|
|
| خط ۷: |
خط ۷: |
|
| |
|
| == مقدمه == | | == مقدمه == |
| او چهارمین و آخرین [[نایب امام زمان]] {{ع}} است که به دستور آن [[حضرت]] و توسط حسین بن روح به [[جانشینی]] وی [[منصوب]] شد و تا سال ۳۲۹ مجموعاً در حدود سه سال [[نیابت خاص]] آن حضرت را بر عهده داشت. [[ابوالحسن]] در اصل [[اهل]] یکی از روستاهای اطراف [[بصره]] بود. بنابر نقل برخی از [[مورخان]]، بسیاری از اعضای [[خاندان]] او مانند حسن و محمد [[فرزندان]] [[اسماعیل بن صالح]] و [[علی بن زیاد]] در بصره [[املاک]] زیادی داشتند. آنان نیمی از درآمد این املاک را [[وقف]] [[امام عسکری]] {{ع}} کرده بودند که آن حضرت همه ساله درآمد آنها را دریافت و با ایشان مکاتبه می‌کردند<ref>اثبات الوصیه، ص۲۴۶-۲۴۷، به نقل از: تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ص۲۱۰.</ref>.
| | [[علی بن محمد]] با [[کنیه]] [[ابوالحسن]] و [[لقب]] سَمُری، چهارمین و آخرین سفیری است که [[وکالت]] خاص [[امام مهدی]]{{ع}} را در روزگار [[غیبت صغری]] در حدود سه سال عهده‌دار بود. با اینکه در برخی آثار جدید او را با عنوان «صیمری» نیز خوانده‌اند<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم{{ع}}، ص۲۱۰؛ جباری، سازمان وکالت، ج۲، ص۴۷۹؛ غفارزاده، زندگی نواب خاص امام زمان{{ع}}، ص۳۰۴.</ref>؛ اما دقت در منابع دیرین تنها لقب [[سمری]] را برای وی ثابت می‌سازد. اگر این لقب برآمده از انتساب جغرافیایی باشد سمر (به فتح سین و ضم میم بدون تشدید) موضعی در یمامه در [[حجاز]] است<ref>حازمی، الأماکن، ص۱۳۳؛ حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۲۴۶.</ref>. البته باید دقت داشت [[علی بن محمد سمری]] با [[علی بن محمد صیمری]] منسوب به منطقه صیمره در [[بصره]] یکی دانسته نشود. نکته‌ای که در برخی آثار از آن [[غفلت]] شده و لقب صیمری برای [[وکیل]] چهارم [[امام عصر]] برشمرده شده است<ref>صدر، تاریخ الغیبة، ج۱، ص۴۱۲؛ جباری، سازمان وکالت، ج۲، ص۴۷۹.</ref>. باید دانست علی بن محمد صیمری از [[اصحاب امام عسکری]]{{ع}} دانسته شده<ref>برقی، رجال، ص۶۱.</ref> که نسبت دامادی با جعفر بن محمود، [[وزیر]] [[عباسیان]] در عصر [[معتز عباسی]]<ref>طبری، تاریخ، ج۹، ص۲۸۷.</ref> داشته است<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ص۲۴۸.</ref> و هر ساله او و خویشانش نیمی از درآمد زراعی خود را در منطقه صیمره در بصره، خدمت [[امام عسکری]]{{ع}} ارسال می‌کرده‌اند<ref>سدآبادی، المقنع فی الإمامة، ص۱۴۷؛ طوسی، الغیبة، ص۳۹۳.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]]، ص ۳۰۶؛ [[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۲۳۴.</ref> |
|
| |
|
| در واقع مهم‌ترین تحولی که در دوره [[سمری]] رخ داد، توقیعی از [[حضرت بقیة الله]] {{ع}}، حاوی [[پیش‌گویی]] درباره [[مرگ]] قریب‌الوقوع این [[نایب]] بود که چند [[روز]] پیش از درگذشت وی مطرح شد. متن این [[توقیع]]، [[آغاز غیبت کبری]] را [[وعده]] می‌داد. اینک متن توقیع:
