دیدار با امام مهدی در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

| مداخل مرتبط = [[دیدار با امام مهدی در حدیث]] - [[دیدار با امام مهدیدر نهج البلاغه]] - [[دیدار با امام مهدی در کلام اسلامی]] - [[دیدار با امام مهدی در تاریخ اسلامی]]

'''دیدار با امام مهدی {{ع}}''' یکی از مسائل [[شیعه]] در عصر غیبت بوده است که آیا می‌توان در روزگار غیبت به دیدار آن [[امام]] {{ع}} شرفیاب شد یا نه. هر چند، [[ملاقات]] حضرت [[فضیلت]] بزرگی است؛ امّا آنچه مهم‏تر است، [[شناخت]] و [[معرفت]] آن بزرگوار و عمل به دستورهایی است که [[رضایت خداوند]] و آن حضرت را در پی دارد. دیدگاه‌های مختلفی دربارۀ [[ملاقات با امام مهدی|ملاقات با حضرت]] مطرح شده است. برخی قائل به عدم [[امکان]] دیدار با آن امام همام به صورت مطلق شده‌اند و برخی دیگر، به [[امکان]] [[ملاقات با امام مهدی]] {{ع}} [[معتقد]] هستند.

== [[ملاقات با حضرت مهدی]] {{ع}} ==

[[غیبت امام دوازدهم]] {{ع}} از [[ضروریات مذهب شیعه]] است. ایشان در [[عصر غیبت]] همانند دیگر [[امامان]] {{ع}} در دسترس [[مردم]] نیست. لذا یکی از مسائل [[شیعه]] در [[عصر غیبت]] آن بوده است که آیا می‌توان در [[روزگار غیبت]] به [[دیدار]] آن [[امام]] {{ع}} شرفیاب شد یا نه<ref>ر. ک. [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۲۵.</ref>. [[ملاقات با حضرت مهدی]] به‌معنای دیدن و [[شرف]] حضور یافتن به [[خدمت]] ایشان است. البته رؤیت، [[ملاقات]]، [[فیض حضور]]، [[شهود]] و مشاهده باهم تفاوت‌هایی دارند. رؤیت، دیدن است، بدون [[شناخت]] [[حضرت]] (چه بعدا متوجّه این امر باشد یا نباشد). [[ملاقات]]، دیدن با [[شناخت]] است. [[فیض حضور]] یعنی دیدن [[حضرت]] و [[شناخت]] ایشان، همراه با سؤال و جواب (این مرحله از همه مراحل بالاتر و ارزنده‌تر است). [[شهود]] یعنی [[آگاهی]] به وجود [[حضرت]] از راه [[سیر و سلوک]]، بدین‌معنی که اهل [[معرفت]]، با [[شناخت]] و درکی که از حقایق عالم دارند، پی به [[حقیقت]] وجود [[حضرت]] می‌برند و ایشان را می‌شناسند و گاهی ممکن است مدعی شوند که با [[مکاشفه]]، با [[حضرت]] ارتباط‍‌ برقرار کرده‌اند، البته قسمی از [[ملاقات]] و [[دیدار]] متصوّر است و آن هم [[دیدار]] در [[خواب]] است. و اما مشاهده را به معنای دیدن با حواس همراه با حضور و [[شناخت]] دانسته‌اند که گاهی [[امکان]] دارد با [[گفت‌وگو]] و سؤال همراه باشد<ref>ر. ک. [[چشم به راه مهدی (کتاب)|چشم به راه مهدی]]، ص ۴۲.</ref>.

هرچند، [[ملاقات]] [[حضرت]] [[فضیلت]] بزرگی است؛ امّا آنچه مهم‏تر است، [[شناخت]] و [[معرفت]] آن بزرگوار و عمل به دستورهایی است که [[رضایت خداوند]] و آن [[حضرت]] را در پی دارد. فراموش نشود کم نبودند افرادی که همواره در زمان [[پیامبر]] {{صل}} و [[امامان]] {{ع}} با آن بزرگواران [[دیدار]] می‌‏کردند؛ اما بهرۀ [[معرفتی]] چندانی از آن ملاقات‌‏ها نمی‌‏بردند و گاهی هم مورد [[خشم]] و [[غضب]] ایشان واقع می‌‏شدند<ref>ر. ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۰۹ ـ ۴۱۵.</ref>.

