حدیث

حدیث از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حدیث در قرآن - حدیث در علوم حدیث - حدیث در نهج البلاغه - حدیث در معارف دعا و زیارات - حدیث در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

حدیث یا روایت در اصطلاح دینی به سخن پیامبر و امامان معصوم (ع) گفته می‌شود. به سخنان خداوند نیز (غیر از قرآن کریم) "حدیث قدسی" می‌گویند. از آنجا که گفته‌های رسول خدا (ص) و ائمه برای مسلمانان حجّت و سند است، آنچه از آن پیشوایان شنیده می‌شده، ثبت می‌گردید یا در خاطره‌ها و حافظه‌ها می‌ماند و برای دیگران بازگو می‌شد. به کسی که احادیث معصومین را بنویسد و نقل کند "محدّث" گفته می‌شود. علم شناختِ حدیث در فرهنگ اسلام، "درایه" نام دارد. به نقل اینگونه سخنان "روایت" و به ناقلان احادیث، "راوی" هم گفته می‌شود. مجموعه‌های مفصّلی از احادیث پیامبر و امامان در کتب روایت گردآوری شده است و در معارف اسلام و احکام شرعی، یکی از منابع استخراج حکم خدا در کنار قرآن محسوب می‌شود. هر یک از ائمه شیعه، یارانی داشته‌اند که احادیث را از آنان شنیده و می‌نگاشتند. نام و مشخصاتِ اصحابی که راوی حدیث بوده‌اند، در "کتب رجال" آمده است.

مقدمه

• حدیث که در نزد علمای شیعی مترادف با واژه‌های "روایت"، "خبر" و "اثر" است، در لغت به‌معنای چیز جدید و مطلق کلام و خبر است. عالمان شیعه حدیث را بیانگر فعل، قول یا تقریر معصوم می‌دانند. اگر حدیث بر منشأ حکم شرعی دلالت داشته باشد، به آن "سنت" اطلاق می‌شود. سنت در لغت به‌معنای روش و در علم حدیث یعنی آنچه از روش زندگی پیامبر اکرم (ص) و دیگر معصومین (ع) نقل شده است. اما خبر، گزارشی از قول یا عمل است و می‌تواند از معصوم یا غیرمعصوم (اصحاب و تابعان ایشان) نقل شود. خبر نسبت به حدیث اعم است. از این رو دو دسته خبر وجود دارد: خبر معصوم و خبر غیرمعصوم. اثر در فرهنگ لغات به‌معنای ردپا یا جای پاست. آثار به‌جامانده از داش معصومین و سخنان رسیده از صحابه و تابعان را "اثر معصوم" نامند.
• حدیث بر دو گونه است: حدیث قدسی و حدیث غیر قدسی. حدیث غیر قدسی همان است که درباره آن گفته شد. اما حدیث قدسی، کلام خداوند است که از زبان معصوم بیان شده است، ولی جزو آیات قرآن نیست. پیامبر اکرم (ص) گاه حکمی را از جانب خداوند متعال بیان می‌فرمود، مانند آنچه درباره روزه از قول خداوند روایت شده است که "روزه برای من است". علمای حدیث این‌گونه احادیث را "حدیث قدسی" نامیده‌اند. یعنی از عالم بالا و منتسب به خداوند است.

اجزای حدیث

• حدیث دارای دو بخش است: سند و متن؛
• سند حدیث: سند در اصطلاح عبارت از سلسله راویانی است که متن حدیث را به معصوم می‌رساند. راه پی بردن به وثیق بودن یا نبودن حدیث، بررسی طریق راویان است.
• متن حدیث: در اصطلاح عبارت است از نقل آخرین راوی، چه در قول و الفاظ و چه در فعل و تقریر، که از معصوم نقل شده است.

علوم حدیث

علم حدیث دانش و آگاهی از قواعد و قوانینی است که به‌واسطه آن اجزای حدیث (سند و متن) شناسایی می‌شوند.

• علم حدیث دارای سه شاخه است:

1. علم رجال الحدیث که به بررسی حالات راویان می‌پردازد؛
2. فقه‌الحدیث که به بررسی متن و شرح کلام می‌پرازد؛
3. درایة‌الحدیث که به بررسی سند و متن حدیث می‌پردازد.

ارتباط قرآن با حدیث

• عالمان شیعی حدیث را مبین قرآن دانسته‌اند. احادیث از دو وجه با قرآن در ارتباط‌اند:

1. احادیثی که درباره قرآن هستند که بیشتر ناظر به کیفیت نزول قرآن، نزول یک‌باره قرآن در شب قدر، کیفیت جمع‌آوری قرآن، قرائات قرآن، کیفیت تلاوت قرآن، فضیلت آموزش قرآن و احکام مرتبط با قرآن هستند.
2. احادیثی که مرتبط با شرح و تفسیر قرآن هستند، مانند بیان جزئیات و تبیین مطالب مجمل در قرآن، مثل اوقات نماز، تعداد رکعات و کیفیت آن، توضیح الفاظ و عبارات مبهم قرآن، تخصیص عام قرآن مانند تفسیر پیامبر اکرم (ص) از ظلم به شرک در آیه ۸۲ سوره انعام، بیان معنا یا مصادیق الفاظ، مانند تفسیر "مغضوب علیهم" به یهود و "ضالین" به نصارا، بیان احکامی که در قرآن نیستند، مانند حد زناکار محصن و محصنه، بیان ناسخ و منسوخ و...».

جستارهای وابسته

• وظایف ما نسبت به روایات معصومین
• انواع خبر
• صحابه و نقل حدیث از پیامبر
• سماع حدیث
• بطلان نظریه عدالت کل صحابه
• کتابت حدیث
• تحمل حدیث
• صدق و کذب حدیث
• درجات اعتبار حدیث
• نظر امام حسین درباره برخی از احادیث
• حجیت خبر ثقه
• حجیت خبر مستفیض
• مسانید امام حسین:

1. احادیث امام حسین از رسول خدا
2. احادیث امام حسین از حضرت علی
3. احادیث امام حسین از فاطمه زهرا
4. احادیث امام حسین از امام حسن مجتبی
5. احادیث امام حسین از برخی صحابه

منابع

1. دین‌پرور، سیدجمال‌الدین، دانشنامه نهج البلاغه
2. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی