باذان فارسی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث صحابه است. باذان فارسی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: باذان فارسی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

حکومت یمن در زمان ساسانیان توسط دولت حبشه سقوط کرد و انان با کمک سربازان حکومت ایران سربازان ابرهه را شکت داد. بازان یکی از فرمانروایان یمن بود که تحت رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله و خبر قتل خسرو پرویز مسلمان شد و مردم یمن هم به تبعیت از او مسلمان شدند و پیامبر صلی الله علیه و آله برای تعلیم قرآن و احکام دین سعد بن معاذ را به سوی آنان فرستاد.

ایرانیان و یمن

در زمان انوشیروان، دولت حبشه به یمن حمله کرد و حکومت آن منطقه را ساقط کرد. با اوج گرفتن ظلم و جور آنها بر مردم، عام و خاص اهل یمن شب و روز مرگ آنها را از خدا می‌خواستند. در این موقع فردی از قبیله حمیر از اشراف یمن به نزد قیصر روم رفت و کمک خواست اما قیصر به بهانه دور بودن یمن از آنجا او را یاری نکرد. سیف به نزد عمرو بن منذر، حاکم حیره رفت که او سیف را به نزد کسری راهنمایی کرد.

مؤرخین نوشته‌اند: سیف مدت هفت سال در تیسفون (مدائن) اقامت نمود تا اجازه یافت با انوشیروان ملاقات کند. سیف به انوشیروان گفت: در آئین من روا نیست لشکریان خود را فریب دهم و آنها را به کمک افرادی که با من هم عقیده نیستند، بفرستم. بعد از آن ده هزار درهم و خلعتی نیکو به سیف داد. اما سیف همان جا درهم‌ها را به مردم داد که این عمل باعث شد تا کسری بار دیگر سیف را احضار نماید و علت این عمل را جویا شود. سیف گفت: این عمل را به این دلیل انجام دادم که کوه و صحرای ولایت من زر و سیم است و سیم و زر به معدن بردن لایق من نباشد، بلکه من بهر آن آمدم که پادشاه به من لشکری دهد تا حق مظلوم را از ظالم بستانم. بعد کسری خواص خود را خواند و با آنها مشورت کرد که فردی که از همه بزرگ‌تر بود گفت: ای پادشاه! تو اسیران بسیاری داری و همه را به این دلیل زندانی کرده‌ای که هلاک شوند پس اگر آنها را آزاد و بدانجا بفرستی تا جنگ کنند؛ پادشاه از این سخن خوشش آمد و حدود هشتصد نفر زندانی و به قولی هزار نفر با هشت کشتی روانه یمن کرد اما دو کشتی غرق شد و شش کشتی به یمن رسیدند. بعد از رسیدن به یمن، سیف از قبایل عرب لشکر جمع کرد و همراه لشکر فارس به سوی سپاه مسروق بن ابرهه رفتند که مسروق کشته شد و سپاه حبشه رو به نابودی رفت و تعداد بسیاری از آنها کشته و اسیر شدند و بقیه گریختند و ملک یمن را به دست گرفتند و این واقعه در سال ۵۷۵ میلادی بود.

مسعودی می‌گوید: پسر سیف به نام معدیکرب در پادشاهی همراه و هرز بود. بعد از پیروزی بر حبشیان، گروهی از اشراف عرب و زعماء آنها به نزد معدیکرب آمدند و برگشت پادشاهی به سوی او را تهنیت گفتند؛ از جمله این افراد عبدالمطلب بن هاشم، امیة بن عبدشمس، خویلد بن اسد بودند. معدیکرب بعد از چهار سال پادشاهی بر یمن توسط فردی حبشی کشته شد. وی آخرین پادشاه از ۳۷ پادشاه یمن از قحطان بود و بعد از وی وهرز از جانب کسری پادشاه آنجا شد تا در صنعا مرد و بعد فردی به نام وین که بسیار مسرف و جبار بود و بعد از وی مرزبان و بعد پسرش تینجان، [که] در برخی منابع او را خسرو می‌نامند. لکن کسری وی را عزل کرد و امیر دیگری فرستاد به نام باذان که باذان پادشاه یمن تا بعثت پیامبر (ص) بود.

