سیره اجتماعی حضرت فاطمه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۷ دسامبر ۲۰۲۲، ساعت ۲۳:۳۷

سیره حضرت فاطمه (س) در زندگی اجتماعی می‌تواند به عنوان الگو معرفی شود. آن حضرت در عین حال که از ویژگی‌های لطیف زنانه برخوردار بود اما حیات او سرشار از وقایع و رخدادهای مهم فرهنگی و اجتماعی، بود. آن حضرت برای برخی از اصحاب کلاس تشکیل می‌داد و در کنار کارهای خانه از مسائل اجتماعی غافل نبود.

حضور حضرت فاطمه در عرصه‌های گوناگون

از جمله قلمروهای الگوبخشی سیره حضرت فاطمه (س) زندگی اجتماعی و سیاسی آن حضرت است. حیات اجتماعی بانوی اسلام در این بُعد نیز برای شیفتگان مکتبش بسیار درس‌آموز است. او همان‌گونه که در ابعاد مختلف علمی، اخلاقی، عبادی، تربیتی و سایر کمالات انسانی و ارزش‌های دینی پیشگام بود، در مسائل سیاسی و اجتماعی نیز انسانی ممتاز و چهر‌ه‌ای فعال به شمار می‌رفت.

فاطمه (س) گرچه در شرایط عادی، بانویی خانه‌دار بود و دور از مردان بیگانه زندگی می‌کرد و تمایل نداشت حتی مردی نابینا کنار او بنشیند و با او هم‌سخن شود، اما این بدان معنا نیست که دختر پیامبر (ص) از مسئولیت‌های اجتماعی خویش غافل بوده و خود را در برابر جامعه و مسائلی که در آن می‌گذرد مسئول نمی‌دانسته است.

حضرت زهرا (س) هرگز در یک نقطه از ابعاد زندگی توقف نداشت و به یک مرحله و یک بُعد از ابعاد آن هر چند مهم، اکتفا نکرد؛ چراکه نه اسلام را محدود به بعد عبادی و فردی‌اش می‌دانست و نه رسالت و مسئولیت زن را تنها در خانه‌داری و تربیت فرزند. از این رو، به موازات اهتمام به مسائل خانه و خانواده و نیز مسائل عبادی، مسائل اجتماعی و مبارزاتی و سیاسی جامعه نیز برایش مطرح و با ارزش بود. او این رهنمود هشدار دهنده را از پدر بزرگوارش شنیده بود که: "هر کس صبح کند در حالی که اهتمامی به امور مسلمانان نداشته باشد، مسلمان نیست"^[۱].

بدین روی، فاطمه (س) در زندگی اجتماعی خویش اهتمامی وافر به حل و فصل امور مسلمانان و رفع دردمندی‌ها و نیازمندی‌ها از زندگی آنان داشت^[۲].

سیره اجتماعی

از منابع تاریخی چنین بر می‌آید که حضرت زهرا (س) برای ایفای مسئولیت‌های اجتماعی با شخصیت‌هایی از یاران رسول خدا (ص) همچون سلمان، مقداد، ابوذر، بلال، عمار و جابر بن عبدالله انصاری ارتباط داشت، با آنان جلسه می‌گرفت، حوزه درسی تشکیل می‌داد و سخنان آموزنده و اطلاعات و رازهای غیبی و دعاهای مخصوص به آنان می‌آموخت^[۳].

وقتی بیمار می‌شد، آنان به عیادتش می‌آمدند و در اعیاد و روزهای خجسته و هنگام تولد فرزندانش برای عرض تبریک به حضورش می‌رسیدند و یا برای حل مشکل در مانده‌ای به او مراجعه کرده، از حضرتش استمداد می‌جستند.

فاطمه (س) در کنار پرداختن به امور خانه از مسائل اجتماعی غافل نبود. صله ارحام می‌کرد و به دیدار خویشاوندان می‌شتافت و با آنان نشست و برخاست داشت و حتی پس از مرگ فراموششان نمی‌کرد و ضمن حضور مستمر بر مزارشان برای آنان از خدا طلب آمرزش می‌نمود و با دعا و قرائت قرآن، از فداکاری‌ها و مجاهدت‌های آنان در راه اسلام تقدیر و تکریم می‌کرد.

