حدیث یوم‌الدار در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

یکی از [[نصوص جلیّ امامت امیر المؤمنین]] {{ع}}، “حدیث الدار” است که به «[[حدیث بدء الدعوه]]» نیز معروف است. این [[حدیث]] در [[منابع حدیثی]]، [[تاریخی]] و [[تفسیری]] [[شیعه]] و [[اهل‌سنت]] آمده است. مفاد این حدیث آن است که [[آیه کریمه]] {{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ}}<ref>«و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده!» سوره شعراء، آیه ۲۱۴.</ref> نازل شد و [[پیامبر]] {{صل}} [[مأموریت]] یافت نزدیک‌ترین [[خویشاوندان]] خود را [[انذار]] کند. [[حضرت]]، آنان را در [[خانه]] یا [[شعب]] [[ابوطالب]] گرد آورد و پس از [[پذیرایی]] از آنها، آنان را به [[آیین اسلام]] [[دعوت]] کرد و یادآور شد که هرکس به او [[ایمان]] آورد [[وارث]]، [[وصی]] و [[جانشین]] وی خواهد بود. از میان آنان، تنها [[علی بن ابی‌طالب]] {{ع}} دعوت او را پاسخ داد، و [[پیامبر اکرم]] {{صل}} وی را وارث، وصی و جانشین خود معرفی کرد.

این حدیث از تعدادی از [[صحابه]] [[نقل]] شده است که عبارت‌اند از: علی بن ابی‌طالب {{ع}}، [[عبداللّه بن عباس]]، [[قیس بن سعد بن عباده]]، [[ابورافع]] خدمتگزار [[رسول خدا]] {{صل}} و [[براء بن عازب]]. مجموع این [[روایات]] و نقل‌های متعدد آنها به گونه‌ای است که احتمال جعلی بودن آن را [[باطل]] می‌سازد، مضافاً بر اینکه برخی از آنها از نظر [[سند]] معتبر است. بدین سبب عده‌ای به صحت آن تصریح کرده<ref>مانند ابوجعفر اسکافی معتزلی در کتاب “نقض العثمانیه”، ص۳۰۳؛ ر. ک: الغدیر، ج۲، ص۳۵۹. به نقل از سیوطی در “جمع الجوامع” ابن جریر طبری نیز آن را صحیح دانسته است. نیز ر. ک: کنز العمال، ج۱۳، ص۱۲۸، ج۸، ۳۶۴؛ الغدیر، ج۲، ص۳۶۹.</ref> و کسانی نیز آن را به‌صورت رخدادی مسلّم تلقی و نقل کرده‌اند<ref>مانند ابن کثیر در کتاب “الکامل فی التاریخ”، ج۱، ص۴۸۷- ۴۸۸.</ref>.

از [[محدثان]] شیعه، [[شیخ صدوق]] در [[علل الشرایع]]<ref>علل الشرایع، ص۱۶۹- ۱۷۰.</ref> [[شیخ طوسی]] در امالی<ref>الأمالی، ص۵۸۱- ۵۸۳.</ref>، [[علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار]]<ref>بحار الانوار، ج۱۸، ص۱۷۷- ۱۷۸؛ ج۳۸، ص۲۲۳ و ۲۴۹؛ ج۲۴، ص۲۵۸.</ref>، [[شیخ حر عاملی]] در [[اثبات الهداة]]<ref>اثبات الهداة، ج۳، ص۸۶ و ۹۲.</ref>، [[سید هاشم بحرانی]] در البرهان<ref>البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۱۹۰-۱۹۲.</ref>، و [[عبد]] [[علی]] حویزی در [[نورالثقلین]]<ref>نور الثقلین، ج۴، ص۶۶- ۶۸.</ref> [[حدیث الدار]] را [[روایت]] کرده‌اند.

بسیاری از [[محدثان]] [[اهل‌سنت]] نیز مانند: [[احمد بن حنبل]]، [[نسائی]]، [[ابن جریر طبری]]، [[طحاوی]]، [[ضیاء مقدسی]]، [[سعید بن منصور]]، [[ابن ابی‌حاتم]]، [[ابن مردویه]]، [[ابونعیم]]، [[بیهقی]] و [[جلال الدین سیوطی]] حدیث الدار را [[نقل]] کرده‌اند<ref>ر. ک: المراجعات، ص۱۸۶- ۱۸۸؛ الغدیر، ج۲، ص۳۹۴- ۴۰۱. در این دو منبع، خصوصاً الغدیر، روایات گوناگون حدیث الدار از منابع حدیثی و تاریخی و تفسیری اهل‌سنت نقل شده است.</ref>.

ما در اینجا به نقل سه روایت از منابع اهل‌سنت که [[سند]] آنها از نظر [[عالمان]] اهل‌سنت معتبر است بسنده می‌کنیم:

# احمد بن حنبل به سند معتبر از علی {{ع}} روایت می‌کند که وقتی [[آیه]] {{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ}}<ref>«و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده!» سوره شعراء، آیه ۲۱۴.</ref> نازل شد، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} [[خاندان]] خود را که سی نفر بودند جمع کرد، پس از [[پذیرایی]] به آنان فرمود: “چه کسی دَین و مواعید مرا ضمانت می‌کند تا در [[بهشت]] با من باشد و [[جانشین]] من در خاندانم باشد؟ ” من آن را پذیرفتم<ref>المسند، ج۱، ص۵۴۵، حدیث۸۸۳. رجال سند این حدیث عبارت‌اند از: اسود بن عامر، شریک، اعمش، منهال، عباداللّه بن عبداللّه اسدی، احمد محمد شاکر اسناد آن را حسن دانسته و از حافظ هیثمی نقل کرده که گفته است: {{عربی|اسناده جیّد}} (مجمع الزوائد، ج۹، ص۱۱۳، شماره۱۳۷۱).</ref>.

