معانی القرآن و اعرابه (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - '↵کتاب]]' به ' رده:کتاب') |
HeydariBot (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | {{جعبه اطلاعات کتاب | ||
| عنوان پیشین = | |||
| عنوان = معانی القرآن و اعرابه | | عنوان = معانی القرآن و اعرابه | ||
| عنوان پسین = | |||
| شماره جلد = | |||
| عنوان اصلی = | | عنوان اصلی = | ||
| تصویر = IM010127.jpg | | تصویر = IM010127.jpg | ||
| خط ۱۸: | خط ۲۱: | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
| مذهب = | | مذهب = | ||
| ناشر = | | ناشر = انتشارات عالم الکتب | ||
| به همت = | | به همت = | ||
| وابسته به = | | وابسته به = | ||
| محل نشر = بیروت، لبنان | | محل نشر = بیروت، لبنان | ||
| سال نشر = | | سال نشر = ۱۴۰۸ ق، ۱۹۸۸ م، ۱۳۶۷ ش | ||
| تعداد جلد = ۵ | | تعداد جلد = ۵ | ||
| تعداد صفحات = | | تعداد صفحات = | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۴: | ||
== دربارهٔ کتاب == | == دربارهٔ کتاب == | ||
اخیراً کتابی با عنوان معانی القرآن و اعرابه تألیف [[زجاج|زجّاج]] با شرح و تحقیق دکتر [[عبدالجلیل عبده شلبی]] در پنج جلد<ref>جلد اول، ۵۳۱ صفحه سوره‌های حمد، بقره، و آل عمران، جلد دوم، ۵۰۰ صفحه سوره‌های نساء تا برائت، جلد سوم ۴۵۵ صفحه سوره‌های یونس تا حج، جلد چهارم ۴۶۲ صفحه سوره‌های مؤمنون تا احقاف و جلد پنجم ۳۹۸ صفحه سوره‌های محمد{{صل}} تا ناس را دربر دارد.</ref> چاپ و منتشر شده است<ref>انتشارات «عالم الکتب» در بیروت در سال ۱۴۰۸ ه. ق این کتاب را چاپ و منتشر کرده است.</ref> و ظاهراً این، همان معانی القرآن زجاج است که کتاب‌شناسان، [[تاریخ‌نویسان]]، رجال‌شناسان و مفسرشناسان [[اهل تسنن]] از آن خبر داده‌اند. | اخیراً کتابی با عنوان معانی القرآن و اعرابه تألیف [[زجاج|زجّاج]] با شرح و تحقیق دکتر [[عبدالجلیل عبده شلبی]] در پنج جلد<ref>جلد اول، ۵۳۱ صفحه سوره‌های حمد، بقره، و آل عمران، جلد دوم، ۵۰۰ صفحه سوره‌های نساء تا برائت، جلد سوم ۴۵۵ صفحه سوره‌های یونس تا حج، جلد چهارم ۴۶۲ صفحه سوره‌های مؤمنون تا احقاف و جلد پنجم ۳۹۸ صفحه سوره‌های محمد {{صل}} تا ناس را دربر دارد.</ref> چاپ و منتشر شده است<ref>انتشارات «عالم الکتب» در بیروت در سال ۱۴۰۸ ه. ق این کتاب را چاپ و منتشر کرده است.</ref> و ظاهراً این، همان معانی القرآن زجاج است که کتاب‌شناسان، [[تاریخ‌نویسان]]، رجال‌شناسان و مفسرشناسان [[اهل تسنن]] از آن خبر داده‌اند. | ||
محقق این کتاب - دکتر عبدالجلیل عبده شلبی - از شش نسخۀ خطی این کتاب که برخی کامل و برخی، قسمتی از این کتاب می‌باشد، خبر داده است<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص«ج».</ref>. | محقق این کتاب - دکتر عبدالجلیل عبده شلبی - از شش نسخۀ خطی این کتاب که برخی کامل و برخی، قسمتی از این کتاب می‌باشد، خبر داده است<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص«ج».</ref>. | ||
در جلد اول، متن کتاب پس از ۳۸ صفحه مقدمه محقق در شرح حال مؤلف و معرفی کتاب و...، با عبارت {{عربی|"قال ابواسحق ابراهيم بن السري الزجاج هذا كتاب مختصر في اعراب القرآن ومعانيه"}} آغاز شده است. این عبارت گویای آن است که مؤلف از این کتاب با عنوان [[اعراب]] القرآن و معانیه یاد کرده است، ولی در چهارچوب فعلی (شاید به [[صلاح]] دید شلبی محقق کتاب) این عنوان [[تغییر]] یافته و با عنوان فوق نام‌گذاری شده است. | در جلد اول، متن کتاب پس از ۳۸ صفحه مقدمه محقق در شرح حال مؤلف و معرفی کتاب و... ، با عبارت {{عربی|"قال ابواسحق ابراهيم بن السري الزجاج هذا كتاب مختصر في اعراب القرآن ومعانيه"}} آغاز شده است. این عبارت گویای آن است که مؤلف از این کتاب با عنوان [[اعراب]] القرآن و معانیه یاد کرده است، ولی در چهارچوب فعلی (شاید به [[صلاح]] دید شلبی محقق کتاب) این عنوان [[تغییر]] یافته و با عنوان فوق نام‌گذاری شده است. | ||
