احترام در فقه اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'بویژه' به 'به‌ویژه') |
جز (جایگزینی متن - ' لیکن ' به ' لکن ') |
||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
##'''انسان:''' در [[شریعت اسلام]]، [[حرمت]] انسان یا اصلی است یا عرضی. حرمت اصلی از آنِ [[مسلمان]] و [[مؤمن]] و ناشی از طهارت و [[قداست]] ذاتی او است که در پرتو [[پذیرش اسلام]] و [[ایمان]] به دست میآید. البته این حرمت نیز بر حسب [[مراتب ایمان]] و [[درجات علم]] و [[تقوا]] متفاوت است. بنابراین، حرمت [[انبیا]]، [[اوصیا]] و [[انسان‌های کامل]] بیش از دیگران است. [[کافران]] حرمت اصلی ندارند و تنها به سبب [[عقد]] [[ذمّه]]، [[امان]] و [[هدنه]] از حرمت عرضی برخوردار میشوند و تا هنگامی که [[پیمان]] را نشکستهاند یا مدّت آن تمام نشده، [[پایدار]] است. <ref>کشف الغطاء، ج۴، ص:۳۵۶ و جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۸۱، ۲۷۷</ref> احترام به جان، [[آبرو]] و مال انسان محترم، [[واجب]] است. <ref>جواهر الکلام، ج۲۲، ص:۶۰؛ ج۲۷، ص:۱۹۵</ref> احترام [[جان انسان]] محترم؛ خواه اصلی و یا عرضی، آسیب نرساندن به آن است؛ با این تفاوت که در حرمت اصلی، افزون بر آسیب نرساندن، [[حفظ جان]] و دفاع از آن نیز واجب است. <ref>جواهر الکلام، ج۵، ص:۱۱۴ ـ ۱۱۸ و ج۲۱، ص:۱۶</ref> همچنین پیکر بی‌جان مسلمان مانند زنده او محترم است. از این رو، [[غسل]]، [[کفن]] و [[دفن]] آن واجب، و آنچه مانند [[نبش قبر]] که موجب [[هتک حرمت]] آن شود، [[حرام]] است. <ref>مسالک الافهام، ج۵، ص:۱۴۹؛ ج۴، ص:۸۲</ref>[[حکم]] آبرو و مال [[انسان]] محترم، همچون [[حکم]] [[جان]] او است، یعنی تعرّض به آنها [[حرام]] است؛ و نسبت به [[آبرو]]، [[حفظ]] و [[دفاع]] از آن [[واجب]] است. <ref>جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۱۶</ref> | ##'''انسان:''' در [[شریعت اسلام]]، [[حرمت]] انسان یا اصلی است یا عرضی. حرمت اصلی از آنِ [[مسلمان]] و [[مؤمن]] و ناشی از طهارت و [[قداست]] ذاتی او است که در پرتو [[پذیرش اسلام]] و [[ایمان]] به دست میآید. البته این حرمت نیز بر حسب [[مراتب ایمان]] و [[درجات علم]] و [[تقوا]] متفاوت است. بنابراین، حرمت [[انبیا]]، [[اوصیا]] و [[انسان‌های کامل]] بیش از دیگران است. [[کافران]] حرمت اصلی ندارند و تنها به سبب [[عقد]] [[ذمّه]]، [[امان]] و [[هدنه]] از حرمت عرضی برخوردار میشوند و تا هنگامی که [[پیمان]] را نشکستهاند یا مدّت آن تمام نشده، [[پایدار]] است. <ref>کشف الغطاء، ج۴، ص:۳۵۶ و جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۸۱، ۲۷۷</ref> احترام به جان، [[آبرو]] و مال انسان محترم، [[واجب]] است. <ref>جواهر الکلام، ج۲۲، ص:۶۰؛ ج۲۷، ص:۱۹۵</ref> احترام [[جان انسان]] محترم؛ خواه اصلی و یا عرضی، آسیب نرساندن به آن است؛ با این تفاوت که در حرمت اصلی، افزون بر آسیب نرساندن، [[حفظ جان]] و دفاع از آن نیز واجب است. <ref>جواهر الکلام، ج۵، ص:۱۱۴ ـ ۱۱۸ و ج۲۱، ص:۱۶</ref> همچنین پیکر بی‌جان مسلمان مانند زنده او محترم است. از این رو، [[غسل]]، [[کفن]] و [[دفن]] آن واجب، و آنچه مانند [[نبش قبر]] که موجب [[هتک حرمت]] آن شود، [[حرام]] است. <ref>مسالک الافهام، ج۵، ص:۱۴۹؛ ج۴، ص:۸۲</ref>[[حکم]] آبرو و مال [[انسان]] محترم، همچون [[حکم]] [[جان]] او است، یعنی تعرّض به آنها [[حرام]] است؛ و نسبت به [[آبرو]]، [[حفظ]] و [[دفاع]] از آن [[واجب]] است. <ref>جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۱۶</ref> | ||
##'''حیوان:''' حیواناتی که انسان از آنها برای خوردن، سواری، بارکشی، [[حفاظت]] گلّه یا باغ استفاده میکند، محترمند و بر صاحب خود [[حقوقی]] دارند که برخی ـ مانند آب و علف دادن ـ واجب، و برخی ـ مانند نزدن سیلی به صورت، بیش از اندازه توان بار نکردن و [[راه]] نبردن، وپشت حیوان را مجلس حرف زدن با دیگران قرار ندادن ـ [[مستحب]] است. <ref>وسائل الشیعة، ج۱۱، ص:۴۷۸؛ جواهر الکلام، ج۵، ص:۱۱۵ ـ ۱۱۶</ref> حیوانات غیر دریایی که در [[حرم]] [[مکّه]] و بنابر قولی حرم [[مدینه]] [[زندگی]] میکنند، [[حرمت]] دارند. از این رو، شکار کردن آنها جایز نیست. برخی، شکار کردن حیوان حرم مدینه را [[مکروه]] شمردهاند <ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص:۷۸ و ۲۹۴</ref>. | ##'''حیوان:''' حیواناتی که انسان از آنها برای خوردن، سواری، بارکشی، [[حفاظت]] گلّه یا باغ استفاده میکند، محترمند و بر صاحب خود [[حقوقی]] دارند که برخی ـ مانند آب و علف دادن ـ واجب، و برخی ـ مانند نزدن سیلی به صورت، بیش از اندازه توان بار نکردن و [[راه]] نبردن، وپشت حیوان را مجلس حرف زدن با دیگران قرار ندادن ـ [[مستحب]] است. <ref>وسائل الشیعة، ج۱۱، ص:۴۷۸؛ جواهر الکلام، ج۵، ص:۱۱۵ ـ ۱۱۶</ref> حیوانات غیر دریایی که در [[حرم]] [[مکّه]] و بنابر قولی حرم [[مدینه]] [[زندگی]] میکنند، [[حرمت]] دارند. از این رو، شکار کردن آنها جایز نیست. برخی، شکار کردن حیوان حرم مدینه را [[مکروه]] شمردهاند <ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص:۷۸ و ۲۹۴</ref>. | ||
##'''[[گیاه]]:''' درختان و گیاهان حرم مکّه محترمند و بریدن و کندن آنها ـ جز برخی ـ جایز نیست<ref>جواهر الکلام، ج۱۸، ص:۴۱۲ و ۴۱۹</ref> و به قول مشهور، در صورت قطع کردن درخت، کفّاره [[ثابت]] است. <ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص:۴۲۵ ـ ۴۲۶</ref> همچنین درختان حرم مدینه محترمند؛ | ##'''[[گیاه]]:''' درختان و گیاهان حرم مکّه محترمند و بریدن و کندن آنها ـ جز برخی ـ جایز نیست<ref>جواهر الکلام، ج۱۸، ص:۴۱۲ و ۴۱۹</ref> و به قول مشهور، در صورت قطع کردن درخت، کفّاره [[ثابت]] است. <ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص:۴۲۵ ـ ۴۲۶</ref> همچنین درختان حرم مدینه محترمند؛ لکن در [[حرمت]] یا [[کراهت]] بریدن آنها [[اختلاف]] است. البته بنابر قول به حرمت، بریدن درخت موجب ثبوت کفّاره نیست. <ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص:۷۷ و ۷۹</ref> | ||