# وی در [[حدیث]] دیگری با [[سند صحیح]] از علی {{ع}} روایت کرده است که پیامبر اکرم {{صل}} بنی‌عبدالمطلب را جمع کرد و با مدّی طعام از آنان پذیرایی کرد، بدون اینکه چیزی از آن کم شود. سپس به آنان فرمود: “من به‌سوی شما به‌طور خاص و به‌سوی [[مردم]] به‌طور عام [[مبعوث]] شده‌ام، و شما این [[معجزه]] را از من [[مشاهده]] کردید، کدام‌یک از شما با من [[بیعت]] می‌کند تا [[برادر]] و [[یاور]] من باشد؟<ref>{{متن حدیث|أَيُّكُمْ يُبَايِعُنِي عَلَى أَنْ يَكُونَ أَخِي وَ صَاحِبِي‌}}.</ref>“ هیچ‌یک از آنان از جای خود برنخاست. من که کوچک‌ترین آنان بودم برخاستم. [[پیامبر]] {{صل}} فرمود: “بنشین”. پیامبر {{صل}} دو بار دیگر آن سخن را فرمود، و تنها من برخاستم. پیامبر {{صل}} در مرتبه سوم دستش را به‌دست من زد (بیعتم را پذیرفت)<ref>المسند، ج۲، ص۱۶۴-۱۶۵؛ حدیث ۱۳۷۱. رجال حدیث عبارت‌اند از: عفان ابوعوانه، عثمان بن مغیره، ابو صادق، ربیعة بن ناجذ. همه رجال حدیث موثق‌اند. أحمد محمد شاکر گفته است: اسناده صحیح. وی سپس درباره توثیق رجال حدیث توضیح داده و افزوده است، هیثمی در مجمع الزوائد، ج۸، ص۳۰۲ آن را نقل کرده و گفته است: {{عربی|رواه أحمد و رجاله ثقات}}.</ref>.

# [[نسائی]] این [[حدیث]] را با دومین سندی که از [[احمد بن حنبل]] [[روایت]] کردیم، [[نقل]] کرده و پس از نقل این سخنِ [[علی]] {{ع}} که پیامبر {{صل}} [[دست]] خود را بر دست من زد، افزوده است: سپس پیامبر {{صل}} گفت: {{متن حدیث|أنت اخی و صاحبی و وارثی و وزیری، فَبِذَلِكَ وَرِثْتُ ابْنَ عَمِّي دُونَ عَمِّي}}؛ تو [[برادر]]، [[یاور]]، [[وارث]] و [[وزیر]] من هستی، به این [[دلیل]]، من وارث پسر عمویم شدم نه عمویم”<ref>خصائص امیر المؤمنین علی ابن ابی طالب {{ع}}، ص۹۹-۱۰۰، حدیث۶۶.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|براهین و نصوص امامت]]، ص ۱۱۳.</ref>

== نقد سخن ابن‌تیمیه ==

ابن‌تیمیه گفته است: “این حدیث از نظر [[حدیث‌شناسان]] [[کذب]] است و هیچ [[حدیث‌شناسی]] نیست، مگر اینکه می‌داند این حدیث، کذب و ساختگی است. بدین سبب هیچ‌یک از آنان، آن را در کتاب‌هایی که [[مرجع]] منقولات است، نقل نکرده است”<ref>منهاج السنة النبویة، ج۷، ص۱۶۳، با تعلیق و تحقیق محمد ایمن الشبراوی.</ref>.

سخن ابن‌تیمیه ناظر به [[کلام]] [[علامه حلی]] در [[منهاج الکرامة (کتاب)|منهاج الکرامة]] است که حدیث “بدء الدعوة” را به عنوان اولین [[حدیث نبوی]] دال بر [[امامت امیرالمؤمنین]] {{ع}} مطرح کرده است.

در نقل وی علاوه بر [[اخوت]]، [[وزارت]]، [[وصایت]] و [[وراثت]] که در [[احادیث]] پیشین آمده، عنوان {{متن حدیث|خَلِيفَتِي مِنْ بَعْدِي‌}} نیز آمده است. این تعبیر در نقل‌های دیگر حدیث - که [[طبری]]، [[ابن ابی حاتم]]، [[ثعلبی]] و [[بغوی]] روایت کرده‌اند- آمده است، ولی [[ابن تیمیه]] [[سند]] آنها را ناتمام دانسته است<ref>{{ عربی|و قد رواه ابن جریر و البغوی باسناد فیه عبدالغفار بن القاسم بن فهد، ابومریم الکوفی، و وهو مجمع علی ترکه... و رواه ابن أبی حاتم و فی اسناده عبداللّه بن عبد القدوس و هو لیس بثقة }}. منهاج السنة النبویة، ج۷، ص۱۶۳-۱۶۴.</ref>.

اولاً: بر عدم [[نقل حدیث]] از [[ابو مریم کوفی]] [[اجماعی]] وجود ندارد، زیرا [[ابن عقده]] – چنان‌که در لسان [[المیزان]] آمده است<ref>لسان المیزان، ج۴، ص۵۱، شماره ۵۲۲۹.</ref>- او را [[مدح]] کرده است. [[ابوحاتم رازی]] نیز گفته است: {{عربی|لیس بمتروک}}<ref>تشیید المراجعات، ج۳، ص۱۵۲، به نقل از: حافظ ابن حجر در تعجیل المنفعة، ص۲۹۷.</ref>.

