|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[جعفر بن محمد بن حکیم خثعمی در تراجم و رجال]]| پرسش مرتبط =}} | | {{مدخل مرتبط| موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[جعفر بن محمد بن حکیم خثعمی در تراجم و رجال]]| پرسش مرتبط =}} |
| == مقدمه == | | == آشنایی اجمالی == |
| [[جعفر بن محمد بن الحکیم]]<ref>ر.ک: أ. منابع شیعی: رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ج۲، ص۸۲۲، ش۱۰۳۰؛ رجال الطوسی، ص۳۳۳، ش۴۹۶۱؛ الرجال (ابن داود)، ص۴۳۴، ش۹۱؛ إیضاح الإشتباه، ص۱۳۰، ش۱۳۰؛ منهج المقال، ج۳، ص۲۲۸، ش۱۰۹۱؛ نقد الرجال، ج۱، ص۳۵۷، ش۱۰۰۷؛ مجمع الرجال، ج۲، ص۳۹؛ جامع الرواه، ج۱، ص۱۵۸، ش۱۲۷۱؛ الرجال (حر عاملی)، ص۷۸، ش۲۸۸؛ الوجیزة فی الرجال، ص۴۶، ش۳۷۸؛ منتهی المقال، ج۲، ص۲۶۹، ش۵۸۲؛ تکملة الرجال، ج۱، ش۳۴۳؛ تنقیح المقال، ج۱۵، ص۳۵۶، ش۴۰۱۷؛ معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۷۹، ش۲۲۶۸؛ مستدرکات علم رجال الحدیث، ج۲، ص۱۹۶، ش۲۷۵۷؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۶۷۰، ش۱۵۱۴.
| | [[جعفر بن محمد بن حکیم خثعمی کوفی]] از [[اصحاب]] [[امام کاظم]]<ref>رجال البرقی ۴۹.</ref> و [[امام رضا]]{{ع}}<ref>تنقیح المقال ۱/۲۲۳.</ref> بود و از [[امام کاظم]]{{ع}} و کسانی چون [[ابان بن عثمان احمر]] و [[ابراهیم بن عبدالحمید]]<ref>اختیار معرفة الرجال ۹۳، ۲۰۹ و ۲۸۰.</ref> [[روایت]] کرده است. همچنین کتاب پدرش را نیز نقل کرده است.<ref>رجال النجاشی ۲/۲۵۷.</ref> افرادی چون [[حسن بن موسی خشاب]]، [[علی بن حسن فضال]]، [[موسی بن قاسم]] و [[احمد بن محمد بن خالد]] از وی روایت نقل کرده‌اند.<ref>معجم رجال الحدیث ۴/۱۰۹.</ref> [[خثعمی]] [[امامی مذهب]] بود<ref>تنقیح المقال ۱/۲۲۳.</ref> و در سند ۳۶ روایت قرار گرفته و [[ابن قولویه]] او را [[توثیق]] نموده است،<ref>معجم رجال الحدیث ۴/۱۰۹.</ref> ولی برخی او را [[مذموم]] شمرده‌اند.<ref>رجال ابن داوود ۴۳۴.</ref> کتاب الحدیث اثر اوست<ref>الذریعه ۶/۳۱۸.</ref>.<ref>جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی (کتاب)|فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی]] ج۱، ص۲۲۶.</ref> |
| ب. منابع سنی: لسان المیزان، ج۲، ص۱۲۳، ش۵۱۸.</ref>؛ در سند یک [[روایت]] [[تفسیر کنز الدقائق]] و به گزارش از [[الاستبصار]] واقع شده است:
| |
| | |
| {{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي الصَّبَّاحِ جَمِيعاً عَنْ إِبْرَاهِيمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ{{ع}} قَالَ: الْمُصْحَفُ لَا تَمَسَّهُ عَلَى غَيْرِ طُهْرٍ وَ لَا جُنُباً وَ لَا تَمَسَ خَطَّهُ وَ لَا تُعَلِّقْهُ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى يَقُولُ {{متن قرآن|لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ}}<ref> که جز پاکان را به آن دسترس نیست، سوره واقعه، آیه ۷۹.</ref>}}<ref>تفسیر کنز الدقائق، ج۱۳، ص۵۳ به گزارش از الاستبصار، ج۱، ص۱۳-۱۱۴، ح۳۳۷۸.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 495.</ref>
| |
| | |
| ==شرح حال [[راوی]]==
| |
| مراد از عنوان یاد شده، [[جعفر بن محمد بن حکیم]]<ref>{{عربی|بفتح الحاء}}. (إیضاح الإشتباه، ص۱۳۰، ش۱۳۰).</ref> [[الخثعمی]] <ref>{{عربی|الخثعمی بفتح الخاء المعجمة و سکون الثاء المثلثة و فتح العین المهملة و فی آخرها المیم، هذه النسبة إلی خثعم}}. (الأنساب ([[سمعانی]])، ج۲، ص۳۲۶).
| |
| {{عربی|خثعم: قبیلة تقع دیارها علی طریق الطائف - أبها، بین منازل شمران فی الشمال و الغرب و بلقرن فی الجنوب و الشرق. من أقسامها: آل مرة، السره دان، المزارقة، و السلمان}}. (معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۳۱).</ref> از [[راویان]] [[کوفی]] است<ref>لسان المیزان، ج۲، ص۱۲۳، ش۵۱۸.</ref> که در [[رجال برقی]]، [[رجال کشی]]، [[رجال شیخ طوسی]] ذکر شده؛ ولی در [[رجال نجاشی]] و [[الفهرست شیخ طوسی]] از ایشان یاد نشده است، از آن جهت که دارای اثر [[علمی]] نبوده است و موضوع این دو کتاب یاد کرد [[راویان]] صاحب اثر است.
| |
| | |
| وی در [[اسناد]] و طرق نیز واقع شده و [[کتب حدیثی]] بعضی از راویان را [[روایت]] کرده است؛ از جمله [[راوی]] کتاب [[محمد بن حکیم الخثعمی]] (پدر راوی) <ref>{{عربی|محمد بن حکیم الخثعمی روی عن أبی عبدالله و أبی الحسن{{عم}}، یکنی أبا جعفر. له کتاب یرویه جعفر بن محمد بن حکیم}}. (رجال النجاشی، ص۳۵۷، ش۹۵۷).</ref>، [[عبدالملک بن حکیم]] (عموی راوی) <ref>{{عربی|عبدالملک بن حکیم. له کتاب. أخبرنا جماعة، عن التلعکبری، عن ابن عقدة، عن ابن فضال، عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن عمه عبدالملک بن حکیم}}. (الفهرست (طوسی)، ص۳۱۶، ش۴۸۶).</ref> و [[جمیل بن دراج]] <ref>{{عربی|کتاب جمیل بن دراج حدثنی به جدی، عن علی بن الحسن بن فضال، عن أیوب بن نوح، عن ابن أبی عمیر عنه و عن علی بن فضال، عن جعفر بن محمد بن حکیم عنه}}. (رسالة أبی غالب الزراری، ص۱۷۲-۱۷۳).</ref> بوده و با عنوان [[جعفر بن محمد بن حکیم]] <ref>المحاسن، ج۲، ص۴۰۶، (ح ۱۱۴) و ص۴۷۹، (ح ۵۰۰)؛ الکافی، ج۵، ص۱۰۲، ح۲؛ ج۶، ص۲۸۶، ح۳.</ref> و [[جعفر بن محمد بن خثعمی]] <ref>کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲؛ رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ج۲، ص۵۶۴، ح۵۰۰.</ref> روایت کرده است.
| |
| | |
| '''یادآوری:''' [[ابن حجر عسقلانی]] از [[رجالیان سنی]] در کتاب [[رجال]] خودش<ref>لسان المیزان، ج۲، ص۱۲۳، ش۵۱۸: {{عربی|جعفر بن محمد بن حکیم الکوفی}}.</ref> از راوی یاد کرده و در بعضی اسناد [[روایات اهل سنت]] نیز واقع گردیده است<ref>تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۴۰ و ۳۴۱؛ میزان الإعتدال، ج۳، ص۴۹۴، ح۷۲۸۸: {{عربی|... حدثنا محمد بن تسنیم، حدثنا جعفر بن محمد بن حکیم الخثعمی، عن إبراهیم بن عبدالحمید، عن رقبة ابن مصقلة، عن عبدالله بن ضبیعة، عن أبیه، عن جده، أن عمر بن الخطاب قال: أشهد لسمعت رسول الله{{صل}} یقول: إن السماوات و الأرض لو وضعتا فی کفة ثم وضع إیمان علی فی کفة لرجح إیمان علی}}.