== دیدگاه‌های مختلف دربارۀ [[دیدار با امام مهدی]] {{ع}} ==  

مسئله [[دیدار حضرت مهدی]] {{ع}} را از دو جنبه می‌‌توان بررسی کرد. اول [[دیدار]] آن جناب پیش از [[شهادت امام عسکری]] {{ع}} یعنی قبل از شروع [[غیبت]] و دیگر امکان مشاهده [[حضرت]] پس از آغاز [[غیبت]]. مشاهدۀ [[حضرت]] پیش از [[غیبت]] و در زمان [[حیات]] [[امام عسکری]] {{ع}}، امری است که قطعاً رخ داده است و تمام علمای [[امامیه]] بدان معتقدند و در آن اختلافی نیست؛ اما [[علمای شیعه]] دربارۀ [[دیدار]] [[حضرت]] پس از آغاز [[غیبت]]، [[اختلاف]] نظر دارند. در [[دوران غیبت صغری]] یقیناً این [[دیدارها]] میان [[حضرت]] و [[نواب اربعه]] رخ می‌‌داده است؛ لکن دربارۀ مشاهده [[حضرت قائم]] {{ع}} در [[دوران غیبت کبری]] نزد برخی از [[علما]] امکان‌پذیر نیست و برخی دیگر بر مشاهده [[حضرت]] در [[زمان غیبت کبری]] قائل شده اند<ref>ر. ک. [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۲۷۲-۲۷۳-۲۷۴-۲۷۵.</ref>. این نظریات در چند دسته تقسیم‌بندی می‌‌شود:

=== [[عدم امکان ملاقات]] به طور مطلق ===

این [[عقیده]] از [[نامه]] ای نشأت می‌‌گیرد که [[حضرت مهدی]] {{ع}} به [[آخرین نایب]] خاص خود، [[علی بن محمد سمری]] نوشتند. در این [[نامه]] [[حضرت]] می‌‌فرماید: «بدان ای [[علی بن محمد سمری]]، [[خداوند]] [[اجر]] [[برادران]] تو را در [[مصیبت]] از دست دادنت فزون گرداند، زیرا تا شش روز دیگر از [[دنیا خواهی]] رفت. مهیا شو و به شخص دیگری برای [[جانشینی]] خود [[وصیت]] نکن. به تحقیق که [[غیبت]] تامّه واقع شده است و [[ظهور]] پدیدار نمی‌شود مگر زمانی که [[خداوند]] إذن دهد و این امر هنگامی است که [[دل‌ها]] سخت شود و [[زمین]] از [[ستم]] پر گردد. به زودی از میان [[پیروان]] من گروهی ادعای "مشاهده" می‌‌کنند، [[آگاه]] باشید که هر کسی پیش از [[خروج سفیانی]] و [[ندای آسمانی]] چنین ادعایی کند، [[دروغ‌گو]] و افترا زننده است»<ref>{{متن حدیث|یَا عَلِیَّ بْنَ مُحَمَّدٍ السَّمُرِیَّ أَعْظَمَ اللَّهُ أَجْرَ إِخْوَانِکَ فِیکَ فَإِنَّکَ مَیِّتٌ مَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ سِتَّةِ أَیَّامٍ فَاجْمَعْ أَمْرَکَ وَ لَا تُوصِ إِلَی أَحَدٍ یَقُومُ مَقَامَکَ بَعْدَ وَفَاتِکَ فَقَدْ وَقَعَتِ الْغَیْبَةُ الثَّانِیَةُ فَلَا ظُهُورَ إِلَّا بَعْدَ إِذْنِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ ذَلِکَ بَعْدَ طُولِ الْأَمَدِ وَ قَسْوَةِ الْقُلُوبِ وَ امْتِلَاءِ الْأَرْضِ جَوْراً وَ سَیَأْتِی شِیعَتِی مَنْ یَدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیَانِیِّ وَ الصَّیْحَةِ فَهُوَ کَاذِبٌ مُفْتَر}}؛ کمال الدین، ج ۲، ص۵۱۶.</ref>. در این [[نامه]] به صراحت [[حضرت]] هرگونه دیداری میان خود و افراد دیگر را نفی می‌‌کند<ref>ر. ک. [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۲۷۲-۲۷۳-۲۷۴-۲۷۵.</ref>.