در هر صورت، بیشتر محتوای این کتاب شرح و بحث ادبی شامل قرائت، ساختار، اعراب و معانی واژه‌ها و جمله‌های [[قرآن]] به ترتیب [[سوره‌ها]] و [[آیات]] است و تمام [[سوره‌های قرآن]] را دربر دارد. در برخی سوره‌ها، درباره همه جمله‌ها و واژه‌ها و در برخی، درباره بیشتر جمله‌ها و در برخی مانند سوره‌های آخر قرآن، درباره بعضی از جمله‌ها بحث کرده است؛ برای نمونه، در [[سوره حمد]] درباره تمام جمله‌ها بحث کرده است؛ مانند چگونگی قرائت واژه‌های {{متن قرآن|الْحَمْدُ}}، {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}}، {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ}}، {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}}، {{متن قرآن|مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ}}، {{متن قرآن|عَلَيْهِمْ}} و حتی چگونگی تلفظ «آمین» بعد از [[سوره]]؛ معانی واژه‌های {{متن قرآن|الْحَمْدُ}}، {{متن قرآن|الْعَالَمِينَ}}، {{متن قرآن|الدِّينِ}}، {{متن قرآن|إِيَّاكَ}}، {{متن قرآن|الصِّرَاطَ}} و {{متن قرآن|اهْدِنَا}}؛ [[اعراب]] {{متن قرآن|الْحَمْدُ}}، {{متن قرآن|للَّهِ}}، نون {{متن قرآن|الْعَالَمِينَ}}، {{متن قرآن|مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ}}، {{متن قرآن|صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ}}، {{متن قرآن|غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ}} و {{متن قرآن|وَلَا الضَّالِّينَ}}؛ همچنین وجه اختصاص {{متن قرآن|مَالِكِ}} به {{متن قرآن|يَوْمِ الدِّينِ}}، صیغه {{متن قرآن|نَسْتَعِينُ}} و اعلال آن را بیان کرده است<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ص۴۵-۵۴.</ref>. | در هر صورت، بیشتر محتوای این کتاب شرح و بحث ادبی شامل قرائت، ساختار، اعراب و معانی واژه‌ها و جمله‌های [[قرآن]] به ترتیب [[سوره‌ها]] و [[آیات]] است و تمام [[سوره‌های قرآن]] را دربر دارد. در برخی سوره‌ها، درباره همه جمله‌ها و واژه‌ها و در برخی، درباره بیشتر جمله‌ها و در برخی مانند سوره‌های آخر قرآن، درباره بعضی از جمله‌ها بحث کرده است؛ برای نمونه، در [[سوره حمد]] درباره تمام جمله‌ها بحث کرده است؛ مانند چگونگی قرائت واژه‌های {{متن قرآن|الْحَمْدُ}}، {{متن قرآن|رَبِّ الْعَالَمِينَ}}، {{متن قرآن|الرَّحْمَنِ}}، {{متن قرآن|الرَّحِيمِ}}، {{متن قرآن|مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ}}، {{متن قرآن|عَلَيْهِمْ}} و حتی چگونگی تلفظ «آمین» بعد از [[سوره]]؛ معانی واژه‌های {{متن قرآن|الْحَمْدُ}}، {{متن قرآن|الْعَالَمِينَ}}، {{متن قرآن|الدِّينِ}}، {{متن قرآن|إِيَّاكَ}}، {{متن قرآن|الصِّرَاطَ}} و {{متن قرآن|اهْدِنَا}}؛ [[اعراب]] {{متن قرآن|الْحَمْدُ}}، {{متن قرآن|للَّهِ}}، نون {{متن قرآن|الْعَالَمِينَ}}، {{متن قرآن|مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ}}، {{متن قرآن|صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ}}، {{متن قرآن|غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ}} و {{متن قرآن|وَلَا الضَّالِّينَ}}؛ همچنین وجه اختصاص {{متن قرآن|مَالِكِ}} به {{متن قرآن|يَوْمِ الدِّينِ}}، صیغه {{متن قرآن|نَسْتَعِينُ}} و اعلال آن را بیان کرده است<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ص۴۵-۵۴.</ref>. | ||
