|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات سوره|تصویر = Al Imran.svg |نام = آل عمران |جزء = ۳ و ۴|آیه = ۲۰۰|محل نزول = مدینه|شماره نزول = ۸۹|کلمه = ۳۴۱۸|حرف = ۱۵۴۰۱|حزب=۱۰–۱۵|نام‌های دیگر=فسطاط القرآن و سنام القرآن با [[سوره بقره]] تواماً}} | | {{جعبه اطلاعات سوره|تصویر = Al Imran.svg |نام = آل عمران |جزء = ۳ و ۴|آیه = ۲۰۰|محل نزول = مدینه|شماره نزول = ۸۹|کلمه = ۳۴۱۸|حرف = ۱۵۴۰۱|حزب=۱۰–۱۵|نام‌های دیگر=فسطاط القرآن و سنام القرآن با [[سوره بقره]] تواماً}} |
| | |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> |
| : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div> | | : <div style="background-color: rgb(252, 252, 233); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:</div> |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> |
| : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سوره آل عمران در قرآن]] - [[سوره آل عمران در حدیث]] - [[سوره آل عمران در کلام اسلامی]] - [[سوره آل عمران در معارف و سیره رضوی]]</div> | | : <div style="background-color: rgb(255, 245, 227); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">[[سوره آل عمران در علوم قرآنی]] - [[سوره آل عمران در معارف و سیره رضوی]]</div> |
| <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> | | <div style="padding: 0.0em 0em 0.0em;"> |
| : <div style="background-color: rgb(206,242, 299); text-align:center; font-size: 85%; font-weight: normal;">در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل '''[[سوره آل عمران (پرسش)]]''' قابل دسترسی خواهند بود.</div>
| |
| <div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;">
| |
|
| |
|
| ==مقدمه== | | ==مقدمه== |
| سومین [[سوره]] [[قرآن]]. این سوره در [[مدینه]] نازل شده و دارای دویست [[آیه]] است<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۶۹۳.</ref>. علت نامگذاری آن نیز این است که در آیه {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref> از {{متن قرآن|آل عِمْرَان}} سخن گفته شده است. [[هدف]] از این سوره [[دعوت]] [[مؤمنان]] به [[وحدت]] و [[صبر]] و [[ثبات]] در [[حمایت]] از [[دین]] است که به دلیل موقعیت خاص مؤمنان در مواجهه با دشمنانی مانند [[یهود]] و [[مشرکان]] که تمام [[همت]] خود را برای نابودی [[اسلام]] به کار گرفته بودند، [[ضرورت]] داشت. همه [[آیات]] این سوره، اتصال و [[پیوستگی]] بسیاری در ظاهر و اهداف با هم دارند، به نحوی که می‌توان گفت کل سوره یکباره نازل شده است. به احتمال فراوان، این سوره زمانی بر [[رسول خدا]]{{صل}} نازل شد که دعوت ایشان تا حد زیادی در بین [[مردم]] [[نفوذ]] کرده بود؛ چون در این سوره، سخن از [[مباهله]]، [[جنگ احد]]، تحریک مشرکان، [[دستور]] به صبر در برابر [[مشکلات]] و دستور به سفارش یکدیگر بر صبر و ایجاد [[وحدت وجود]] دارد. همچنین حقایق و معارفی که باعث دلگرمی مؤمنان و [[رفع شبهات]] و وسوسه‌های [[شیطانی]] از دل‌های [[اهل کتاب]] گردد، در این سوره مطرح شده است<ref>المیزان، ج۵، ص۶.</ref>. به طور خلاصه، محتوای کلی این سوره بدین شرح است: [[توحید]] و [[صفات خداوند]]، [[معاد]]، برخی از [[معارف اسلامی]]، [[جهاد]]، بحث درباره برخی [[احکام اسلامی]]، [[لزوم]] [[شکیبایی]] در برابر مشکلات و امتحان‌های [[الهی]] و ذکر بخشی از [[تاریخ پیامبران]]{{عم}} <ref>تفسیر نمونه، ج۲، ص۴۰۸-۴۰۹.</ref>. در متون [[روایی]] برای خواندن این سوره ثواب‌ها و فضائلی ذکر شده است. به عنوان مثال، [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: هر که سوره “بقره” و “آل عمران” را [[تلاوت]] کند، این دو سوره در [[روز قیامت]] مانند دو پاره [[ابر]] یا دو سایبان بر او سایه افکنند<ref>التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۱۶۱؛ ثواب الأعمال، ص۱۰۴.</ref>.
| | عِمران [[پدر]] [[حضرت مریم]] بود. [[عمران]] و همسرش به همراه حضرت مریم{{ع}} و [[حضرت عیسی]]{{ع}} [[خاندان]] عمران یا [[آل عمران]] را تشکیل می‌دهند. نام [[سوره]] از [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref> گرفته شده است؛ گفته شده این سوره در [[تورات]] «[[طیبه]]» نامیده شده است. |
| | |
| تعدادی از [[آیات]] این [[سوره]] در [[سخنان امام رضا]]{{ع}} وجود دارد؛ اعم از آنکه [[تفسیر]] شده یا در لابه‌لای سخنان ایشان استفاده شده باشد. این [[روایات]] ابعاد مختلف آیات را بررسی کرده و موضوعات متنوعی مانند مباحث [[قرآنی]]، [[فقهی]]، [[کلامی]]، [[اخلاقی]] و [[اجتماعی]] را [[پوشش]] داده‌اند. در [[مجلسی]] که [[مأمون]] تشکیل داده بود و [[امام رضا]]{{ع}} و علمای [[مسلمان]] و [[ادیان]] دیگر در آن حضور داشتند، [[علی بن محمد بن جهم]] با استناد به چند [[آیه]] از [[قرآن]]<ref>مانند: {{متن قرآن|فَأَكَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى}} «آنگاه، (هر دو) از آن خوردند و شرمگاه‌هاشان بر آنان نمایان شد و آغاز کردند به نهادن برگ (درختان) بهشت بر خودشان و آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد» سوره طه، آیه ۱۲۱؛ {{متن قرآن|وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَى فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ}} «و یونس را (یاد کن) هنگامی که خشمناک راه خویش در پیش گرفت و گمان برد که هیچ‌گاه او را در تنگنا نمی‌نهیم پس در آن تاریکی‌ها بانگ برداشت که هیچ خدایی جز تو نیست، پاکا که تویی، بی‌گمان من از ستمکاران بوده‌ام» سوره انبیاء، آیه ۸۷؛ {{متن قرآن|وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَنْ رَأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ}} «و بی‌گمان آن زن آهنگ وی کرد و وی نیز اگر برهان پروردگار خویش را نمی‌دید آهنگ او می‌کرد بدین گونه (بر آن بودیم) تا از او زشتی و پلیدکاری را بگردانیم که او از بندگان ناب ما بود» سوره یوسف، آیه ۲۴؛ {{متن قرآن|قَالَ لَقَدْ ظَلَمَكَ بِسُؤَالِ نَعْجَتِكَ إِلَى نِعَاجِهِ وَإِنَّ كَثِيرًا مِنَ الْخُلَطَاءِ لَيَبْغِي بَعْضُهُمْ عَلَى بَعْضٍ إِلَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ وَقَلِيلٌ مَا هُمْ وَظَنَّ دَاوُودُ أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ وَخَرَّ رَاكِعًا وَأَنَابَ}} «(داود) گفت: بی‌گمان او با خواستن میش تو برای افزودن به میش‌های خویش، به تو ستم کرده است و بسیاری از همکاران بر یکدیگر ستم روا می‌دارند جز آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای شایسته کرده‌اند و آنان اندکند؛ و داود دانست که ما او را آزموده‌ایم و از پروردگار» سوره ص، آیه ۲۴.