نامۀ ۲۳ نهج البلاغه

مقدمه

• هنگامی‌ که امام در بستر شهادت قرار گرفت با فرزندانش وصیتی را آغاز کرد. در آغاز، آنان را به دو رکن اسلام، یعنی توحید و پیروی از سنت نبوی هدایت و سفارش کرد که اگر چنین کنند از سرزنش سرزنشگران در امان‌اند. سپس آنان را به عبرت‌پذیری از وضعیت خود و تحول وضعیت از دیروز تا امروز و فردا که به دیدار معبود می‌شتابد، دعوت می‌کند. هم‌چنین می‌فرماید که اگر زنده بمانم خود می‌دانم چه کنم. اما گذشت را بر قصاص ترجیح می‌دهد و فرزندان خویش را به گذشت تشویق می‌کند و آنان را در گرفتن یا بخشیدن حق خویش صاحب اختیار می‌داند.

مطالب مهم نامه

1. توحید و نفی شرک؛
2. عبرت‌پذیری از وقایع دنیا؛
3. اهمیت بخشش و گذشت؛
4. انس او با مرگ.

فرازی از نامه

• وصیت و سفارش من به شما آن است که چیزی را با خدا انباز و همتا قرار ندهید و سنت محمد (ص) را ضایع و تباه نسازید (برخلاف دستور آن حضرت رفتار نکنید) و این دو ستون (شرک نیاوردن به‌خدا و رفتار طبق گفتار پیغمبر اکرم) را برپا نگاه دارید (که استواری بنای دین مقدس اسلام بر این دو ستون است) و این دو چراغ را بیفروزید (تا در تاریکی نادانی و گمراهی سرگردان نشوید) [در این صورت] نکوهش و سرزنشی بر شما نیست. من دیروز یار و هم‌نشین شما بودم (با تن درست و توانایی و دلیری) و امروز برای شما عبرت و پند هستم (با همه دلاوری و بزرگی از پا افتاده‌ام) و فردا از شما دور می‌شوم (می‌میرم). اگر ماندم صاحب اختیار خون خودم (به خواست خویش بخواهم ابن ملجم را به‌کیفر می‌رسانم یا می‌بخشم) و اگر مردم، مرگ وعده‌گاه من است (اختیاری ندارم و شما به وظیفه شرعی خود رفتار کنید) و اگر (خواستم او را) ببخشم، بخشش برای من طاعت و بندگی (موجب قرب و نزدیکی به رحمت خدا) است، و (اگر شما خواستید او را ببخشید) بخشش برای شما نیکوکاری است، پس (شما او را) ببخشید (زیرا خداوند در قرآن کریم، سوره نور، آیه ۲۲ می‌فرماید: ﴿أَلا تُحِبُّونَ أَن يَغْفِرَ اللَّهُ لَكُمْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴾..
• سوگند به‌خدا از مرگ نمی‌آید به‌سوی من آینده‌ای که از آن رنجشی داشته باشم و نه پیداشونده‌ای که آن را نخواسته باشم (آماده مرگ هستم، چون نیک‌بختی همیشگی از پس مرگ است و دل‌بند به این زندگی نیستم) و (برای مرگ) نیستم مگر مانند جویای آب که (به آب) برسد و مانند خواهانی که (خواسته خود را) دریابد (زیرا نیکویی و نیک‌بختی از پس مرگ است، چنان‌که در قرآن کریم، سوره آل عمران، آیه ۱۹۸ می‌فرماید: ﴿وَمَا عِندَ اللهِ خَيْرٌ للْأَبْرَارِ﴾.

منابع

• دانشنامه نهج البلاغه ج۲