بر پایه حدیثی که از امام صادق (ع) نقل شده است، آن حضرت هفته‌ای دو بار، روزهای دوشنبه و پنجشنبه به زیارت شهدای احد، به ویژه حمزه سید الشهداء می‌رفت و به همراهان، محل استقرار پیامبر (ص) و نیروهای اسلام در جنگ، همچنین اردوگاه مشرکان را نشان می‌داد^[۴].

بنابر نقلی که هم در منابع شیعه و هم در منابع اهل سنت آمده است، حضرت زهرا (س) در مراسم تشییع و تدفین خواهرش حضرت رقیه همسر عثمان در قبرستان بقیع شرکت کرد و اشک عزا ریخت^[۵].

بخشش‌ها و انفاق‌های حضرت زهرا (س) تلاش‌های ایثارگران وی در رفع نیازهای جامعه اسلامی و کسانی که به آن حضرت رجوع می‌کردند. دعاهای شبانه در حق دیگران به ویژه همسایگان و مقدم داشتن آنان برخود، همه بیانگر نگرش اجتماعی و فعالیت‌های چشمگیر فاطمه (س) در سطح جامعه است^[۶].

بدین ترتیب زندگی فاطمه (س) همان‌گونه که در ابعاد فردی، عبادی، اخلاقی و تربیتی حجت است، در ابعاد اجتماعی، سیاسی و نظامی نیز حجت و درس‌آموز است. او به همگان آموخت که درباره مسائل مختلف فردی و اجتماعی چگونه موضع بگیرند و نیز آموخت که در مواردی که ضرورت ایجاب کند، با حفظ معیارها و ضوابط مذهبی می‌توان به میدان اجتماعی پا نهاد و حتی وارد عرصه کارزار شد و به یاری رزمندگان شتافت. همچنین نشان داد که زن مسلمان باید در عرصه سیاسی، آن‌گاه که تشخیص دهد، حق به انزوا و فراموشی سپرده شده و مردم، راه انحراف در پیش گرفته‌اند، به دفاع از حق بپردازد و با پرچمداران باطل به ستیز برخیزد و در این راه تا سرحد شهادت پیش رود^[۷].

جستارهای وابسته

منابع

رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی

پانویس

↑ « مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ»؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۵۹.
↑ رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی، ص۱۴۷.
↑ برای نمونه ر. ک: بحارالانوار، ج۴۳، ص۶۶ – ۶۷.
↑ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۷۹. در برخی روایات، زیارت حضرت زهرا (س) از احد هفته‌ای یک بار در روز شنبه ذکر شده است. (بحارالانوار، ج۴۳، ص۹۰). این دو نقل قابل جمع است. ممکن است به تفاوت زمان باشد؛ بدین معنا که در مقطعی هفته‌ای دو بار می‌رفته‌اند و بعدها هفته‌ای یک بار.
↑ کافی، ج۳، ص۲۴۱؛ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۰۳؛ الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ج۴، ص۳۰۴.
↑ رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی، ص ۱۴۸.
↑ رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی، ص ۱۵۳.

[1] « مَنْ أَصْبَحَ لَا يَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ»؛ وسائل الشیعه، ج۱۱، ص۵۵۹.

[2] رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی، ص۱۴۷.

[3] برای نمونه ر. ک: بحارالانوار، ج۴۳، ص۶۶ – ۶۷.

[4] وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۷۹. در برخی روایات، زیارت حضرت زهرا (س) از احد هفته‌ای یک بار در روز شنبه ذکر شده است. (بحارالانوار، ج۴۳، ص۹۰). این دو نقل قابل جمع است. ممکن است به تفاوت زمان باشد؛ بدین معنا که در مقطعی هفته‌ای دو بار می‌رفته‌اند و بعدها هفته‌ای یک بار.

[5] کافی، ج۳، ص۲۴۱؛ تاریخ المدینة المنوره، ابن شبه، ج۱، ص۱۰۳؛ الاصابه، ابن حجر عسقلانی، ج۴، ص۳۰۴.

[6] رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی، ص ۱۴۸.

[7] رفیعی، علی، درآمدی بر سیره فاطمی، ص ۱۵۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{سیره معصوم}}
 {{مدخل مرتبط
-| موضوع مرتبط = حضرت فاطمه زهرا
+| موضوع مرتبط = سیره حضرت فاطمه
 | عنوان مدخل  = [[سیره اجتماعی حضرت فاطمه]]
 | مداخل مرتبط = [[سیره اجتماعی حضرت فاطمه در حدیث]] - [[سیره اجتماعی حضرت فاطمه در معارف و سیره فاطمی]]