جنگ خندق

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

جنگ خندق در قرآن | جنگ خندق در حدیث | جنگ خندق در کلام اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل جنگ خندق (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

جنگ خندق نبرد خندق در زمان پیامبر (سال ۵ هجری) در غرب مدینه اتفاق افتاد. و نقش سرنوشت‌ساز و عظیم حضرت علی(ع) در آن، یادکردنی است.

مقدمه

• سپاه مشرکین مدینه را محاصره کردند. به پیشنهاد سلمان فارسی دور مدینه خندق کندند تا دشمن وارد مدینه نشود. عمرو بن عبدودّ با تعدادی از شجاعان نام‌آور از خندق گذشتند و در میدانی رویاروی مسلمانان قرار گرفتند و مبارز طلبیدند و کسی جواب نداد. امیر المؤمنین(ع) به میدان او رفت. جملۀ معروف برز الإیمان کلّه إلی الشّرک کلّههمۀ ایمان در برابر همۀ شرک قرار گرفته است) از زبان پیامبر شنیده شد و حضرت علی(ع) را دعا کرد. نبردی سخت درگرفت و امیر المؤمنین با ضربتی عمرو بن عبدودّ را از پای درآورد و سپاه مشرکین گریختند و نبرد به سود مسلمانان پایان یافت. دربارۀ آن ضربت بی‌همتا و سرنوشت‌ساز، رسول خدا(ص) فرمود: "لضربة علیّ لعمرو یوم الخندق تعدل عبادة الثّقلین" و آن ضربت را برابر با ارزش عبادت جنّ و انس دانست. این ستایش با تعبیرهای مختلف (مثل: لمبارزة علیّ، قتل علیّ و. . .) آمده است. اخلاص علی(ع) در این نبرد نیز مهمّ است. وقتی پس از ضربتی روی سینۀ عمرو بن عبدودّ نشست، او جسارت کرده آب دهان افکند، علی(ع) برخاست و چند قدم راه رفت، دوباره برگشت و سر او را از تن جدا کرد. وقتی علّت این کار را پرسیدند، فرمود: نخواستم به خاطر عصبانیت او را بکشم، بلکه می‌خواستم فقط به خاطر خدا باشد. این اخلاص، در شعرهای معروف مولوی آمده است. برخورد جوانمردانۀ امام با کشتۀ دشمن نیز مشهور است، که زره از تن او نکند و چون خواهر عمرو بر بالین برادر آمد و از کشندۀ او پرسید و دانست که علی بن ابی طالب(ع) او را کشته، بر برادر نگریست و گفت که جوانمردی بزرگ او را کشته است. این نیز از افتخارات و فضایل آن حضرت به شمار می‌رود.

ضربه سرنوشت‌ساز در جنگ خندق

هنگامی که بنی نضیر از اطراف مدینه رفتند (گروهی به خیبر و گروهی به شام)، سران آنها به تحریک مشرکان پرداختند و آنان را به هم‌پیمانی با یهود و فراهم آوردن سپاه از تمام قبایل و حمله به مدینه با یاری یهودیان ترغیب کردند. چنین شد که سپاهی بزرگ، متشکل از ده هزار نفر از تمام مخالفان حکومت نوبنیاد پیامبر (ص)، گِرد آمد و راهی مدینه شد. از این رو، این نبرد، عنوان "نبرد احزاب" به خود گرفت. پیامبر (ص)، در چگونگی رویارویی با دشمن، با یارانش به رایزنی پرداخت. سلمان، پیشنهاد کرد که در ورودی مدینه، "خندق" کنده شود تا دشمن، زمینگیر شود. این پیشنهاد، پذیرفته شد و پیامبر (ص) به یارانش فرمان کندن خندق را داد و خود نیز برای این کار، همکاری نمود. روزی عمرو بن عبد وَد با تنی چند از پیکارجویان و شجاعان پُرآوازه دشمن، از خندق گذشتند و در مقابل سپاه اسلام قرار گرفته، هماورد طلبیدند؛ ولی کسی پاسخشان نداد. این درخواست، بارها تکرار شد. آوازه عمرو، همه را ترسانده بود. نَفَس‌ها در سینه حبس بود و کسی فریادهای مستانه عمرو را پاسخ نمی‌داد. پیامبر خدا فرمود: "فردی به پا خیزد و شر او را کم کند". جز علی (ع)، کسی برنخاست و چون علی (ع) در برابر عمرو قرار گرفت، پیامبر خدا، آن جمله جاودانه را فرمود که: همه ایمان در برابر همه شرک، ایستاده است. علی (ع)، با حمله‌ای برق‌آسا و پس از نبردی سخت، عمرو را از پای درآورد و فریاد "الله اکبر" در صحنه نبرد پیچید و همراهان عمرو پا به فرار نهادند و سپاه احزاب، با همه هیمنه و شکوهِ خیالی از هم پاشید.

حضور علی (ع) و نقش والای وی را در این نبرد، می‌توان بدین‌گونه بر شمرد:

1. چون عمرو بن عبد ود و همراهانش از محل باریک خندق گذشتند، علی (ع) با گروهی در آن‌جا مستقر شدند تا مشرکان دیگر نگذرَند.
2. حادثه قتل عمرو بن عبدِ وَد، چنان مهم و سرنوشت‌ساز بود که پیامبر خدا فرمود: مبارزه علی بن ابی طالب با عمرو بن عبدِ وَد در جنگ خندق، از همه اعمال امتم تا روز قیامت، برتر است. و در روایت دیگری گفت:

بی‌گمان، ضربت زدن علی به عمرو در جنگ خندق با عبادت انس و جن، برابری می‌کند. این قهرمان بزرگ عرب، به هنگام کشته شدن با ناامیدی، آب دهان به صورت علی (ع) انداخت و ایشان، مخلصانه ایستاد و در کشتن او درنگ کرد تا عملش ذره‌ای شائبه غضب نداشته باشد.

1. امام (ع)، پس از کشتن عمرو و فرار همراهانش آنان را تعقیب کرد و نوفل بن عبد الله را به قتل رساند.
2. علی (ع)، چون پای عمرو را قطع کرد و او را از پای درآورد، خاک خواری و هراس بر سرِ لشکر شرک پاشید و آنان را در آستانه فروپاشی و شکست قرار داد.
3. علی (ع)، عمرو بن عبد وَد را کشت؛ اما کریمانه از زره گران‌قیمت او گذشت، که علی (ع) "شمشیر در پی حق می‌زد" و نه جز آن. این همه والایی و بزرگی و کرامت از دیده‌ها پنهان نمانْد و حتی خواهر عمرو، آن را ستود.

پیامبر خدا (ص): بی گمان، رویارویی علی بن ابی طالب با عمرو بن عبد ود در جنگ خندق، برتر از [همه‌] اعمال امتم تا روز قیامت است.

پیامبر خدا (ص): ضربه علی به عمرو در جنگ خندق، برابر عبادت انس و جِن است.

جستارهای وابسته

1. آخرین خطبه امام علی
2. شهادت آرزوی امام علی
3. پدر امام علی
4. از ذو قار تا بصره‌
5. ازدواج امام علی
6. امارت امام علی در حدیث
7. امامت امام علی در حدیث
8. انواع دانش‌های امام علی
9. انگیزه‌های دشمنی با امام علی
10. ایثار امام علی در شب هجرت
11. بازگشت خورشید برای امام علی
12. اقدامات امام علی در جنگ بدر
13. بیعت با امام علی
14. اقدامات امام علی در جنگ تبوک
15. ترور امام علی
16. توطئه برای ترور امام علی
17. جایگاه علمی امام علی
18. اقدامات امام علی در جنگ احد
19. اقدامات امام علی در جنگ بنی قریظه
20. اقدامات امام علی در جنگ بنی نضیر
21. اقدامات امام علی در جنگ حنین
22. خبر دادن پیامبر از شهادت علی
23. خلافت امام علی در حدیث
24. اقدامات امام علی در جنگ خندق
25. اقدامات امام علی در جنگ خیبر
26. داوری‌های امام علی
27. دشمنان امام علی
28. دعاهای پیامبر خاتم برای امام علی
29. دلایل تنهایی امام علی
30. حب امام علی
31. رویارویی امام علی با ناکثین
32. زیان‌های دشمنی با امام علی
33. سیاست‌های اجتماعی امام علی
34. سیاست‌های اداری امام علی
35. سیاست‌های اقتصادی امام علی
36. سیاست‌های امنیتی امام علی
37. سیاست‌های جنگی امام علی
38. سیاست‌های حکومتی امام علی
39. سیاست‌های فرهنگی امام علی
40. سیاست‌های قضایی امام علی
41. سیمای امام علی
42. شکست بت‌ها توسط امام علی
43. شکایت امام علی از نافرمانی یارانش
44. عصمت امام علی در حدیث
45. علم امام علی در حدیث
46. امام علی از زبان اهل بیت
47. امام علی از زبان دشمنانش
48. امام علی از زبان قرآن
49. امام علی از زبان همسران پیامبر
50. امام علی از زبان پیامبر
51. امام علی از زبان یارانش
52. امام علی از زبان یاران پیامبر
53. امام علی از زبان خودش
54. غلو در دوست داشتن امام علی
55. اقدامات امام علی در ماجرای فتح مکه
56. فرزندان امام علی
57. لقب‌های امام علی
58. مأموریت امام علی
59. محبوبیت امام علی
60. محدودیت‌های امام علی در انتخاب کارگزاران
61. هشدار امام علی به یارانش درباره نافرمانی
62. نافرمانی سپاه امام علی
63. نام‌های امام علی
64. نسب امام علی
65. نیرنگ‌های دشمنان امام علی
66. هدایت امام علی در حدیث
67. وراثت امام علی در حدیث
68. وصایت امام علی در حدیث
69. ولادت امام علی
70. ولایت امام علی در حدیث
71. ویژگی‌های اخلاقی امام علی
72. ویژگی‌های اعتقادی امام علی
73. ویژگی‌های امام علی
74. ویژگی‌های جنگی امام علی
75. ویژگی‌های دشمنان امام علی
76. ویژگی‌های دوستداران امام علی
77. ویژگی‌های سیاسی امام علی
78. ویژگی‌های عملی امام علی
79. پذیرفته شدن دعاهای امام علی
80. پرورش امام علی
81. پس از شهادت امام علی
82. پیشگویی امام علی
83. کارگزاران امام علی
84. کنیه‌های امام علی
85. کین‌ورزی به امام علی
86. یاران امام علی
87. یاری خواستن امام علی از کوفیان‌
88. یوم‌الدار

پرسش وابسته

• نقش امام علی در جنگ خندق چه بود؟ (پرسش)

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ غدیر.
• محمدی ری‌شهری، محمد، گزیده دانشنامه امیرالمؤمنین.

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: