص به [[پیامبر اسلام]] است: {{متن قرآن|سَلَامٌ عَلَى إِلْ يَاسِينَ}}<ref>«و درود بر ال یاسین» سوره صافات، آیه ۱۳۰.</ref>. و گاهی [[صلوات]]. این [[صلوات]] به جز [[سلام]] است: {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref> و تنها [[درود]] [[خدا]] نیست، [[درود]] [[خدا]] و [[ملائکه]] و درخواست از [[مؤمنین]] است و گاهی [[خدا]] [[دستور]] می‌دهد که به هنگام کار خوب [[انسان‌ها]] و به ویژه دادن [[صدقه]] بر آنها [[صلوات]] و [[درود]] و [[دعا]] بفرستد: {{متن قرآن|وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ}}<ref>«و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref> که [[صلوات]] [[پیامبر]] برای آنان مایه [[آرامش]] است. از این‌رو [[فلسفه]] [[صلوات]]، بیان یک [[فرهنگ]] و [[ادب]] و شیوه [[دعا]] و [[تربیت معنوی]] و [[شعائر]] [[دینی]] و [[تعیین]] مسیر و [[نشاط]] [[دینی]] است.

#{{متن قرآن|وَمِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ قُرُبَاتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلَا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و برخی از تازیان بیابان‌نشین به خداوند و روز بازپسین ایمان دارند و آنچه هزینه می‌کنند مایه نزدیکی (خود) نزد خداوند و دعاهای خیر پیامبر می‌شمارند؛ آگاه باشید که این مایه نزدیکی آنهاست؛ به زودی خداوند آنان را در (کنف) بخشایش خود در می‌آورد که خداوند آمرزنده‌ای بخشاینده است» سوره توبه، آیه ۹۹.</ref>.

#{{متن قرآن|خُذْ مِنْ أَمْوَالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَتُزَكِّيهِمْ بِهَا وَصَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلَاتَكَ سَكَنٌ لَهُمْ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«از دارایی‌های آنان زکاتی بردار که با آن آنها را پاک می‌داری و پاکیزه می‌گردانی و برای آنها (به نیکی) دعا کن که دعای تو (مایه) آرامش آنان است و خداوند شنوایی داناست» سوره توبه، آیه ۱۰۳.</ref>.

#{{متن قرآن|أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ}}<ref>«بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است و آنانند که رهیافته‌اند» سوره بقره، آیه ۱۵۷.</ref>.

#{{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)- تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref>.

درآیات فوق این محورها مطرح گردیده است:

# [[لطف]] و [[رحمت]] عمومی [[خدای متعال]] شامل همه افراد می‌شود، ولی [[درود]] و [[صلوات]] و [[رحمت خاص خدا]] برای شکیبایان و [[صابران]] است. {{متن قرآن|أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ}}<ref>«بر آنان از پروردگارشان درودها و بخشایشی است» سوره بقره، آیه ۱۵۷.</ref> [[خدا]] [[صابران]] را [[غرق]] در [[رحمت]] ویژه خود می‌کند و [[تشویق]] [[صابران]] از طرف [[خدا]] به ما این نکته [[تربیتی]] را می‌آموزد که در [[جامعه اسلامی]]، [[احترام]] خاصی برای افراد [[صابر]] و مقاوم قایل شویم.  