| | == نیابت خاص == |
| [[خداوند]] به برادرانت در فقدان تو [[پاداش]] بزرگ عطا فرماید. تو تا شش [[روز]] دیگر [[رحلت]] خواهی کرد؛ کارهایت را جمع و [[جور]] کن و به هیچ‌کس به عنوان [[جانشین]] خود [[وصیت]] نکن. اکنون [[زمان غیبت کبری]] فرا رسیده و [[ظهور]] من تنها با اجازه [[خداوند]] خواهد بود و آن پس از مدتی طولانی و زمانی خواهد بود که دل‌های [[مردم]] در نهایت [[قساوت]] و روی [[زمین]] پر از [[بیداد]] و [[ستم]] باشد. کسانی پیش [[شیعیان]] ما مدعی [[ارتباط]] و [[دیدار]] با من خواهند شد. هرکس پیش از [[خروج سفیانی]] و [[صیحه آسمانی]] - که از [[علائم ظهور]] است - چنین ادعایی کند [[دروغ‌گویی]] بیش نخواهد بود<ref>الغیبة، ص۲۴۳.</ref>. | | سمری به امر [[حضرت حجت]]{{ع}} از سوی [[حسین بن روح]] به [[سرپرستی]] [[سازمان وکالت]] و [[جانشینی]] [[سفیر سوم]] [[منصوب]] شد<ref>سدآبادی، المقنع فی الإمامة، ص۲۵۵.</ref>. به دلائلی از جمله کوتاهی دوران [[وکالت]]، انتساب نداشتن به خاندان‌های مشهور [[شیعه]] و روی‌ندادن چالش [[انحراف]] میان [[کارگزاران]] [[شبکه وکالت]] در عصر وی، از زندگانی او گزارش‌های اندکی در [[اختیار]] است. البته این کمی گزارش‌ها نه تنها خللی در کار وکالت وی وارد نمی‌سازند، بلکه خود در تحلیلی دیگر، بر پذیرش وکالت او از سوی [[جامعه]] [[امامیه]] در آن [[روزگار]]، می‌تواند حکایت داشته باشد<ref>برای آگاهی بیشتر: ر.ک: قاضی‌خانی، «کاوشی در چرایی اندک بودن داده‌های شرح‌حال نگاری سمری»، فصل‌نامه انتظار موعود، شماره ۵۰، ص۷۵ – ۹۳.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]]، ص ۳۰۶.</ref> |
|
| |
|
| این [[توقیع]] اصول کلی دوره جدید را خاطر نشان کرد و در کنار سایر [[توقیعات]] و احادیثی که پیش از آن از [[ائمه شیعه]] صادر شده بود، راه نوینی را برای شیعیان ترسیم کرد.<ref>[[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۲۳۴.</ref>
| | == وفات == |
| | سرانجام [[علی بن محمد سمری]] در میانه [[ماه شعبان]] [[سال]] ۳۲۸<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۵۰۳.</ref> یا ۳۲۹ق<ref>طوسی، الغیبة، ص۳۹۶.</ref> دیده از [[جهان]] فرو بست و در خیابان «خلنجی» از «ربع باب المحوّل» در اطراف [[بغداد]] و نزدیک به منطقه «[[کرخ]]» در شمال روستای «بُراثا» رخ در نقاب خاک کشید<ref>طوسی، الغیبة، ص۳۹۶؛ یعقوبی، البلدان، ص۲۹ - ۳۰؛ حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۳۶۲.