##'''جماد:''' برخی اشیاء، مانند [[کعبه]]، [[قرآن]]، کتاب‌های [[دعا]] و [[روایات]] [[معصومان]]{{عم}}، [[تربت امام حسین]]{{ع}}، [[ضریح]] [[مقدّس]] معصومان و آنچه در مشاهد مشرّفه از آنِ ایشان است، در [[شریعت اسلام]] محترمند. از این رو، [[نجس]] کردن آنها حرام، و زدودن [[نجاست]] از آنها واجب است. <ref>نهایة الاحکام، ج۱، ص:۸۸ ـ ۸۹؛ العروة الوثقی، ج۱، ص:۹۰ ـ ۹۱؛ جواهر الکلام، ج۲، ص:۵۱ ـ ۵۲</ref> همچنین برخی مکان‌ها، مانند [[مساجد]]، به‌ویژه [[مسجد الحرام]] و [[مسجد]] النّبی{{صل}}، حرم مکّه و مدینه، مشاهد مشرّفه و برخی زمان‌ها، مانند [[ماه رمضان]]، [[ماههای حرام]] ([[رجب]]، [[ذیقعده]]، ذیحجّه و [[محرّم]]) و [[روز جمعه]] [[حرمت]] دارند. از این رو، [[مجازات]] [[دنیوی]] و [[عقوبت]] [[اخروی]] [[گناه]] در این مکان‌ها و زمان‌ها بیشتر است <ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۳۷۳ ـ ۳۷۴</ref> و مقدار دیه در برخی، مانند [[ماههای حرام]] افزایش مییابد. <ref>جواهر الکلام، ج۴۳، ص:۲۶ ـ ۲۹</ref> | ##'''جماد:''' برخی اشیاء، مانند [[کعبه]]، [[قرآن]]، کتاب‌های [[دعا]] و [[روایات]] [[معصومان]]{{عم}}، [[تربت امام حسین]]{{ع}}، [[ضریح]] [[مقدّس]] معصومان و آنچه در مشاهد مشرّفه از آنِ ایشان است، در [[شریعت اسلام]] محترمند. از این رو، [[نجس]] کردن آنها حرام، و زدودن [[نجاست]] از آنها واجب است. <ref>نهایة الاحکام، ج۱، ص:۸۸ ـ ۸۹؛ العروة الوثقی، ج۱، ص:۹۰ ـ ۹۱؛ جواهر الکلام، ج۲، ص:۵۱ ـ ۵۲</ref> همچنین برخی مکان‌ها، مانند [[مساجد]]، به‌ویژه [[مسجد الحرام]] و [[مسجد]] النّبی{{صل}}، حرم مکّه و مدینه، مشاهد مشرّفه و برخی زمان‌ها، مانند [[ماه رمضان]]، [[ماههای حرام]] ([[رجب]]، [[ذیقعده]]، ذیحجّه و [[محرّم]]) و [[روز جمعه]] [[حرمت]] دارند. از این رو، [[مجازات]] [[دنیوی]] و [[عقوبت]] [[اخروی]] [[گناه]] در این مکان‌ها و زمان‌ها بیشتر است <ref>جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۳۷۳ ـ ۳۷۴</ref> و مقدار دیه در برخی، مانند [[ماههای حرام]] افزایش مییابد. <ref>جواهر الکلام، ج۴۳، ص:۲۶ ـ ۲۹</ref> | ||
#'''[[افعال]] محترم:''' [[عمل]] [[انسان]] [[آزاد]] و محترم، [[احترام]] دارد و اگر کسی، دیگری را برای انجام دادن کاری اجیرکند، باید اجرت کار او را بپردازد. در صورت نپرداختن، ضامن است. <ref>قواعد الفقهیة (مکارم)، ج۲، ص:۲۱۸ و جامع المدارک، ج۵، ص:۲۰۰؛ جواهر الکلام، ج۲۷، ص:۴۷ ـ ۴۸ و ۷۷ و ۳۷ و ۳۸</ref> [[نسب]] <ref>جواهر الکلام، ج۲۹، ص:۲۴۳</ref> و عدّه با وطی محترم (آمیزش [[حلال]]) [[ثابت]] میگردد <ref>مهذب الاحکام، ج۲۶، ص:۱۴۷؛ جواهر الکلام، ج۳۲، ص:۲۱۱.</ref>.<ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۱، صفحه ۲۸۸-۲۹۰.</ref> | #'''[[افعال]] محترم:''' [[عمل]] [[انسان]] [[آزاد]] و محترم، [[احترام]] دارد و اگر کسی، دیگری را برای انجام دادن کاری اجیرکند، باید اجرت کار او را بپردازد. در صورت نپرداختن، ضامن است. <ref>قواعد الفقهیة (مکارم)، ج۲، ص:۲۱۸ و جامع المدارک، ج۵، ص:۲۰۰؛ جواهر الکلام، ج۲۷، ص:۴۷ ـ ۴۸ و ۷۷ و ۳۷ و ۳۸</ref> [[نسب]] <ref>جواهر الکلام، ج۲۹، ص:۲۴۳</ref> و عدّه با وطی محترم (آمیزش [[حلال]]) [[ثابت]] میگردد <ref>مهذب الاحکام، ج۲۶، ص:۱۴۷؛ جواهر الکلام، ج۳۲، ص:۲۱۱.</ref>.<ref> [[سید محمود هاشمی شاهرودی|هاشمی شاهرودی، سید محمود]]، [[فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (کتاب)|فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت]] ج۱، صفحه ۲۸۸-۲۹۰.</ref> | ||
نسخهٔ ۲۸ اکتبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۴:۰۶
مقدمه
ارج نهادن هر چیز متناسب با آن است. برای مثال، احترام انسان، تعرّض نکردن به ناموس، جان و مال او، بلکه دفاع از آنها در مقابل تعرّض کنندگان است، یا حرمت داشتن قرآن، جلوگیری از نجس شدن آن و پرهیز از هر گونه اقدامی است که موجب هتک آن می‌شود. از عنوان احترام به مناسبت در باب‌های بسیاری مانند طهارت، حج، جهاد، تجارت، مضاربه، مزارعه، عاریه، نکاح، طلاق، حدود و دیات سخن رفته است.
چیزهای محترم را میتوان در دو دسته ذوات و افعال قرار داد:
- ذوات محترم: ذوات محترم، به انسان، حیوان، گیاه و جماد تقسیم می‌شود:
- انسان: در شریعت اسلام، حرمت انسان یا اصلی است یا عرضی. حرمت اصلی از آنِ مسلمان و مؤمن و ناشی از طهارت و قداست ذاتی او است که در پرتو پذیرش اسلام و ایمان به دست میآید. البته این حرمت نیز بر حسب مراتب ایمان و درجات علم و تقوا متفاوت است. بنابراین، حرمت انبیا، اوصیا و انسان‌های کامل بیش از دیگران است. کافران حرمت اصلی ندارند و تنها به سبب عقد ذمّه، امان و هدنه از حرمت عرضی برخوردار میشوند و تا هنگامی که پیمان را نشکستهاند یا مدّت آن تمام نشده، پایدار است. [۱] احترام به جان، آبرو و مال انسان محترم، واجب است. [۲] احترام جان انسان محترم؛ خواه اصلی و یا عرضی، آسیب نرساندن به آن است؛ با این تفاوت که در حرمت اصلی، افزون بر آسیب نرساندن، حفظ جان و دفاع از آن نیز واجب است. [۳] همچنین پیکر بی‌جان مسلمان مانند زنده او محترم است. از این رو، غسل، کفن و دفن آن واجب، و آنچه مانند نبش قبر که موجب هتک حرمت آن شود، حرام است. [۴]حکم آبرو و مال انسان محترم، همچون حکم جان او است، یعنی تعرّض به آنها حرام است؛ و نسبت به آبرو، حفظ و دفاع از آن واجب است. [۵]
- حیوان: حیواناتی که انسان از آنها برای خوردن، سواری، بارکشی، حفاظت گلّه یا باغ استفاده میکند، محترمند و بر صاحب خود حقوقی دارند که برخی ـ مانند آب و علف دادن ـ واجب، و برخی ـ مانند نزدن سیلی به صورت، بیش از اندازه توان بار نکردن و راه نبردن، وپشت حیوان را مجلس حرف زدن با دیگران قرار ندادن ـ مستحب است. [۶] حیوانات غیر دریایی که در حرم مکّه و بنابر قولی حرم مدینه زندگی میکنند، حرمت دارند. از این رو، شکار کردن آنها جایز نیست. برخی، شکار کردن حیوان حرم مدینه را مکروه شمردهاند [۷].