| |
| تاریخ الطبری، ج۶، ص۴۹۲-۴۹۳: {{عربی|و ذکر محمد بن إسحاق أن جعفر بن محمد بن حکیم الکوفی حدثه قال: حدثنی السندی بن شاهک قال: إنی لجالس یوما فإذا أنا بخادم قد قدم علی البرید و دفع إلی کتابا صغیرا ففضضته فإذا کتاب الرشید بخطه فیه (بسم الله الرحمن الرحیم) یا سندی إذا نظرت فی کتابی هذا فإن کنت قاعدا فقم و إن کنت قائما فلا تقعد حتی تصیر إلی قال السندی: فدعوت بدوابی و مضیت...}}.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 496-497.</ref>
| |
| | |
| ==[[طبقه راوی]]==
| |
| [[تاریخ]] ولادت و [[وفات]] [[جعفر بن محمد بن حکیم]] دانسته نیست؛ ولی [[برقی]] و [[شیخ طوسی]] از او در [[اصحاب امام کاظم]]{{ع}}<ref>رجال البرقی، ص۴۹؛ الرجال (طوسی)، ص۳۳۳، ش۴۹۶۱.</ref> نام برده و بعضی هم به نقل از [[رجال کشی]] وی را از [[اصحاب امام رضا]]{{ع}} برشمرده‌اند<ref>{{عربی|جعفر بن محمد بن حکیم من أصحاب الرضا{{ع}}}}. (مجمع الرجال، ج۲، ص۳۹؛ تنقیح المقال، ج۱۵، ص۳۵۶: {{عربی|و فی ترتیب الإختیار للکشی أنه من أصحاب الرضا{{ع}}}}؛ قاموس الرجال، ج۲، ص۶۷۰، ش۱۵۱۴.</ref>، درحالی که در نسخه موجود از رجال کشی وجود ندارد.
| |
| در [[اسناد روایات]] موردی یافت نشده که جعفر بن محمد بن حکیم بی‌واسطه از [[امام کاظم]] یا [[امام رضا]]{{ع}} [[روایت]] کرده باشد؛ ولی باواسطه از [[امام صادق]]<ref>المحاسن، ج۲، ص۴۰۶: {{عربی|... عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن مرازم قال: بعث إلینا أبو عبدالله{{ع}} بطعام سخن فقال: کلوا قبل أن یبرد فإنه أطیب}}؛ الإستبصار، ج۲، ص۷، ح۱۶: {{عربی|علی بن الحسن بن فضال، عن جعفر بن محمد بن حکیم، عن جمیل بن دراج، عن أبی عبدالله و أبی الحسن{{ع}} أنهما قالا: لیس علی التبر زکاة إنما هی علی الدنانیر و الدراهم}}.</ref> و امام کاظم<ref>کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲: {{عربی|عن جعفر بن محمد بن حکیم الخثعمی، عن إبراهیم بن عبدالحمید، عن أبی الحسن{{ع}}...}}. (مقصود از ابو الحسن{{ع}} در این سند، امام کاظم{{ع}} است؛ زیرا ابراهیم بن عبدالحمید از اصحاب امام کاظم{{ع}} بوده و در اسناد روایات، فراوان از آن حضرت با تعبیر ابو الحسن موسی و ابو الحسن موسی بن جعفر روایت کرده و شیخ طوسی درباره‌اش نوشته است: {{عربی|أدرک الرضا{{ع}}، و لم یسمع منه علی قول سعد بن عبدالله}}. (رجال الطوسی، ص۳۵۱، ش۵۱۹۵) و برقی نوشته است: {{عربی|أدرکه و لم یسمع منه فیما أعلم}} (رجال البرقی ص۵۳) گرچه در بعضی اسناد از امام رضا{{ع}} نیز روایت کرده است.</ref> [[روایت]] کرده است.
