احمد بن اسماعیل کاتب

احمد بن اسماعیل کاتب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: احمد بن اسماعیل کاتب در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

احمد بن اسماعیل الکاتب در سند یک روایت تفسیر کنز الدقائق، به نقل از کتاب ثواب الأعمال، واقع شده است:

«وَ بِاسْنَادِهِ إِلَی أَحْمَدَ بْنِ إِسْمَاعِيلَ الْكَاتِبِ [عَنْ أَبِیهِ] قَالَ: أَقْبَلَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ (ع) فِي الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ فَنَظَرَ إِلَيْهِ قَوْمٌ مِنْ قُرَيْشٍ فَقَالُوا هَذَا إِلَهُ أَهْلِ الْعِرَاقِ فَقَالَ بَعْضُهُمْ لَوْ بَعَثْتُمْ إِلَيْهِ بَعْضَكُمْ فَسَأَلَهُ فَأَتَاهُ شَابٌّ مِنْهُمْ فَقَالَ لَهُ يَا عَمِّ مَا أَكْبَرُ الْكَبَائِرِ فَقَالَ شُرْبُ الْخَمْرِ فَأَتَاهُمْ فَأَخْبَرَهُمْ فَقَالُوا لَهُ عُدْ إِلَيْهِ فَلَمْ يَزَالُوا بِهِ حَتَّى عَادَ إِلَيْهِ فَسَأَلَهُ فَقَالَ لَهُ أَ لَمْ أَقُلْ لَكَ يَا ابْنَ أَخِ شُرْبُ الْخَمْرِ إِنَّ شُرْبَ الْخَمْرِ يُدْخِلُ صَاحِبَهُ فِي الزِّنَاءِ وَ السَّرِقَةِ وَ قَتْلِ النَّفْسِ ﴿الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ﴾ وَ فِي الشِّرْكِ وَ تَاللَّهِ أَفَاعِيلُ الْخَمْرِ تَعْلُو عَلَى كُلِّ ذَنْبٍ كَمَا تَعْلُو شَجَرَتُهَا عَلَى كُلِّ شَجَرَةٍ».

شرح حال راوی

روایت مزبور در کتب حدیثی دیگر، از جمله الکافی و من لا یحضره الفقیه نقل شده که در سند آن، نام راوی به همین صورت (احمد بن اسماعیل الکاتب) ثبت شده است؛ بدان جهت در کتب رجالی متأخر مانند جامع الرواة، تنقیح المقال، معجم رجال الحدیث و مستدرکات علم رجال الحدیث تنها به ذکر نام راوی و نقل روایت الکافی ذیل آن بسنده کردند و اطلاعات دیگری درباره راوی ندادند.

تتبع بسیاری در کتب رجالی و اسناد روایات انجام گرفته، ولی شناسایی راوی ممکن نشد؛ در نتیجه از راویان مجهول و یا مهمل به شمار می‌آید.

یادآوری می‌شود که عناوین «احمد بن اسماعیل» و «احمد بن اسماعیل الکاتب» در بعضی اسناد روایات دیگر نیز دیده می‌شود، ولی دلیل روشنی بر اتحاد آن نداریم؛ از جمله:

طبری شیعی در دلائل الإمامة می‌نویسد: «حَدَّثَنِي الْقَاضِي أَبُو الْفَرَجِ الْمُعَافَى، قَالَ: حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ الْكَاتِبُ، قَالَ: كَانَ بِحَضْرَةِ بَابِ الرَّشِيدِ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ يُقَالُ لَهُ نُفَيْعٌ وَ كَانَ عِرِّيضاً، وَ كَانَ آدَمُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِيزِ شَاعِراً ظَرِيفاً، فَاتَّفَقَا يَوْماً بِبَابِ الرَّشِيدِ، وَ حَضَرَ مُوسَى ابْنُ جَعْفَرٍ عَلَى حِمَارٍ لَهُ، فَلَمَّا قَرُبَ قَامَ الْحَاجِبُ إِلَيْهِ، فَأَدْخَلَهُ مِنَ الْبَابِ، فَقَالَ نُفَيْعٌ لِآدَمَ: مَنْ هَذَا؟ فَقَالَ: أَ وَ مَا تَعْرِفُهُ؟ قَالَ: لَا. قَالَ: هَذَا شَيْخُ آلِ أَبِي طَالِبٍ الْيَوْمَ، هَذَا فُلَانُ بْنُ فُلَانٍ...».

اربیلی در کشف الغمه آورده است: «حَدَّثَ أَحْمَدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ قَالَ: بَعَثَ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ (ع) إِلَى الرَّشِيدِ مِنَ الْحَبْسِ بِرِسَالَةٍ كَانَتْ أَنَّهُ لَنْ يَنْقَضِيَ عَنِّي يَوْمٌ مِنَ الْبَلَاءِ إِلَّا انْقَضَى عَنْكَ مَعَهُ يَوْمٌ مِنَ الرَّخَاءِ حَتَّى نَقْضِيَ جَمِيعاً إِلَى يَوْمَ لَيْسَ لَهُ انْقِضَاءٌ يَخْسَرُ فِيهِ الْمُبْطِلُونَ».

طبقه، استادان و شاگردان راوی

آیة الله بروجردی ذیل عنوان «احمد بن اسماعیل الکاتب» نوشته است: "لعله من الخامسة أو السادسة"؛ زیرا عمرو بن عثمان که از احمد بن اسماعیل الکاتب روایت کرده، از اصحاب امام کاظم (ع) روایت کرده و از امام رضا (ع) نیز هم با واسطه و هم بی‌واسطه نقل روایت کرده است. همچنین مراد از «محمد بن علی» در سند روایت، امام باقر (ع) است که احمد بن اسماعیل به واسطه پدرش از آن حضرت روایت کرده است.

با توجه به سند تفسیر کنز الدقائق، پدرش اسماعیل، استاد وی و عمرو بن عثمان، شاگرد اوست. یادآوری می‌شود که شیخ طوسی در کتاب رجال خود، در اصحاب امام باقر (ع) شخصی را با نام «اسماعیل، أبوأحمد الکاتب الکوفی» عنوان کرده که محتمل است پدر راوی باشد.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۲