- گیاه: درختان و گیاهان حرم مکّه محترمند و بریدن و کندن آنها ـ جز برخی ـ جایز نیست[۸] و به قول مشهور، در صورت قطع کردن درخت، کفّاره ثابت است. [۹] همچنین درختان حرم مدینه محترمند؛ لکن در حرمت یا کراهت بریدن آنها اختلاف است. البته بنابر قول به حرمت، بریدن درخت موجب ثبوت کفّاره نیست. [۱۰]
- جماد: برخی اشیاء، مانند کعبه، قرآن، کتاب‌های دعا و روایات معصومان(ع)، تربت امام حسین(ع)، ضریح مقدّس معصومان و آنچه در مشاهد مشرّفه از آنِ ایشان است، در شریعت اسلام محترمند. از این رو، نجس کردن آنها حرام، و زدودن نجاست از آنها واجب است. [۱۱] همچنین برخی مکان‌ها، مانند مساجد، به‌ویژه مسجد الحرام و مسجد النّبی(ص)، حرم مکّه و مدینه، مشاهد مشرّفه و برخی زمان‌ها، مانند ماه رمضان، ماههای حرام (رجب، ذیقعده، ذیحجّه و محرّم) و روز جمعه حرمت دارند. از این رو، مجازات دنیوی و عقوبت اخروی گناه در این مکان‌ها و زمان‌ها بیشتر است [۱۲] و مقدار دیه در برخی، مانند ماههای حرام افزایش مییابد. [۱۳]
- افعال محترم: عمل انسان آزاد و محترم، احترام دارد و اگر کسی، دیگری را برای انجام دادن کاری اجیرکند، باید اجرت کار او را بپردازد. در صورت نپرداختن، ضامن است. [۱۴] نسب [۱۵] و عدّه با وطی محترم (آمیزش حلال) ثابت میگردد [۱۶].[۱۷]
منابع
پانویس
- ↑ کشف الغطاء، ج۴، ص:۳۵۶ و جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۸۱، ۲۷۷
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۲، ص:۶۰؛ ج۲۷، ص:۱۹۵
- ↑ جواهر الکلام، ج۵، ص:۱۱۴ ـ ۱۱۸ و ج۲۱، ص:۱۶
- ↑ مسالک الافهام، ج۵، ص:۱۴۹؛ ج۴، ص:۸۲
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۱، ص:۱۶
- ↑ وسائل الشیعة، ج۱۱، ص:۴۷۸؛ جواهر الکلام، ج۵، ص:۱۱۵ ـ ۱۱۶
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص:۷۸ و ۲۹۴
- ↑ جواهر الکلام، ج۱۸، ص:۴۱۲ و ۴۱۹
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص:۴۲۵ ـ ۴۲۶
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۰، ص:۷۷ و ۷۹
- ↑ نهایة الاحکام، ج۱، ص:۸۸ ـ ۸۹؛ العروة الوثقی، ج۱، ص:۹۰ ـ ۹۱؛ جواهر الکلام، ج۲، ص:۵۱ ـ ۵۲
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۱، ص:۳۷۳ ـ ۳۷۴
- ↑ جواهر الکلام، ج۴۳، ص:۲۶ ـ ۲۹
- ↑ قواعد الفقهیة (مکارم)، ج۲، ص:۲۱۸ و جامع المدارک، ج۵، ص:۲۰۰؛ جواهر الکلام، ج۲۷، ص:۴۷ ـ ۴۸ و ۷۷ و ۳۷ و ۳۸
- ↑ جواهر الکلام، ج۲۹، ص:۲۴۳
- ↑ مهذب الاحکام، ج۲۶، ص:۱۴۷؛ جواهر الکلام، ج۳۲، ص:۲۱۱.
- ↑ هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۱، صفحه ۲۸۸-۲۹۰.