مقاتل بن سلیمان: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۴: خط ۴:


==مقدمه==
==مقدمه==
مقاتل بن سلیمان<ref>ر.ک: ابن حجر، تهذیب التهذیب، ج۱۰، ص۲۵۳؛ ابن عماد حنبلی، شذرات الذهب، ج۱، ص۲۲۷.</ref> یکی از [[مفسران]] [[عصر حضور]] است که کتاب [[تفسیری]] نیز دارد.  
[[ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن بشیر خراسانی بلخی مروزی ازدی]] [[اهل]] بلخ بود،<ref>وفیات الاعیان ۵/۲۵۶</ref> ولی به [[بصره]] رفت.<ref>تهذیب الکمال ۲۸/۴۵۰.</ref> از [[اصحاب امام باقر]] و [[امام صادق]]{{ع}} بود.<ref> رجال الطوسی ۳۱۳.</ref> از راویانی مانند [[ضحاک بن مزاحم]] [[عطاء]] و [[ابن سیرین]] [[روایت]] نموده و در زمینه [[تفسیر]] از کلبی استفاده کرد.<ref>تهذیب الکمال ۲۸/۴۴۰.</ref>


[[ابن ندیم]] در شمار کتاب‌هایی که در [[تفسیر قرآن]] تألیف شده، از [[تفسیر]] وی با عنوان کتاب تفسیر [[مقاتل]] بن [[سلیمان]] یاد کرده است<ref>ر.ک: ابن ندیم، الفهرست، ص۳۶.</ref>. در فن دوم از مقالۀ پنجم در [[اخبار]] [[متکلمان]] [[زیدیه]] نیز نام وی را ذکر و در شمار تألیفات وی از سه کتاب تفسیری با نام‌های کتاب [[التفسیر الکبیر]]، کتاب [[تفسیر الخمسمأة آیة]] و کتاب [[نوادر التفسیر]] یاد کرده است<ref>ابن ندیم، الفهرست، ص۲۲۷.</ref>.
در موضوعاتی که [[قرآن]]، [[یهود]] و [[نصاری]] را [[تأیید]] کرده، از [[عالمان]] یهود و نصاری استفاده کرده است. <ref>وفیات الاعیان ۵/۲۵۷.</ref> راویانی مانند [[عبدالرزاق بن همام]]<ref>الجرح و التعدیل ۸/۳۵۴.</ref> و [[حسن بن محبوب]]<ref>تنقیح المقال ۳/۲۴۴.</ref> از او روایت کرده‌اند. از عالمان جلیل‌القدر،<ref>وفیات الاعیان ۵/۱۵۵.</ref> [[محدث]]، [[قاری قرآن]]<ref>الفهرست (الندیم) ۲۲۷.</ref> و بزرگ [[مفسّر]] عصر خویش<ref>سیر اعلام النبلاء ۷/۲۰۱.</ref> بود و دیگران در زمینه تفسیر به او احتیاج داشتند. در [[بغداد]] [[حدیث]] نقل کرده است.<ref>وفیات الاعیان ۵/۲۵۵.</ref> وی در [[کتب رجالی]] [[شیعه]] [[تضعیف]] شده <ref>خلاصة الاقوال ۲۶۰.</ref> و رجال‌نویسان [[اهل سنت]] او را [[کذّاب]] و جاعل [[حدیث]] دانسته‌اند.<ref>تهذیب الکمال ۲۸/۴۴۹.</ref> [[کشی]] او را [[زیدی]]،<ref>اختیار معرفة الرجال ۳۹۰.</ref> و [[برقی]] او را از [[اهل سنت]]<ref>رجال البرقی ۴۶.</ref> دانسته است. مقاتل در سال ۱۵۰هـ در بصره چشم از [[جهان]] فرو بست،<ref> تهذیب الکمال ۲۸/۴۵۰.</ref> آثار وی عبارت‌اند از: [[تفسیر القرآن]] (الکبیر)، [[تفسیر خمسماة آیة من القرآن]]، [[الآیات المتشابهات]]، [[التقدیم و التأخیر]]، کتاب [[القراءات الوجوه و النظائر متشابه]]، [[القرآن نوادر التفسیر]]، [[الردّ علی القدریة]]، [[الأقسام و اللّغات الجوابات فی القرآن]] و [[الناسخ والمنسوخ]]<ref>الفهرست (الندیم) ۲۲۷.</ref>.<ref> [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی]]، ج۱ ص ۷۷۸.</ref>
 
داوودی او را در طبقات المفسرین آورده و کتاب‌های «نظائر القرآن»، «التفسیر الکبیر»، «الناسخ و المنسوخ»، «تفسیر الخمسمأة آیة»، «القرائات»، «متشابه القرآن»، «نوادر التفسیر»، «الوجوه و النظائر»، «الجوابات فی القرآن»...، «التقدیم و التأخیر و الآیات المتشابهات» را از تألیفات وی معرفی کرده است<ref>ر.ک: داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۳۳۰ و ۳۳۱، رقم ۶۴۲.</ref>.
 