</ref> که در ظاهر با [[عصمت انبیا]] منافات دارد، در صدد [[اثبات]] [[معصوم]] نبودن [[انبیای الهی]] بود. آن [[حضرت]] در ابتدا، [[علی بن محمد بن جهم]] را به [[تقوای الهی]] سفارش نمود و از نسبت دادن [[کارهای زشت]] (فواحش) به انبیای الهی [[نهی]] کرد. سپس با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ...}}<ref>«تأویل آن را جز خداوند نمی‌داند و استواران در دانش.».. سوره آل عمران، آیه ۷.</ref> او را از [[تفسیر به رأی]] بر [[حذر]] داشت. آن حضرت در ادامه، با استفاده از [[آیات]] دیگر، به تبیین معنای صحیح این آیات پرداخت<ref>الأمالی، صدوق، ص۹۰-۹۱؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳.</ref>. بر این اساس، این گونه آیات، جزو [[متشابهات]] [[قرآن]] هستند که [[تأویل]] آنها را جز [[خداوند]] و [[راسخان در علم]]، که [[اهل بیت]]{{عم}} مصداق آن‌اند<ref>التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۱۶۴؛ الکافی، ج۱، ص۴۵۷، ۵۲۹؛ بصائرالدرجات، ص۲۰۳-۲۰۴.</ref>، کسی نمی‌داند. [[شیوه]] اصلی [[امام]] در این [[روایت]]، ارجاع این آیات به آیات دیگر، برای [[فهم]] صحیح آنهاست. ایشان در روایت دیگری نیز به [[صراحت]]، شیوه صحیح تعامل با [[آیات متشابه]] را ارجاع آنها به [[محکمات]] قرآن می‌داند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۹۰.</ref>. یکی از [[بهترین]] اوقات [[عبادت]]، هنگام [[سحر]] است. طبق آیه {{متن قرآن|...وَالْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ}}<ref>«...و آمرزش‌خواهان در سحرگاهان» سوره آل عمران، آیه ۱۷.</ref>، خداوند استغفارکنندگان در سحر را می‌ستاید. [[امام رضا]]{{ع}} مقصود از استغفارکنندگان در این آیه را نمازگزاران در سحر معرفی کرده است<ref>مجمع البیان، ج۲، ص۷۱۴.</ref>. البته مشخص است که استغفارکنندگان و نمازگزاران یکی نیستند، اما از آنجا که [[استغفار]] در سحر معمولاً در [[نماز]]، آن هم در [[نماز وتر]]، صورت می‌گیرد، به همین علت، در این [[روایت]] نیز مستغفران به نمازگزاران تعبیر شده است<ref>فقه القرآن، راوندی، ج۱، ص۱۲۹.</ref>. علاوه بر این، [[روایات]] متعددی نیز وجود دارد که کسانی که یک سال در نماز وتر خود هفتاد بار [[استغفار]] کنند، در نزد [[خداوند]] جزو استغفارکنندگان در [[سحر]] محسوب می‌شوند<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۴۸۹؛ ثواب الأعمال، ص۱۷۱؛ الخصال، ص۵۸۱.</ref>. در [[روایات امام رضا]]{{ع}}، [[آیات]] [[سوره آل‌عمران]] در بحث‌های [[کلامی]] نیز استفاده شده‌اند؛ آن [[حضرت]] در جلسه‌ای که [[مأمون]] با حضور گروهی از علمای [[عراق]] و [[خراسان]] تشکیل داده بود، برای [[اثبات]] [[برتری اهل بیت]] [[رسول خدا]]{{صل}} بر سایر [[مردم]] به [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}}<ref>«خداوند، آدم، نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را بر جهانیان برتری داد» سوره آل عمران، آیه ۳۳.</ref> استناد کرده است<ref>الأمالی، صدوق، ص۵۲۴؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۳۰.</ref>.
| |
| | |
| از منظر این روایت، چون رسول خدا{{صل}} فرزند [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} بوده و [[اهل بیت]] ایشان نیز [[فرزندان]] آن حضرت هستند، پس داخل در [[آل ابراهیم]] خواهند بود، که خداوند آنان را بر سایر مردم [[برتری]] داده است. همچنین [[امام رضا]]{{ع}} آیه {{متن قرآن|وَعَصَى آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَى}}<ref>«و آدم با پروردگارش نافرمانی کرد و بیراه شد» سوره طه، آیه ۱۲۱.</ref> را که در ظاهر به [[عصیان]] [[حضرت آدم]]{{ع}} اشاره دارد، [[معصیت الهی]] به شمار نمی‌آورد. طبق این روایت، معصیت الهی از سوی حضرت آدم{{ع}} زمانی تحقق می‌یافت که در [[زمین]] صورت گرفته باشد، نه در [[بهشت]]. اما چون در هنگام انجام این کار، [[هبوط]] به زمین صورت نگرفته بود، پس [[معصیت]] [[صدق]] نمی‌کند. ایشان در ادامه با استناد به آیه {{متن قرآن|إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِيمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِينَ}} آن را دلیل بر [[عصمت حضرت آدم]]{{ع}} بعد از هبوط به زمین می‌داند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۱۹۲-۱۹۳.</ref>. البته بر اساس روایت دیگری، [[امام رضا]]{{ع}} کار [[حضرت آدم]]{{ع}} را [[گناه]] صغیره‌ای دانسته است که کسی را مستحق دخول در [[جهنم]] نمی‌کند و همچنین بخشوده شده و ارتکاب آن از سوی [[انبیا]]{{عم}} قبل از [[نزول وحی]] بر آنان جایز است. آن [[حضرت]] سپس با استناد به آیاتی مانند همین [[آیه]]، [[عصمت حضرت آدم]]{{ع}} و عدم ارتکاب هیچ [[صغیره]] و کبیره‌ای را بعد از رسیدن به [[مقام نبوت]] [[اثبات]] می‌کند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۱۹۶؛ الاحتجاج، ج۲، ص۴۲۶.</ref>. البته این [[روایت]] که به حضرت آدم{{ع}} نسبت [[گناه صغیره]] می‌دهد، با [[مذهب اهل بیت]]{{عم}} که [[عصمت انبیا]]{{عم}} از گناه صغیره و [[کبیره]]، چه قبل از [[نبوت]] و چه بعد از آن را اثبات می‌کنند، موافقت ندارد<ref>المیزان، ج۱، ص۱۴۶.</ref>.