=== [[امکان]] [[ملاقات با امام مهدی]] {{ع}} ===

گروهی از علمای بزرگ [[شیعه]] همانند [[سید مرتضی]]، [[شیخ طوسی]] و [[سید بن طاووس]] بر این باورند که می‌توان در [[غیبت کبری]] به [[دیدار امام زمان]] {{ع}} نایل گشت و این را یکی از فواید وجود آن [[حضرت]] در [[زمان غیبت]] دانسته‌اند<ref>الغیبة، شیخ طوسی، ص ۶۸؛ [[چشم به راه مهدی (کتاب)|چشم به راه مهدی]]، ۷۳ و ۷۴.</ref>.<ref>ر. ک. [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۲۷.</ref> این گروه درباره [[توقیع امام مهدی]] {{ع}} به آخرین [[نائب خاص]] خود دلایلی را مطرح می‌‌کنند مانند:  

# مشاهده‌ای که [[حضرت]] در این [[نامه]] می‌‌فرمایند، مطلق مشاهده نیست بلکه مشاهده‌ای است که میان [[نواب]] و [[حضرت]] واقع می‌‌شده است و الف و لام که بر کلمه مشاهده در این [[نامه]] آمده است، از نظر [[ادبیات]] [[عربی]]، الف و لام [[عهد]] است یعنی اشاره به نوع خاصی از مشاهده می‌‌کند که میان گوینده و مخاطب شناخته شده است و چون [[حضرت]] در این [[نامه]] در ابتدا می‌‌فرماید: "اکنون دیگر [[غیبت]] به طور کامل واقع شده و حتی واسطه ای مانند [[نواب چهارگانه]] بین [[مردم]] و [[حضرت]] نخواهد بود و به زودی کسانی خواهند آمد که چنین ادعایی را می‌‌کنند"، پس از آن [[حضرت]] با جمله‌ای مشاهده را نفی می‌‌کند. از این سیاق جمله می‌‌توان فهمید که "مشاهده" در این [[نامه]] اشاره به مشاهده‌ای خاص دارد<ref>ر. ک. [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۲۷۲-۲۷۳-۲۷۴-۲۷۵.</ref>.

# توجیه دیگری که می‌‌توان گفت این است که منظور از نفی مشاهده، نفی مشاهدۀ اختیاری است، زیرا در [[زمان غیبت صغری]]، [[نواب چهارگانه]] [[حضرت]] می‌‌توانستند به گونه‌ای با [[حضرت]] ارتباط برقرار کنند و با رد و بدل کردن [[نامه]] جواب پرسش‌های خویش و سایرین را بگیرند، اما در [[زمان غیبت کبری]] چنین ارتباطی امکان‌پذیر نخواهد بود و فقط زمانی [[دیدار]] حاصل می‌‌شود که آن جناب [[صلاح]] بداند و [[اراده]] فرماید<ref>ر. ک. [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۲۷۲-۲۷۳-۲۷۴-۲۷۵.</ref>.

# جواب دیگر اینکه در نامۀ [[حضرت]] اشاره شده است هرگاه کسی [[ادعای مشاهده]] کردن بنماید، باید [[تکذیب]] شود و این امر ربطی به امکان وقوع مشاهده ندارد، زیرا ممکن است شخصی [[حضرت]] را ببیند ولی ادعای چنین مشاهده‌ای را در جایی نکند<ref>ر. ک. [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۲۷۲-۲۷۳-۲۷۴-۲۷۵.</ref>.  