# [[خداوند]] بر شما [[درود]] وصلوات، [[رحمت]] می‌فرستد، و [[فرشتگان]] او نیز - برای شما تقاضای [[رحمت]] می‌کنند- {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)-» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> تا شما را از [[ظلمات]] -[[جهل]] و [[شرک]] و [[کفر]] - بیرون آورد و به سوی [[نور]] - [[ایمان و علم]] و [[تقوا]] - رهنمون شود {{متن قرآن|لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ}}<ref>«تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> چرا که او نسبت به [[مؤمنان]] [[رحیم]] و [[مهربان]] است {{متن قرآن|وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> و به همین [[دلیل]] [[هدایت]] و [[رهبری]] آنها را بر عهده گرفته و فرشتگانش را نیز [[مأمور]] [[امداد]] آنها نموده است. (آری این [[آیه]] بشارتی است بزرگ برای همه سالکان راه [[حق]] و به آنها نوید می‌دهد که از جانب [[معشوق]] کششی نیرومند است، تا کوشش [[عاشق]] بیچاره به جایی برسد! آری! این [[رحمت]] خاص خداست که [[مؤمنان]] را از [[ظلمات]] اوهام و [[شهوات]] و وساوس [[شیطانی]] بیرون می‌آورد و به [[نور]] [[یقین]] و [[اطمینان]] و [[تسلط بر نفس]] رهنمون می‌گردد که اگر [[رحمت]] او نبود این راه پرپیچ و [[خم]] هرگز پیموده نمی‌شد<ref>برگزیده تفسیر نمونه، ج۳، ۶۱۸.</ref>. و [[علامه طباطبائی]] ذیل [[آیه]] می‌‌نویسند معنای جامع کلمه “صلاة” - به طوری که از موارد استعمال آن فهمیده می‌شود - انعطاف است، چیزی که هست این معنای جامع به خاطر [[اختلاف]] مواردی که به آن نسبت داده می‌شود مختلف می‌شود، و به همین جهت بعضی<ref>روح المعانی، ج۲۲، ص۴۳.</ref> گفته‌اند: صلات از [[خدا]] به معنای [[رحمت]]، و از [[ملائکه]] به معنای [[استغفار]]، و از [[مردم]] [[دعا]] است، لکن این را نیز باید دانست که هر چند صلات از [[خدا]] به معنای [[رحمت]] است، اما نه هر [[رحمت]]، بلکه [[رحمت]] خاصی که [[ذخیره]] [[آخرت]] برای خصوص [[مؤمنین]] است، و [[سعادت]] [[آخرتی]] آنان و [[فلاح]] ابدیشان، مترتب بر آن می‌شود، و بدین جهت است که به دنبال جمله مورد بحث علت [[صلوات]] فرستادن [[خدای تعالی]] را چنین بیان کرده: {{متن قرآن|لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> [[صلوات]] می‌فرستد، تا شما را از تاریکی‌ها به سوی [[نور]] بیرون آورد، چون او همواره نسبت به [[مؤمنین]] [[رحیم]] است<ref>ترجمه تفسیر المیزان ج۱۶، ۴۹۳.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۵۸.</ref>.

#{{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ وَمَلَائِكَتَهُ يُصَلُّونَ عَلَى النَّبِيِّ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَيْهِ وَسَلِّمُوا تَسْلِيمًا}}<ref>«خداوند و فرشتگانش بر پیامبر درود می‌فرستند، ای مؤمنان! بر او درود فرستید و به شایستگی (بدو) سلام کنید» سوره احزاب، آیه ۵۶.</ref>

#{{متن قرآن|وَمِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ قُرُبَاتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ أَلَا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ}}<ref>«و برخی از تازیان بیابان‌نشین به خداوند و روز بازپسین ایمان دارند و آنچه هزینه می‌کنند مایه نزدیکی (خود) نزد خداوند و دعاهای خیر پیامبر می‌شمارند؛ آگاه باشید که این مایه نزدیکی آنهاست؛ به زودی خداوند آنان را در (کنف) بخشایش خود در می‌آورد که خداوند آمرزن» سوره توبه، آیه ۹۹.</ref>