| |
| | |
| [[امام رضا]]{{ع}} با [[نقل روایت]] [[امام باقر]]{{ع}} به نقد و [[تکذیب]] قول کسانی پرداخت که [[گمان]] می‌کردند [[خداوند متعال]] دست از کار کشیده و از کار [[خلقت]] فارغ شده است. بر اساس این روایت، سخن درست آن است که خواست [[خداوند]] در مورد مخلوقاتش جریان داشته و می‌تواند هر چیزی را [[اراده]] کند و یا انجام دهد. یکی از [[ادله]] این موضوع، آیه {{متن قرآن|ذُرِّيَّةً بَعْضُهَا مِنْ بَعْضٍ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«در حالی که برخی از فرزندزادگان برخی دیگرند و خداوند شنوایی داناست» سوره آل عمران، آیه ۳۴.</ref> است. با توجه به آیه قبل که از [[برگزیده شدن]] حضرت آدم، [[حضرت نوح]]، [[آل ابراهیم]] و [[آل عمران]]{{عم}} بر جهانیان، از سوی خداوند حکایت می‌کند، آیه ۳۴ از فرزند بودن برخی از این [[برگزیدگان]] برای برخی دیگر خبر می‌دهد. بر اساس این روایت، [[برگزیدن]] این افراد از سوی خداوند برای [[هدایت مردم]] نشان از آن دارد که خداوند متعال همچنان مشغول [[تدبیر]] و فعالیت در امور خلقت بوده و بر خلاف این [[تفکر]] [[اشتباه]]، دست از کار نکشیده است<ref>التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۱۶۹.</ref>. همچنین در [[مناظره امام رضا]]{{ع}} و [[سلیمان]] [[مروزی]]، [[متکلم]] قدرتمند [[خراسانی]]، زمانی که سلیمان مروزی این موضوع را مطرح نمود، [[امام]] علاوه بر آنکه دست از کار کشیدن [[خداوند]] را قول [[یهود]] دانست، با بیان آیاتی از [[قرآن]]، مانند {{متن قرآن|وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ}}<ref>«و پروردگارتان فرمود: مرا بخوانید تا پاسختان دهم که آنان که از پرستش من سر برمی‌کشند به زودی با خواری در دوزخ درمی‌آیند» سوره غافر، آیه ۶۰.</ref>؛ {{متن قرآن|الْحَمْدُ لِلَّهِ فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ جَاعِلِ الْمَلَائِكَةِ رُسُلًا أُولِي أَجْنِحَةٍ مَثْنَى وَثُلَاثَ وَرُبَاعَ يَزِيدُ فِي الْخَلْقِ مَا يَشَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ}}<ref>«سپاس خداوند را، آفریننده آسمان‌ها و زمین، همان که فرشتگان دارنده دو دو، و سه سه، و چهار چهار، بال را پیام‌رسان گمارده است؛ در آفرینش هر چه بخواهد می‌افزاید، بی‌گمان خداوند بر هر کاری تواناست» سوره فاطر، آیه ۱.</ref>، به نقد آن [[عقیده]] پرداخت<ref>التوحید، ص۴۵۲.</ref>.
| |
| | |
| یکی دیگر از [[روایات امام رضا]]{{ع}} درباره [[آیات]] این [[سوره]]، حکایت از آن دارد که [[روز]] اول [[محرم]] روزی است که [[زکریا]]{{ع}} از خداوند درخواست فرزند [[پاکی]] کرد: {{متن قرآن|قَالَ رَبِّ هَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ ذُرِّيَّةً طَيِّبَةً إِنَّكَ سَمِيعُ الدُّعَاءِ}}<ref>«آنجا بود که زکریّا پروردگار خود را فرا خواند، گفت: پروردگارا! به من از سوی خویش فرزندی پاکیزه عطا کن که تو شنوای دعایی» سوره آل عمران، آیه ۳۸.</ref>. زمانی که درخواست او مورد [[اجابت]] [[الهی]] قرار گرفت [[ملائکه]] به او در حالی که در [[محراب]] [[عبادت]] بود این‌گونه خطاب کردند: {{متن قرآن|أَنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكَ بِيَحْيَى...}}<ref>«خداوند تو را به (تولّد) یحیی نوید می‌دهد» سوره آل عمران، آیه ۳۹.</ref>. [[امام رضا]]{{ع}} با استناد به این آیات، [[روزه]] در این روز را زمینه‌ساز [[استجابت دعا]] دانسته است. آن [[حضرت]] در ادامه به برخی از ابعاد [[حادثه عاشورا]] و [[شهادت امام حسین]]{{ع}} در ماه محرم پرداخته است<ref>الأمالی، صدوق، ص۱۲۹- ۱۳۰؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۹۹- ۳۰۰.</ref>. نکته قابل توجه در این [[روایت]] آن است که [[امام]] علاوه بر بیان اهمیت روزه اول محرم، به بیان حادثه عاشورا و مصیبت‌های وارده بر [[امام حسین]]{{ع}} پرداخته و با این کار، بر اهمیت این حادثه مهم تأکید کرده است. علت تفاوت در [[معجزات انبیا]]{{عم}}، یکی از مهم‌ترین سوالاتی است که از [[امام رضا]]{{ع}} پرسیده شده است. آن [[حضرت]]، [[فلسفه]] این تفاوت‌ها را در [[غلبه]] و رواج برخی مهارت‌ها در آن زمان‌ها می‌داند. به عنوان مثال، در [[زمان]] [[حضرت عیسی]]{{ع}} طب و درمان‌گری غلبه داشت و رایج بود. به همین علت، [[معجزه]] آن حضرت نیز اموری مانند زنده کردن [[مردگان]]، [[شفا دادن]] نابینای مادرزاد و [[بیماری]] پیسی بود که هیچ‌کس توان انجام دادن آن را نداشت<ref>علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۱-۱۲۲؛ الاحتجاج، ج۲، ص۴۳۲.</ref>. با این [[روایت]]، معنای [[آیه]] {{متن قرآن|...وَأُبْرِئُ الْأَكْمَهَ وَالْأَبْرَصَ وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ}}<ref>«...و به اذن خداوند نابینای مادرزاد و پیس را شفا خواهم داد و به اذن خداوند مردگان را زنده خواهم کرد.».. سوره آل عمران، آیه ۴۹.</ref> روشن‌تر خواهد شد.
| |
| | |
| ایشان در بیان علت نامگذاری [[حواریون]] به این اسم، که در آیاتی از [[قرآن]] مانند آیه {{متن قرآن|قَالَ الْحَوَارِيُّونَ...}}<ref>««حواریان» گفتند.».. سوره آل عمران، آیه ۵۲.</ref> نیز آمده است، علاوه بر آنکه این واژه را مشتق از {{عربی|الْخُبْزِ الْحُوَّارَى}}: “نان تهیه شده از آرد سفید خالص” دانسته، دو دیدگاه در وجه تسمیه حواریون ذکر کرده است. بر این اساس، [[مردم]] به آنان حواریون می‌گفتند چون [[لباس]] می‌شستند و با این کار، چرک و [[آلودگی]] را از لباس [[پاک]] می‌کردند. ایشان در ادامه، علت این نامگذاری را در نزد [[اهل بیت]]{{عم}} آن می‌داند که حواریون هم خود دارای [[اخلاص]] بودند و هم دیگران را از طریق [[موعظه]] و [[تذکر]] از آلودگی‌های [[گناهان]] پاک می‌کردند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۷۹.</ref>. بر این اساس، اگر چه هر دو معنا در موضوع “پاک نمودن” مشترک هستند، اما پاک نمودن آلودگی از لباس، با زدودن آلودگی‌های [[گناه]] از وجود [[انسان]] دو معنای کاملاً متفاوت است و دیدگاه اهل بیت{{عم}} نسبت به آنچه مردم در این باره [[معتقد]] بودند، [[برتری]] دارد. [[امام رضا]]{{ع}} در [[تفسیر]] آیاتی مانند [[آیه]] {{متن قرآن|مَكَرُوا وَمَكَرَ اللَّهُ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ}}<ref>«و (بنی اسرائیل) نیرنگ ورزیدند و خداوند تدبیر کرد و خداوند بهترین تدبیر کنندگان است» سوره آل عمران، آیه ۵۴.</ref> که در ظاهر [[مکر]] و [[حیله]] را به [[خداوند]] منتسب می‌کند، [[ساحت]] خداوند را از این [[فعل ناشایست]] دور دانسته و مقصود از آن را جزادهی خداوند به آنان در برابر مکرشان بیان کرده است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۱۲۶؛ التوحید، ص۱۶۳؛ معانی الأخبار، ص۱۳.</ref>. [[تأمل]] در این‌گونه [[روایات]] نشان می‌دهد نقش [[اهل بیت]]{{عم}} در [[تفسیر قرآن]] و همچنین [[شناخت]] [[خداوند متعال]] تا چه اندازه تعیین‌کننده است.