# از سوی دیگر، در [[روایات]] بسیاری [[ائمه]] {{ع}} [[علت غیبت]] را [[ترس]] از کشته شدن یا [[مسموم]] شدن و خالی شدن [[زمین]] از [[حجت الله]] [[بیان]] کرده‌اند، علت‌های دیگری چون عدم [[بیعت]] با طاغوت‌های زمان نیز ذکر شده است که در جای خود [[بیان]] شده است؛ بنابراین، زمانی که [[علت غیبت]] منتفی باشد، طبعاً برطرف شدن [[غیبت]]، لااقل برای مقطعی از زمان نیز ممکن خواهد بود و [[دیدار]] برای کسانی که چنین خوفی از سوی آنان نمی‌رود امکان‌پذیر است. در نامه‌ای که [[حضرت مهدی]] {{ع}} به [[شیخ مفید]] نوشتند خود چنین [[بیان]] می‌‌کنند: «اگر [[شیعیان]] ما به خوبی به [[عهد]] خود [[وفا]] می‌‌نمودند و با هم یکدل بودند، [[سعادت]] [[دیدار]] ما از آنان ستانده نمی‌شد»<ref>{{متن حدیث|وَ لَوْ أَنَّ أَشْیَاعَنَا [وَفَّقَهُمُ اللَّهُ لِطَاعَتِهِ‏] عَلَی اجْتِمَاعِ الْقُلُوبِ لَمَا تَأَخَّرَ عَنْهُمُ الْیُمْنُ بِلِقَائِنَا}}؛ بحارالانوار، ج۵۳، ص۱۷۷.</ref>. بنابراین می‌‌توان گفت مشاهده [[حضرت]] در [[زمان غیبت]] امکان‌پذیر است و نفی مشاهده مربوط به کسانی است که [[ادعای نیابت]] یا [[باب]] [[ارتباط با حضرت]] را دارند<ref>ر. ک. [[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]]، ص۲۷۲-۲۷۳-۲۷۴-۲۷۵.</ref>.

[[سید مرتضی]] درباره [[امکان ملاقات]] می‌‏نویسد: "همانا ممتنع نیست که [[امام]] برای برخی دوستانش آشکار شود؛ از افرادی که از سوی آن‏ها ترسی وجود ندارد"<ref>سیّد مرتضی، تنزیه الانبیاء، ص ۲۳۸.</ref> و یا [[شیخ طوسی]] می‌‏نویسد: "ما با جزم و [[یقین]] نمی‌‏دانیم که آن [[محبوب]] دل‏ها از دیده همه دوستدارانش [[نهان]] و [[غایب]] است؛ بلکه [[امکان]] دارد برای بیشتر آنان ظاهر شود"<ref>شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۹۹.</ref> و [[سید بن طاووس]] نیز در این‏ باره خطاب به [[فرزند]] خود نوشته است: "[[امام]]، اکنون از جمیع [[شیعیان]] [[غایب]] است؛ ولی ممتنع نیست گروهی از آنان به [[ملاقات]] [[حضرت]] مشرف شده، از گفتار و [[کردار]] او استفاده کنند"<ref>سیّد بن طاوس، الطرائف، ص ۱۸۵.</ref>.<ref>ر. ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۰۹ – ۴۱۵؛ [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۲۷.</ref>  

[[امکان ملاقات]] به چند نحو ممکن است: [[دیدار]] در [[خواب]]، [[دیدار]] به حال مکاشفه‌ که از گذر [[طاعات]] و ریاضات [[شرعی]] و صفای [[باطنی]] پدید می‌آید، و [[دیدار]] در [[بیداری]]<ref>ر. ک. [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۲۵.</ref>.

[[دیدار]] در [[بیداری]] نیز بر سه گونه است: آنکه [[امام]] را می‌بینند؛ ولی نمی‌شناسند؛ آنکه می‌بینند و در حین [[ملاقات]] می‌شناسند و آنکه [[امام]] را می‌بینند و پس از اینکه [[دیدار]] پایان یافت، آن [[حضرت]] را می‌شناسند<ref>ر. ک. [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۲۵.</ref>.

در [[امکان]] ملاقاتِ همراه با [[شناخت امام مهدی]] {{ع}} (چه این [[شناخت]] در حین [[دیدار]] باشد و چه پس از پایان [[ملاقات]])، برخی از [[علما]] گفته‌اند، ملاقات‌‏کننده [[حق]] ندارد مشاهدۀ خود را برای دیگران [[نقل]] نماید (عدم پذیرش ادعا) و برخی دیگر، قائل به پذیرش ادعای ملاقات‌‏کننده هستند. در ادامه هر یک از اقسام مورد اشاره مورد بررسی قرار می گیرند.

