بدون خلاصۀ ویرایش
(←منابع) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
| موضوع مرتبط = امام رضا | | موضوع مرتبط = امام رضا | ||
| عنوان مدخل = امام رضا | | عنوان مدخل = امام رضا | ||
| مداخل مرتبط = [[امام رضا در کلام اسلامی]] - [[امام رضا در تاریخ اسلامی]] | | مداخل مرتبط = [[امام رضا در کلام اسلامی]] - [[امام رضا در تاریخ اسلامی]] - [[امام رضا از دیدگاه اهل سنت]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
== مقدمه == | == مقدمه == | ||
نام مبارکش [[علی]] و دهمین تن از [[چهارده معصوم]] {{ع}} است. به سال ۱۴۸ ه. در [[مدینه]] به [[دنیا]] آمد. | نام مبارکش [[علی]] و دهمین تن از [[چهارده معصوم]] {{ع}} است. به سال ۱۴۸ ه. در [[مدینه]] به [[دنیا]] آمد. پدر ارجمندش [[موسی بن جعفر]] {{ع}} [[امام هفتم]] است و مادرش، نجمه- [[ام البنین]] {{س}}. مشهورترین لقبش [[رضا]] است و کنیه‌اش ابوالحسن<ref>مصنفات شیخ مفید، ۱۱/ ۲۴۷.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۵.</ref> | ||
== [[فضائل]] و [[مناقب]] == | == [[فضائل]] و [[مناقب]] == | ||
{{اصلی|فضائل امام رضا}} | {{اصلی|فضائل امام رضا}} | ||
[[امام رضا]] {{ع}} در شمار کسانی است که [[خداوند]] در [[آیه تطهیر]] فرموده است آنان را از هر [[عیب]] و نقصی پیراسته‌ام. از این رو، او نیز همانند دیگر [[امامان]] {{عم}} سرشتی قدسی و منزه داشت و از [[رذیلت‌های اخلاقی]] دور بود. مشهور است که برجستگی‌های [[اخلاقی]] آن | [[امام رضا]] {{ع}} در شمار کسانی است که [[خداوند]] در [[آیه تطهیر]] فرموده است آنان را از هر [[عیب]] و نقصی پیراسته‌ام. از این رو، او نیز همانند دیگر [[امامان]] {{عم}} سرشتی قدسی و منزه داشت و از [[رذیلت‌های اخلاقی]] دور بود. مشهور است که برجستگی‌های [[اخلاقی]] آن امام همام {{ع}} عبارت بوده‌اند از: | ||
# '''[[زهد]] و [[بندگی]]:''' | # '''[[زهد]] و [[بندگی]]:''' حضرت [[علی بن موسی]] {{ع}} در بی رغبتی به [[دنیا]] و [[بندگی خدا]]، جهد فراوان داشت. در پیش چشم [[مردم]]، آراسته بود و در خلوت، ساده زیست و [[زاهد]]. زبان مبارکش همواره به [[تلاوت قرآن]] بود و [[روزه]] بسیار می‌گرفت و عبادتی فراوان داشت<ref>عیون اخبار الرضا، ۲/ ۱۷۶، ۱۷۸ و ۱۸۳.</ref>. | ||
# '''[[فروتنی]]:''' در برابر [[مردم]] بسیار [[فروتن]] بود. هیچ گاه با کسی | # '''[[فروتنی]]:''' در برابر [[مردم]] بسیار [[فروتن]] بود. هیچ گاه با کسی تندی نکرد و [[کلام]] کسی را نبُرید و پایش را هنگام نشستن پیش کسی دراز نکرد یا به دیوار تکیه نداد<ref>همان، ۲/ ۱۸۲ و ۱۸۳.</ref>. | ||
# '''[[علم]] و [[آگاهی]]:''' [[دانش]] [[امام رضا]] {{ع}} را نمی‌توان با کسی از [[مردمان]] زمانه‌اش به | # '''[[علم]] و [[آگاهی]]:''' [[دانش]] [[امام رضا]] {{ع}} را نمی‌توان با کسی از [[مردمان]] زمانه‌اش به قیاس نهاد. [[فضل]] و [[برتری]] علمی‌اش همواره در مناظراتی که با [[علما]] و بزرگان دیگر [[ادیان]] و فِرَق برگزار می‌شد، آشکار بود و هیچ کس نتوانست نکته‌ای بدو آموزد یا خرده‌ای [[علمی]] از او گیرد. | ||
# '''[[سخاوت]] و [[بخشش]]:''' [[امام رضا]] {{ع}} همچون | # '''[[سخاوت]] و [[بخشش]]:''' [[امام رضا]] {{ع}} همچون پدران [[پاک]] خویش در این صفت شهره [[دوست]] و [[دشمن]] بود. یک بار در روز [[عرفه]] همه [[دارایی]] خویش را بخشید. [[اصحاب]] با شگفتی تمام پرسیدند، آیا چنین بخششی روا است؟ فرمود: "نه تنها روا است که [[غنیمت]] است؛ غنیمتی برای کسب اجر و [[ثواب]] و [[کرامت]]"<ref>مناقب آل ابی طالب، ۴/ ۳۹۰.</ref>. | ||
# '''[[فصاحت]] و [[بلاغت]]:''' چون [[امام رضا]] {{ع}} در تشریح و بیان موضوعی لب به سخن می‌گشود، هر شنونده‌ای را به [[سکوت]] وا می‌داشت و بر هر کسی اثر می‌نهاد. او نیز همچون | # '''[[فصاحت]] و [[بلاغت]]:''' چون [[امام رضا]] {{ع}} در تشریح و بیان موضوعی لب به سخن می‌گشود، هر شنونده‌ای را به [[سکوت]] وا می‌داشت و بر هر کسی اثر می‌نهاد. او نیز همچون پدران پاکش بسیار [[فصیح]] و [[بلیغ]] بود<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۵-۱۱۶.</ref>. | ||
== [[امامت]] == | == [[امامت]] == | ||
{{اصلی|امامت امام رضا}} | {{اصلی|امامت امام رضا}} | ||
[[مقام امامت]] تنها با [[نصب الهی]] ثابت می‌شود و دست [[بندگان]] از تعیین کسی به عنوان [[امام]] کوتاه است. [[امام رضا]] {{ع}} به [[نصب الهی]] به [[امامت]] رسیده است و بر این [[حقیقت]] احادیثی که از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} و دیگر بزرگان [[معصوم]] رسیده‌اند، [[گواهی]] می‌دهند. از این [[احادیث]] است [[حدیث]] مشهور [[جابر]] که بنابر آن، [[پیامبر]] {{صل}} فرموده است، هشتمین [[خلیفه]] من و [[امام]] [[مسلمانان]]، [[علی بن موسی]] است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۸۶.</ref>. همچنین روایاتی فراوان از [[امام هفتم]] {{ع}} [[نقل]] کرده‌اند که [[امام]] پس از ایشان، [[فرزند]] گرامی‌اش، [[علی]] {{ع}} است<ref>اعلام الوری، ۳۰۹- ۳۰۳؛ حضرت رضا، ۵۰- ۴۷.</ref>. افزون بر این، [[فضیلت‌ها]] و منقبت‌های بی‌همتای آن | [[مقام امامت]] تنها با [[نصب الهی]] ثابت می‌شود و دست [[بندگان]] از تعیین کسی به عنوان [[امام]] کوتاه است. [[امام رضا]] {{ع}} به [[نصب الهی]] به [[امامت]] رسیده است و بر این [[حقیقت]] احادیثی که از [[پیامبر اسلام]] {{صل}} و دیگر بزرگان [[معصوم]] رسیده‌اند، [[گواهی]] می‌دهند. از این [[احادیث]] است [[حدیث]] مشهور [[جابر]] که بنابر آن، [[پیامبر]] {{صل}} فرموده است، هشتمین [[خلیفه]] من و [[امام]] [[مسلمانان]]، [[علی بن موسی]] است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ۱/ ۴۸۶.</ref>. همچنین روایاتی فراوان از [[امام هفتم]] {{ع}} [[نقل]] کرده‌اند که [[امام]] پس از ایشان، [[فرزند]] گرامی‌اش، [[علی]] {{ع}} است<ref>اعلام الوری، ۳۰۹- ۳۰۳؛ حضرت رضا، ۵۰- ۴۷.</ref>. افزون بر این، [[فضیلت‌ها]] و منقبت‌های بی‌همتای آن امام همام {{ع}} بر [[امامت]] او [[گواهی]] می‌دهند<ref>الاتحاف بحب الاشراف، ۱۵۵ و ۱۵۶.</ref>. [[امام رضا]] {{ع}} حدود بیست سال (۲۰۳- ۱۸۳ ه.) [[امامت]] [[مسلمانان]] را برعهده داشت که هفده سال آن را در [[مدینه]] و سه سال را در [[خراسان]] به سر برد. | ||