| |
| | |
| طبق [[روایت]] دیگری، امام رضا{{ع}} به کشته شدن همه [[امامان]]{{عم}} (به جز [[امام زمان]]{{ع}}) یا با [[شمشیر]] و یا با سم تصریح کرده و به رد قول [[غالیان]] و [[مفوضه]] مبنی بر کشته نشدن [[ائمه]]{{عم}}، و مشتبه شدن امر آنان بر [[مردم]] پرداخته است. بر اساس این روایت، تنها کسی که امر او بر مردم مشتبه شد، [[حضرت عیسی بن مریم]]{{ع}} است که زنده از [[زمین]] بالا برده شد، سپس روحش در میان زمین و [[آسمان]] قبض گردیده و بعد از رفتن به آسمان [[روح]] او باز گردانده شد. امام رضا{{ع}} آیه {{متن قرآن|إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى إِنِّي مُتَوَفِّيكَ وَرَافِعُكَ إِلَيَّ وَمُطَهِّرُكَ مِنَ الَّذِينَ كَفَرُوا...}}<ref>«آنگاه خداوند فرمود: ای عیسی! من بازگیرنده تو و فرابرنده تو سوی خویش و رهایی‌بخش تو از گروه کافرانم.».. سوره آل عمران، آیه ۵۵.</ref> را به عنوان مستند سخن خود آورده است<ref>عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۱۴- ۲۱۵.</ref>. ایشان آیه {{متن قرآن|فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ}}<ref>«بنابراین، پس از دست یافتن تو به دانش، به هر کس که با تو به چالش برخیزد؛ بگو: بیایید تا فرزندان خود و فرزندان شما و زنان خود و زنان شما و خودی‌های خویش و خودی‌های شما را فرا خوانیم آنگاه (به درگاه خداوند) زاری کنیم تا لعنت خداوند را بر دروغگویان نهیم» سوره آل عمران، آیه ۶۱.</ref> را که ناظر به [[جریان مباهله]] می‌باشد، یکی از [[دلایل]] [[برگزیده]] بودن [[عترت پیامبر]]{{صل}} دانسته است. طبق این [[روایت]]، مقصود از {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا}} در این [[آیه]]، [[امیرمؤمنان]]{{ع}} است و نه شخص [[رسول خدا]]{{صل}}. [[حضرت]] با بیان [[روایت نبوی]] درباره امیرمؤمنان{{ع}} آن را [[ثابت]] می‌کند. همچنین در این آیه، مقصود از {{متن قرآن|أَبْنَاءَنَا}}، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}}، و مقصود از {{متن قرآن|نِسَاءَنَا}}، [[حضرت فاطمه زهرا]]{{س}} می‌باشد. این خصوصیت مهم و [[فضیلت]] بزرگ، نه در گذشته نصیب کسی شده، و نه در [[آینده]] نصیب کسی خواهد شد<ref>عیون اخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۳۱-۲۳۲.</ref>.
| |
| | |
| [[امام رضا]]{{ع}} همچنین [[آیه مباهله]] را بالاترین فضیلت برای امیرمؤمنان{{ع}} در [[قرآن]] می‌داند. چون طبق واژۀ {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا}} در این قسمت: {{متن قرآن|...فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ...}}، امیرمؤمنان{{ع}} به منزله خود [[پیامبر اکرم]]{{صل}} است و از آنجا که در نزد [[خداوند متعال]] هیچ کسی از رسول خدا{{صل}} بالاتر و بافضیلت‌تر نیست، پس هیچ کس هم از امیرمؤمنان{{ع}} بالاتر نخواهد بود. از منظر این روایت، مقصود از تعبیر {{متن قرآن|أَنْفُسَنَا}} در اینجا نمی‌تواند خود رسول خدا{{صل}} باشد، چون طبق این آیه، [[پیامبر]] دعوت‌کننده برای [[مباهله]] است، و دعوت‌کننده نمی‌تواند خودش را [[دعوت]] کند. مانند امر کننده که نمی‌تواند واقعاً به خود امر کند. به تعبیر دیگر، دعوت کننده و دعوت شونده دو نفرند، نه یک نفر. از آنجا که پیامبر{{صل}} هیچ مردی به جز امیرمؤمنان{{ع}} را برای مباهله دعوت نکرد، پس ثابت می‌شود که ایشان به منزله خود رسول خدا{{صل}} است<ref>الفصول المختارة، ص۳۸.</ref>. چند روایت اخیر نشان می‌دهد نقش [[ائمه]]{{عم}} نه تنها در [[تفسیر]] صحیح قرآن، بلکه در تصحیح [[اشتباهات]] و مسائل [[تاریخی]] و [[کلامی]] تا چه اندازه تأثیرگذار است. در صورتی که این‌گونه مسائل با قرآن، [[اعتقادات اسلامی]] و [[امور دینی]] دیگر [[ارتباط]] داشته باشند، این نقش، جلوه بیشتر و اهمیت افزون‌تری خواهد داشت. [[امام رضا]]{{ع}} [[امامت ائمه]]{{عم}} را [[تداوم امامت]] [[حضرت ابراهیم]]{{ع}} و در مسیر تحقق [[وعده الهی]] مبنی بر [[استمرار امامت]] در [[فرزندان]] غیرظالم و [[معصوم]] آن [[حضرت]]<ref>{{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ}} «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref> می‌داند. ایشان [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ أَوْلَى النَّاسِ بِإِبْرَاهِيمَ لَلَّذِينَ اتَّبَعُوهُ وَهَذَا النَّبِيُّ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَاللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ}}<ref>«بی‌گمان نزدیک‌ترین مردم به ابراهیم همانانند که از وی پیروی کردند و نیز این پیامبر و مؤمنان؛ و خداوند سرپرست مؤمنان است» سوره آل عمران، آیه ۶۸.</ref> را از [[دلایل]] انتقال [[امامت]] به [[حضرت رسول]]{{صل}}، که از [[نسل حضرت ابراهیم]]{{ع}} است می‌داند که بعد از ایشان نیز به [[امیرمؤمنان]] و فرزندان [[برگزیده]] و معصوم ایشان خواهد رسید<ref>الکافی، ج۱، ص۴۹۰- ۴۹۱؛ عیون أخبار الرضا، ج۱، ص۲۱۷-۲۱۸.</ref>. امام رضا{{ع}} با بیان [[حدیث نبوی]]، کسانی را که به [[اهل بیت پیامبر]]{{صل}} [[ظلم]] کرده و یا با آنان جنگیده‌اند و یا بر آنان [[اعتراض]] نموده و یا آنان را [[سب]] کرده‌اند، از کسانی معرفی می‌کند که [[عاقبت]] آنان در آیه {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ وَلَا يُكَلِّمُهُمُ اللَّهُ وَلَا يَنْظُرُ إِلَيْهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَلَا يُزَكِّيهِمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ}}<ref>«آنان که پیمان با خداوند و سوگندهای خود را به بهای ناچیز می‌فروشند، در جهان واپسین بی‌بهره‌اند و خداوند با آنان سخن نمی‌گوید و در روز رستخیز به آنان نمی‌نگرد و آنان را پاکیزه نمی‌دارد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره آل عمران، آیه ۷۷.</ref> آمده است<ref>الأمالی، طوسی، ص۱۶۴.</ref>.
| |
|
| |
|
| بر پایه [[روایت]] دیگری از آن [[حضرت]] که از طریق [[پدر]] خود، از [[امام صادق]]{{ع}} نقل می‌کند، قسم دروغی که با [[آگاهی]] و عمد از کسی صادر شود، جزو [[گناهان کبیره]] محسوب می‌گردد. دلیل ایشان بر این موضوع، [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِينَ يَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَيْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِيلًا أُولَئِكَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ...}}<ref>«آنان که پیمان با خداوند و سوگندهای خود را به بهای ناچیز می‌فروشند، در جهان واپسین بی‌بهره‌اند و خداوند با آنان سخن نمی‌گوید و در روز رستخیز به آنان نمی‌نگرد و آنان را پاکیزه نمی‌دارد و عذابی دردناک خواهند داشت» سوره آل عمران، آیه ۷۷.</ref> است. این آیه درباره کسانی است که به [[پیمان‌های الهی]] و قسم‌هایشان اهمیت نمی‌دهند و برای به دست آوردن [[دنیا]] حاضر به زیر پا گذاردن آنها می‌شوند و به همین علت، در [[آخرت]] [[عاقبت]] [[بدی]] در [[انتظار]] آنها خواهد بود<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۸۷؛ علل الشرایع، ج۲، ص۳۹۲؛ من لا یحضره الفقیه، ج۳، ص۵۶۴.</ref>. آن حضرت زمانی که از [[غلو]] و [[تجاوز از حد]] گروهی درباره [[اهل بیت]]{{عم}} مطلع شد، به نقد آن پرداخت. یکی از مطالب این نقد، [[تمسک]] به روایتی از [[رسول خدا]]{{صل}} است که از غلو نمودن درباره ایشان [[نهی]] نمی‌کند و بر [[عبد]] بودن خویش تأکید می‌ورزد و با استناد به آیه {{متن قرآن|مَا كَانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ الْكِتَابَ وَالْحُكْمَ وَالنُّبُوَّةَ ثُمَّ يَقُولَ لِلنَّاسِ كُونُوا عِبَادًا لِي مِنْ دُونِ اللَّهِ...}}<ref>«هیچ بشری را نسزد که خداوند به او کتاب و حکمت و پیامبری بدهد سپس او به مردم بگوید: به جای خداوند، بندگان من باشید ولی (می‌تواند گفت): شما که کتاب (آسمانی) را آموزش می‌داده و درس می‌گرفته‌اید؛ (دانشورانی) ربّانی باشید» سوره آل عمران، آیه ۷۹.</ref>، [[قرآنی]] بودن سخن خویش و [[باطل]] بودن ادعای غلو را [[اثبات]] می‌کند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۰۰- ۲۰۱.</ref>. آیه ۹۶ این [[سوره]] این چنین است: {{متن قرآن|إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ...}}<ref>«بی‌گمان نخستین خانه‌ای که برای (عبادت) مردم (بنا) نهاده شد همان است که در مکّه است.».. سوره آل عمران، آیه ۹۶.</ref>. [[روایت]] [[امام رضا]]{{ع}} نیز مطابق با این [[آیه]]، [[خانه کعبه]] را اولین بقعه‌ای می‌داند که در [[زمین]] بنا شده است. از منظر این روایت، دلیل این موضوع آن است که این محل در وسط زمین بوده و نسبت به کسانی که در [[مشرق]] و [[مغرب]] قرار دارند فاصله‌ای مساوی دارد تا برای رفتن به آنجا همه در یک حد باشند<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۳۹۶.</ref>. آیه {{متن قرآن|وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا...}}<ref>«و حجّ این خانه برای خداوند بر عهده مردمی است که بدان راهی توانند جست» سوره آل عمران، آیه ۹۷.</ref>، این [[فریضه]] را بر کسانی که [[استطاعت]] آن را داشته باشند [[واجب]] دانسته است. امام رضا{{ع}} [[فلسفه]] [[حج]] را دستیابی [[مردم]] به [[امور معنوی]] و مادی مختلف بیان نموده است. به عنوان مثال، حج موجب [[تقرب به خداوند]] [[متعال]]، [[توبه]] و [[دوری از گناهان]] می‌گردد و در [[سازندگی]] [[انسان]] بسیار مفید است. همچنین سبب می‌شود [[امور اقتصادی]] [[حاجیان]] و بسیاری از مردم دیگر بهبود یابد. از سوی دیگر، در [[اصلاح]] مسائل [[اجتماعی]] و [[روابط]] میان مردم نقش مهمی دارد. ایشان در ادامه یک بار واجب بودن حج را نیز از آن رو می‌داند که [[واجبات]] [[دینی]] بر مبنای کم‌توان‌ترین [[انسان‌ها]] از نظر [[مالی]] وضع شده است، تا هم [[فقرا]] و هم [[ثروتمندان]] [[توانایی]] انجام دادن آنها را داشته باشند. از همین رو، حج هم فقط یک بار واجب شده است<ref>علل الشرایع، ج۲، ص۴۰۴- ۴۰۵؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۹۰.</ref>. در ضمن، همین آیه [[وجوب]] حج را مشروط به استطاعت نموده است.
| | گفته شده: این سوره وقتی به [[رسول خدا]]{{صل}} نازل شده که تا حدودی دعوتش جا افتاده بود؛ زیرا در بین آیاتش، هم سخنی از [[جنگ احد]]، و [[واقعه مباهله]] و [[نفرین]] کردن با [[نصارای نجران]]، و یادی از کارهای [[یهود]] دیده می‌شود و هم تحریکی نسبت به [[مشرکین]] است. و نیز [[مسلمانان]] را به [[صبر]] می‌خواند، و دستور می‌دهد تا یکدیگر را به صبر سفارش کنند، و دست به دست یکدیگر داده وحدتی تشکیل دهند. همه اینها مؤید این معنا است که سوره مورد بحث، در روزگاری نازل شده که مسلمانان، [[مبتلا]] به [[دفاع]] از حوزه [[دین]] بودند، [[دفاعی]] که برای آن، همه قوا و ارکان خود را [[بسیج]] کرده بودند. |
|
| |
|
| امام رضا{{ع}} در روایت دیگری، مقصود از استطاعت را به داشتن توشه [[راه]]، مرکب سواری و [[سلامتی]] [[تفسیر]] کرده است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۲۴.</ref>. در آیه {{متن قرآن|وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلَا تَفَرَّقُوا...}}<ref>«و همگان به ریسمان خداوند بیاویزید و مپراکنید» سوره آل عمران، آیه ۱۰۳.</ref> از [[مؤمنان]] خواسته شده تا همگی به ریسمان مستحکم [[الهی]] چنگ زنند و متفرق نشوند. طبق یک [[روایت نبوی]] که [[امام رضا]]{{ع}} از [[پدران]] خود نقل می‌کند، [[ولایت]] [[امیرمؤمنان]]{{ع}} و [[امامان]] بعد از ایشان، [[راه]] [[نجات]] [[انسان]] بوده و باعث چنگ زدن به ریسمان مستحکم الهی است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۱، ص۲۹۲؛ الأمالی، صدوق، ص۱۹؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۶۸.</ref>. برخی [[روایات]] دیگر نیز {{متن قرآن|حَبْلِ اللَّهِ}} در این [[آیه]] را به [[اهل بیت]]{{عم}} [[تفسیر]] نموده‌اند<ref>تفسیر فرات الکوفی، ص۹۰- ۹۱؛ التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۱۰۲؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۱۶۹.</ref>. در ضمن، تعبیر به {{متن قرآن|حَبْلِ اللَّهِ}} بودن اهل بیت{{عم}} در روایات دیگر نیز وارد شده است<ref>کتاب سلیم بن قیس، ج۲، ص۷۳۴؛ بصائر الدرجات، ص۴۱۳؛ معانی الأخبار، ص۱۷؛ التوحید، ص۱۶۵. </ref>. در [[روایت]] دیگری از امام رضا{{ع}}، [[قرآن]] نیز به عنوان ریسمان محکم [[خداوند]] معرفی شده است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۱۳۰.</ref>. در برخی از [[احادیث]]، اهل بیت{{عم}} و قرآن در کنار هم به عنوان {{متن قرآن|حَبْلِ اللَّهِ}} معرفی می‌شوند<ref>کتاب الغیبة، نعمانی، ص۴۳.