| |
| | |
| به هر روی، همدوره بودنش با [[امام کاظم]]{{ع}} [[قطعی]] است؛ لکن [[توفیق]] [[ادراک]] محضر آن حضرت و [[نقل حدیث]] مستقیم از آن [[بزرگوار]] را نداشته است<ref>رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۷۹ و ۲۸۰: {{متن حدیث|عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ مُوسَى الْهَمْدَانِيُّ، عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشَّابِ، عَنْ غَيْرِهِ، عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ الْخَثْعَمِيِّ، قَالَ: اجْتَمَعَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ وَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ وَ جَمِيلُ بْنُ دَرَّاجٍ وَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ حُمْرَانَ وَ سَعِيدُ بْنُ غَزْوَانَ وَ نَحْوٌ مِنْ خَمْسَةَ عَشَرَ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِنَا فَسَأَلُوا هِشَامَ بْنَ الْحَكَمِ أَنْ يُنَاظِرَ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ مِنَ التَّوْحِيدِ وَ صِفَةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ غَيْرِ ذَلِكَ لِيَنْظُرُوا أَيُّهُمَا أَقْوَى حُجَّةً فَرَضِيَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ أَنْ يَتَكَلَّمُ عَنْهُ مُحَمَّدُ بْنُ أَبِي عُمَيْرٍ وَ رَضِيَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ أَنْ يَتَكَلَّمَ عَنْهُ مُحَمَّدُ بْنُ هِشَامٍ فَتَكَالَمَا وَ سَاقَ مَا جَرَى بَيْنَهُمَا وَ قَالَ، قَالَ عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْحَجَّاجِ لِهِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ: كَفَرْتَ وَ اللَّهِ بِاللَّهِ الْعَظِيمِ وَ أَلْحَدْتَ فِيهِ وَيْحَكَ مَا قَدَرْتَ أَنْ تُشَبِّهَ بِكَلَامِ رَبِّكَ إِلَّا الْعُودَ يُضْرَبُ بِهِ! قَالَ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حُكَيْمٍ فَكَتَبَ إِلَى أَبِي الْحَسَنِ مُوسَى{{ع}} يَحْكِي لَهُ مُخَاطَبَتَهُمْ وَ كَلَامَهُمْ وَ يَسْأَلُهُ أَنْ يُعَلِّمَهُ مَا الْقَوْلُ الَّذِي يَنْبَغِي تَدِينُ اللَّهَ بِهِ مِنْ صِفَةِ الْجَبَّارِ فَأَجَابَهُ فِي عَرْضِ كِتَابِهِ: فَهِمْتُ رَحِمَكَ اللَّهُ رَحِمَكَ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ أَجَلُّ وَ أَعْلَى وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ يُبْلَغَ كُنْهُ صِفَتِهِ فَصِفُوهُ بِمَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَ كُفُّوا عَمَّا سِوَى ذَلِكَ}}.</ref>.
| |
| | |
| [[آیت‌الله بروجردی]] از [[راوی]] در [[طبقه ششم راویان]] یاد کرده است<ref>الموسوعة الرجالیه، طبقات رجال التهذیب، ص۱۸۹؛ طبقات رجال الکافی، ص۸۹.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 497-499.</ref> | |
| | |
| ==[[استادان]] و [[شاگردان راوی]]==
| |