ثانیاً: حفاظ شش‌گانه ([[ابن اسحاق]]، ابن [[جریر]]، [[ابن ابی حاتم]]، [[ابن مردویه]]، [[ابونعیم]] و [[بیهقی]]) [[حدیث]] مزبور را از او [[نقل]] کرده، و هیچ‌یک از آنان حدیث را به این [[دلیل]] که [[ابومریم کوفی]] در [[سند]] آن است [[تضعیف]] نکرده است، بلکه در باب [[دلایل]] [[نبوت]] و خصایص [[نبوی]] به آن استناد کرده‌اند<ref>الغدیر، ج۲، ص۳۹۶.</ref>. ثالثاً: مقتضای [[انصاف]] در نقد این بود که [[ابن تیمیه]] نقل‌های دیگر حدیث را - که با [[سند صحیح]] در [[مسند]] [[احمد بن حنبل]] و خصایص [[نسائی]] آمده است - بازگو کند، نه اینکه به گونه‌ای سخن بگوید که گویی [[حدیث بدء الدعوة]] از اساس، [[کذب]] و ساختگی است.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|براهین و نصوص امامت]]، ص ۱۱۵.</ref>

# دلالت حدیث بر [[امامت]] [[امیر المؤمنین]] {{ع}} براساس نقل [[طبری]] و دیگران که در آن عبارت {{متن حدیث|خَلِيفَتِي مِنْ بَعْدِي‌}} آمده است، روشن است، زیرا اولاً واژه [[خلیفه]] بر [[خلافت]] و امامت دلالت آشکار دارد، و ثانیاً چون مقیّد به این نشده است که او [[جانشین پیامبر]] {{صل}} در چه چیزی و در میان چه کسانی است بر امامت و خلافت عامّه دلالت می‌کند.

# در [[روایت]] اول احمد بن حنبل نیز واژه خلافت به کار رفته است، با این تفاوت که به [[خاندان پیامبر]] {{صل}} [[مقید]] شده است، {{متن حدیث|خَلِيفَتِي فِي أَهْلِي‌}}، ولی این قید، مدلول حدیث را مقید نمی‌سازد، زیرا هرکس به [[منصوص بودن امامت]] [[علی]] {{ع}} در [[خاندان پیامبر]] {{صل}} [[معتقد]] بوده است، [[امامت]] او را برای دیگر [[مسلمانان]] نیز پذیرفته است، و این فرض از نظر همگان مردود است که [[علی]] {{ع}} تنها [[خلیفه پیامبر]] {{صل}} در [[خاندان]] او است، نه در میان دیگر مسلمانان؛ مضافاً بر اینکه با توجه به [[برتری]] [[بنی‌هاشم]] بر دیگر [[قبایل]] [[قریش]] هرگاه علی {{ع}} خلیفه پیامبر {{صل}} در میان بنی‌هاشم باشد، [[خلیفه]] او بر دیگر قبایل قریش نیز خواهد بود، و از طرفی، [[ابوبکر]] در [[سقیفه]] با استناد به [[حدیث نبوی]] {{متن حدیث|الْأَئِمَّةُ مِنْ قُرَيْشٍ‌}} که او [[نقل]] کرد، دعوی [[انصار]] را در باب امامت رد کرد. بنابراین، قبول [[امامت علی]] {{ع}} در بنی‌هاشم مستلزم قبول امامت او در میان عموم مسلمانان است. از این بیان، [[نادرستی]] [[سخن]] فیصل [[نور]] نویسنده وهّابی معاصر روشن شد که در نقد [[استدلال]] [[شیعیان]] به [[حدیث]] بدء‌الدعوة گفته است: “در بیشتر [[روایات]]، [[خلافت]] و [[وصایت]] در [[بنی عبدالمطلب]] است نه دیگران. حداقل این است که خطاب [[پیامبر]] {{صل}} متوجه آنان بوده است، و این [[بهترین]] [[گواه]] است بر اینکه بر فرض دلالت آنها بر وصایت علی {{ع}} به خاندان پیامبر {{صل}} اختصاص دارد و شامل عموم [[مردم]] نمی‌شود”<ref>الإمامة و النص، ص۴۰۲.</ref>. نادرستی این سخن از توضیحات پیشین به دست آمده و به تکرار، نیازی نیست.

# در [[روایت]] [[نسائی]]، واژه [[وراثت]] آمده است. روشن است که مقصود از آن، وراثت [[مالی]] نیست، زیرا چنین وراثتی تابع [[احکام]] [[ارث]] در [[اسلام]] است، و خارج از آن [[قوانین]] نمی‌توان کسی را [[وارث]] دانست. بنابراین، مقصود، امامت و [[رهبری امت اسلامی]] است.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[براهین و نصوص امامت (کتاب)|براهین و نصوص امامت]]، ص ۱۱۶.</ref>

پس از گذشت سه سال از [[آغاز بعثت]]، [[خداوند]] [[پیامبر]] {{صل}} را [[مأمور]] کرد که [[دعوت]] خود را آشکار نماید و فرمود:

{{متن قرآن|وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ}}<ref>«و نزدیک‌ترین خویشاوندانت را بیم ده!» سوره شعراء، آیه ۲۱۴.</ref>

در کتب [[تفسیر]] و [[تاریخ]] خاصّه و عامّه نوشته‌اند که بعد از [[نزول]] این [[آیه]]، [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در حدود چهل نفر از بستگان نزدیکش را در [[خانه]] عمویش [[حضرت]] [[ابوطالب]] {{ع}} دعوت کرد، و بعد از صرف [[غذا]] فرمودند:

