امامت امام حسن عسکری در کلام اسلامی

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث امامت است. "امامت امام حسن عسکری" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امامت امام حسن عسکری در قرآن - امامت امام حسن عسکری در حدیث - امامت امام حسن عسکری در نهج البلاغه - امامت امام حسن عسکری در کلام اسلامی - امامت امام حسن عسکری در فلسفه اسلامی - امامت امام حسن عسکری در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امامت امام حسن عسکری (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

دلایل امامت امام عسکری(ع)

دلایل اقامه شده بر امامت امام عسکری(ع) از این قرار است:

1. به دلیل آنکه بعد از امام هادی(ع)، تمامی فضایل و مکارم از قبیل علم، عصمت، زهد، کمال در عقلانیت، تدبر، شجاعت و... در امام عسکری جمع گردیده بود، او شایسته‌ترین فرد زمان خویش برای تصدی مقام امامت بود. ابوبصیر خادم، جریان گفت و گوی امام با رومیان، ترکان و صقالبه به زبان خودشان را مشاهده و از این ماجرا تعجب می‌کند، اما حضرت، آشنایی با تمام زبان‌ها را فضیلتی می‌داند که خداوند به او ارزانی داشته، تا این تفاوت میان او و سایر مردم، دلیل و نشانه‌ای برای شناخت حجت خدا شود. فضایل امام به اندازه‌ای بود که دشمنان اهل بیت نیز به عظمت و بزرگی او اعتراف می‌کردند: "دوست و دشمن، از او به نیکی و شایستگی یاد و او را ستایش می‌کنند".
2. ظهور معجزات الهی و خوارق عادت از ایشان که دیگران از انجام آن ناتوان بودند نیز دلیل دیگری بر امامت حضرت است از جمله معجزات امام، پیشگویی‌ها و خبرهایی است که از آینده به اصحاب خود می‌داد: مانند خبر کشته شدن معتز عباسی، بیست روز قبل از قتلش و.... در بسیاری از موارد، امام، نیازهای مادی، معنوی و علمی مراجعان را برآورده می‌کرد، بدون آنکه خود مراجعان، سخنی به میان آورده باشند. ابوهاشم، یکی از یاران امام می‌گوید: "هیچ گاه نزد ابوالحسن و ابومحمد(ع) حاضر نشدم، مگر اینکه از آن دو حضرت، دلیل و برهانی بر امامتشان دیدم. سپس به یکی از معجزات امام اشاره کرده، می‌گوید: می‌خواستم از امام تکه‌ای فلز نقره بگیرم تا با آن برای تبرک، انگشتر بسازم. وقتی نزد امام رفتم، خواسته خود را فراموش کردم. هنگام خداحافظی، امام انگشتری به من داد و گفت: نقره می‌خواستی [تا با آن انگشتر بسازی]، اما من به تو [خود] انگشتر را دادم.
3. در دسته خاصی از اخبار و روایاتِ وارد شده از پیامبر اسلام(ص) و امامان، به معرفی و تعداد جانشینان پیامبر اسلام(ص) پرداخته است و چون در این اخبار اسامی خلفای بعد از پیامبر(ص) با صراحت و بی‌هیچ ابهامی ذکر شده است، یکی از دلایل نقلی محکم برای اثبات امامت امام عسکری(ع) است. همچنین آن دسته از اخباری که درباره امام زمان(ع) است و شامل نام، نام پدر، کنیه و لقب اوست، به دلیل ذکر نام امام عسکری(ع) به عنوان پدر امام دوازدهم، از بهترین اخبار دال بر امامت ایشان است.
4. از برترین دلایل نقلی امامت امام یازدهم، روایات امام هادی(ع) است که دو دسته‌اند:
   1. روایاتی که امام هادی(ع) در پاسخ به اطرافیان، مبنی بر معرفی امام بعدی، برای رفع تصور اشتباه مردم که محمد، فرزند دیگرشان را امام بعدی می‌دانستند. امام حسن عسکری(ع) را به عنوان امام یازدهم، به شیعیان معرفی می‌کردند، علی بن عمر نوفلی می‌گوید: همراه امام هادی(ع) در حیاط منزلشان بودم که محمد، از کنار ما گذشت. به ایشان گفت: فدایت شوم آیا او امام ما بعد از شماست؟ امام پاسخ دادند: خیر، بعد از من امام شما، فرزندم حسن است.
   2. روایاتی که شامل وصایا، مکتوبات و سفارش‌های امام هادی(ع) است، که در آن امام عسکری(ع) را به عنوان امام بعدی معرفی کرده‌اند. امام هادی(ع) در یکی از نامه‌های خود به ابوبکر فهفکی اشاره می‌کند که شایسته‌ترین فرد در میان آل محمد، فرزندم حسن (ابومحمد) است: او خلیفه پس از من است و امر امامت بعد از من به او منتهی می‌شود، پس از من هر آن چه را که نیاز داری از او بپرس.