==== [[امکان ملاقات]] بدون [[شناخت]] ====

در این دیدگاه [[امکان ملاقات]]، مورد پذیرش است؛ ولی وقوع [[ملاقات]] همراه [[شناخت]] آن [[حضرت]] را در این دوران، غیر قابل پذیرش دانسته و آن را با [[فلسفه غیبت]] در [[تعارض]] می‌‏داند. در این دیدگاه، به طور عمده به روایاتی استناد می‌‏شود که در آن، سخن از دیده شدن [[حضرت]] به میان آمده است؛ امّا تصریح شده که در آن [[دیدار]]، هرگز شناختی از [[حضرت]] صورت نمی‌‏گیرد؛ بنابراین [[امکان]] [[دیدار]] هست؛ اما فرد، آن [[حضرت]] را نخواهد [[شناخت]]. [[شیخ صدوق]] با ذکر [[سند]] از [[سدیر]] [[نقل]] کرده که [[امام صادق]] {{ع}} فرمود: «در [[قائم]]، سنّتی از [[یوسف]] است... چرا این [[مردم]] منکرند [[خدای تعالی]] با [[حجت]] خود همان کند که با [[یوسف]] کرد؟ بین ایشان گردش کند و در بازارهای آنها راه رود و بر بساط آنها پا نهد و او را نشناسند، تا آنگاه که [[خدای تعالی]] به او [[اذن]] دهد که خود را معرفی کند؛ همان‏گونه که به [[یوسف]] [[اذن]] داد»<ref>{{متن حدیث|إِنَ‏ فِی‏ الْقَائِمِ‏ سُنَّةً مِنْ‏ یُوسُف‏... فَمَا تُنْکِرُ هَذِهِ الْأُمَّةُ أَنْ یَکُونَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ یَفْعَلُ بِحُجَّتِهِ مَا فَعَلَ بِیُوسُفَ أَنْ یَکُونَ یَسِیرُ فِیمَا بَیْنَهُمْ وَ یَمْشِی فِی أَسْوَاقِهِمْ وَ یَطَأُ بُسُطَهُمْ وَ هُمْ لَا یَعْرِفُونَهُ حَتَّی یَأْذَنَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ لَهُ أَنْ یُعَرِّفَهُمْ نَفْسَهُ کَمَا أَذِنَ لِیُوسُفَ}}، شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۱، ص ۱۴۴، باب ۵، ح ۳</ref>.

سخن دیگر در [[تأیید]] این دیدگاه از [[نایب خاص]] [[حضرت مهدی]] {{ع}}‏ [[محمد بن عثمان]] [[نقل]] شده است که می‏‌گوید: "به [[خدا]] [[سوگند]]! همانا [[صاحب]] این امر، هرسال در موسم [[حج]] حاضر می‌‏شود؛ [[مردم]] را می‏‌بیند و آن‏ها را می‌‏شناسد و [[مردم]]، او را می‏‌بینند؛ ولی نمی‏‌شناسند"<ref>{{متن حدیث|وَ اللَّهِ إِنَّ صَاحِبَ هَذَا الْأَمْرِ لَیَحْضُرُ الْمَوْسِمَ کُلَّ سَنَةٍ یَرَی النَّاسَ وَ یَعْرِفُهُمْ وَ یَرَوْنَهُ وَ لَا یَعْرِفُونَهُ}}؛ شیخ طوسی، کتاب الغیبة، ص ۳۶۲؛ شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۵۲۰.</ref>.  

از این [[روایات]]، استفاده می‏‌شود نه فقط هنگام [[ملاقات]] که پس از آن هم، [[حضرت]] شناخته نمی‌‏شود. منطقی است گفته شود کسی که هنگام [[دیدار]]، آن [[حضرت]] را نشناخته است، دلیلی وجود ندارد پس از آن بگوید آن کسی را که دیده، به طور حتم [[حضرت]] بوده است. چه بسا از ملازمان آن [[حضرت]] یا یکی از [[اولیای الهی]] بوده که به دستور آن [[حضرت]]، برای رفع مشکل او [[اقدام]] کرده است. این نکته، قابل تأمل است. حجم [[روایات]] این دیدگاه، بسیار کمتر از دسته نخست است. جمع بین دو دیدگاه یاد شده به این صورت است‏ که آن [[حضرت]]، از نگاه عموم [[مردم]] پنهان است و اگر [[اراده]] کند کسی آن [[حضرت]] را ببیند، او را نخواهد [[شناخت]]<ref>ر. ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۰۹ ـ ۴۱۵.</ref>.

==== [[امکان ملاقات]] همراه [[شناخت]] و عدم پذیرش ادعای [[ملاقات]] ====

در این دیدگاه، نه فقط [[امکان]] و وقوع [[ملاقات]] مورد پذیرش است، بلکه [[ملاقات]] همراه با [[شناخت]] آن [[حضرت]] نیز پذیرفته شده است؛ امّا آنچه مورد [[انکار]] این است اینکه [[ملاقات]] کننده، [[حق]] ندارد مشاهدۀ خود را برای دیگران [[نقل]] نماید؛ به [[بیان]] دیگر، ادعای [[ملاقات]] نماید. این دیدگاه، به طور عمده از توقیعی با این مضمون استفاده شده است. در این [[توقیع]] که شش روز پیش از [[مرگ علی بن محمد سمری]]، واپسین [[سفیر خاص]] [[امام زمان]] {{ع}} از [[ناحیه]] آن [[حضرت]] صادر شده، چنین آمده است: «... به زودی از [[شیعیان]] من، کسانی خواهند آمد که [[ادعای مشاهده]] بکنند. [[آگاه]] باشید هرکس پیش از [[خروج سفیانی]] و [[صیحه آسمانی]] [[ادعای مشاهده]] کند، او دروغگوی افترا زننده است»<ref>{{متن حدیث|سَیَأْتِی شِیعَتِی مَنْ یَدَّعِی الْمُشَاهَدَةَ أَلَا فَمَنِ ادَّعَی الْمُشَاهَدَةَ قَبْلَ خُرُوجِ السُّفْیَانِیِّ وَ الصَّیْحَةِ فَهُوَ کَاذِبٌ مُفْتَرٍ}}؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ج۲، ص ۵۱۶، ح ۴۴.</ref>. مدعی، اعم از این است که به ادعای خویش [[اطمینان]] داشته باشد یا به [[دروغ]]، ادعایی را مطرح کند یا بپندارد [[حق]] است. البته برخی بزرگان، اشکالاتی به [[توقیع]] وارد ساخته، نوشته‌‏اند: "این خبر، ضعیف و غیر آن خبر، واحد است که جز ظنی از آن حاصل نشود و مورث جزم و [[یقین]] نباشد؛ پس قابلیت ندارد که معارضه کند با [[وجدان]] قطعی که از مجموع آن قصص و حکایات پیدا می‌‏شود.<ref>میرزا حسین طبرسی نوری، نجم الثاقب، ص ۴۸۴</ref>.  

منتها باید دانست [[توقیع]] مرسل نیست؛ چرا که [[شیخ صدوق]] در [[کمال الدین]] آن را با [[سند]] ذکر کرده است. افزون بر آن، [[شیخ طوسی]] این [[حدیث]] را از [[ابن بابویه]] [[نقل]] می‌‏کند و می‌‏گوید: " أَخْبَرَنَا جَمَاعَةٌ "؛ پس [[توقیع]] از یک طریق نیست. [[توقیع]] ضعیف نیز نیست؛ چرا که همه [[راویان]] آن، [[ثقه]] هستند. این‏که گفته شده است: "[[راوی]] آن، [[شیخ طوسی]]، به [[توقیع]] عمل نکرده است"، درست نیست؛ چرا که آنچه [[شیخ طوسی]] [[نقل]] کرده است، به [[دوران غیبت صغرا]] مربوط می‌‏شود و [[توقیع]]، نفی ادعای دیدن در [[دوران غیبت کبرا]] را مورد نظر دارد و [[مدعی دیدار]] در این زمان را باید [[تکذیب]] کرد. همچنین اینکه گفته‏‌اند: "از [[توقیع]] اعراض شده است" درست نیست؛ زیرا [[عالمان]] [[بزرگواری]] که پس از [[شیخ صدوق]]، به [[نقل]] [[توقیع]] پرداخته‌‏اند، به آن [[باور]] داشته و در [[سند]] و دلالت آن، تردیدی نکرده‏‌اند<ref>ر. ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۰۹ - ۴۱۵.</ref>.

برخی دیگر از محققین تفسیرهایی از [[توقیع]] به دست داده‌اند که از این گذر، ناسازگاری آن با [[ملاقات امام]] {{ع}} در [[عصر غیبت]] از میان رفته است؛ مثلًا گفته‌اند مراد از [[دیدار امام]] {{ع}}، [[ظهور]] او است بدین معنا که هر کس پیش از [[خروج سفیانی]] و صحیحه آسمانی مدعی شود که [[امام زمان]] {{ع}} [[ظهور]] کرده و او به [[دیدار]] آن [[امام]] {{ع}} نایل گشته است، [[دروغگو]] است<ref>آخرین امید، ۶۶.</ref>؛ یا گفته‌اند هر کس مدعی شود هر گاه بخواهد، [[امام]] {{ع}} را می‌بیند، [[دروغگو]] است<ref>ر. ک. امامت و مهدویت‌، ج ۲، ص ۴۷۵.</ref>. برخی دیگر نیز معتقدند مراد این است: هر کس ادعای [[دیدار امام]] را به عنوان [[نایب خاص]] سر دهد، [[دروغگو]] است. در [[حقیقت]]، [[کلام امام]] {{ع}} در [[توقیع]] [[مبارک]] تأکیدی بر پایان دوره [[غیبت صغری]] و [[نیابت خاص]] است و تصریح [[امام]] {{ع}} در آغاز [[توقیع]] بدین موضوع، [[گواه]] بر درستی این [[تفسیر]] است<ref>مکیال المکارم‌، ج ۲، ص ۳۶۰ و ۳۶۱؛ بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۵۱.</ref>.<ref>ر. ک. [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۲۷-۴۲۸.</ref>  

به طور کلی، [[توقیع]] یاد شده را نمی‌توان مرسل دانست؛ زیرا با بررسی شرح حال راویانِ [[توقیع]]، روشن می‌شود که [[توقیع]]، مرسل یا ضعیف و غیر قابل [[اعتماد]] نیست و [[شیخ صدوق]] آن را از [[مشایخ]] [[معتمد]] خویش [[نقل]] کرده است<ref>ر. ک. مکیال المکارم‌، ۲/ ۳۵۸؛ [[چشم به راه مهدی (کتاب)|چشم به راه مهدی]]، ۵۸- ۵۱.</ref>.  

# محقق [[اربلی]] نیز پس از [[نقل]] [[کلامی]] از مرحوم [[شیخ طبرسی]] که گفته است: "ما قطع نداریم کسی در [[دوران غیبت]] به [[امام]] نمی‌‏رسد"، اظهار شگفتی کرده، نوشته است: "مرحوم [[شیخ طبرسی]] چرا چنین گفته است؟ در حالی که باید قطع به این داشته باشد؛ چرا که با فاصله اندکی پیش از این، او [[توقیع]] نفی ادعای [[ملاقات]] را ذکر کرده بود". محقق [[اربلی]] آن‏گاه دیدگاه خود را در توجیه سخن مرحوم [[شیخ طبرسی]]، اینگونه [[بیان]] کرده است: به طور حتم، او به این نکته نظر داشته است که افرادی احیانا به‏ [[دیدار]] نایل می‏‌شوند، هرگز آن [[دیدار]] را افشا نخواهند کرد و افرادی که به چنین ادعایی دست می‌‏زنند، دروغ‌گویند<ref>علی بن عیسی اربلی، کشف الغمة، ج ۲، ص ۵۳۸.</ref>.<ref>ر. ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۰۹ ـ ۴۱۵.</ref>

==== [[امکان ملاقات]] و پذیرش ادعای [[ملاقات]] ====

گروهی از [[دانشمندان شیعه]] بر این باورند که در [[غیبت کبرا]]، ملاقات‌‏های فراوانی با آن [[حضرت]] صورت گرفته است. این دیدگاه، بین متأخران [[شهرت]] بیشتری یافته است. این گروه بر قبول [[امکان]]، وقوع و ادعای [[ملاقات]] با [[حضرت]] [[حجّت]] {{ع}} در [[غیبت کبرا]] به حکایت‏‌هایی که در این ‏باره در دست است، استناد کرده‌‏اند. ایشان بر این باورند که در کتاب‏‌های بسیاری، داستان‏‌های گوناگونی [[نقل]] شده که سخن از [[ملاقات با حضرت مهدی]] {{ع}}‏ به میان آورده است و هرگز انبوه این ادعاها را نمی‌‏توان [[انکار]] کرد<ref>ر. ک. [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص ۴۰۹ - ۴۱۵.</ref>.  