ای [[فرزندان عبدالمطلب]]! به [[خدا]] [[سوگند]]، هیچ کس را در [[عرب]] نمی‌شناسم که برای خویشانش چیزی آورده باشد که از آنچه من آورده ام با فضیلت‌تر باشد. (و من خیر [[دنیا]] و [[آخرت]] را برای شما آورده‌ام) خداوند به من دستور داده که شما را به [[آیین]] او دعوت کنم، چه کسی از شما مرا [[یاری]] می‌کند تا برادرم و [[وصیّ]] و [[جانشین]] من گردد؟

در پاسخ حضرت، همه [[سکوت]] کردند و هیچ تمایلی به این امر نشان ندادند جز [[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]] {{ع}} که از همه کوچک‌تر بود و عرض کرد: ای [[رسول خدا]]! من در این مسیر [[یار]] و [[یاور]] شما هستم. [[پیامبر خدا]] {{صل}} فرمود:

{{متن حدیث|إنّ هذا أخی و وصیّی و خلیفتی فیکم، فاسمعوا له و أطیعوه}}<ref>مسند احمد، ج۱، ص۱۵۱؛ تفسیر جامع البیان، ج۱۹، ص۷۴ و ۷۵؛ کنز العمّال، ج۱۳، ص۱۳۱، حدیث ۳۶۴۱۹؛ تاریخ طبری، ج۲، ص۶۳؛ مجمع الزّوائد و منبع الفوائد، ج۹، ص۱۱۳؛ تفسیر البغوی المسمّی معالم التّنزیل ذیل آیه ۲۱۴ شعراء، جزء ۱۹، ص۱۴۹ مجلّد ۱۱.</ref>؛

این [[برادر]] و وصیّ و جانشین من در میان شماست، سخن او را بشنوید و از [[دستورات]] وی [[اطاعت]] کنید.

ولی حاضران نه تنها نپذیرفتند بلکه به [[مسخره کردن]] پرداختند و برخاستند و به حضرت ابوطالب {{ع}} گفتند: از این پس مأمور شدی از فرزندت اطاعت کنی و سخن وی را بشنوی!

این [[حدیث]] از مسلّمات بین خاصّه و عامّه است و بسیاری از [[دانشمندان]] عامّه همچون: [[ابن ابی جریر]]، [[ابن ابی حاتم]]، [[ابن مردویه]]، [[ابو نعیم]]، [[بیهقی]]، [[ثعلبی]]، [[طبری]]، [[ابن اثیر]]، [[ابوالفداء]] و غیر اینها، آن را نقل نمودند.

با وجود این که این [[حدیث]] در [[تواریخ]] مشهور عامّه به صورت کامل آمده<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۳، ص۲۴۴؛ تاریخ الکامل، ج۲، ص۴۰- ۴۱؛ السیرة الحلبیّه، ج۱، ص۳۱۱؛ تاریخ ابن عساکر، ج۱، ص۸۵؛ مسند احمد، ج۱، ص۱۱۱؛ کنزالعمّال، ج۱۵، ص۱۵؛ شواهد التنزیل، ج۱، ص۴۲۰؛ فرائد السمطین، ج۱، ص۸۵؛ کفایة الطالب، ص۲۰۴، ینابیع الموده، ج۱، ص۱۲۲.</ref> و [[قوشچی]]<ref>شرح التجرید، قوشچی، ص۳۲۷، {{عربی|أیّکم یبایعنی و یوازرنی، یکون أخی و وصیّی و خلیفتی من بعدی}}.</ref> و [[حلبی]]<ref>السیره الحلبیّه، ج۱، ص۲۸۶. {{عربی|أنت أخی و وزیری و وصیّی و وارثی و خلیفتی من بعدی}}.</ref> و حتی خود طبری در تاریخش آن را به صورت کامل و تمام نقل نموده<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۶۲، ۶۳، و در طبع دیگر تاریخ طبری، ج۲، ص۳۱۹ - ۳۲۱.</ref>، ولی وقتی به کتاب [[تفسیر طبری]]<ref>تفسیر الطبری، ج۱۹، ص۱۲۱.</ref> مراجعه می‌کنیم، می‌بینیم حدیث به صورت کامل ذکر نشده بلکه [[تحریف]] شده و بدل آن این چنین: {{عربی|إنّ هذا أخی و کذا و کذا!!}}

ذکر شده است. و افرادی مثل [[ابن کثیر]]<ref>البدایه و النّهایه، ج۳، ص۳۸. {{متن حدیث|فَأَيُّكُمْ يُوَازِرُنِي عَلَى هَذَا الْأَمْرِ عَلَى أَنْ يَكُونَ أَخِي وَ وَصِيِّي وَ خَلِيفَتِي}}.</ref> نیز به [[تبعیت]] از تفسیر طبری این عبارات را حذف کرده و به جای آن، کلمه: {{عربی|کذا و کذا}} گذاشتند! اگر این مضمون از [[رسول خدا]] {{صل}} ثابت باشد - که چنین است - چرا طبری و ابن کثیر [[کلام پیامبر]] {{صل}} را مبهم نقل می‌کنند! و بر [[انکار]] [[وصایت]] و [[جانشینی]] [[حضرت امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[اصرار]] می‌ورزند؟! و چرا ابن کثیر از [[تاریخ]] طبری نقل نکرده و از تفسیرش [[تبعیّت]] نموده است؟!