روایات دال بر امامت امام عسکری (ع)

برای اثبات امامت حضرت عسکری (ع) نصوص عامه مانند روایات ائمه اثنی عشر و هم بعضی از نصوصی که امام دوازدهم را معرفی می‌کند کافی است. در اینجا به برخی نصوص امامت امام عسکری (ع) اشاره می‌شود:

1. صقر بن أبی دلف گفت: از حضرت جواد (ع) شنیدم که می‌فرمود: امام بعد از من پسرم علی است دستور او دستور من و سخنش سخن من است و فرمانبرداری از او فرمانبرداری از من است و امامت پس از او در فرزندش حسن خواهد بود. سپس فرمود بعد از حسن فرزندش قیام کننده به حق و امام منتظر است.
2. "علی بن عمر نوفلی" گوید: در صحن منزل امام هادی (ع) خدمتش بودم که پسرش محمد از نزد ما گذشت. به حضرت عرض کردم: قربانت گردم، بعد از شما این صاحب ماست؟ فرمود: نه، «صَاحِبُكُمْ بَعْدِيَ الْحَسَنُ».
3. عبدالله بن محمد اصفهانی گوید: امام هادی (ع) فرمود: «صَاحِبُكُمْ بَعْدِيَ الَّذِي يُصَلِّي عَلَيَّ»؛ صاحب شما بعد از من کسی است که بر من نماز خواند و ما تا آن روز ابا محمد امام حسن عسکری (ع) را نمی‌شناختیم، پس از وفات امام هادی (ع) ابا محمد (ع) بیرون آمد و بر جنازه آن حضرت نماز خواند.
4. علی بن مهزیار گوید: به حضرت ابی الحسن (ع) عرض کردم: اگر پیش آمدی کند ـ و پناه می‌بریم به خدا ـ مرجع کیست؟ فرمود: «عَهْدِي إِلَى اَلْأَكْبَرِ مِنْ وَلَدَيَّ»، عهد امامت من متعلق به پسر بزرگترم است.
5. ابوهاشم جعفری گوید: امام هادی (ع) فرمود: پسرم ابو محمد پس از من جانشین من است، هر چه مردم احتجاج دارند، علمش نزد او و ابراز امامت همراه اوست.
6. عبدالعظیم حسنی در حدیث عرض دین اعتقادات خود را خودت امام دهم (ع) ارائه می‌کند تا حضرت نظر داده و تصحیح فرماید، در ضمنِ موضوع امامان ۱۲ گانه نیز مطرح می‌شود و می‌گوید: و أقول إن الإمام و الخلیفة و ولی الأمر بعده أمر المؤمنین علی بن أبی طالب ثم الحسن ثم الحسین ثم علی بن الحسین ثم محمد بن علی ثم جعفر بن محمد ثم موسی بن جعفر ثم علی بن موسی ثم محمد بن علی ثم أنت یا مولای. امام هادی (ع) می‌فرماید: «و مِنْ بَعْدِي اِبْنِيَ اَلْحَسَنُ». بعد درباره جانشین امام عسکری می‌فرماید: «لاَ يُرَى شَخْصُهُ وَ لاَ يَحِلُّ ذِكْرُهُ بِاسْمِهِ حَتَّى يَخْرُجَ فَيَمْلَأَ اَلْأَرْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً كَمَا مُلِئَتْ جَوْراً وَ ظُلْماً».