| [[جعفر بن محمد بن حکیم]] از راویانی همچون [[عبدالملک بن حکیم]]، [[محمد بن حکیم]]، [[جمیل بن دراج]]، [[ابراهیم بن عبدالحمید الأسدی]]، [[مرازم بن حکیم الأزدی]]، [[عبدالسمین]]، [[زکریا بن محمد المؤمن]]، [[ابان بن عثمان الأحمر]] و [[عبدالکریم بن عمرو الخثعمی]] <ref>الأصول الستة عشر (ط - دار الحدیث)، ص۶۴؛ المحاسن، ج۲، ص۴۷۹، ح۵۰۰؛ الکافی، ج۵، ص۱۰۲، ح۲، ج۶، ص۲۸۶، (ح ۳) و ص۳۲۴، (ح ۱)؛ کامل الزیارات، ص۷۴، ح۱۲؛ الأمالی (صدوق)، ص۴۹۳، ح۱۱؛ تهذیب الأحکام، ج۱، ص۱۵۵، ح۴۴۴؛ ج۴، ص۱۴۵، ح۴۰۵.</ref> [[روایت]] کرده که از استادان [[حدیثی]] ایشان شمرده می‌شوند و [[راویان]] متعددی مانند [[محمد بن إسماعیل بن بزیع]]، [[جعفر بن الزبیر]]، [[الحسن بن موسی الخشاب]]، [[علی بن الحسن بن الفضال]]، [[احمد بن محمد بن خالد البرقی]]، [[موسی بن القاسم العجلی]]، [[محمد بن تسنیم الحضرمی الوراق]] و [[ابراهیم بن یسار]] <ref>المحاسن، ج۲، ص۴۰۶، (ح ۱۱۴) و ص۴۷۹، (ح ۵۰۰)؛ کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲؛ الکافی، ج۵، ص۱۰۲، ح۲؛ ج۶، ص۳۲۴، ح۱؛ تهذیب الأحکام، ج۵، ص۵۷، ح۱۷۹؛ الأمالی (طوسی)، ص۵۷۵، ح۱۸۸؛ طب الأئمه، ص۱۲۳.</ref> از وی روایت کرده‌اند که از شاگردان حدیثی ایشان هستند.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 499-500.</ref>
| |
| | |
| ==[[مذهب]] [[راوی]]==
| |
| جعفر بن محمد بن حکیم از راویان امامی است؛ نه از آن رو که در [[رجال شیخ طوسی]] در [[اصحاب امام کاظم]]{{ع}} عنوان شده<ref>رجال البرقی، ص۴۹؛ رجال الطوسی، ص۳۳۳، ش۴۹۶۱.</ref>، چنان‌که [[علامه مامقانی]] نوشته<ref>تنقیح المقال، ج۱۵، ص۳۵۹، ش۴۰۱۷: {{عربی|لأن إمامیته تستفاد من رجال الشیخ کما ذکرنا}}.</ref>؛ زیرا موضوع رجال شیخ طوسی اعم از امامی و غیر امامی است، بلکه به دو جهت است: اولاً در [[رجال برقی]] ذکر شده است و ثانیاً مضامین روایاتش آن را دلالت دارند؛ نمونه:
| |
| | |
| {{متن حدیث|وَ حَدَّثَنِي جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ شَاذَانَ بْنِ نُعَيْمٍ عَنْ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ قَالَ أَخْبَرَنِي أَبِي عَنْ غَيْرِ وَاحِدٍ مِنْ أَصْحَابِنَا وَ حَدَّثَنِي هَارُونُ بْنُ مُوسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حُكَيْمٍ عَنْ أَبِيهِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ وَ صَاحِبٍ لَهُ قَالَ أَبُو مُحَمَّدٍ قَدْ كَانَ دُرِسَ اسْمُهُ فِي كِتَابِ أَبِي قَالَا رَأَيْنَا شَرِيكاً وَاقِفاً فِي حَائِطٍ مِنْ حِيطَانِ فُلَانٍ قَالَ أَحَدُنَا لِصَاحِبِهِ هَلْ لَكَ فِي خَلْوَةٍ مِنْ شَرِيكٍ فَأَتَيْنَاهُ فَسَلَّمْنَا عَلَيْهِ فَرَدَّ السَّلَامَ فَقُلْنَا يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ مَسْأَلَةٌ قَالَ فِي أَيِّ شَيْءٍ فَقُلْنَا فِي الصَّلَاةِ قَالَ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَكُمْ فَقُلْنَا لَا نُرِيدُ أَنْ تَقُولَ قَالَ فُلَانٌ وَ قَالَ فُلَانٌ إِنَّمَا نُرِيدُ أَنْ تُسْنِدَهُ إِلَى النَّبِيِّ صفَقَالَ أَ لَيْسَ فِي الصَّلَاةِ قُلْنَا بَلَى فَقَالَ سَلُوا عَمَّا بَدَا لَكُمْ فَقُلْنَا فِي كَمْ يَجِبُ التَّقْصِيرُ قَالَ كَانَ ابْنُ مَسْعُودٍ يَقُولُ لَا يَغُرَّنَّكُمْ سَوَادُنَا هَذَا وَ كَانَ يَقُولُ فُلَانٌ فَقُلْنَا إِنَّا قَدِ اسْتَثْنَيْنَا عَلَيْكَ أَنْ لَا تُحَدِّثَنَا إِلَّا عَنِ النَّبِيِّ{{صل}} قَالَ وَ اللَّهِ إِنَّهُ لَقَبِيحٌ لِشَيْخٍ يُسْأَلُ عَنْ مَسْأَلَةٍ فِي الصَّلَاةِ عَنِ النَّبِيِّ{{صل}} لَا يَكُونُ عِنْدَهُ فِيهَا شَيْءٌ وَ أَقْبَحُ مِنْ ذَلِكَ أَنْ أَكْذِبَ عَلَى رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} قُلْنَا فَمَسْأَلَةٌ أُخْرَى فَقَالَ أَ لَيْسَ فِي الصَّلَاةِ فَقُلْنَا بَلَى