عمرو بن شرحبیل همدانی در علوم قرآنی: تفاوت میان نسخه‌ها

== مقدمه ==

[[ابو میسرة عمرو بن شرحبیل]] متوفای ۶۳ ه‍‌. ق نیز از [[مفسران]] [[تابعی]] به شمار آمده است<ref>ر. ک: معرفت، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب، ج۱، ص۴۰۵-۴۰۷. شایان ذکر است که سیوطی و داوودی هیچ‌کدام در طبقات المفسرین خود او را ذکر نکرده‌اند و محمد حسین ذهبی نیز او را در شمار مفسران تابعی نیاورده است.</ref>.

براساس آنچه در کتاب‌های [[اهل تسنن]] آمده است: وی [[اهل کوفه]]<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۸، ص۴۲.</ref>، [[برترین]] فرد [[قبیله همدان]]<ref>از ابی واثل نقل شده که درباره وی گفته است: {{عربی|ما اشتملت همدانیة علی مثل ابی میسرة فقیل له: و لا مسروق‌؟ فقال و لا مسروق}} (ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۱۶۳).</ref>، از برترین [[اصحاب]] [[ابن مسعود]]<ref>از ابی واثل نقل کرده‌اند که گفته است: {{عربی|ابو میسرة و کان من افاضل اصحاب عبد الله}}(تهذیب التهذیب، ج۸، ص۴۲).</ref> و [[امام جماعت]] [[مسجد]] بنی وادعه<ref>ر. ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۱۰۶.</ref> بوده است. او از [[امام علی]] {{ع}} و ابن مسعود و جمعی دیگر از [[اصحاب پیامبر]] {{صل}} [[روایت]] کرده<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۸، ص۴۲.</ref>. و در پنج کتاب از [[صحاح]] ستۀ اهل تسنن ([[صحیح بخاری]]، [[صحیح مسلم]]، [[سنن ترمذی]]، [[سنن ابی داوود]]، [[سنن نسائی]]) از وی روایت شده است<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۸، ص۴۲.</ref>.

ابن معین گفته است: [[ابو میسره]] «[[ثقه]]» (مورد [[اعتماد]]) است و [[ابن حبان]] او را در کتاب الثقات آورده و گفته است: از [[عابدان]] بود و از زیادی [[نماز خواندن]] زانویش مانند زانوی شتر پینه داشت<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۸، ص۴۳.</ref>. گفته‌اند پس از درگذشت مرّۀ [[همدانی]] وی، بر جنازۀ او حاضر نمی‌شود و علّت حاضر نشدن خود را چیزی‌که مرّه نسبت به [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} در [[دل]] داشت، ذکر می‌کند<ref>ر. ک: ثقفی، الغارات، ج۲، ص۵۶۱.</ref>. او در سال ۶۳ ه‍‌. ق<ref>ر. ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۸، ص۴۳.</ref> در [[زمان]] [[فرمانداری]] [[عبید الله بن زیاد]] در [[کوفه]] از [[دنیا]] رفت و [[وصیت]] کرده بود که [[شریح قاضی]] بر او [[نماز]] بخواند<ref>ر. ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۱۰۸.</ref>.