در [[سوره بقره]] درباره برخی جمله‌ها مانند {{متن قرآن|وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ}}<ref>«و به جهان واپسین یقین دارند» سوره نمل، آیه ۳.</ref> و {{متن قرآن|وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>«و عذابی سترگ خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۷.</ref>. سخنی ندارد<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۷۴.</ref> و در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref> با اینکه بیان معنای «ولی» و اعراب {{متن قرآن|وَهُمْ رَاكِعُونَ}} لازم و مهم بوده، درباره آن دو سخنی نگفته است<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۱۸۳-۱۸۴.</ref> و در سوره‌های فلق و ناس فقط معنای برخی واژه‌ها مانند {{متن قرآن|الْفَلَقِ}}، {{متن قرآن|غَاسِقٍ}}، {{متن قرآن|النَّفَّاثَاتِ}}، {{متن قرآن|الْوَسْوَاسِ}}، {{متن قرآن|الْخَنَّاسِ}} و {{متن قرآن|الْجَنَّةَ}} بیان شده است<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۵، ص۳۷۹.</ref>. | در [[سوره بقره]] درباره برخی جمله‌ها مانند {{متن قرآن|وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ}}<ref>«و به جهان واپسین یقین دارند» سوره نمل، آیه ۳.</ref> و {{متن قرآن|وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ}}<ref>«و عذابی سترگ خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۷.</ref>. سخنی ندارد<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۷۴.</ref> و در [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.</ref> با اینکه بیان معنای «ولی» و اعراب {{متن قرآن|وَهُمْ رَاكِعُونَ}} لازم و مهم بوده، درباره آن دو سخنی نگفته است<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۱۸۳-۱۸۴.</ref> و در سوره‌های فلق و ناس فقط معنای برخی واژه‌ها مانند {{متن قرآن|الْفَلَقِ}}، {{متن قرآن|غَاسِقٍ}}، {{متن قرآن|النَّفَّاثَاتِ}}، {{متن قرآن|الْوَسْوَاسِ}}، {{متن قرآن|الْخَنَّاسِ}} و {{متن قرآن|الْجَنَّةَ}} بیان شده است<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۵، ص۳۷۹.</ref>. | ||
در بیان مطالب، فراوان به [[آیات]]<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۵۱، ۷۲، ۷۳، ۸۶، ۹۰-۹۳، ۲۷۸، ۳۷۸ و ۴۰۱.</ref>، اشعار [[عرب]]<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۴، ۴۸، ۵۲، ۷۶، ۸۱-۸۴، ۸۷ و ۸۸؛ ج۵، ص۳۷۷ و ۳۷۸.</ref>، گفته‌های لغت‌دانان و ادیبان عرب مانند [[خلیل]]<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۲، ۸۰.</ref>، سیبویه <ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۰، ۴۲، ۵۰، ۸۰.</ref>، ابو عمرو<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۲.</ref>، اخفش<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۶۶.</ref>، قطرب<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۵۵.</ref> و گاهی نیز به [[روایات]]<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۴۸، ج۵، ص۳۷۸ و ۳۸۱.</ref> و آرای برخی [[صحابه]]<ref>مانند ابن عباس ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۵۶، ۶۲.</ref> و [[تابعین]]<ref>مانند شعبی ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۵۶.</ref> استناد کرده است. گاهی [[تفسیر]] برخی [[آیات]] را از [[مفسران]] نقل می‌کند و به ندرت به سبب یا [[شأن نزول]] برخی آیات نیز اشاره دارد<ref>ر.ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۴، ص۳۹۸ و ۴۴۷.