[[خلفای عباسی]] معاصر آن [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} سه تن بودند: [[هارون]]، | [[خلفای عباسی]] معاصر آن [[امام]] [[معصوم]] {{ع}} سه تن بودند: [[هارون]]، محمد امین و [[عبدالله مأمون]]. از [[عهد]] [[امام رضا]] {{ع}}، عصر جدیدی از شکوفایی و بالندگی فرا روی [[شیعه]] پدیدار گشت و این به سبب کوشش‌ها و رنج‌های [[امامان]] پیشین بود. پدید آمدن پایگاه‌های عظیم مردمی شیعه‌گرا از پیامدهای این کوشش‌ها بود. [[شیعیان]] به نیرویی رسیده بودند که می‌توانستند [[حکومت]] را در دست گیرند. اما این وضعیت، [[حاکمان عباسی]] را به [[هراس]] انداخت و به چاره‌جویی واداشت. واگذاری منصب [[ولایت‌عهدی]] به [[امام رضا]] {{ع}} از چاره‌هایی بود که برای [[گریز]] از خطر [[شیعه]] یافتند. بدین‌سان، می‌توان دوران [[امامت]] [[امام رضا]] {{ع}} را به دو دوره پیش و پس از [[ولایت‌عهدی]] تقسیم کرد. مدت [[امامت]] ایشان پیش از [[پذیرش ولایت]] عهدی، هفده سال بود که ده سال از این سال‌ها را در عصر [[هارون]]، پنج سال را در عصر [[امین]] و دو سال را در [[عهد]] [[مأمون]] و در [[مدینه]] سپری کرد. چون پدر گرامی‌اش به [[شهادت]] رسید، در [[مدینه]] بود و رسیدگی به امور [[شیعیان]] را آغاز کرد. شاگردان پدر را پیرامون خویش گرد آورد و به [[تعلیم]] معارف ناب [[دینی]] پرداخت. در این سال‌ها [[شیعیان]] بهره‌ها از او برگرفتند و هدایت‌ها یافتند و [[معارف دینی]] نشو و قوام و دوام پیدا کردند. | ||
شخصیت ممتاز و برجسته [[امام]] در [[مدینه]] چنان جلوه می‌نمود که سراسر [[حجاز]] آن روزگار در همه مسائل مادی و | شخصیت ممتاز و برجسته [[امام]] در [[مدینه]] چنان جلوه می‌نمود که سراسر [[حجاز]] آن روزگار در همه مسائل مادی و معنوی خویش از او مدد می‌گرفت. یکی از فعالیت‌های [[امام]] {{ع}} در این دوران آن بود که به شهرهای متعددی سفر کرد و [[مردم]] را به دیدار خویش برخوردار ساخت. آن امام همام {{ع}}، پیش از سفر، کسانی را به مقصد می‌فرستاد تا [[مردم]] را [[آگاه]] کنند و مقدمات سفر را آماده سازند. این [[تدبیر امام]] موجب می‌گشت که کسان بیش‌تری از [[وجود امام]] بهره‌مند شوند و از آن سو نیز [[حکومت]] به هراسی بیش‌تر افتد<ref>پیشوایان، ۲۲۸.</ref>. | ||
[[ولایت‌عهدی]] [[امام رضا]] {{ع}} سه سال (۲۰۳- ۲۰۱ﻫ) طول کشید که همه آن در عصر [[مأمون]] بود. [[مأمون]] برای [[فریب]] [[مردم]] و در [[حقیقت]] نظارت بیش‌تر بر [[امام]] {{ع}}، ایشان را به پایتخت خویش آورد و واداشت تا | [[ولایت‌عهدی]] [[امام رضا]] {{ع}} سه سال (۲۰۳- ۲۰۱ﻫ) طول کشید که همه آن در عصر [[مأمون]] بود. [[مأمون]] برای [[فریب]] [[مردم]] و در [[حقیقت]] نظارت بیش‌تر بر [[امام]] {{ع}}، ایشان را به پایتخت خویش آورد و واداشت تا منصب [[ولایت‌عهدی]] را بپذیرد<ref>مقاتل الطالبیین، ۵۶۳.</ref>. [[مأمون]] از این کار چند [[هدف]] را پی می‌جست: | ||