</ref>. با [[وفات]] او روزگار غیبت صغرا به سر آمد و با شروع [[غیبت تامه]]، باب وکالت خاص نیز بسته شد. در روزهای پایانی [[عمر]] [[سمری]] توقیعی بدین مضمون از [[ناحیه مقدسه]] دریافت کرد: «[[بسم الله الرحمن الرحیم]]. ای علی بن محمد سمری! [[خداوند]] [[اجر]] برادرانت را به سبب تو بزرگ بدارد که تا شش [[روز]] دیگر از [[دنیا خواهی]] رفت. پس کارهایت را سامان بده و به هیچ‌کس برای [[جانشینی]] پس از خودت [[وصیت]] مکن که غیبت تامه آغاز شده و تا خداوند [[اجازه]] ندهد پیدایی و ظهوری نیست و این هم پس از به درازا کشیدن [[غیبت]]، سخت شدن [[دل‌ها]] و پر شدن [[زمین]] از [[ستم]] خواهد بود. کسانی به سوی [[شیعیان]] من می‌آیند که ادعای مشاهده مرا دارند. بدانید که هر کس پیش از [[خروج سفیانی]] و ندا [[صیحه آسمانی]] ادعای مشاهده کند [[دروغگو]] و [[افترا]] زننده است و هیچ نیرویی جز از سوی [[خداوند متعال]] نیست»<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۵۱۶؛ طوسی، الغیبة، ص۳۹۵.</ref>. |
|
| |
|
| ==علی بن محمد سمری==
| | هنگامی که وفات سمری نزدیک شد شیعیان با حضور یافتن نزد وی از جانشینش پرسیدند که او پاسخ داد: فرمانی نیافته است تا در این‌باره به کسی پس از خود وصیت کند<ref>طوسی، الغیبة، ص۳۹۴.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]]، ص ۳۰۶؛ [[محمد سهیل طقوش|طقوش، محمد سهیل]]، [[دولت عباسیان (کتاب)|دولت عباسیان]]، ص ۲۳۴.</ref> |
| [[علی بن محمد]] با [[کنیه]] [[ابوالحسن]] و [[لقب]] سَمُری، چهارمین و آخرین سفیری است که [[وکالت خاص]] [[امام مهدی]]{{ع}} را در [[روزگار غیبت]] صغرا عهده‌دار بود. با اینکه در برخی آثار جدید او را با عنوان «صیمری» نیز خوانده‌اند<ref>جاسم حسین، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم{{ع}}، ص۲۱۰؛ جباری، سازمان وکالت، ج۲، ص۴۷۹؛ غفارزاده، زندگی نواب خاص امام زمان{{ع}}، ص۳۰۴.</ref>؛ اما دقت در منابع دیرین تنها لقب [[سمری]] را برای وی ثابت می‌سازد. اگر این لقب برآمده از انتساب جغرافیایی باشد سمر (به فتح سین و ضم میم بدون تشدید) موضعی در یمامه در [[حجاز]] است<ref>حازمی، الأماکن، ص۱۳۳؛ حموی، معجم البلدان، ج۳، ص۲۴۶.</ref>. البته باید دقت داشت [[علی بن محمد سمری]] با [[علی بن محمد صیمری]] منسوب به منطقه صیمره در [[بصره]] یکی دانسته نشود. نکته‌ای که در برخی آثار از آن [[غفلت]] شده و لقب صیمری برای [[وکیل]] چهارم [[امام عصر]] برشمرده شده است<ref>صدر، تاریخ الغیبة، ج۱، ص۴۱۲؛ جباری، سازمان وکالت، ج۲، ص۴۷۹.</ref>. باید دانست علی بن محمد صیمری از [[اصحاب امام عسکری]]{{ع}} دانسته شده<ref>برقی، رجال، ص۶۱.</ref> که نسبت دامادی با [[جعفر بن محمود]]، [[وزیر]] [[عباسیان]] در عصر [[معتز عباسی]]<ref>طبری، تاریخ، ج۹، ص۲۸۷.</ref> داشته است<ref>مسعودی، اثبات الوصیة، ص۲۴۸.</ref> و هر ساله او و خویشانش نیمی از درآمد زراعی خود را در منطقه صیمره در بصره، [[خدمت]] [[امام عسکری]]{{ع}} ارسال می‌کرده‌اند<ref>سدآبادی، المقنع فی الإمامة، ص۱۴۷؛ طوسی، الغیبة، ص۳۹۳.</ref>.