قَالَ فَسَلُوا عَمَّا بَدَا لَكُمْ فَقُلْنَا عَلَى مَنْ تَجِبُ الْجُمُعَةُ قَالَ عَادَتِ الْمَسْأَلَةُ خُدْعَةً مَا عِنْدِي فِي هَذَا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ{{صل}} شَيْءٌ قَالَ فَأَرَدْنَا الِانْصِرَافَ فَقَالَ إِنَّكُمْ لَمْ تَسْأَلُوا عَنْ هَذَا إِلَّا وَ عِنْدَكُمْ مِنْهُ عِلْمٌ قَالَ قُلْنَا نَعَمْ أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ مُسْلِمٍ الثَّقَفِيُّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ جَدِّهِ عَنِ النَّبِيِّ صفَقَالَ الثَّقَفِيُّ الطَّوِيلُ اللِّحْيَةِ قُلْنَا نَعَمْ فَقَالَ أَمَا إِنَّهُ لَقَدْ كَانَ مَأْمُوناً عَلَى الْحَدِيثِ وَ لَكِنْ كَانُوا يَقُولُونَ إِنَّهُ خَشَبِيٌّ ثُمَّ قَالَ مَا ذَا رَوَوْا قُلْنَا رَوَوْا عَنِ النَّبِيِّ{{صل}} أَنَّ التَّقْصِيرَ تَجِبُ فِي بَرِيدَيْنِ فَإِذَا اجْتَمَعَ خَمْسَةٌ أَحَدُهُمُ الْإِمَامُ فَلَهُمْ أَنْ يُجَمِّعُوا}}<ref>الإختصاص، ص۵۱-۵۲.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 500-502.</ref>
| |
| | |
| ==جایگاه [[حدیثی]] [[راوی]]==
| |
| [[رجالیان]] قدماء، مانند [[برقی]]، [[شیخ طوسی]] و [[نجاشی]] درباره جایگاه حدیثی [[جعفر بن محمد بن حکیم]] و [[توثیق]] و تضعیفش نظری نداده‌اند؛ ولی در [[رجال کشی]] چنین نقل شده است:
| |
| | |
| {{متن حدیث|سَمِعْتُ حَمْدَوَيْهِ بْنَ نُصَيْرٍ، يَقُولُ: كُنْتُ عِنْدَ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى، أَكْتُبُ عَنْهُ أَحَادِيثَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ، إِذْ لَقِيَنِي رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ سَمَّاهُ لِي حَمْدَوَيْهِ، وَ فِي يَدِي كِتَابٌ فِيهِ أَحَادِيثُ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ، فَقَالَ هَذَا كِتَابُ مَنْ فَقُلْتُ كِتَابُ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ، فَقَالَ: أَمَّا الْحَسَنُ فَقُلْ فِيهِ مَا شِئْتَ، وَ أَمَّا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ فَلَيْسَ بِشَيْءٍ}}<ref>رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۵۴۵، ش۱۰۳۱.</ref>.
| |
| | |
| بر این اساس، سه دیدگاه درباره [[جعفر بن محمد بن حکیم]] هست:
| |
| #[[اعتماد]] به سخن کشی و [[حکم]] به [[ضعف]] و مجهول بودن وی. [[ابن داوود]] از [[راوی]] در جزء دوم کتاب خود که به [[راویان ضعیف]] و [[مذمومین]] اختصاص دارد، نام برده و نوشته است: {{عربی|کش ذمّه}}<ref>الرجال (ابن داود)، ص۴۳۴، ش۹۱.</ref>. [[علامه شوشتری]] نیز به نقل [[کشی]]اعتماد کرده و نوشته است: {{عربی|"الآثار تترتب علی المسمی لا علی الإسم، فإذا کان الرجل یعتمد مثل حمدویه الجلیل علیه - کما هو ظاهر نقله - فأی مانع من الإعتماد علیه؟ و إن کان الکشی نسی اسمه لنا و سماه حمدویه له؛ و کذلک ظاهر الکشی ترتیب الأثر علیه"}}<ref>قاموس الرجال، ج۲، ص۶۷۰، ش۱۵۱۴.</ref>. [[علامه مجلسی]] <ref>الوجیزة فی الرجال، ص۴۶، ش۳۷۸.</ref> و صاحب مدارک<ref>پس از نقل روایتی که در سندش جعفر بن محمد بن الحکیم قرار داشت، نوشته است: {{عربی|... بأن من جملة رجالها جعفر بن محمد بن حکیم، و هو مجهول}}. (مدارک الأحکام، ج۷، ص۲۲۱؛ تکملة الرجال، ج۱، ص۳۴۳.</ref> نیز جعفر بن محمد بن حکیم را از [[راویان مجهول]] به شمار آوردند.
