←تاریخ قرآن
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
== شاخه‌های علوم قرآنی== | == شاخه‌های علوم قرآنی== | ||
*گرچه علوم قرآنی به معنای عام آن دارای زیرشاخه‌های فراوانی است و شاید امکان عرضه یک طبقه‌بندی جامع و مانع برای موضوعات آن نباشد، با این حال می‌توان اهمّ مباحث آن را در شاخه‌های زیر جای داد<ref>[[محمد کاظم شاکر|شاکر، محمد کاظم]]، [[آشنایی با علوم قرآنی (کتاب)|آشنایی با علوم قرآنی]]، ص: ۷ - ۱۴.</ref>: | *گرچه علوم قرآنی به معنای عام آن دارای زیرشاخه‌های فراوانی است و شاید امکان عرضه یک طبقه‌بندی جامع و مانع برای موضوعات آن نباشد، با این حال می‌توان اهمّ مباحث آن را در شاخه‌های زیر جای داد<ref>[[محمد کاظم شاکر|شاکر، محمد کاظم]]، [[آشنایی با علوم قرآنی (کتاب)|آشنایی با علوم قرآنی]]، ص: ۷ - ۱۴.</ref>: | ||
=== | ===[[تاریخ قرآن]]=== | ||
*[[تاریخ قرآن]] را می‌توان بر آن دسته از مباحث قرآنی اطلاق کرد که ماهیتی زمانی دارند. به عنوان مثال وقتی که می‌گوییم [[نزول قرآن]] از چه تاریخی آغاز شده است، یا هر یک از سوره‌های [[قرآن]] در چه مقطع زمانی و در کدام شرایط و موقعیت اجتماعی نازل شده است، آیا فَترت و انقطاعی در وحی رخ داده است یا خیر و اگر چنین است این فَترت در کدام فاصله زمانی بوده است؟ آیا [[قرآن]] در عهد [[رسول خدا ]] گردآوری و تدوین شده است یا در عهد خلفا؟ قرائت‌های گوناگون از چه زمانی پدید آمده است؟ آیا قرآن در مسیر تاریخ دچار تحریف شده است یا خیر؟ قرآن در آغاز به چه خطی نوشته می‌شده و بعداً چه تحولاتی در آن پدید آمد و نقطه و اعراب و دیگر نشانه‌های موجود در قرآن چه وقت و توسط چه کسانی وضع شده است؟ آشکار است که این‌گونه سؤالات صرف‌نظر از اینکه همگی حول محور قرآن‌اند همه آن‌ها در این ویژگی نیز اشتراک دارند که زمان در موضوع آن‌ها مدخلیّت دارد. بر این مبنا، مباحثی چون آغاز [[نزول قرآن]]، فترت [[وحی]]، ترتیب نزول سوره‌ها، [[اسباب نزول]]، نگارش، جمع و تدوین، رسم الخط قرآن، اختلاف قرائات، عدم تحریف قرآن، آیات [[مکی و مدنی]]، [[ناسخ و منسوخ]]، نشانه‌گذاری، تجزیه قرآن به بخش‌های مختلف چون حزب و جزء, و تاریخ ترجمه قرآن از مباحث مربوط به تاریخ قرآن به شمار می‌رود<ref>البته ممكن است برخی از اين مباحث، صرف نظر از تاريخی بودن آن‌ها در ديگر شاخه‌های علوم قرآنی و يا حتی علوم اسلامی به معنای عام نيز مورد بحث قرار گيرد؛ مانند مبحث نسخ در فقه و اصول و بحث اسباب نزول در تفسير.</ref><ref>[[محمد کاظم شاکر|شاکر، محمد کاظم]]، [[آشنایی با علوم قرآنی (کتاب)|آشنایی با علوم قرآنی]]، ص: ۷ - ۱۴.</ref>. | *[[تاریخ قرآن]] را می‌توان بر آن دسته از مباحث قرآنی اطلاق کرد که ماهیتی زمانی دارند. به عنوان مثال وقتی که می‌گوییم [[نزول قرآن]] از چه تاریخی آغاز شده است، یا هر یک از سوره‌های [[قرآن]] در چه مقطع زمانی و در کدام شرایط و موقعیت اجتماعی نازل شده است، آیا فَترت و انقطاعی در وحی رخ داده است یا خیر و اگر چنین است این فَترت در کدام فاصله زمانی بوده است؟ آیا [[قرآن]] در عهد [[رسول خدا ]] گردآوری و تدوین شده است یا در عهد خلفا؟ قرائت‌های گوناگون از چه زمانی پدید آمده است؟ آیا قرآن در مسیر تاریخ دچار تحریف شده است یا خیر؟ قرآن در آغاز به چه خطی نوشته می‌شده و بعداً چه تحولاتی در آن پدید آمد و نقطه و اعراب و دیگر نشانه‌های موجود در قرآن چه وقت و توسط چه کسانی وضع شده است؟ آشکار است که این‌گونه سؤالات صرف‌نظر از اینکه همگی حول محور قرآن‌اند همه آن‌ها در این ویژگی نیز اشتراک دارند که زمان در موضوع آن‌ها مدخلیّت دارد. بر این مبنا، مباحثی چون آغاز [[نزول قرآن]]، فترت [[وحی]]، ترتیب نزول سوره‌ها، [[اسباب نزول]]، نگارش، جمع و تدوین، رسم الخط قرآن، اختلاف قرائات، عدم تحریف قرآن، آیات [[مکی و مدنی]]، [[ناسخ و منسوخ]]، نشانه‌گذاری، تجزیه قرآن به بخش‌های مختلف چون حزب و جزء, و تاریخ ترجمه قرآن از مباحث مربوط به تاریخ قرآن به شمار می‌رود<ref>البته ممكن است برخی از اين مباحث، صرف نظر از تاريخی بودن آن‌ها در ديگر شاخه‌های علوم قرآنی و يا حتی علوم اسلامی به معنای عام نيز مورد بحث قرار گيرد؛ مانند مبحث نسخ در فقه و اصول و بحث اسباب نزول در تفسير.</ref><ref>[[محمد کاظم شاکر|شاکر، محمد کاظم]]، [[آشنایی با علوم قرآنی (کتاب)|آشنایی با علوم قرآنی]]، ص: ۷ - ۱۴.</ref>. | ||
*گفتنی است که اصطلاح تاریخ قرآن اصطلاحی نوظهور و مربوط به دهه‌های اخیر است. اولین کسی که عنوان تاریخ قرآن را بر مجموعه‌ای شامل مباحثی چون ترتیب نزول سوره‌ها، جمع قرآن و قرائات نهاد تئودور نولدکه Theodor Noldeke بود که پژوهشی را با عنوان تاریخ قرآن فراهم آورد. این کتاب که در اصل رساله دکتری نویسنده بوده، در سال ۱۸۶۰ در برلین به چاپ رسید. تاریخ قرآن نولدکه مشتمل بر سه بخش اصلی است: در بخش اول به بحث [[نبوت]] [[پیامبر ]]{{صل}} و ترتیب نزول سوره‌های [[قرآن]] می‌پردازد. عمده مباحث بخش دوم به جمع و تدوین [[قرآن]] و مصاحف صحابه اختصاص یافته و در بخش سوم، سه موضوع رسم الخط [[قرآن]]، قرائات و نسخه‌های خطی موجود از [[قرآن]] به بحث نهاده شده است. این کتاب تا آخرین ویرایش در سال ۱۹۳۷ میلادی، مورد بازنگری سه نسل از دانشمندان قرآن پژوه آلمانی قرار گرفته و در سال ۲۰۰۴ به زبان عربی منتشر شده است<ref>ر.ک: تاریخ القرآن،تئودور نولدکه، ترجمۀ جورج تامر، بیروت، ۲۰۰۴ م.</ref>. این پژوهش و دیگر آثار مستشرقان در عین اینکه حاوی تحقیقاتی علمی است، امّا برخی از اهداف تبلیغی به نفع مسیحیت یا یهود نیز در آن‌ها کم و بیش دیده می‌شود که مطالعه و نقد آن‌ها در خور توجه است<ref>[[محمد کاظم شاکر|شاکر، محمد کاظم]]، [[آشنایی با علوم قرآنی (کتاب)|آشنایی با علوم قرآنی]]، ص: ۷ - ۱۴.</ref>. | *گفتنی است که اصطلاح تاریخ قرآن اصطلاحی نوظهور و مربوط به دهه‌های اخیر است. اولین کسی که عنوان تاریخ قرآن را بر مجموعه‌ای شامل مباحثی چون ترتیب نزول سوره‌ها، جمع قرآن و قرائات نهاد تئودور نولدکه Theodor Noldeke بود که پژوهشی را با عنوان تاریخ قرآن فراهم آورد. این کتاب که در اصل رساله دکتری نویسنده بوده، در سال ۱۸۶۰ در برلین به چاپ رسید. تاریخ قرآن نولدکه مشتمل بر سه بخش اصلی است: در بخش اول به بحث [[نبوت]] [[پیامبر ]]{{صل}} و ترتیب نزول سوره‌های [[قرآن]] می‌پردازد. عمده مباحث بخش دوم به جمع و تدوین [[قرآن]] و مصاحف صحابه اختصاص یافته و در بخش سوم، سه موضوع رسم الخط [[قرآن]]، قرائات و نسخه‌های خطی موجود از [[قرآن]] به بحث نهاده شده است. این کتاب تا آخرین ویرایش در سال ۱۹۳۷ میلادی، مورد بازنگری سه نسل از دانشمندان قرآن پژوه آلمانی قرار گرفته و در سال ۲۰۰۴ به زبان عربی منتشر شده است<ref>ر.ک: تاریخ القرآن،تئودور نولدکه، ترجمۀ جورج تامر، بیروت، ۲۰۰۴ م.</ref>. این پژوهش و دیگر آثار مستشرقان در عین اینکه حاوی تحقیقاتی علمی است، امّا برخی از اهداف تبلیغی به نفع مسیحیت یا یهود نیز در آن‌ها کم و بیش دیده می‌شود که مطالعه و نقد آن‌ها در خور توجه است<ref>[[محمد کاظم شاکر|شاکر، محمد کاظم]]، [[آشنایی با علوم قرآنی (کتاب)|آشنایی با علوم قرآنی]]، ص: ۷ - ۱۴.</ref>. | ||