</ref>. بنابراین، می‌توان این کتاب را [[تفسیر ترتیبی]] ادبی [[قرآن کریم]] نامید و از نظر گستره محتوایی هرچند توضیح ادبی لازم برای همه واژه‌ها و جمله‌های [[قرآن]] را دربر ندارد، ولی در میان معانی القرآن‌ها و تفسیرهای ادبی تألیف شده در قرون نخستین که به دست ما رسیده است، این کتاب از کتاب‌های دیگر گسترده‌تر می‌باشد و بیان معانی و [[اعراب]] آیات بیشتری را دربر دارد<ref>معانی القرآن فرّاء (۲۰۷ ه.ق) و معانی القرآن اخفش (۲۱۵ ه.ق) پیش از این کتاب تألیف شده و اکنون موجود است ولی آن دو کتاب به گستردگی این کتاب نمی‌باشد.</ref><ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۵۰۹-۵۱۱.</ref> | در بیان مطالب، فراوان به [[آیات]]<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۵۱، ۷۲، ۷۳، ۸۶، ۹۰-۹۳، ۲۷۸، ۳۷۸ و ۴۰۱.</ref>، اشعار [[عرب]]<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۴، ۴۸، ۵۲، ۷۶، ۸۱-۸۴، ۸۷ و ۸۸؛ ج۵، ص۳۷۷ و ۳۷۸.</ref>، گفته‌های لغت‌دانان و ادیبان عرب مانند [[خلیل]]<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۲، ۸۰.</ref>، سیبویه <ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۰، ۴۲، ۵۰، ۸۰.</ref>، ابو عمرو<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۲.</ref>، اخفش<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۶۶.</ref>، قطرب<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۵۵.</ref> و گاهی نیز به [[روایات]]<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۴۸، ج۵، ص۳۷۸ و ۳۸۱.</ref> و آرای برخی [[صحابه]]<ref>مانند ابن عباس ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۵۶، ۶۲.</ref> و [[تابعین]]<ref>مانند شعبی ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۵۶.</ref> استناد کرده است. گاهی [[تفسیر]] برخی [[آیات]] را از [[مفسران]] نقل می‌کند و به ندرت به سبب یا [[شأن نزول]] برخی آیات نیز اشاره دارد<ref>ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۴، ص۳۹۸ و ۴۴۷.</ref>. بنابراین، می‌توان این کتاب را [[تفسیر ترتیبی]] ادبی [[قرآن کریم]] نامید و از نظر گستره محتوایی هرچند توضیح ادبی لازم برای همه واژه‌ها و جمله‌های [[قرآن]] را دربر ندارد، ولی در میان معانی القرآن‌ها و تفسیرهای ادبی تألیف شده در قرون نخستین که به دست ما رسیده است، این کتاب از کتاب‌های دیگر گسترده‌تر می‌باشد و بیان معانی و [[اعراب]] آیات بیشتری را دربر دارد<ref>معانی القرآن فرّاء (۲۰۷ ه.ق) و معانی القرآن اخفش (۲۱۵ ه.ق) پیش از این کتاب تألیف شده و اکنون موجود است ولی آن دو کتاب به گستردگی این کتاب نمی‌باشد.</ref><ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۵۰۹-۵۱۱.</ref> | ||
== فهرست کتاب == | == فهرست کتاب == | ||
نسخهٔ ۲۳ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۳:۲۸
| معانی القرآن و اعرابه | |
|---|---|
 | |
| زبان | عربی |
| نویسنده | ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سری زجاج بغدادی معروف به زجاج |
| ناشر | انتشارات انتشارات عالم الکتب |
| محل نشر | بیروت، لبنان |
| سال نشر | ۱۴۰۸ ق، ۱۹۸۸ م، ۱۳۶۷ ش |
معانی القرآن و اعرابه کتابی است به زبان عربی که مشتمل بر تأویل و تفسیر قرآن کریم می‌باشد. این کتاب اثر ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سری زجاج بغدادی معروف به زجاج است و انتشارات عالم الکتب انتشار آن را به عهده داشته است.[۱]
دربارهٔ کتاب
اخیراً کتابی با عنوان معانی القرآن و اعرابه تألیف زجّاج با شرح و تحقیق دکتر عبدالجلیل عبده شلبی در پنج جلد[۲] چاپ و منتشر شده است[۳] و ظاهراً این، همان معانی القرآن زجاج است که کتاب‌شناسان، تاریخ‌نویسان، رجال‌شناسان و مفسرشناسان اهل تسنن از آن خبر داده‌اند.