درود بر پیامبرهدف مشخصی دارد برای اینکه درود [[تکریم]] و اجلال وتعظیم است وآن درود وصلوتی که در [[آیه]]: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيْكُمْ وَمَلَائِكَتُهُ لِيُخْرِجَكُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ وَكَانَ بِالْمُؤْمِنِينَ رَحِيمًا}}<ref>«اوست آنکه بر شما درود می‌فرستد- و فرشتگانش (نیز)- تا شما را به سوی روشنایی از تیرگی‌ها بیرون برد و با مؤمنان بخشاینده است» سوره احزاب، آیه ۴۳.</ref> آمده است درود و [[صلوات]] [[مغفرت]] وتطهیر و اخراج [[مردم]] از ظلمات به سوی [[نور]] است، پس دو صلات و درود به یک معنی نیستند ". <ref>الرسول الاعظم قرانیاً، ص ۳۱.</ref> اما در [[حقیقت]] [[فلسفه]] و [[غایت]] [[صلوات]] بر [[پیامبر]] و [[مؤمنین]] با [[شعار]] درود بر [[پیامبر]] اعلام [[همبستگی]] است و در [[آیه صلوات]] بر [[پیامبر]] و [[مؤمنین]] است از صیغه جمع - عَلَیکمْ - وَ کٰانَ بِالْمُؤْمِنِینَ رَحِیماً - استفاده می‌شود.<ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۱، ص ۵۱۳.</ref>.

"صلوات" از ریشه "ص ل و" یا "ص ل ی" در لغت به معنای گرم کردن با [[آتش]]، [[عبادت]] مخصوص و [[دعا]] آمده است. [[صلوات از جانب خدا]]، [[رحمت]] و از جانب مؤمنان به معنی [[طلب رحمت]] است<ref>معجم مقاییس اللغه، ج۳، ص۳۰۰؛ مفردات، ص۴۹۰.</ref>.

صلوات، کلمه کانونی یک میدان از مفاهیم در [[قرآن]] است که از طریق اتصال شبکه‌ای معنای، ویژه‌ای می‌دهد که فراتر از معنای مفرد آن نیست. صلوات به عنوان کلمه کانونی دارای [[ارتباط]] طولی باخدا (درخواست از [[خدا]]) و درود و رحمت فرستادن دارد و از [[جهت]] عرضی دارای ارتباط با فرد از یک سوی و پیامبر و [[آل پیامبر]] از سوی دیگر است. دیگر اضلاع آن عبارتند از عبادت، [[تقرب به خدا]]، [[دعا]]، ملائکه. در قرآن صلوات دارای بار مثبت است. صلوات با توجه به ارتباطش با شبکه مفهومی فوق، حکایت از یک مفهوم و [[عبادت]] [[دینی]] خاص به قصد [[قدردانی]] از [[پیامبر]] و [[آل پیامبر]] دارد؛ یعنی به قصد [[عبادت خدا]]، بر [[پیامبر اکرم]] و [[آل]] او [[درود]] فرستد و از [[خدا]] برای آنان درخواست [[رحمت]] ویژه بکند.

[[فخر رازی]] نیز در [[کیفیت صلوات]]، ذکر [[آل محمد]] را لازم دانسته است<ref>التفسیر الکبیر، ج۲۵، ص۱۸۲.</ref>. در [[تفسیر مجمع البیان]] آمده است: [[ابوحمزه ثمالی]] گوید: [[سُدی]] و [[حمید بن سعد انصاری]] و [[برید بن ابی‌زیاد]] از [[عبدالرحمن بن لیلی]] از [[کعب بن عجزه]] برای من [[حدیث]] کردند که گفت وقتی این [[آیه]] نازل شد، گفتیم: ای [[رسول خدا]]، [[سلام]] بر شما را شناختیم پس صلوات بر شما چگونه است؟ فرمود: بگویید: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا صَلَّيْتَ‏ عَلَى‏ آلِ‏ إِبْرَاهِيمَ‏ إِنَّكَ‏ حَمِيدٌ مَجِيدٌ اللَّهُمَّ بَارِكْ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ عَلَى آلِ مُحَمَّدٍ كَمَا بَارَكْتَ عَلَى آلِ إِبْرَاهِيمَ إِنَّكَ حَمِيدٌ مَجِيدٌ}}<ref>بحارالانوار، ج۱۷، ص۱۹.</ref>.

== جستارهای وابسته ==