| |
| #عدم اعتبار به [[جرح راوی]] بر اثر معلوم نبودن جارح. [[وحید بهبهانی]]: {{عربی|"قوله جعفر بن محمد بن حکیم: فی الوجیزة عده ضعیفا و فی الحکم بمجرد ما ذکر هیهنا لا یخلو من ضعف"}}<ref>منهج المقال، ج۳، ص۲۲۸.</ref>. [[سید ابوالقاسم خویی]]: {{عربی|"أقول: الرجل الجارح لجعفر بن محمد بن حکیم مجهول، فلا یعتد به"}}<ref>معجم رجال الحدیث، ج۵، ص۷۹، ش۲۲۶۸.</ref>؛ نیز هنگام نقل روایتی که در سندش [[جعفر بن محمد بن الحکیم]] قرار گرفته، نوشته است: {{عربی|"ولم تثبت وثاقته بل ذمه بعضهم إلا أنه غیر ثابت لجهالة الذام"}}<ref>موسوعة الإمام الخوئی، ج۷، ص۲۵۵.</ref>.
| |
| #عدم اعتبار به [[جرح راوی]] به جهت معلوم نبودن جارح و [[حکم]] به [[حسن حال]] ایشان. [[حائری مازندرانی]]: {{عربی|"مع أنه یأتی عن جش فی أبیه"<ref> محمد بن حکیم.</ref> أنه<ref> جعفر بن محمد بن حکیم.</ref> الراوی کتابه من دون طعن فی الطریق<ref>رجال النجاشی، ص۳۵۷، ش۹۵۷.</ref> أو تأمل، مع أن طریقته التأمل فی محله کأن یقول: مظلم،<ref> نجاشی در مورد طریق خود به کتاب محمد بن الحسن بن شمون می‌نویسد: {{عربی|هذا طریق مظلم}}. (رجال النجاشی، ص۳۳۶، ش۸۹۹).</ref> أو: ضعیف، أو غیر ذلک}}<ref>منتهی المقال، ج۲، ص۲۶۹، ش۵۸۲.</ref>.
| |
| | |
| [[محدث نوری]]: {{عربی|"یروی عنه: الجلیل علی بن الحسن بن فضال، و محمد بن إسماعیل بن بزیع و موسی بن القاسم، و أحمد بن محمد بن خالد. و الجواب عن ذمه ممن لا یعرف، مذکور فی التعلیقة"}}<ref>مستدرک الوسائل، الخاتمة ج۷، ص۲۲۲، ش۴۱۶.</ref>.