حدیث فوق [[صراحت]] در مسأله [[خلافت]] و [[ولایت]] دارد و [[خلافت امیرالمؤمنین]] علیّ {{ع}} به خوبی از آن استفاده می‌شود، ضمن این که اهمّیت مسأله ولایت و [[امامت]] را نیز می‌رساند؛ زیرا [[پیامبر]] {{صل}} در اوّلین [[دعوت]] آشکار در میان [[خویشان]] خود، پس از [[ابلاغ رسالت]]، مسأله [[امامت]] و [[ولایت]] را مطرح فرمودند.

=== اشکال کم بودن سنّ [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} ===

کمی سنّ [[حضرت امیرالمؤمنین]] {{ع}} (که حدود ۱۲ سال یا بیشتر باشد) مانع قبول [[ایمان]] نمی‌شود؛ زیرا چنین اشکالی، در [[حقیقت]] اشکال به [[پیامبر اکرم]] {{صل}} است که چرا ایشان چنین [[ایمانی]] را پذیرفتند؟ و از آنجایی که بر [[پیامبراکرم]] {{صل}}قطعاً ایرادی نیست<ref>علاوه بر این که استعداد و نبوغ فوق العاده امیرالمؤمنین {{ع}} برای همه مشخّص بوده و آن حضرت از درک بسیار بالا برخوردار بوده است.</ref>، پس [[استدلال]] تمام است.

آیا [[پیامبر]] {{صل}} می‌دانست که بر [[نوجوان]] نابالغ تکلیفی نیست؟ اگر بگوئیم نمی‌دانست، پس نسبت [[جهل]] به پیامبر {{صل}} داده‌ایم - [[معاذ]] [[الله]] - و اگر با وجود این که می‌دانست که تکلیفی بر نابالغ نیست، او را به [[اسلام]] [[دعوت]] کرده است، پس کار [[بیهوده]] و عبثی انجام داده است و در این صورت نسبت [[لغو]] و [[عبث]] به ایشان داده ایم. بنا بر این در هر دو حالت مرتکب [[باطل]] و [[ضلالت]] شده ایم؛ زیرا در [[قرآن مجید]] در مورد [[رسول خدا]] {{صل}} آمده است:

{{متن قرآن|وَمَا يَنْطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْيٌ يُوحَى}}<ref>«و از سر هوا و هوس سخن نمی‌گوید * آن (قرآن) جز وحیی نیست که بر او وحی می‌شود» سوره نجم، آیه ۳-۴.</ref>.

از روی [[هوای نفس]] سخن نمی‌گوید و آنچه بر زبان جاری می‌کند، همان [[وحی الهی]] است که بر او نازل گردیده است.

پس قطعاً رسول خدا {{صل}} امیرالمؤمنین علی {{ع}} را لایق و آماده دعوت می‌دانسته و زمینه ایمان را در او دیده است که او را به اسلام دعوت نموده است.

پس ایمان آوردن امیرالمؤمنین {{ع}} از [[فضائل]] آن [[حضرت]] است، همان گونه که قرآن مجید از زبان [[عیسی بن مریم]] {{ع}} - که تازه به [[دنیا]] آمده بود - می‌فرماید:

{{متن قرآن|قَالَ إِنِّي عَبْدُ اللَّهِ آتَانِيَ الْكِتَابَ وَجَعَلَنِي نَبِيًّا}}<ref>«(نوزاد) گفت: بی‌گمان من بنده خداوندم، به من کتاب (آسمانی) داده و مرا پیامبر کرده است» سوره مریم، آیه ۳۰.</ref>.

من [[بنده]] خاص [[خدا]] می‌باشم و [[خداوند]] [[کتاب آسمانی]] و [[شرف]] [[نبوّت]] را به من عطا فرموده است.

و در [[آیه]] دیگر درباره [[حضرت یحیی]] {{ع}} می‌فرماید:

{{متن قرآن|يَا يَحْيَى خُذِ الْكِتَابَ بِقُوَّةٍ وَآتَيْنَاهُ الْحُكْمَ صَبِيًّا}}<ref>«ای یحیی، کتاب (آسمانی) را با توانمندی بگیر! و ما به او در کودکی (نیروی) داوری دادیم؛» سوره مریم، آیه ۱۲.</ref>.

 

همچنین اگر ایمان آوردن [[سه خلیفه]] [[غاصب]] از [[ایمان]] امیرالمؤمنین علی {{ع}} [[افضل]] و [[برتر]] بود، [[رسول خدا]] {{صل}} نباید در [[مجلسی]] که [[ابوبکر]] و [[عمر]] و [[ابوعبیده]] جرّاح در آن حاضر بودند، - به عنوان [[افتخار]] -دست بر شانه [[حضرت امیرالمؤمنین]] علی {{ع}} بزند و بفرماید:

ای علی! تو اوّلین کسی هستی که ایمان آوردی و اوّلین کسی هستی که [[مسلمان]] شدی، و تو برای من به منزله [[هارون]] نسبت به [[موسی]] هستی<ref>مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۲۹۰؛ ج۳، ص۳۷۸؛ تاریخ طبری، ج۴، ص۴۳۳؛ ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی، ص۵۸. رسول خدا {{صل}} فرمودند: {{متن حدیث|یا علیّ أنت أوّل المؤمنین و أوّلهم إسلاما و أنت منّی بمنزله هارون من موسی}}.</ref>.

[[طبری]] در [[تاریخ]] خود به نقل از [[سعدبن ابی وقاص]] می‌نویسد:

ابوبکر پس از آنکه بیش از پنجاه نفر [[اسلام]] آوردند، [[مسلمان]] شد<ref>تاریخ طبری، محمد بن جریر، ج۲، ص۶۰.</ref>. [[عمر]] نیز پس از [[اسلام آوردن]] چهل و پنج مرد و بیست و یک [[زن]] مسلمان شد<ref>تاریخ طبری، محمد بن جریر، ج۳، ص۲۷۰.</ref>.