اما در کتاب‌های [[شیعه]]، در [[کتب اربعه]] ([[کافی]]، [[من لا یحضره الفقیه]]، [[تهذیب]]، و [[استبصار]])، روایتی از وی نقل نشده و در [[بحار الانوار]] تنها در یک مورد روایتی از وی در [[مدح]] [[عمار یاسر]] آمده است<ref>ر. ک: مجلسی، بحار الانوار، ج۳۳، ص۲۵، ح۳۸۰.</ref>، و در کتاب‌های رجالی شیعه نیز مطلبی درباره وی دیده نشد، جز سخنی که از [[شهید ثانی]] نقل کرده‌اند که گفته است: «[[ابو میسره]]، [[تابعی]] دانشمندی است»<ref>ر. ک: اردبیلی، جامع الرواة، ج۱، ص۳۶۵؛ خویی، معجم الرجال الحدیث، ج۱۳، ص۴۰، رقم ۸۷۵۲. ناگفته نماند که در این‌دو کتاب جمله فوق دربارۀ عمر بن شرحبیل ذکر شده است، ولی از قرائن معلوم است که منظور همان «عمرو بن شرحبیل» است؛ زیرا از شخصی به نام عمر بن شرحبیل که کنیه‌اش ابو میسره باشد، نه در کتاب‌های روایی و تفسیری شیعه یاد شده است و نه در کتاب‌های اهل تسنن؛ آنچه هست عمرو بن شرحبیل است. در الدرایة فی علم مصطلح الحدیث، اثر شهید ثانی (ط‍ نجف، ص۱۳۵)، نیز چنین آمده است: {{عربی|فمثال الاخوین من الصحابة... و من التابعین عمرو بن شرحبیل ابو میسرة و ارقم بن شرحبیل اخوان فاضلان من اصحاب ابن مسعود}}.</ref>. و در [[مجمع البیان]] تنها در یک مورد از وی [[روایت]] نقل شده است<ref>ر. ک: طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۸۰ (تفسیر {{متن قرآن|اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّكَ الَّذِي خَلَقَ}} «بخوان به نام پروردگار خویش که آفرید» سوره علق، آیه ۱).</ref>.

دلیل [[مفسر]] بودن وی [[روایات]] و آرای پراکنده‌ای است که از وی در [[تفسیر آیات]] نقل کرده‌اند. در ذیل [[آیه]] {{متن قرآن|فَلَا أُقْسِمُ بِالْخُنَّسِ}}<ref>«نه، سوگند به اختران فراگرد،» سوره تکویر، آیه ۱۵.</ref> از او نقل کرده‌اند که [[عبد الله بن مسعود]] به من گفت: شما [[قوم عرب]] هستید. {{متن قرآن|خُنَّس}} چیست‌؟ گفتم: آن، گاو [[وحشی]] است. گفت: نظر من نیز همین است<ref>قرطبی، الجامع الاحکام القرآن (تفسیر القرطبی)، ج۱۰، جزء ۱۹، ص۱۵۵.</ref>. در [[تفسیر]] {{متن قرآن|...سَيْلَ الْعَرِمِ}}<ref>«سیل ویرانگر» سوره سبأ، آیه ۱۶.</ref>از او نقل کرده‌اند که گفته است: {{متن قرآن|الْعَرِمِ}} {{عربی|مسنّاة [- سدّ]}} است»<ref>ر. ک: قرطبی، الجامع الاحکام القرآن، ج۷، جزء ۱۴، ص۱۸۳.</ref>. نشانی موارد دیگری از آراء و [[روایات تفسیری]] وی را در ذیل بنگرید<ref>طبری، جامع البیان، ج۵، ص۳۴ (سبب نزول آیات ۹۰ و ۹۱ سوره مائده)؛ ج۶، ص۴۹۵-۴۹۶ (کلمه «أوه» در سوره توبه، آیه ۱۱۴) و ج۸، ص۶۴ (تفسیر {{متن قرآن|فَإِنَّهُ كَانَ لِلْأَوَّابِينَ غَفُورًا}} «بی‌گمان او نسبت به توبه‌کاران، آمرزنده است» سوره اسراء، آیه ۲۵)، ص۲۳۰ (تفسیر {{متن قرآن|وَالْبَاقِيَاتُ الصَّالِحَاتُ}} «و کارهای ماندگار شایسته» سوره کهف، آیه ۴۶)؛ صنعانی، تفسیر عبد الرزاق، ج۱، ص۱۷۷ (تفسیر {{متن قرآن|الْكَلَالَةِ}} در سوره نساء، آیه ۱۷۶).</ref>.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۱۵۰-۱۵۲.</ref>