# [[راضی]] ساختن [[شیعیان]]؛ | # [[راضی]] ساختن [[شیعیان]]؛ | ||
# فروکش ساختن قیام‌های [[علویان]]؛ | # فروکش ساختن قیام‌های [[علویان]]؛ | ||
# [[استوار]] کردن پایه‌های [[حکومت]] خویش از گذر ربط آن به [[امام رضا]] {{ع}}؛ | # [[استوار]] کردن پایه‌های [[حکومت]] خویش از گذر ربط آن به [[امام رضا]] {{ع}}؛ | ||
# ترساندن و تنبیه [[عباسیان]] متمرد؛ | # ترساندن و تنبیه [[عباسیان]] متمرد؛ | ||
# لکه‌دار ساختن | # لکه‌دار ساختن شخصیت معنوی [[امام]] {{ع}} به آلودگی‌های [[حکومت]]<ref>شیعه در اسلام، ۲۱۲؛ تحلیلی از زندگانی امام رضا، ۱۰۰- ۹۸.</ref>. | ||
هر چند [[امام رضا]] {{ع}} چاره‌ای جز پذیرفتن [[ولایت‌عهدی]] در پیش نداشت، اما شرط‌هایی برای آن نهاد که [[مأمون]] را در رسیدن به اهداف خویش ناکام ساختند. شرط‌های [[امام]] {{ع}} این بود که: | هر چند [[امام رضا]] {{ع}} چاره‌ای جز پذیرفتن [[ولایت‌عهدی]] در پیش نداشت، اما شرط‌هایی برای آن نهاد که [[مأمون]] را در رسیدن به اهداف خویش ناکام ساختند. شرط‌های [[امام]] {{ع}} این بود که: | ||
| خط ۳۷: | خط ۳۷: | ||
# [[فتوا]] ندهد؛ | # [[فتوا]] ندهد؛ | ||
# [[قضاوت]] نکند؛ | # [[قضاوت]] نکند؛ | ||
# در | # در عزل و [[نصب]] شرکت نجوید؛ امور و [[سنن]] [[دینی]] را جابه جا نکند<ref>کشف الغمه، ۳/ ۱۰۲.</ref>. | ||
در نظر | در نظر تاریخ‌نگاران، بر نهادن چنین شرط‌هایی برای [[حکومت]] از نپذیرفتن [[ولایت‌عهدی]]، ناگوارتر بود؛ زیرا از [[نامشروع]] بودن [[حکومت]] حکایت می‌کردند و اینکه [[امام رضا]] {{ع}} به دخالت در چنین [[حکومتی]] رغبت نشان نمی‌دهد. | ||
از سوی دیگر [[امام]] {{ع}} فرصتی یافت تا به [[وظایف]] آسمانی خویش با فراغ بال بیش‌تری بپردازد و از جمله، با [[علما]] و بزرگان به | از سوی دیگر [[امام]] {{ع}} فرصتی یافت تا به [[وظایف]] آسمانی خویش با فراغ بال بیش‌تری بپردازد و از جمله، با [[علما]] و بزرگان به مناظره بنشیند و حتی شخص [[مأمون]] را در مناظره [[شکست]] دهد و او را مجبور به اظهار عجز کند. برگزاردن [[نماز]] پرشکوه [[عید فطر]] به [[امامت]] [[امام رضا]] {{ع}} که [[مأمون]] چاره‌ای ندید جز آنکه اقامه نماز را در همان آغاز ممنوع سازد و [[نماز]] [[باران]] [[امام]] {{ع}} که به بارش [[باران]] انجامید و [[آتش]] [[محبت]] ایشان را بیش از پیش در [[دل]] [[مشتاقان]] شعله‌ور ساخت، از فعالیت‌های این دوره است<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۶ ـ ۱۱۸.</ref>. | ||
== | == شهادت == | ||
{{اصلی|شهادت امام رضا}} | {{اصلی|شهادت امام رضا}} | ||
[[مأمون]] که به دست خود، کار را بر خویش سخت کرده و به اهداف خویش نیز نرسیده بود، تصمیم بر [[قتل]] [[امام رضا]] {{ع}} گرفت و به سال ۲۰۳ ه. آن | [[مأمون]] که به دست خود، کار را بر خویش سخت کرده و به اهداف خویش نیز نرسیده بود، تصمیم بر [[قتل]] [[امام رضا]] {{ع}} گرفت و به سال ۲۰۳ ه. آن امام همام را در پنجاه و پنج سالگی به [[شهادت]] رساند. مرقد مطهر امام رضا {{ع}} در [[مشهد]] [[مقدس]] جای دارد<ref>تاریخ التمدن الاسلامی، ۴/ ۱۶۹؛ امام رضا، ۴۰۲.</ref>.<ref>[[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۱۱۸.</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||