بنا بر این می‌توان گفت که اسلام امیرالمؤمنین علی {{ع}} از [[فطرت]] بود و حتّی لحظه‌ای [[تمایل]] به [[کفر]] و [[شرک]] نداشت<ref>این سخن مماشاتا با عامّه گفته می‌شود وگرنه به حسب روایات و اخبار اهل بیت {{عم}}، امیرالمؤمنین {{ع}} قبل از این عالم - در عالم ذرّ و عالم انوار - در اقرار به توحید و یگانگی پروردگار عالم بر تمام انبیاء غیر از رسول خدا {{صل}} سبقت گرفته. بحارالانوار، ج۱۵، ص۱۷، حدیث ۲۴ و ۲۵ و در این عالم نیز در ابتدای تولّدش که چشم باز کرده، اقرار به وحدانیّت حق تعالی و نبوّت خاتم الانبیاء {{صل}} نموده است، سال‌ها قبل از این که رسول خدا {{صل}} به رسالت مبعوث شود. (مناقب، ج۲، ص۱۷۴؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۱۸) و تفصیل این بحث را به بحار الانوار علامه مجلسی، ج۵، ص۲۶۰، مراجعه کنید.</ref>، و اسلام آنها بعد از سال‌ها کفر و شرک بوده است، یعنی از کفر و شرک و [[بت پرستی]] بیرون آمده و به اسلام گرویدند<ref>این سخن نیز مماشاتا با عامّه گفته می‌شود وگرنه به حسب روایات مسلّم و متواتر از اهل بیت {{عم}} آنها یک چشم بر هم زدن به خداوند ایمان نیاوردند و تا آخرین لحظات عمرشان بت پرست بودند، چنان که امام کاظم {{ع}} فرمودند: {{متن حدیث|... هما الکافران، علیهما لعنه الله و الملائکه و النّاس أجمعین، والله ما دخل قلب أحد منهما شی ء من الایمان...}} فروع کافی، ج۸، ص۱۲۵، حدیث ۹.</ref>. به همین دلیل [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود:

{{متن حدیث|علیّ أوّل الناس إسلاما}}<ref>میزان الاعتدال، الذهبی، ج۴، ص۲۱۷؛ لسان المیزان، ابن حجر، ج۶، ص۱۲۷؛ الاصابه، ابن حجر، ج۸، ص۳۰۸؛ تاریخ أبی الفداء، ج۱، ص۱۱۵.</ref>؛

علی اوّلین مسلمان است.

و امیرالمؤمنین علی {{ع}} فرمودند:

{{متن حدیث|فَإِنِّي وُلِدْتُ عَلَى الْفِطْرَةِ وَ سَبَقْتُ إِلَى الْإِيمَانِ وَ الْهِجْرَةِ}}<ref>نهج البلاغه (صبحی صالح)، ص۹۲، کلام ۵۷؛ شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج۴، ص۵۴؛ بحار الانوار، ج۳۹، ص۳۲۵.</ref>؛

من بر [[فطرت]] [[توحید]] متولّد شدم و در [[ایمان آوردن]] و [[هجرت]] بر همگان پیشی گرفته‌ام<ref>مقصود از بیان سابقه اسلامی خود و هجرت، فرمان‌برداری و اطاعت رسول خدا {{صل}} در پذیرفتن دین و همراهی با پیامبر و هجرت با آن بزرگوار می‌باشد که در تمام این مراحل به فطرت خدادادی خود پایدار مانده است. و نیز از فطرت خداشناسی که خداوند به هر مولودی عطا فرموده، پس از آن نیز دور نشده و بر آن استوار بوده است.</ref>.

[[امیرالمؤمنین]] {{ع}} [[طرفه]] العین میل به [[کفر]] و [[شرک]] ننموده، بر خلاف عموم [[مسلمین]] و [[اصحاب]] که از کفر و شرک و [[بت پرستی]] بیرون آمده، [[قبول اسلام]] کردند. چنان که [[حافظ]] [[ابونعیم اصفهانی]] در {{عربی|ما نزل فی علیّ {{ع}}}} و [[میر سید علی همدانی]] در [[مودّه القربی (کتاب)|مودّه القربی]] از [[ابن عباس]] نقل نموده‌اند که گفت:

به [[خدا]] قسم! احدی از افراد این [[امّت]] [[ایمان]] نیاورد مگر آنکه قبلاً [[بت]] می‌پرستید به جز [[علی بن ابی طالب]]؛ زیرا آن [[حضرت]] به خدا ایمان آورد و [[اسلام]] را پذیرفت بدون آنکه بت و صنمی را پرستیده باشد.

[[سبقت]] گیرندگان همه [[امت‌ها]] - در ایمان و توحید - سه نفر بودند که هرگز [[شرک به خدا]] نورزیدند: [[حزقیل]] ([[مؤمن آل فرعون]]) و [[حبیب نجار]] (صاحب [[یاسین]]) و [[علی بن ابی طالب]] {{ع}} بودند<ref>از امام باقر {{ع}} روایت شده که حزقیل مؤمن آل فرعون، سابق امت حضرت موسی {{ع}}، و حبیب نجّار صاحب یاسین، سابق امت حضرت عیسی {{ع}}، و علی بن ابی طالب {{ع}} سابق این امت بود. فلاحظ: تفسیر البرهان، ج۵، ص۲۵۶، حدیث ۱۰۳۸۳؛ تفسیر الصافی، ج۵، ص۱۲۱.</ref>، و علی بن ابی طالب {{ع}} [[افضل]] آنها بود<ref>کفایة الطالب، باب ۲۴؛ مناقب آل ابی طالب، ج۱، ص۲۹۰؛ تفسیر قرطبی، ج۱۵، ص۲۰؛ بحارالانوار، ج۶۴، ص۲۰۵.</ref>.