دیدگاه ابن قبه درباره امامت امام حسن عسکری

ابن قبه رازی با رد نظریه پیروان جعفر کذاب، معتقد است اخبار امامیه درباره امامت امام عسکری اخباری متواتر و برخلاف دیگر مدعیان امامت غیر متناقض است. ابن قبه رازی به تصریح نصوص امامت امام عسکری نیز اشاره می‌کند. او برای اثبات امام عسکری به ابوالحسن علی بن احمد بن بشار که خود از پیروان جعفر کذاب است، می‌گوید ما و شما (پیروان جعفر) اتفاق داریم که باید فردی از فرزندان ابوالحسن، امام هادی، امام باشد تا حجت الهی به ایشان قائم شود و عذر مردم در دسترسی نداشتن به امام بر طرف گردد؛ این مرد بر همه بی‌آنکه اهل اسلام از دور و نزدیک و حاضر و غایب امام است و ما و بیشتر مردم بی‌آنکه او را دیده باشیم به امامت او معتقد شدیم؛ سپس باید بنگریم کدام یک از دو مردی (جعفر کذاب و امام عسکری) که از امام هادی باقی است، امامند و هر کدامشان که شایسته‌تر باشد، همان حجت و امام است.

ابن قبه رازی در ادامه استدلال خود بر امامت امام عسکری بحث طریق اثبات نص بر هر امام را مطرح می‌کند و می‌گوید اگر اثبات آن از طریق اخبار قطعی که راویان آنها متهم به توافق بر جعل و کذب نباشند صورت پذیرد مورد پذیرش است، از سوی دیگر ما تفحص کردیم و دو فرقه (امامیه و پیروان جعفر) را یافتیم که یکی معتقد است امام قبلی تصریح به امامت امام عسکری نموده و به او وصیت کرده است و دیگری مدعایش به چنین نصی استوار نیست؛ از این روست که امامت امام عسکری ثابت می‌شود.

جستارهای وابسته

1. هدایت
2. ولایت (ولایت تکوینی؛ ولایت تشریعی؛ ولایت امر)
3. خلافت
4. شهادت
5. ملک
6. حکم
7. وراثت (وراثت زمین؛ وراثت کتاب)
8. حجت
9. تمکین فی الارض
10. امت وسط
11. اصطفا
12. اجتبا
13. امامت در قرآن
14. آیات امامت
15. امامت در حدیث
16. امامت در کلام اسلامی
17. امامت در فلسفه اسلامی
18. امامت در عرفان اسلامی
19. امامت از دیدگاه برون‌دینی
20. امامت امامان دوازده‌گانه
21. شؤون امام
22. صفات امام
23. راه تعیین امام
24. امامان دوازده‌گانه
25. آیات امامت
26. اثبات امامت
27. احکام امامت
28. اختلاف در امامت
29. اطاعت اولوالامر
30. اعلان امامت علی
31. امامت ائمه ضلال
32. امامت بعد از نبی اکرم
33. امامت به بیعت
34. امامت به شوکت
35. امامت به نص
36. امامت تشریعی
37. امامت تکوینی
38. امامت جاهل
39. امامت خاصه
40. امامت خلفا
41. امامت دو برادر
42. امامت ذریه ابراهیم
43. امامت رسول الله
44. امامت زنان
45. امامت صغری
46. امامت صغیر
47. امامت ظالم
48. امامت عالم
49. امامت عامه
50. امامت غیر قرشی
51. امامت غیر معصوم
52. امامت فاضل
53. امامت قرشی
54. امامت مطلقه
55. امامت مفضول
56. امامت واحد
57. امامت کبری
58. انحلال امامت
59. انقطاع امامت
60. اولوا الامر
61. اولی به امامت
62. ایمان به امامت
63. تعلیم غیبی به غیر نبی
64. ختم رهبری
65. خروج امام از امامت
66. دعای ابراهیم
67. دعوی امامت
68. دفاع از امامت
69. دلایل امامت
70. روح قدسی
71. علم امامت
72. علم به آغاز امامت
73. عهد الهی
74. قبح امامت
75. لطف امامت
76. مدعی امامت
77. مقام امامت
78. ملاک امامت
79. موروثی بودن امامت
80. نشانه امامت
81. نص بر امامت
82. نص نبی بر خلافت
83. نفی امامت
84. نور امامت
85. ودائع امامت
86. وصیت به امامت

منبع‌شناسی جامع امامت

• کتاب‌شناسی امامت؛
• مقاله‌شناسی امامت؛
• پایان‌نامه‌شناسی امامت.

منابع

1. میرزایی، عباس، ابن قبه رازی
2. سلطان‌ محمدی و نجفی مقدم، مقاله «امامت امام حسن عسکری»، دانشنامه کلام اسلامی
3. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