در عصر [[غیبت کبری]] کسانی بسیار با [[امام]] {{ع}} [[دیدار]] کرده‌اند که برخی از آنان از علمای بزرگ [[شیعه]] و [[معتمد]] بوده‌اند<ref>ر. ک. امامت و مهدویت، ج ۲، ص ۴۷۴</ref>. [[محدث نوری]] در کتاب‌ النجم الثاقب‌ صد حکایت از این کسان [[نقل]] کرده است. بسیاری از علمای گذشته و معاصر [[شیعه]] در این باره کتاب‌هایی مستقل نوشته‌اند. مهم‌ترین این آثار عبارت‌اند از: تبصرة [[الولی]] فیمن [[رأی]] الامام الغائب، تألیف [[سید هاشم بحرانی]]، تذکرة الطالب فیمن [[رأی]] الامام الغائب، تألیف [[سید هاشم بحرانی]]، تذکرة الطالب فیمن [[رأی]] الامام الغائب و نیز دارالسلام فیمن فاز بسلام الامام، تألیف [[شیخ]] محمود میثمی عراقی، بدائع الکلام فیمن اجتمع بالامام، تألیف [[سید]] [[جمال]] الدین [[محمد بن حسین]] [[یزدی]] طباطبائی، البهجة فیمن فاز بلقاء [[الحجة]]، تألیف [[میرزا]] [[محمد]] [[تقی]] الماسی اصفهانی و العبقری الحسان فی تواریخ [[صاحب الزمان]]، تألیف [[شیخ]] [[علی اکبر]] نهاوندی<ref>ر. ک. [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۲۲۳.</ref>.  

بسیاری از کسانی که به [[دیدار امام]] {{ع}} [[توفیق]] یافته‌اند، برای پرهیز از [[شهرت]] و [[اتهام]] [[دروغگویی]] یا [[تقیه]] و مانند آنها [[دیدار]] خویش را تا پایان [[عمر]] آشکار نساخته‌اند<ref>ر. ک. الامام المهدی من المهد الی الظهور، ۲۵۴.</ref>.<ref>ر. ک. [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۲۶.</ref> کسانی که در دوران [[غیبت طولانی]] آن [[حضرت]] به دیدارش مفتخر شده‌اند، بسیارند. برشمردن نام و نشان همه آنان ممکن نیست. [[علامه مجلسی]] در کتاب خود<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۷۷-۱.</ref>، نام گروهی را که در [[غیبت کبری]] به [[دیدار]] [[حضرت]] نایل آمده‌اند، برشمرده است. مرحوم نوری نیز در کتاب خود<ref>نجم الثاقب، باب هفتم:</ref>، داستان یکصد تن از آنان را که بدین [[افتخار]] نایل شده‌اند، آورده و آنگاه از این یکصد داستان، ۵٨ سرگذشت [[دیدار]] را [[برگزیده]] و در کتاب دیگرش که "جنّة المأوی" نام دارد، آورده است<ref>ر. ک. [[مجتبی تونه‌ای|مجتبی تونه‌ای]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۲۲۳.</ref>.

البته همانطور که گفته شد [[امکان دیدار با امام]] {{ع}} در [[عصر غیبت]] به معنای ادّعای [[نیابت]] به گونه ای که فرد با دعوی مشاهده و شرفیابی، خود را واسطۀ بین [[امام]] و [[مردم]] معرفی کند، نیست<ref>امامت و مهدویت، لطف اللّه صافی، ج ۲، ص ۴۷۴.</ref>. همچنین، بدین معنا نیست که هر کس بخواهد بدان دست می‌یابد؛ چراکه جز اندکی از [[نیکان]] [[توفیق]] [[دیدار]] نخواهند یافت. بدین روی، هر حکایتی از [[دیدار امام زمان]] {{ع}} را نمی‌توان پذیرفت. از این جمله حکایت‌ها است آنچه با عنوان داستان [[جزیره خضراء]] [[نقل]] کرده‌اند که دارای مدرک و [[سند]] و توجیه [[علمی]] نیست‌ و برخی علمای بزرگ آن را داستانی تخیلی دانسته‌اند<ref>طبقات اعلام الشیعه‌، ج ۳، ص ۱۴۵.</ref>. [[شیخ]] [[جعفر کاشف الغطاء]] نیز این داستان را راست نمی‌شمارد و از باورهای اخباریان می‌خواند<ref>ر. ک.[[چشم به راه مهدی (کتاب)|چشم به راه مهدی]]، ۹۵ و ۱۰۰.</ref>.<ref>ر. ک. [[فرهنگ شیعه (کتاب)|فرهنگ شیعه]]، ص ۴۲۸-۴۲۹.</ref>