| |
| سمری به امر [[حضرت حجت]]{{ع}} از سوی [[حسین بن روح]] به [[سرپرستی]] [[سازمان وکالت]] و [[جانشینی]] [[سفیر سوم]] [[منصوب]] شد<ref>سدآبادی، المقنع فی الإمامة، ص۲۵۵.</ref>. به دلائلی از جمله کوتاهی دوران [[وکالت]]، انتساب نداشتن به خاندان‌های مشهور [[شیعه]] و روی‌ندادن چالش [[انحراف]] میان [[کارگزاران]] [[شبکه وکالت]] در عصر وی، از زندگانی او گزارش‌های اندکی در [[اختیار]] است. البته این کمی گزارش‌ها نه تنها خللی در کار وکالت وی وارد نمی‌سازند، بلکه خود در تحلیلی دیگر، بر پذیرش وکالت او از سوی [[جامعه]] [[امامیه]] در آن [[روزگار]]، می‌تواند حکایت داشته باشد<ref>برای آگاهی بیشتر: ر.ک: قاضی‌خانی، «کاوشی در چرایی اندک بودن داده‌های شرح‌حال نگاری سمری»، فصل‌نامه انتظار موعود، شماره ۵۰، ص۷۵ – ۹۳.</ref>.
| |
| | |
| سرانجام [[علی بن محمد سمری]] در [[میانه]] [[ماه شعبان]] [[سال]] ۳۲۸<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۵۰۳.</ref> یا ۳۲۹ق<ref>طوسی، الغیبة، ص۳۹۶.</ref> دیده از [[جهان]] فرو بست و در خیابان «خلنجی» از «ربع باب المحوّل» در اطراف [[بغداد]] و نزدیک به منطقه «[[کرخ]]» در شمال روستای «بُراثا» رخ در نقاب [[خاک]] کشید<ref>طوسی، الغیبة، ص۳۹۶؛ یعقوبی، البلدان، ص۲۹ - ۳۰؛ حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۳۶۲.</ref>. با [[وفات]] او [[روزگار غیبت]] صغرا به سر آمد و با شروع [[غیبت تامه]]، باب [[وکالت خاص]] نیز بسته شد. در روزهای پایانی [[عمر]] [[سمری]] توقیعی بدین مضمون از [[ناحیه مقدسه]] دریافت کرد:
| |
| «[[بسم الله الرحمن الرحیم]]. ای علی بن محمد سمری! [[خداوند]] [[اجر]] برادرانت را به سبب تو بزرگ بدارد که تا شش [[روز]] دیگر از [[دنیا خواهی]] رفت. پس کارهایت را سامان بده و به هیچ‌کس برای [[جانشینی]] پس از خودت [[وصیت]] مکن که غیبت تامه آغاز شده و تا خداوند [[اجازه]] ندهد پیدایی و ظهوری نیست و این هم پس از به درازا کشیدن [[غیبت]]، سخت شدن [[دل‌ها]] و پر شدن [[زمین]] از [[ستم]] خواهد بود. کسانی به سوی [[شیعیان]] من می‌آیند که [[ادعای مشاهده]] مرا دارند. بدانید که هر کس پیش از [[خروج سفیانی]] و ندا [[صیحه آسمانی]] ادعای مشاهده کند [[دروغگو]] و [[افترا]] زننده است و هیچ نیرویی جز از سوی [[خداوند متعال]] نیست»<ref>صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص۵۱۶؛ طوسی، الغیبة، ص۳۹۵.</ref>.
| |
| هنگامی که وفات سمری نزدیک شد شیعیان با حضور یافتن نزد وی از جانشینش پرسیدند که او پاسخ داد: فرمانی نیافته است تا در این‌باره به کسی پس از خود وصیت کند<ref>طوسی، الغیبة، ص۳۹۴.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش دوم ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش دوم ج۲]] ص ۳۰۶.</ref> | |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
