خطبه غدیریه

این مدخل زیرشاخهٔ بحث غدیر خم است. خطبه غدیریه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: خطبه غدیریه در معارف و سیره نبوی - خطبه غدیریه در معارف و سیره علوی - خطبه غدیریه در معارف و سیره امام صادق - خطبه غدیریه در معارف و سیره رضوی - پرسش‌های مرتبط

خطبه غدیریه خطبه‌ای است که پیامبر اسلام(ص) در سال دهم هجری، در بازگشت از آخرین حج (حجة الوداع) در منطقۀ غدیر خم ایراد کرد و در آن خطبه، خلافت امیر المؤمنین(ع) را با آشکارترین صورت در حضور بیش از صدهزار نفر از مسلمانان اعلام نمود.

غدیر و خطبه پیامبر

همچنین ببینید: غدیر و خطبه‌های پیامبر خاتم

پیش از خطبه، آیۀ قرآن نازل شده و پیامبر را مأمور به ابلاغ پیام مهمّی کرده بود که اگر آن را به مردم نرساند، رسالت الهی خویش را انجام نداده است: ﴿يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكَ مِن رَّبِّكَ وَإِن لَّمْ تَفْعَلْ﴾. و پس از اعلام امامت علی(ع) آیۀ دیگری نازل شد که اکمال دین و اتمام نعمت و پسندیده بودن اسلام را به عنوان دین خدا در آن روز تاریخی بیان می‌کرد: ﴿الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ....﴾. در این میان، خطبۀ غدیریّۀ پیامبر جایگاه خود را می‌یابد. رسول خدا(ص) وقتی در ۱۸ ذی‌حجّه در بازگشت از مکه به سوی مدینه به جحفه رسید (که محلّ جدا شدن کاروان‌های شام و عراق و مصر از یکدیگر بود) در منطقۀ غدیر خم فرود آمد. در آن هوای گرم نیمروز دستور داد تا رفتگان برگردند و ماندگان برسند. در آن جمع انبوه، به سخنرانی پرداخت و خطبه‌ای طولانی ایراد کرد که هم خبر از نزدیک شدن رحلتش می‌داد، هم فشرده‌ای از معارف دین را بیان کرد، معارف بلندی از توحید و قرآن و رسالت خویش را بازگو نمود، از تأکیدی که خداوند بر اعلام خلافت علی(ع) داشته سخن گفت و ضمن اعتراف گرفتن از آنان که آن حضرت از خودشان اولی و شایسته‌تر به تصدّی امورشان است و مولای همه محسوب می‌گردد، ضمن برشمردن فضایل امیر المؤمنین(ع) و سوابق ایمان و هجرت و جهاد او و اینکه امامتش از سوی خداست و علی(ع) افضل از همگان است، با عبارات گوناگون امامت و ولایت آن حضرت را به همه ابلاغ فرمود و دست علی(ع) را بالا برد و جملۀ معروف «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ ، اللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ ...» را بیان کرد و علی(ع) را برادر، وصیّ، وارث علم، خلیفۀ بر امّت، مفسّر کتاب خدا، پیشوای هدایتگر و ناصر دین خدا شمرد و تاج امامت بر سر حضرت نهاد و او را به افتخار ولایت بر مسلمانان پس از پیامبر خدا(ص) مفتخر ساخت.

برای حضرت علی(ع) خیمه‌ای زدند و همه به‌ترتیب آمدند و با علی(ع) بیعت کردند و به او به عنوان امیر المؤمنین سلام کردند. حتی بزرگان صحابه که برخی بعدها پیمان شکسته و خلافت را غصب کردند، از جملۀ نخستین کسانی بودند که خلافت را به وی تبریک گفتند و سه روز مردم آنجا بودند، سپس کوچ کردند.

خطبه غدیر و توجه ویژه به آن در طول تاریخ

خطبۀ غدیر، طولانی است و در منابع تاریخی و حدیثی بسیاری نقل شده است. عالمان بسیاری در اثبات امامت علی(ع) با استناد به این حدیث و واقعه و نقل مستند آن واقعه و بررسی اسناد فراوان آن حدیث و بیان دلالت آن بر ولایت و امامت، کتاب‌ها نوشته و بحث‌ها کرده‌اند و صدها نفر از صحابه و تابعین، آن حدیث را روایت کرده‌اند و در کتب مربوط آمده است. علامه امینی در الغدبر، ۱۱۰ نفر از بزرگان صحابه را نام برده که راوی این حدیث‌اند و از روایات متواتر و قطعی و خدشه‌ناپذیر به شمار می‌رود. بحث‌های فراوانی نیز در دلالت واژۀ "مولی" بر خلافت و امامت انجام گرفته که در کتب کلامی و اعتقادی آمده است. خطبۀ غدیر بنا به اهمیتش پیوسته مورد توجّه شیعه بوده و به زبان‌های فارسی، اردو، ترکی و انگلیسی ترجمه شده و مضمون آن خطبه از سوی شاعران به صورت شعر عربی و فارسی هم درآمده است. کافی است به کتاب‌هایی که غدیریه‌های فارسی و عربی را گردآوری کرده‌اند، مراجعه شود خطبۀ غدیر، از برجسته‌ترین اسناد فضیلت امام علی(ع) و امامت او و تفکّر شیعی است.

اصطلاح دیگر "خطبۀ غدیریه" مربوط به حضرت علی(ع) است. یک‌بار روز جمعه مصادف با عید غدیر بود. آن حضرت خطبه‌ای خواند و در ضمن آن به مسأله غدیر و ولایت هم اشاره کرد: «وَ لَا يَقْبَلُ دَيْناً إِلَّا بِوَلَايَةِ مَنْ أَمَرَ بِوَلَايَتِهِ» و به سنن و آداب مستحب در این روز توصیه فرمود.

منابع

1. محدثی، جواد، فرهنگ غدیر