| |
| | |
| [[مامقانی]]: {{عربی|"ولکن الإنصاف بعد ذلک کله، هو عد الرجل من الحسان؛ لأن إمامیته تستفاد من رجال الشیخ کما ذکرنا. و یمکن استفادة مدحه مما أفاده الحائری من أنه یأتی عن النجاشی فی أبیه، أنه الراوی کتابه من دون طعن فی الطریق أو تأمل. مع أن طریقته التأمل فی محله، کأن یقول: مظلم، أو ضعیف... أو غیر ذلك"}}<ref>تنقیح المقال، ج۱۵، ص۳۵۹، ش۴۰۱۷.</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 502-504.</ref>
| |
| | |
| ==بررسی و تحقیق==
| |
| با توجه به عدم [[جرح و تعدیل]] [[راوی]] از سوی [[رجالیان]] قدماء، راه اطلاع از جایگاه [[حدیثی]] وی استفاده از قرائن است و قرائن متعددی بر [[وثاقت]] یا دست کم حسن حال [[جعفر بن محمد بن حکیم]] دلالت دارند؛ مهم‌ترین آنها:
| |
| #نقل فراوان [[علی بن الحسن بن فضال]] از ایشان<ref>الفهرست (طوسی)، ص۳۱۶، ش۴۸۶؛ رجال النجاشی، ص۲۳۹-۲۴۰، ش۶۳۶ (ترجمه عبدالملک بن حکیم الخثعمی)؛ الکافی، ج۵، ص۱۰۲، ح۲؛ ج۶، ص۲۸۶، ح۳؛ الإستبصار، ج۱، ص۱۱۳، ح۳۷۸؛ ج۲، ص۷، (ح ۱۶) و ص۳۷، (ح ۱۱۴)؛ ج۳، ص۱۳۶، (ح ۴۸۷)، ص۲۹۷، (ح ۱۰۵۱) و....</ref>. [[نجاشی]] در معرفی [[علی بن الحسن بن فضال]] نوشته است: {{عربی|"کان فقیه أصحابنا بالکوفة، و وجههم، و ثقتهم، و عارفهم بالحدیث، و المسموع قوله فیه. سمع منه شیئا کثیرا، و لم یعثر له علی زلة فیه و لا ما یشینه، و قل ما روی عن ضعیف"}}<ref>رجال النجاشی، ص۲۵۷-۲۵۸، ش۶۷۶.</ref>. [[شیخ طوسی]]: {{عربی|"ثقة، کوفی، کثیر العلم، واسع الروایة و الأخبار، جید التصانیف، غیر معاند، و کان قریب الأمر إلی أصحابنا الإمامیة القائلین بالاثنی عشر"}}<ref>الفهرست، (طوسی)، ص۲۷۲-۲۷۳، ش۳۹۲.</ref>.
| |
| #[[روایت]] [[حسن بن موسی الخشاب]] از وی<ref>رجال الکشی (إختیار معرفة الرجال)، ص۲۰۹، ح۳۶۸: {{عربی|حمدویه و إبراهیم ابنا نصیر قالا: حدثنا الحسن بن موسی الخشاب الکوفی، عن جعفر بن محمد بن حکیم}}؛ کامل الزیارات، ص۲۴۷، ح۲: {{عربی|... عن الحسن بن موسی الخشاب، عن جعفر بن محمد بن حکیم الخثعمی...}}؛ الأمالی (صدوق)، ص۴۹۳، ح۱۱.</ref>. [[نجاشی]] در معرفی [[حسن بن موسی]] نوشته است: {{عربی|"من وجوه أصحابنا مشهور کثیر العلم و الحدیث له مصنفات منها کتاب الرد علی الواقفة..."}}<ref>رجال النجاشی، ص۴۲، ش۸۵.</ref>.
| |
| #واقع شدن نام [[راوی]] در سند کتاب [[کامل الزیارات]]<ref>کامل الزیارات، ص۷۴، (ح ۱۱) و ص۲۴۷، (ح ۲).</ref> از جمله: {{متن حدیث|حَدَّثَنِي أَبِي رَحِمَهُ اللَّهُ عَنْ سَعْدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبَّارِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ أَبِي نَجْرَانَ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ حَكِيمٍ عَنْ عَبْدِ السَّمِينِ يَرْفَعُهُ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} قَالَ: كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ{{ع}} يَخْطُبُ النَّاسَ وَ هُوَ يَقُولُ سَلُونِي قَبْلَ أَنْ تَفْقِدُونِي فَوَ اللَّهِ مَا تَسْأَلُونِّي عَنْ شَيْءٍ مَضَى وَ لَا شَيْءٍ يَكُونُ إِلَّا نَبَّأْتُكُمْ بِهِ}}<ref>کامل الزیارات، ص۷۴، (ح ۱۱) و ص۲۴۷، (ح ۲).</ref>.<ref>[[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|رجال تفسیری]]، ج۵، ص 505-506.</ref>
| |
|
| |
|
| ==جستارهای وابسته == | | ==جستارهای وابسته == |
| خط ۵۷: |
خط ۹: |
| == منابع == | | == منابع == |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| # [[پرونده: IM009729.jpg|22px]] [[عبدالله جوادی آملی|جوادی آملی، عبدالله]]، [[رجال تفسیری ج۵ (کتاب)|'''رجال تفسیری ج۵''']] | | # [[پرونده: IM009687.jpg|22px]] جمعی از پژوهشگران، [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱''']] |
| {{پایان منابع}} | | {{پایان منابع}} |
|
| |
|
جعفر بن محمد بن حکیم خثعمی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: جعفر بن محمد بن حکیم خثعمی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