لذا [[حاکم نیشابوری]] صاحب [[مستدرک الصحیحین (کتاب)|مستدرک الصحیحین]] می‌نویسد:

من در میان مورّخین در این که علی بن ابی طالب اوّلین [[مسلمان]] بوده، اختلافی ندیده‌ام، [[اختلاف]] نظر فقط درباره سنّ [[بلوغ]] او می‌باشد<ref>کتاب المعرفه، حاکم نیشابوری، ص۲۲.</ref>.

[[ابن عبدالبر]] در [[الاستیعاب (کتاب)|الاستیعاب]] گوید:

به اتفاق جمیع [[مسلمین]] [[خدیجه]] اوّلین کسی است که به [[خدا]] و پیامبرش [[ایمان]] آورد و [[حقّانیت]] هر آنچه که [[پیامبر]] {{صل}} از جانب خدا آورده بود را [[تصدیق]] نمود، بعد از او (در میان مردان) علیّ اولین کسی است که به خدا و پیامبرش ایمان آورد و تمامی فرمایشات پیامبر {{صل}} را تصدیق نمود<ref>استیعاب، ج۲، ص۴۵۷.</ref>.

[[مقریزی]] در [[امتاع (کتاب)|امتاع]] خلاصه سخنش این است: امّا علیّ بن ابی طالب {{ع}}، او هرگز برای [[خداوند متعال]] [[شریک]] قائل نشد، و از آنجا که خدا برای او خیر مقدّر کرده بود، او را در تحتِ [[کفالت]] پسر عمویش آقا و [[سرور]] [[پیامبران]] [[حضرت محمّد]] {{صل}} قرار داد و هنگامی که [[وحی بر پیامبر]] خدا {{صل}} نازل شد و خدیجه {{س}} را [[آگاه]] ساخت و او [[حضرت]] را تصدیق نمود و ایمان آورد، او (یعنی خدیجه {{س}}) و علی بن ابی طالب {{ع}} بودند که با پیامبر {{صل}} [[نماز]] می‌خواندند... (تا آنجا که گوید): علی {{ع}} نیازی به [[دعوت به اسلام]]، نداشت؛ زیرا او هرگز [[مشرک]] نبود تا [[موحّد]] گردد و بگویند مسلمان شده است<ref>برای تحقیق بیشتر پیرامون این موضوع به «الغدیر»، ج۳، ص۲۲ - ۲۴۸ مراجعه بفرمائید.</ref>.

[[حافظ ابن مغازلی شافعی]] در [[مناقب (کتاب)|مناقب]] از [[عبدالله بن مسعود]] نقل کرده که گفت: [[رسول خدا]] {{صل}} فرمود:

{{متن حدیث|انْتَهَتِ الدَّعْوَةُ إِلَيَّ وَ إِلَى عَلِيٍّ لَمْ يَسْجُدْ أَحَدُنَا قَطُّ لِصَنَمٍ فَاتَّخَذَنِي نَبِيّاً وَ اتَّخَذَ عَلِيّاً وَصِيّاً}}<ref>مناقب ابن المغازلی، ص۲۷۶؛ تفسیر اللّوامع، ج۱، ص۶۲۹، چاپ لاهور؛ میر محمد صالح ترمذی حنفی نیز این حدیث را در «مناقب مرتضوی»، ص۴۱، نقل کرده است. مرحوم شهید ثالث در کتاب احقاق الحق، ج۳، ص۸۰ - ۸۳، این حدیث را ذکر کرده و اثبات نمود که مراد از لفظ «دعوت» در این حدیث، همان دعا و دعوتِ ابراهیم و طلبِ امامت برای ذریّه‌اش از خدای متعال می‌باشد.</ref>؛

این که [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} [[دعا]] نمود (و [[مقام امامت]] را برای ذریه‌اش درخواست نمود) به من و علی منتهی شد؛ زیرا هیچ یک از ما هرگز برای [[بت]] [[سجده]] نکرده ایم؛ لذا [[خداوند]] مرا [[پیامبر]] و علی را [[وصی پیامبر]] قرار داد.

این حدیثِ [[شریف]] دلالت دارد بر این که: سابقه [[کفر]] داشتن و سجده کردن بر بت و [[صنم]]، منافی «[[امامت]]» است و پس از پیامبر {{صل}}، یگانه کسی که چنین سابقه‌ای ندارد و هیچگاه به بت و صنمی سجده نکرده است، مولای ما «[[امیر المؤمنین]] {{ع}}» می‌باشد، و به همین دلیل [[خداوند متعال]] آن [[حضرت]] را [[وصیّ]] و [[خلیفه پیامبر]] [[اکرم]] {{صل}} قرار داده است. و لذا تمامی مورّخین و حفّاظ و [[محدّثین]] و [[دانشمندان اسلامی]] و غیر [[اسلامی]] همگی [[اجماع]] و [[اتفاق نظر]] دارند بر این که: [[امیرمؤمنان]] علیّ {{ع}} هیچگاه بت نپرستیده و هرگز به صنمی سجده نکرده است و به همین مناسبت، تمامی محقّقین عامّه به هنگام ذکر نام آن حضرت می‌نویسند: {{عربی|کَرَّمَ الله وَجْهَه}} و این عبارت را فقط برای آن بزرگوار قائلند و در مورد هیچ یک از [[صحابه پیامبر]] {{صل}} چنین نمی‌گویند.