ابناء احرار

حضور جنگجویان ایرانی در بندر عدن و صنعا و حومه از ۵۷۵ م به بعد آنجا را به هیئت پادگان‌های نظامی در آورده بود و بقیه سرزمین یمن به چهار ایالت تقسیم شد و هر ایالت را به یکی از سران قبایل پیشین (مخلاف) سپردند تا به حکومت پردازند و خراجی را که به وسیله خسرو انوشیروان تعیین شده بود از رعایا بگیرند و نزد سپهبد ایرانی که در پادگان‌های صنعا می‌زیست، بفرستند. بنا بر شرایطی که انوشیروان برای آنان مقرر داشته بود، ایرانیان ساکن یمن می‌توانستند از غیر ایرانیان همسر بگیرند، اما غیر ایرانیان مجاز به ازدواج با زنان ایرانی نبودند. فرزندان ایرانیان سپاهی و همسران غیر ایرانی، ابناء احرار نامیده شدند.

بحرین و یمن و جنوب عربستان که مستقیماً به دست ایرانیان و ابناء اداره می‌شد از آن پس در تقسیمات اداری در شمار یکی از چهار استان ایران در آمد.

هدف نهایی خسرو انوشیروان از مساعدت نظامی به امیرزاده حمیری یمن، گسترش سلطه سپاه ساسانی در آن منطقه بود تا هم از نظر اقتصادی خراج جنوب عربستان و یمن و بحرین به آسانی فراهم آید و هم حکام دست نشانده ایرانی یا ابناء یمن، از راه‌های بازرگانی و کالاهای قیمتی که از راه دریای هند و از دو طریق دریایی دریای سرخ و راه خشکی حضرموت و منزل گاه‌های نامن صحرای عربستان به فلسطین حمل می‌شد، با دقت مراقبت کنند.

باذان

باذام، باذان از ابناء، آخرین حکمران ایرانی یمن بود. وی بنده آزاد شده ام هانی دختر، ابوطالب و خواهر امام علی (ع) است.

ابن سعد در طبقات او را از زمره محدثین به شمار آورده و او را ثقه دانسته است. اما برخی از محدثین اهل سنت و جماعت وی را در حدیث ضعیف دانسته‌اند. وی در سال دهم هجری درگذشت و پیامبر فرزندش را به حکومت یمن منصوب کرد.

باذان اولین کسی از ملوک عجم بود که اسلام آورد و اولین فردی است که در اسلام بر یمن امیر شد.

در نخستین سال بعثت، باذان به محض دریافت خبر دعوت پنهانی پیامبر اکرم (ص) در مکه به خسرو گزارش کرد: "در بلندی‌های تهامه صاحب دعوتی ظاهر شده است که در پنهانی مردم را به آئین خویش می‌خواند".

اکثر مؤرخین برآنند که پیامبر (ص) نامه‌هایی را به سران کشورهای مختلف فرستادند و آنها را به سوی اسلام دعوت کردند. نامه‌ای نیز به کسری ارسال شد اما کسری نامه پیامبر (ص) را پاره کرد و به عاملش در یمن نامه نوشت.

نامه پیامبر (ص) به خسرو پرویز

واقدی می‌گوید رسول خدا (ص)، عبدالله بن حذافة السهمی را به سوی کسری فرستاد و همراه او نامه‌ای بود و او را دعوت کرد که اسلام بیاور تا سلامت بمانی، پس اگر ابا کنی گناه مجوس (زرتشتیان) بر توست. عبدالله بن حذافة گفت: همراه نامه به در (کاخ) کسری رسیدم، طلب اذن بر کسری را کردم تا نزد او (کسری برسم. نامه رسول خدا (ص) را به او دادم، برای او قرائت کردند. سپس آن را گرفت و پاره کرد و گفت: "او که برده من است برای من نامه می‌نویسد". سپس در نامه‌ای به باذان نوشت افرادی را بفرست تا این مرد در حجاز را نزد من بیاورند».

هنگامی که این خبر به رسول خدا (ص) رسید، فرمود: "ملکش پاره شود" (یعنی پادشاهی‌اش از هم بپاشد) پسرش او را کشت. اما رسول خدا (ص) درباره مرگ کسری به فرستاده‌های باذان گفته بود و جواب نامه آنها را به تأخیر انداخت و بعد خبر مرگ کسری را به آنها داد.

باذان و فرستادگانش

بعد از اینکه نامه خسرو به باذان ابلاغ شد، باذان یکی از قهرمانان خود را به نام بابویه که در نویسندگی نیز مهارت داشت، به سوی مکه فرستاد و مرد دیگری از ایران به نام خورخسرو را همراه او روانه کرد و نامه کسری را به همراه نامه‌ای از خود برای رسول خدا (ص) فرستاد. هم چنین به بابویه گفت: "هوشیار باش و از طریق ادب خارج مشو، اگر او را دروغگو یافتی به دربار ایران بیاورش و اگر راستگوست به من گزارش بده".