حاج [[خلیفه]] با تعبیر «[[تفسیر مقاتل بن حیان]] و مقاتل بن سلیمان» به کتاب تفسیر وی اشاره کرده است<ref>ر.ک: حاج خلیفة، کشف الظنون، ج۱، ص۴۵۹.</ref>.
 
[[اسماعیل پاشا]] نیز نام او را در شمار مؤلفان ذکر کرده و از تألیفات وی تفسیر خمسمأة آیة من القرآن و تفسیر القرآن الکبیر را به شمار آورده است<ref>ر.ک: بغدادی، هدیة العارفین (اسماء المؤلفین و آثار المصنفین من کشف الظنون)، ج۴، ص۴۷۰.</ref>.
 
[[آقا بزرگ تهرانی]] او را با عنوان «[[ابو الحسن مقاتل بن زید بن ادراک بن بهمن رازی خراسانی بلخی]]» در شمار مفسرانی از [[شیعه]] که تألیف‌هایی متعدد در تفسیر داشته‌اند، آورده است<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۳۴.</ref>، و از [[ابن عدی]] در توصیف تفسیر کلبی ([[محمد بن سائب]]) نقل کرده که گفته است: هیچ‌کس تفسیری طولانی‌تر و پرمایه‌تر از تفسیر او ندارد و بعد از او مقاتل بن سلیمان است...<ref>ر.ک: آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۲۴۴، در ص۳۱۱ و ۳۱۶ نیز این نکته را نقل کرده است.</ref>، و در رقم ۱۳۳۴ کتاب‌های [[التفسیر الکبیر]]، الناسخ و المنسوخ، [[تفسیر]] خمسمأة [[آیة]]، [[متشابه]] القرآن و نوادر التفسیر را از تألیفات وی معرفی کرده و گفته است: یافعی از [[شافعی]] حکایت کرده که همه [[مردم]] در تفسیر، ریزه‌خوار [[مقاتل]] بن سلیمان‌اند<ref>آقا بزرگ تهرانی، الذریعة، ج۴، ص۳۱۵ و ۳۱۶.</ref>.
 
[[شیخ طوسی]] او را از [[اصحاب امام باقر]] و [[امام صادق]]{{عم}} به شمار آورده است<ref> ر.ک: رجال الطوسی، ص۱۳۸ (اصحاب الباقر{{ع}}، باب المیم، رقم ۴۹)، ص۳۱۳ (اصحاب الصادق{{ع}}، باب المیم، رقم ۵۳۶).</ref>، ولی شیخ و [[کشی]] هردو او را بتری (که گروهی از [[زیدیّه]] است)<ref>مامقانی فرموده است: {{عربی|البتریة بضم الباء الموحّدة و قیل بکسرها ثم سکون التاء المثنّاة من فوق، فرق من الزیدیة.
قیل نسبوا الی المغیرة سعد و لقبه «الابتر» و قیل البتریة هم [[اصحاب]] [[کثیر النوا]] [[الحسن]] بن [[صالح]] بن [[حیّ]] و [[سالم بن ابی حفصة]] و... و هم الذین دعوا الی [[ولایة]] علی{{ع}} ثمّ خلطوها بولایة ابی بکر و [[عمر]] و یثبتون لهم الامامة و یبغضون [[عثمان]] و [[طلحة]] و الزبیر و [[عایشة]] و یرون الخروج مع بطون ولد علی{{ع}}... و الذی اعتقده ان البتریة هم زیدیة العامّة}}؛ (مقیاس الهدایة، ج۲، ص۳۴۹ و ۳۵۰).</ref> معرفی کرده‌اند<ref>ر.ک: طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۸۸ (ترجمه محمد بن اسحاق)؛ رجال الطوسی، ص۱۳۸ (اصحاب الباقر{{ع}}، باب المیم، رقم ۴۹).</ref>، و [[برقی]] او را عامی<ref>«عامی» نقطه مقابل خاصی به‌معنای شیعی است (ر.ک: مامقانی، مقباس الهدایة، ج۲، ص۲۳۹) و منظور از آن کسی است که به خلافت ابو بکر و عمر اعتقاد داشته باشد.</ref> توصیف کرده است<ref>ر.ک: رجال العلامة الحلی، ص۲۶۰.</ref>.
 
از جهت [[وثاقت]]، رجال‌شناسان کهن [[شیعه]] مانند [[نجاشی]] و شیخ و حتی [[علامه]] دربارۀ وی سخنی ندارند، ولی از متأخران مامقانی در نتائج التنقیح او را [[ضعیف]] توصیف کرده است <ref>ر.ک: مامقانی، تنقیح المقال، ج۱، ص۱۵۳، رقم ۱۲۰۹۴.</ref> و برحسب نقل [[ابن حجر]]، رجال‌شناسان [[اهل تسنن]] نیز او را [[تکذیب]] و [[روایات]] او را ترک کرده‌اند<ref>ر.ک: ابن حجر، تقریب التهذیب، ج۲، ص۲۷۲، رقم ۱۳۴۷.</ref>.
 