حاصل [[کلام]] [[مرحوم علامه]] در این موضوع چنین است:

اشکال [[مخالفان]] به این که «[[اسلام]] امیرالمؤمنین علی {{ع}} قبل از [[بلوغ]] بوده و چنین اسلامی [[ارزش]] ندارد، پس اسلام علی {{ع}} ملاک [[افتخار]] نیست» وارد نیست و پاسخ این است: این که گفتید اسلام امیرالمؤمنین علی {{ع}} قبل از [[بلوغ]] بوده، ما این سخن را قبول نداریم؛ زیرا [[عمر]] [[مبارک]] [[امیرالمؤمنین]] {{ع}} شصت و شش یا شصت و پنج سال بوده است، و [[پیامبر خدا]] {{صل}} از [[روز]] [[بعثت]] تا [[رحلت]] بیست و سه سال [[زندگی]] کرد. و امیرالمؤمنین {{ع}} پس از [[پیامبر]] {{صل}} تقریبا سی سال زنده بود.

پس سنّ مبارک امیرالمؤمنین علی {{ع}} هنگام بعثت و [[نزول وحی]] آسمانی، حدود [[دوازده]] یا سیزده سال بوده، و شرعا بلوغ در چنین [[سنّی]] امکان دارد و علاوه بر امکان، واقع هم شده؛ زیرا پیامبر {{صل}} به دخترش خبر داد: «تو را به [[تزویج]] اوّلین [[مسلمان]] و [[عالم‌ترین]] آنها در آوردم».

و امّا در پاسخ به این که گفتید: «چنین [[اسلامی]] [[ارزش]] ندارد» می‌گوئیم: ارزش دارد؛ زیرا گاهی [[انسان]] از لحاظ سنّ خردسال است و از لحاظ کمال [[عقلی]] بسیار [[رشد]] یافته، و مانعی ندارد که مکلّف باشد. و [[شاهد]] این سخن، [[کلام]] [[ابوحنیفه]] - از [[ائمه]] [[مذاهب اربعه]] [[عامّه]]- است که به [[صحت]] [[اسلام]] صبی [[فتوا]] داده است. اگر امیرالمؤمنین علی {{ع}} در این سنّ کم، اسلام آورده، دلیل بر کمال اوست نه [[نقص]]؛ به دو دلیل:

# [[طبیعت]] کودکان با دقت و [[تأمل]] و [[اندیشه]] در امور عقلیّه و [[تکالیف]] الهیّه و مسأله [[مبدأ و معاد]] منافی بوده و به [[بازی]] و [[لهو و لعب]] متمایل است. اگر کودکی از امور ملائم با طبع خویش اعراض کرد، و به امور عقلیه و تکالیف الهیه و مسئله مبدأ و معاد پرداخت، دلیل بر نهایت درجه کمال او است. پس امیرالمؤمنین {{ع}} [[کامل‌ترین]] [[مردم]] است. شگفتا که مردم - در همه ابعاد دیگر - این گونه کارهای استثنائی از اطفال را دلیل بر [[نبوغ]] و [[استعداد]] سرشار می‌دانند، ولی نوبت به [[ایمان]] [[حضرت امیرالمؤمنین]] {{ع}} که می‌رسد، [[حسد]] و تعصّبات [[باطل]]، مانع این [[اعتقاد]] می‌شود!!<ref>کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، ص۳۸۸، {{عربی|المسأله السابعه، و أقدمهم ایماناً. قال العلامه الحلّی: لا یقال: إنّ إسلامه {{ع}} کان قبل البلوغ فلا اعتبار به؛ لأنّا نقول: المقدّمتان ممنوعتان: أمّا الأولی: فلأنّ سنّ علیّ {{ع}} کان ستّا و ستّین سنه أو خمسا و ستّین، و النبی {{صل}} بقی بعد الوحی ثلاثا و عشرین سنه و علیّ {{ع}} بقی بعد النبی نحوا من ثلاثین سنه فیکون سنّ علیّ {{ع}} وقت نزول الوحی فیما بین اثنتی عشره سنه و بین ثلاث عشره سنه، و البلوغ فی هذا الوقت ممکن، فیکون واقعاً لقوله {{صل}}: زوّجتکِ أقدمهم سلما و أکثرهم علما». و أمّا الثانیه: فلأنّ الصبی قد یکون رشیدا کامل العقل قبل سنّ البلوغ فیکون مکلّفا و لهذا حکم أبوحنیفه بصحّه إسلام الصبی، و إذا کان کذلک دلّ علی کمال الصبی. أمّا أوّلاً: فلأنّ الطباع فی الصبیان مجبوله علی حبّ الأبوین و المیل إلیهما، فإعراض الصبی عنهما و التوجّه إلی الله تعالی یدّل علی قوّه کماله. و أمّا ثانیا: فلأنّ طبایع الصبیان منافیه للنظر فی الأمور العقلیّه و التکالیف الإلهیّه و ملائمه للّعب و اللهو، فإعراض الصبی عما یلائم طباعه إلی ما ینافره یدلّ علی عظم منزلته فی الکمال. فثبت بذلک أنّ علیّا {{ع}} کان أقدمهم إیمانا فیکون أفضل لقوله تعالی: {{متن قرآن|وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ * أُولَئِكَ الْمُقَرَّبُونَ}}}}.</ref>.<ref>[[سید قاسم علی‌احمدی|علی‌احمدی، سید قاسم]]، [[حقانیت در اوج مظلومیت ج۱ (کتاب)|حقانیت در اوج مظلومیت ج۱]] ص ۱۹۵.</ref>