محقق این کتاب - دکتر عبدالجلیل عبده شلبی - از شش نسخۀ خطی این کتاب که برخی کامل و برخی، قسمتی از این کتاب می‌باشد، خبر داده است[۴].
در جلد اول، متن کتاب پس از ۳۸ صفحه مقدمه محقق در شرح حال مؤلف و معرفی کتاب و... ، با عبارت "قال ابواسحق ابراهيم بن السري الزجاج هذا كتاب مختصر في اعراب القرآن ومعانيه" آغاز شده است. این عبارت گویای آن است که مؤلف از این کتاب با عنوان اعراب القرآن و معانیه یاد کرده است، ولی در چهارچوب فعلی (شاید به صلاح دید شلبی محقق کتاب) این عنوان تغییر یافته و با عنوان فوق نام‌گذاری شده است.
در هر صورت، بیشتر محتوای این کتاب شرح و بحث ادبی شامل قرائت، ساختار، اعراب و معانی واژه‌ها و جمله‌های قرآن به ترتیب سوره‌ها و آیات است و تمام سوره‌های قرآن را دربر دارد. در برخی سوره‌ها، درباره همه جمله‌ها و واژه‌ها و در برخی، درباره بیشتر جمله‌ها و در برخی مانند سوره‌های آخر قرآن، درباره بعضی از جمله‌ها بحث کرده است؛ برای نمونه، در سوره حمد درباره تمام جمله‌ها بحث کرده است؛ مانند چگونگی قرائت واژه‌های ﴿الْحَمْدُ﴾، ﴿رَبِّ الْعَالَمِينَ﴾، ﴿الرَّحْمَنِ﴾، ﴿الرَّحِيمِ﴾، ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾، ﴿عَلَيْهِمْ﴾ و حتی چگونگی تلفظ «آمین» بعد از سوره؛ معانی واژه‌های ﴿الْحَمْدُ﴾، ﴿الْعَالَمِينَ﴾، ﴿الدِّينِ﴾، ﴿إِيَّاكَ﴾، ﴿الصِّرَاطَ﴾ و ﴿اهْدِنَا﴾؛ اعراب ﴿الْحَمْدُ﴾، ﴿للَّهِ﴾، نون ﴿الْعَالَمِينَ﴾، ﴿مَالِكِ يَوْمِ الدِّينِ﴾، ﴿صِرَاطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ﴾، ﴿غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ﴾ و ﴿وَلَا الضَّالِّينَ﴾؛ همچنین وجه اختصاص ﴿مَالِكِ﴾ به ﴿يَوْمِ الدِّينِ﴾، صیغه ﴿نَسْتَعِينُ﴾ و اعلال آن را بیان کرده است[۵].