</ref>. از این روایات استفاده می‌شود که [[تمسک به قرآن]] و اهل بیت{{عم}} تنها [[راه هدایت]] و راهیابی به [[راه مستقیم]] است. چنان که در آیه {{متن قرآن|وَكَيْفَ تَكْفُرُونَ وَأَنْتُمْ تُتْلَى عَلَيْكُمْ آيَاتُ اللَّهِ وَفِيكُمْ رَسُولُهُ وَمَنْ يَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ}}<ref>«و چگونه کفر می‌ورزید در حالی که آیات خداوند را برای شما می‌خوانند و پیامبر او در میان شماست و هر کس به خداوند پناه آورد به راهی راست راهنمایی شده است» سوره آل عمران، آیه ۱۰۱.</ref> نیز تمسک به قرآن و [[رسول خدا]]{{صل}}، زمینه‌ساز [[اعتصام]] به خداوند و [[هدایت]] به [[صراط مستقیم]] است<ref>المیزان، ج۳، ص۳۶۹.</ref>. آیه {{متن قرآن|لَنْ يَضُرُّوكُمْ إِلَّا أَذًى وَإِنْ يُقَاتِلُوكُمْ يُوَلُّوكُمُ الْأَدْبَارَ ثُمَّ لَا يُنْصَرُونَ}}<ref>«هرگز جز آزاری (اندک) زیانی به شما نمی‌رسانند و اگر با شما به جنگ برخیزند پشت به شما خواهند کرد سپس یاری نخواهند شد» سوره آل عمران، آیه ۱۱۱.</ref> در حرزی که [[امام رضا]]{{ع}} به درخواست [[فضل بن ربیع]] آن را به او نیز آموخت، به چشم می‌خورد<ref>مهج الدعوات، ص۲۴۸-۲۵۰.</ref>.
| | از یک طرف در اثر فتنه‌جوئیهای یهود و [[نصارا]] در داخل [[جمعیت]] خود، با [[درگیری‌ها]] و [[فتنه]] و [[آشوب‌ها]] روبرو بودند، فتنه‌هایی که [[تشکل]] آنان را سُست می‌کرد، باید برای خاموش کردن آشوب‌های آنان قسمت عمده‌ای از وقت خود را صرف [[احتجاج]] و بگومگوی با آنان کنند، و از سوی دیگر با مشرکین درگیر بودند، و باید با آنها بجنگند، و همیشه در حال آماده باش بوده و لحظه‌ای [[امنیت]] نداشته باشند، چون در آن ایام [[اسلام]] در حال انتشار بوده و آوازه‌اش همه جا را پر کرده بود، و [[مردم]] [[دنیا]] چه یهودش و چه مسیحیش و چه مشرکش همه علیه اسلام [[قیام]] کرده بودند. از پشت سر این سه [[طایفه]] دو امپراطوری بزرگ آن [[روز]] دنیا یعنی [[روم]] و [[ایران]] و غیره نیز چنگ و دندان نشان می‌دادند. |
|
| |
|
| طبق روایتی از امام رضا{{ع}}، {{متن قرآن|مُسَوِّمِينَ}} در [[آیه]] {{متن قرآن|...يُمْدِدْكُمْ رَبُّكُمْ بِخَمْسَةِ آلَافٍ مِنَ الْمَلَائِكَةِ مُسَوِّمِينَ}}<ref>«...خداوند شما را با پنج هزار فرشته نشانگذار یاری خواهد رساند» سوره آل عمران، آیه ۱۲۵.</ref> به [[فرشتگان]] عمامه‌دار [[تفسیر]] شده که مانند [[رسول خدا]]{{صل}}، یک طرف [[عمامه]] را بر روی سینه و یک طرف دیگر را از پشت سر آویخته بودند<ref>الکافی، ج۱۳، ص۶۴.</ref>. طبق برخی گزارش‌ها آیه {{متن قرآن|...قُلْ لَوْ كُنْتُمْ فِي بُيُوتِكُمْ لَبَرَزَ الَّذِينَ كُتِبَ عَلَيْهِمُ الْقَتْلُ إِلَى مَضَاجِعِهِمْ...}}<ref>«...بگو: اگر در خانه‌هایتان (نیز) می‌بودید، آنان که کشته شدن بر آنها مقرر شده بود به سوی کشتارگاه‌های خویش بیرون می‌آمدند.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۴.</ref> جزو آخرین کلماتی است که امام رضا{{ع}} قبل از [[شهادت]] قرائت کرده است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۲۴۰- ۲۴۱.</ref>. [[تلاوت]] این آیه حکایت از این موضوع دارد که [[مرگ]] ایشان طبیعی نبوده، و کشته شده است. ایشان با ظرافت به این موضوع اشاره می‌کند تا [[خیانت]] [[مأمون]] را آشکار سازد. ایشان همچنین با استناد به آیه {{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ...}}<ref>«پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند؛ پس آنان را ببخشای و برای ایشان آمرزش بخواه.».. سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref> که از [[اخلاق]] بسیار خوب رسول خدا{{صل}} و تأثیر آن در جذب [[مردم]] و همچنین [[لزوم]] [[عفو]] و [[استغفار]] از طرف رسول خدا{{صل}} برای [[خطاکاران]] سخن می‌گوید، [[اشتباهات]] گذشته [[محمد بن خالد]] را که قبلاً جزو [[مخالفان]] بود، عفو می‌کند<ref>التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۲۰۳.</ref>. ایشان در تبیین آیه {{متن قرآن|هُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ اللَّهِ...}}<ref>«آنان نزد خداوند (در) پایه‌هایی (گوناگون) اند» سوره آل عمران، آیه ۱۶۳.</ref> که با توجه به [[آیه]] قبل درباره کسانی سخن می‌گوید که به دنبال جلب [[رضایت الهی]] هستند<ref>مواهب الرحمن، ج۷، ص۳۸.</ref>، اندازه هر [[درجه]] را فاصله [[آسمان]] تا [[زمین]] دانسته است<ref>التفسیر، عیاشی، ج۱، ص۲۰۵.</ref>. همچنین آن [[حضرت]]، با اشاره به [[زمان]] [[رحلت رسول اکرم]]{{صل}}، و هنگامی که ایشان [[کفن]] شده بود و [[امیرمؤمنان]]{{ع}}، [[حضرت فاطمه]]{{س}}، [[امام حسن]] و [[امام حسین]]{{عم}} نیز در آنجا بودند، به آمدن [[حضرت خضر]]{{ع}} برای عرض [[تسلیت]] به آنان خبر داده است. بر اساس این [[روایت]]، بخشی از آیه {{متن قرآن|كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَإِنَّمَا تُوَفَّوْنَ أُجُورَكُمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ...}}<ref>«هر کسی مرگ را می‌چشد و جز این نیست که در رستخیز پاداش‌هایتان تمام داده خواهد شد.».. سوره آل عمران، آیه ۱۸۵.</ref> نیز در سخنان حضرت خضر{{ع}} برای تسلیت‌گویی به [[اهل بیت]]{{عم}} خوانده شده است<ref>کمال الدین و تمام النعمة، ص۳۹۱.</ref>. همچنین در یک [[حدیث قدسی]] که [[امام رضا]]{{ع}} از طریق پدرانشان از [[رسول خدا]]{{صل}}، و ایشان با واسطه [[فرشتگان مقرب]] [[الهی]] از [[خداوند متعال]] نقل می‌کنند، پذیرش و [[پایبندی]] به [[ولایت]] امیرمؤمنان به موجب دور شدن از [[آتش]] و دخول در [[بهشت]] می‌شود<ref>الأمالی، صدوق، ص۲۲۳؛ عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۴۹.</ref>. این روایت می‌تواند در [[فهم]] آیه {{متن قرآن|فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَأُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فَازَ}}<ref>«آنگاه هر که را از دوزخ دور کنند و به بهشت درآورند به راستی رستگار است» سوره آل عمران، آیه ۱۸۵.</ref> مفید باشد. چون در این حدیث قدسی نیز این متن: {{متن حدیث|...أَنَّهُ لَا يَتَوَلَّى عَلِيّاً عَبْدٌ مِنْ عِبَادِي إِلَّا زَحْزَحْتُهُ عَنِ النَّارِ وَ أَدْخَلْتُهُ الْجَنَّةَ...}} وجود دارد که در لفظ و معنا شباهت بسیاری به این آیه دارد، به نحوی که برای خواننده [[متن حدیث]]، آیه مذکور نیز تداعی می‌گردد. این موضوع دلیل بر آن است که پایبندی به ولایت امیرمؤمنان{{ع}} از شروط دوری از آتش و ورود به بهشت است. در [[روایات]] بسیاری نیز به این موضوع تصریح شده است<ref>تفسیر القمی، ج۲، ص۳۲۹؛ تفسیر فرات الکوفی، ص۴۴۱؛ الکافی، ج۲، ص۴۲۷.</ref>.
