برهان امکان و وجوب در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

۲. [[استدلال]] به امکان صفات که آیاتِ {{متن قرآن|خَلَقَ ٱلسَّمَـٰوَٰتِ وَٱلْأَرْضَ بِٱلْحَقِّ تَعَـٰلَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ}}<ref>«همو که آسمان‌ها و زمین را راستین آفرید؛ فرابرترا که اوست از آنچه (با وی) شریک می‌دارند» سوره نحل، آیه ۳.</ref> و {{متن قرآن|ٱلَّذِى جَعَلَ لَكُمُ ٱلْأَرْضَ فِرَٰشًۭا وَٱلسَّمَآءَ بِنَآءًۭ...}}<ref>«آنکه زمین را برای شما بستر و آسمان را سرپناهی ساخت و از آسمان، آبی فرو فرستاد» سوره بقره، آیه ۲۲.</ref> به آن اشاره دارد. بیان این راه به [[طور]] خلاصه آن است که اجسام فلکی و عنصری در جسمیت مشترک‌اند، بنابراین اختصاص بعضی از آنها به برخی صفات از قبیل مقدار و شکل و حیّز خاص ـ که به جهت امکان آن نیازمند به علت است<ref>شوارق الالهام، ص۴۹۵.</ref> ـ نمی‌تواند به جهت جسمیت و لوازم آن باشد وگرنه باید همه اجسام در همه صفات اشتراک داشته باشند. ناگزیر باید عاملی جدای از اجسام وجود داشته باشد که خود، [[جسم]] نباشد؛ زیرا در صورتی که جسم باشد دوباره این سؤال مطرح می‌شود که چرا آن جسم از بین اجسام صفت عاملیت و مؤثریت یافت؟ عامل مزبور که خود، جسم نیست باید [[قادر]] مختار باشد، چون اگر موجَب باشد اختصاص بعضی از اجسام به برخی صفات ترجیح نخواهد داشت<ref>التفسیر الکبیر، ج ۲، ص۹۷ ـ ۹۸، شرح المواقف الایجی، ج ۸، ص۳ ـ ۴.</ref>. در پایان ذکر این نکته لازم است که [[اختلاف]] روش [[متکلمان]] و [[حکمای الهی]] در [[اثبات]] [[صانع]] بر اختلاف آنان درباره سبب احتیاج شی‌ء به علت مبتنی است<ref>شوارق الالهام، ص۴۹۴.</ref> که به [[عقیده]] متکلمان حدوث و به [[اعتقاد]] [[حکما]] امکان ماهوی آن است<ref>اسفار، ج۱، ص۲۰۶؛ شرح‌منظومه، ص۲۵۴ ـ ۲۵۵.</ref> و صدر المتألهین همان اشکالی را که [[حکیمان]] بر مختار متکلمان وارد کرده‌اند بر مختار خود آنان نیز وارد می‌داند و [[معتقد]] است که امکان ماهوی تنها می‌تواند واسطه در اثبات احتیاج و نیاز باشد؛ اما واسطه در ثبوت نیست؛ زیرا اگر واسطه در ثبوت باشد محذور تقدّم شی‌ء بر نفس و تأخّر شی‌ء از نفس لازم می‌آید. اگر سبب احتیاج وجود چیزی به علت، امکان ماهوی آن باشد امکان ماهوی باید مقدم بر [[حاجت]] و نیاز باشد و نیاز و حاجت، مقدم بر ایجاد و ایجاد، سابق بر وجود است و بنابر اصالت وجود، وجود، مقدم بر ماهیت، و ماهیت تابع آن است و امکان ماهوی که از سلب [[ضرورت]] وجود و عدم برای ماهیت به دست می‌آید وصف ماهیت و مؤخر از آن است و چنانچه ایجاب و [[وجوب]] نیز که در تحلیل [[ذهنی]] بر ایجاد و وجود مقدم‌اند رعایت شوند مراتب افزون خواهد شد. اگر حدوث به دلیل اینکه وصف وجود و مؤخر از آن است نمی‌تواند سبب احتیاج وجود به علت باشد امکان ماهوی نیز بر همین [[قیاس]] نمی‌تواند سبب احتیاج باشد<ref>اسفار، ج ۱، ص۲۰۷، ۲۱۷، ۲۱۹؛ رحیق مختوم، ج ۳، ص۳۷۸ ـ ۳۷۹.</ref>. [[صدرالمتألهین]] با [[اثبات]] امکان فقری نیاز و احتیاج را به متن ذات و [[هویت]] معلول انتقال داده است<ref>اسفار، ج ۳، ص۲۷۶ ـ ۲۷۷؛ رحیق مختوم، ج ۳، ص۳۷۹.</ref>.<ref>[[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|سید رضا اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[برهان امکان و وجوب (مقاله)|مقاله «برهان امکان و وجوب»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۵، ص ۵۱۷.</ref>

# [[پرونده:000056.jpg|22px]] [[سید رضا اسحاق‌نیا تربتی|سید رضا اسحاق‌نیا تربتی، سید رضا]]، [[برهان امکان و وجوب (مقاله)|مقاله «برهان امکان و وجوب»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۵ (کتاب)|'''دائرة المعارف قرآن کریم ج۵''']]