در سوره بقره درباره برخی جمله‌ها مانند ﴿وَهُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ﴾[۶] و ﴿وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ﴾[۷]. سخنی ندارد[۸] و در آیه ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾[۹] با اینکه بیان معنای «ولی» و اعراب ﴿وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾ لازم و مهم بوده، درباره آن دو سخنی نگفته است[۱۰] و در سوره‌های فلق و ناس فقط معنای برخی واژه‌ها مانند ﴿الْفَلَقِ﴾، ﴿غَاسِقٍ﴾، ﴿النَّفَّاثَاتِ﴾، ﴿الْوَسْوَاسِ﴾، ﴿الْخَنَّاسِ﴾ و ﴿الْجَنَّةَ﴾ بیان شده است[۱۱].
در بیان مطالب، فراوان به آیات[۱۲]، اشعار عرب[۱۳]، گفته‌های لغت‌دانان و ادیبان عرب مانند خلیل[۱۴]، سیبویه [۱۵]، ابو عمرو[۱۶]، اخفش[۱۷]، قطرب[۱۸] و گاهی نیز به روایات[۱۹] و آرای برخی صحابه[۲۰] و تابعین[۲۱] استناد کرده است. گاهی تفسیر برخی آیات را از مفسران نقل می‌کند و به ندرت به سبب یا شأن نزول برخی آیات نیز اشاره دارد[۲۲]. بنابراین، می‌توان این کتاب را تفسیر ترتیبی ادبی قرآن کریم نامید و از نظر گستره محتوایی هرچند توضیح ادبی لازم برای همه واژه‌ها و جمله‌های قرآن را دربر ندارد، ولی در میان معانی القرآن‌ها و تفسیرهای ادبی تألیف شده در قرون نخستین که به دست ما رسیده است، این کتاب از کتاب‌های دیگر گسترده‌تر می‌باشد و بیان معانی و اعراب آیات بیشتری را دربر دارد[۲۳][۲۴]
فهرست کتاب
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
دربارهٔ پدیدآورنده
در این مورد اطلاعاتی در دست نیست.
پانویس
- ↑ وبگاه نیل و فرات
- ↑ جلد اول، ۵۳۱ صفحه سوره‌های حمد، بقره، و آل عمران، جلد دوم، ۵۰۰ صفحه سوره‌های نساء تا برائت، جلد سوم ۴۵۵ صفحه سوره‌های یونس تا حج، جلد چهارم ۴۶۲ صفحه سوره‌های مؤمنون تا احقاف و جلد پنجم ۳۹۸ صفحه سوره‌های محمد (ص) تا ناس را دربر دارد.
- ↑ انتشارات «عالم الکتب» در بیروت در سال ۱۴۰۸ ه. ق این کتاب را چاپ و منتشر کرده است.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص«ج».
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ص۴۵-۵۴.
- ↑ «و به جهان واپسین یقین دارند» سوره نمل، آیه ۳.
- ↑ «و عذابی سترگ خواهند داشت» سوره بقره، آیه ۷.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۷۴.
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند» سوره مائده، آیه ۵۵.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۱۸۳-۱۸۴.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۵، ص۳۷۹.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۵۱، ۷۲، ۷۳، ۸۶، ۹۰-۹۳، ۲۷۸، ۳۷۸ و ۴۰۱.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۴، ۴۸، ۵۲، ۷۶، ۸۱-۸۴، ۸۷ و ۸۸؛ ج۵، ص۳۷۷ و ۳۷۸.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۲، ۸۰.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۰، ۴۲، ۵۰، ۸۰.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۴۲.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۶۶.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۱، ص۵۵.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۴۸، ج۵، ص۳۷۸ و ۳۸۱.
- ↑ مانند ابن عباس ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۵۶، ۶۲.
- ↑ مانند شعبی ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۲، ص۵۶.
- ↑ ر. ک: زجاج، معانی القرآن و اعرابه، ج۴، ص۳۹۸ و ۴۴۷.
- ↑ معانی القرآن فرّاء (۲۰۷ ه.ق) و معانی القرآن اخفش (۲۱۵ ه.ق) پیش از این کتاب تألیف شده و اکنون موجود است ولی آن دو کتاب به گستردگی این کتاب نمی‌باشد.
- ↑ بابایی، علی اکبر، تاریخ تفسیر قرآن، ص ۵۰۹-۵۱۱.