| | [[خدای سبحان]] در این [[سوره]] [[مؤمنین]] را به [[توحید]] کلمه خوانده، تشویقشان می‌کند تا هر چه زودتر یک پارچه شوند، و خود را برای [[مقابله با دشمنان]] یعنی [[یهود]] و [[نصارا]] و [[مشرکین]] آماده سازند. و به آنان گوشزد می‌نماید که باید در مقابل ناملایماتی که می‌بینند [[صبر]] کنند؛ زیرا موقعیتی بس خطرناک دارند، چون [[دشمنان]] مشغول جمع‌آوری نیرو هستند و در خاموش کردن [[نور خدا]] با دست و دهان خود یک‌دل و یک جهت شده‌اند. |
|
| |
|
| [[امام رضا]]{{ع}} [[فلسفه]] [[زکات]] را تأمین غذای [[فقرا]] و به اندازه در آوردن [[اموال]] [[اغنیا]] دانسته است. به همین جهت، کسانی که [[توانایی]] دارند باید به کسانی که گرفتار [[فقر]] و [[بلا]] شده‌اند، رسیدگی نمایند. ایشان با استناد به [[آیه]] {{متن قرآن|لَتُبْلَوُنَّ فِي أَمْوَالِكُمْ وَأَنْفُسِكُمْ...}}<ref>«بی‌گمان با مال و جانتان آزمون خواهید شد.».. سوره آل عمران، آیه ۱۸۶.</ref>، زکات را موجب [[آزمایش]] در اموال و آماده کردن خود برای [[صبر]] (بر [[مشکلات]] و [[بلاها]]) را باعث آزمایش در [[جان‌ها]] دانسته است<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۸۹.</ref>. [[روایت]] دیگری از ایشان، از طریق پدرانشان، از [[امیرمؤمنان]]{{ع}}، هر کسی که در صدد به دست آوردن نیاز مهمی است، [[پنج‌شنبه]] صبح زود در پی آن برود و هنگام خروج از [[خانه]]، [[آیة الکرسی]]، آخر [[سوره آل عمران]] و چند قسمت دیگر از [[قرآن]] را بخواند. آن [[حضرت]]، این کار را موجب برآورده شدن نیازهای [[دنیا]] و [[آخرت]] می‌داند<ref>عیون أخبار الرضا{{ع}}، ج۲، ص۴۰.</ref>. | | افزون بر آن، [[خدای متعال]] در این سوره از [[حقایق]] و معارفی که [[بشر]] را به سوی آنها [[هدایت]] فرموده آن مقداری را که باعث دلگرمی مؤمنین است یادآور می‌شود تا مؤمنین، هم دلخوش شوند و هم [[آلودگی]] [[شبهات]] و وساوس [[شیطانی]] و تسویلات [[اهل کتاب]] از دلهاشان زایل شود، و هم برایشان روشن گردد که [[خدای تعالی]] هرگز از [[تدبیر]] [[ملک]] خود [[غافل]] نبوده، و [[خلق]] او را عاجز نکرده‌اند، و اگر [[دین]] خود را [[تشریع]] نموده و جمعی از بندگانش را بسوی آن دین هدایت نموده، همه بر طبق طریقه و [[عادت]] [[جاریه]] و [[سنت]] دائمی خود بوده، و آن سنت عبارت است از سنت علل و اسباب پس [[مؤمن]] و [[کافر]] هم طبق همین سنت علل و اسباب [[زندگی]] می‌کنند، یک [[روز]] [[دنیا]] به کام کافر و روزی دیگر به کام مؤمن است چون دنیا میدان [[امتحان]] است، و امروز روز عمل و فردا [[روز جزا]] است. |
|
| |
|
| در این نوشته ۲۶ آیه از سوره آل عمران در [[روایات امام رضا]]{{ع}} آمده است. البته در چند مورد دو روایت در ذیل یک آیه وجود دارد. نوع مباحث مطرح در این [[روایات]] نیز قابل توجه است. موضوعات [[کلامی]]، [[فقهی]]، [[اعتقادی]]، [[اخلاقی]]، [[اجتماعی]] و غیر آن در این روایات به چشم می‌خورد که اهمیت آنها را نشان می‌دهد. از سوی دیگر، نقش آن حضرت در تبیین این مطالب در آن [[زمان]] بسیار مهم بوده است. چون به عنوان مثال، دوران آن حضرت از دوران‌هایی است که بحث‌های کلامی به سرعت [[رشد]] کرده و سبب پدید آمدن [[اختلاف]] نظرهای زیادی در میان [[مسلمانان]] شده بود<ref>حیات فکری سیاسی امامان شیعه{{عم}}، ص۴۵۰.</ref> که از آن به [[نهضت]] کلامی تعبیر می‌شود<ref>نهضت کلامی در عصر امام رضا{{ع}}، ص۲۶.</ref>. این نهضت که [[علل]] مختلفی از جمله ترجمه آثار یونانی به [[عربی]] داشت، در این دوران به اوج خود رسید<ref>نهضت کلامی در عصر امام رضا{{ع}}، ص۲۶.</ref>. در این میان، [[روایات امام رضا]]{{ع}} که [[مباحث اعتقادی]] و [[کلامی]] متعددی را در خود جای داده است، نقش مهمی در [[تبیین معارف]] [[دینی]] در این برهه از [[زمان]] داشته است.<ref>منابع: قرآن کریم؛ الاحتجاج علی أهل اللجاج، احمد بن علی طبرسی (قرن ۶ق)، تحقیق: سیدمحمدباقر خرسان، مشهد، نشر المرتضی، اول، ۱۴۰۳ق، الأمالی، محمد بن حسن معروف به شیخ طوسی (۴۶۰ق)، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم، دار الثقافة، اول، ۱۴۱۴ق، الأمالی، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، بیروت، مؤسسة الأعلمی، پنجم، ۱۴۰۰ق؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد این محمد بن حسن معروف به صفار قمی (۲۹۰ق)، تحقیق: محسن کوچه باغی، تهران، اعلمی، ۱۴۰۴ق؛ تفسیر القمی، علی بن ابراهیم قمی (۳۲۹ق)، تحقیق: طیب موسوی جزائری، قم، دار الکتاب الإسلامی، سوم، ۱۴۰۴ق، تفسیر فرات الکوفی، فرات بن ابراهیم کوفی (قرن ۴ق)، تحقیق و تصحیح: محمد کاظم، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، اول، ۱۴۱۰ق؛ تفسیر نمونه، زیر نظر: ناصر بن علی محمد مکارم شیرازی (معاصر)، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۴ش؛ التفسیر، محمد بن مسعود معروف به عیاشی (۳۲۰ق)، تحقیق و تصحیح: سیدهاشم رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الإسلامیة، اول، ۱۳۸۰ق؛ التوحید، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق). تحقیق: سیدهاشم حسینی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، اول، ۱۳۹۸ قی؛ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید حسن