بابویه و خورخسرو در مدینه خدمت حضرت رسیدند. بابویه به پیامبر (ص) گفت: "شاهنشاه کسری به سلطان باذان نوشته است کسی را بفرستد تا شما را نزد او ببرد و او ما را نزد شما فرستاده و گفته است اگر امر شاهنشاه را اجابت کنید من درباره شما نامه ای به او می‌نویسم که به حال شما نافع باشد و سفارش می‌کنم تو را آزاد سازد، ولی اگر سرکشی کرده و اجابت نکنی، تو و قبیله‌ات را هلاک و نابود می‌کند و شهر و دیار تو را خراب خواهد کرد». فرستادگان، به رسم فارس و ایران در آن زمان، صورت‌ها را تراشیده و سبیل‌ها را بلند نگه می‌داشتند و پیامبر اسلام (ص) از دیدن چهره آنها کراهت داشتند. پیامبر (ص) به آنان فرمود: «وای بر شما! چه کسی به شما چنین دستور داده است؟" آنها گفتند: خدای ما (ربنا). حضرت فرمود: "ولی خدای من دستور داده است ریش بگذارم و سبیل را بچینم" و سپس به ایشان اجازه بازگشت داد و فرمود: "فردا نزد من بیایید و جواب بگیرید". روز بعد هنگامی که فرستادگان برای درخواست جواب خدمت رسول خدا (ص) رسیدند، حضرت فرمود: "پروردگارم به من خبر داد که شب گذشته خسرو به دست فرزندش، شیرویه، کشته شد». آنها گفتند: از طرف شما این سخن را به باذان بنویسیم؟

پیامبر (ص) فرمود: "بنویسید و به او بگویید که اگر اسلام بیاوری سلطنت را برای تو باقی می‌گذارم، والا تو هم به سرنوشت سلطان ایران دچار خواهی شد". سپس کمربندی که به طلا و نقره آراسته بود به خور خسرو مرحمت فرمود، از این رو مردم به وی ذوالمحجزه لقب دادند. فرستادگان به یمن بازگشته و گفتار پیامبر (ص) را به باذان ابلاغ کردند. باذان گفت: "این کلام، گفته پیامبران است نه از سخن پادشاهان".

باذان و نامه شیرویه

باذان شب و روز به انتظار خبری از دربار ایران به سر می‌برد ولی طولی نکشید که نامه شیرویه به این مضمون به وی رسید: عاقبت کسری را کشتم. با رسیدن نامه شیرویه و اطلاع از کشته شدن خسرو پرویز، بر یقین باذان افزوده شد و ایمان آورد و مسلمان شد و کسانی که با او بودند و او می‌توانست عقیده‌اش را برای ایشان اظهار کند مسلمان شدند از جمله بابویه و خورخسرو و نیز اسلام آوردند. سپس اسلام آوردنش را به پیامبر (ص) گزارش داد و به فرمان پیامبر اکرم (ص) در حکومت یمن باقی ماند.

جایگاه باذان و یارانش نزد پیامبر(ص)

بعد از مسلمان شدن باذان و لشکر فارس در یمن، وی برای خبر دادن مسلمان شدن خود و افرادش، نامه‌ای را همراه رسولان فرستاد. چون نامه وی را به پیامبر (ص) دادند، حضرت سخت شاد شد و رسولان وی را اکرام نمود. پیامبر (ص) جواب نامه باذان را داد و او را هم بر پادشاهی یمن گذاشت تا از دنیا رفت و بعد از آن لشکر اسلام یمن را گشود.

بنابراین لشکر فارس در یمن مسلمان شدند و این اولین گروه ایرانی بود که به پیامبر (ص) ایمان آوردند. برای تعلیم آنها و آموختن تعالیم اسلامی، پیامبر (ص) معاذ بن جبل را به یمن فرستاد تا آنها را تعلیم داد و بعد از آن ملک یمن به دست ملوک و امرای اسلام افتاد.

منابع

1. مرادی‌نسب، حسین، مقاله «باذان فارسی»، دانشنامه سیره نبوی ج۲
2. حبیبی، پروین، مقاله «باذان»، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۴