از [[نعیم بن حماد]] نقل کرده که گفت: نزد ابن عینیه کتابی از [[مقاتل]] دیدم، گفتم:
ای ابو محمد، در [[تفسیر]] از مقاتل [[روایت]] می‌کنی‌؟ گفت: نه، ولی به آن [[استدلال]] می‌کنم و از آن کمک می‌گیرم و از ابن [[مبارک]] نقل کرده که گفته است: تفسیر او چه [[نیکو]] است اگر [[ثقه]] می‌بود<ref>ر.ک: ابن حجر، تقریب التهذیب، ج۱۰، ص۲۵۰.</ref>.
 
از گفته‌های رجال‌شناسان [[اهل تسنن]] به‌دست می‌آید که از نظر [[دانش]] تفسیر در رتبه بالایی بوده، ولی از نظر [[وثاقت]] و [[مذهب]] مورد تأییدشان نبوده است<ref>ر.ک: ابن حجر، تقریب التهذیب، ص۲۵۰-۲۵۴؛ داوودی، طبقات المفسرین، ج۲، ص۳۳۰ و ۳۳۱.</ref>.<ref>[[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|تاریخ تفسیر قرآن]]، ص ۲۲۸-۲۲۹.</ref>


== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
خط ۳۰: خط ۱۲:
== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده:IM009972.jpg|22px]] [[علی اکبر بابایی|بابایی، علی اکبر]]، [[تاریخ تفسیر قرآن (کتاب)|'''تاریخ تفسیر قرآن''']]
# [[پرونده:9030760879.jpg|22px]] [[فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱''']]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


نسخهٔ ‏۲۴ فوریهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۲:۰۷

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

مقدمه

ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن بشیر خراسانی بلخی مروزی ازدی اهل بلخ بود،[۱] ولی به بصره رفت.[۲] از اصحاب امام باقر و امام صادق(ع) بود.[۳] از راویانی مانند ضحاک بن مزاحم عطاء و ابن سیرین روایت نموده و در زمینه تفسیر از کلبی استفاده کرد.[۴]

در موضوعاتی که قرآن، یهود و نصاری را تأیید کرده، از عالمان یهود و نصاری استفاده کرده است. [۵] راویانی مانند عبدالرزاق بن همام[۶] و حسن بن محبوب[۷] از او روایت کرده‌اند. از عالمان جلیل‌القدر،[۸] محدث، قاری قرآن[۹] و بزرگ مفسّر عصر خویش[۱۰] بود و دیگران در زمینه تفسیر به او احتیاج داشتند. در بغداد حدیث نقل کرده است.[۱۱] وی در کتب رجالی شیعه تضعیف شده [۱۲] و رجال‌نویسان اهل سنت او را کذّاب و جاعل حدیث دانسته‌اند.[۱۳] کشی او را زیدی،[۱۴] و برقی او را از اهل سنت[۱۵] دانسته است. مقاتل در سال ۱۵۰هـ در بصره چشم از جهان فرو بست،[۱۶] آثار وی عبارت‌اند از: تفسیر القرآن (الکبیر)، تفسیر خمسماة آیة من القرآن، الآیات المتشابهات، التقدیم و التأخیر، کتاب القراءات الوجوه و النظائر متشابه، القرآن نوادر التفسیر، الردّ علی القدریة، الأقسام و اللّغات الجوابات فی القرآن و الناسخ والمنسوخ[۱۷].[۱۸]

جستارهای وابسته

منابع

  1. فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۱

پانویس

  1. ↑ وفیات الاعیان ۵/۲۵۶
  2. ↑ تهذیب الکمال ۲۸/۴۵۰.
  3. ↑ رجال الطوسی ۳۱۳.
  4. ↑ تهذیب الکمال ۲۸/۴۴۰.
  5. ↑ وفیات الاعیان ۵/۲۵۷.
  6. ↑ الجرح و التعدیل ۸/۳۵۴.
  7. ↑ تنقیح المقال ۳/۲۴۴.
  8. ↑ وفیات الاعیان ۵/۱۵۵.
  9. ↑ الفهرست (الندیم) ۲۲۷.
  10. ↑ سیر اعلام النبلاء ۷/۲۰۱.
  11. ↑ وفیات الاعیان ۵/۲۵۵.
  12. ↑ خلاصة الاقوال ۲۶۰.
  13. ↑ تهذیب الکمال ۲۸/۴۴۹.
  14. ↑ اختیار معرفة الرجال ۳۹۰.
  15. ↑ رجال البرقی ۴۶.
  16. ↑ تهذیب الکمال ۲۸/۴۵۰.
  17. ↑ الفهرست (الندیم) ۲۲۷.
  18. ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۱ ص ۷۷۸.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=مقاتل_بن_سلیمان&oldid=891017»