موسوی خرسان، قم، منشورات الرضی، اول، ۱۴۰۶ق؛ حیات فکری سیاسی امامان شیعه، رسول بن عباس جعفریان (معاصر)، قم، انتشارات انصاریان، هشتم، ۱۳۸۴ش، الخصال، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۰۳ق؛ شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، عبیدالله بن عبدالله معروف به حاکم حسکانی (۴۹۰ق)، تحقیق: محمدباقر محمودی، تهران، وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی، اول، ۱۴۱۱ق، علل الشرایع، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سید محمد صادق بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریة، دوم، ۱۳۸۵ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الفصول المختارة من العیون و المحاسن، علی بن حسین موسوی معروف به سید مرتضی (۴۳۶ق)، تحقیق: علی میرشریفی، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، اول، ۱۴۱۳ق، فقه القرآن، سعید بن هبة الله معروف به قطب الدین راوندی (۵۷۳ق)، تحقیق و تصحیح: احمد حسینی - سید محمود مرعشی، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، دوم، ۱۴۰۵ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹ق)، قم، دار الحدیث، اول، ۱۴۲۹ق؛ کتاب الغیبة، محمد بن ابراهیم معروف به نعمانی (قرن ۴ق)، تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، صدوق، اول، ۱۳۹۷ق، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، سلیم بن قیس هلالی (قرن ۲ق)، تحقیق و تصحیح: محمدباقر انصاری، قم، نشر الهادی، اول، ۱۴۰۵ق؛ کمال الدین و تمام النعمة، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق و تصحیح: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، دوم، ۱۳۹۵ق؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، فضل بن حسن معروف به طبرسی (۵۴۸ق)، تهران، انتشارات ناصر خسرو، سوم، ۱۳۷۲ش؛ معانی الأخبار، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تصحیح و تعلیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، اول، ۱۴۰۳ق؛ من لا یحضره الفقیه، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، دوم، ۱۴۰۴ق؛ مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، سید عبد الاعلی بن علی رضا موسوی سبزواری (۱۴۱۴ق)، بیروت، مؤسسة اهل البیت، دوم، ۱۴۰۹ق؛ مهج الدعوات و منهج العبادات، علی بن موسی معروف به سید بن طاووس (۶۶۴ق)، تحقیق: ابوطالب کرمانی - محمد حسن محرر، قم، دار الذخائر، اول، ۱۴۱۱ق، المیزان فی تفسیر القرآن، سید محمد حسین بن محمد طباطبایی (۱۴۰۲ق)، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، پنجم، ۱۴۱۷ق؛ نهضت کلامی در عصر امام رضا علی، محمد مرتضوی، مشهد، آستان قدس رضوی، اول، ۱۳۷۵ش.</ref><ref>[[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[آل عمران - کاظمی بنچناری (مقاله)| مقاله «آل عمران»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۱۶۰-۱۶۹.</ref>
| | ==ویژگی‌های [[سوره آل‌عمران]]== |
| | #از [[سوره‌های مدنی]] است. |
| | #دارای ۱۹۹ یا ۲۰۰ [[آیه]]، ۳۴۸۰ یا ۳۵۰۸ کلمه و ۱۴۵۲۵ یا ۱۴۹۸۴ حرف است. |
| | #از جهت [[نزول]]، هشتاد و نهمین سوره [[قرآن]] است و پس از [[سوره انفال]] و پیش از [[سوره احزاب]] نازل شده است. |
| | #در ترتیب [[مصحف شریف]] سومین سوره است؛ و دومین سوره‌ای است که با [[حروف مقطعه]] آغاز شده است. |
| | #پنج آیه [[منسوخ]] دارد. |
|
| |
|
| == جستارهای وابسته == | | ==محتوای سوره آل‌عمران== |
| | # [[شناخت]] [[مردم]] و [[جامعه]]؛ |
| | #جریان [[ولادت حضرت عیسی]] و یحیی{{ع}}؛ |
| | #یادکرد برخی از [[غزوات پیامبر]] [[اکرم]]{{صل}}؛ |
| | # [[داستان مباهله]]؛ |
| | # [[مقام شهید]] و [[فضیلت]] جانبازی و [[شهادت در راه خدا]]؛ |
| | #مسائل [[عقیدتی]]<ref>فیروز آبادی، محمد بن یعقوب، بصائرذوی التمییزفی لطائف الکتاب العزیز، جلد۱، صفحه ۱۵۸؛ سخاوی، علی بن محمد، جمال القراء و کمال الاقراء، جلد۱، صفحه ۴۳۷؛ زرقانی، محمد عبد العظیم، مناهل العرفان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۲۰۱؛ زرکشی، محمد بن بهادر، البرهان فی علوم القرآن(باحاشیه)، جلد۱، صفحه ۲۶۹و۲۶۱و۱۹۴؛ سیوطی، عبد الرحمان بن ابی بکر، الاتقان فی علوم القرآن، جلد۱، صفحه ۱۹۲؛ حجتی، محمد باقر، پژوهشی درتاریخ قرآن کریم، صفحه ۱۴۱و۱۰۶و۱۰۰؛ جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، جلد۱، صفحه ۳۱۷؛ رامیار، محمود، تاریخ قرآن، صفحه ۵۸۳</ref>.<ref>[[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|فرهنگ نامه علوم قرآنی]]، ص:۲۳۲۶.</ref> |
|
| |
|
| ==منابع== | | ==منابع== |
| #[[پرونده:1100514.jpg|22px]] [[محمد کاظمی بنچناری|کاظمی بنچناری، محمد]]، [[آل عمران - کاظمی بنچناری (مقاله)| مقاله «آل عمران»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|'''دانشنامه امام رضا ج۱''']] | | # [[پرونده: 9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه علوم قرآنی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه علوم قرآنی''']] |
|
| |
|
| ==پانویس== | | ==پانویس== |
| خط ۴۴: |
خط ۴۰: |
|
| |
|
| [[رده:سوره آل عمران]] | | [[رده:سوره آل عمران]] |
| [[رده:مدخل]]
| |
