شب قدر

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ماه رمضان است. شب قدر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: شب قدر در قرآن - شب قدر در معارف دعا و زیارات - شب قدر در معارف و سیره سجادی - شب قدر در فقه اسلامی - شب قدر در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

شب قدر یکی از شب‌های ماه رمضان است که دارای ارزش بالایی است، شبی است که قرآن در آن نازل شده و سرنوشت یک سال انسان در آن رقم می‌خورد. شب قدر یکی از سه شب ۱۹، ۲۱ و ۲۳ ماه رمضان است و احتمال اینکه شب ۲۳ باشد بیشتر است.

مقدمه

لیلة القدر به معنی «شب ارزشمند» و «شب تقدیر و سرنوشت» است. لیلة القدر، شب نزول قرآن بر پیامبر اکرم (ص) است که در ماه رمضان اتفاق افتاده است. از لیلة القدر به عنوان شب اندازه‌گیری امور و اَعمار (عمرها) نیز، یاد می‌شود. شبی که در تعیین آن اختلاف وجود دارد و یکی از شب‌های دهه آخر ماه مبارک رمضان است که نزد شیعیان یکی از سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم و نزد اکثر اهل سنت، احتمالاً شب بیست و هفتم است. به هرحال، شب قدر، از شب‌های متبرک اسلامی است که در سوره قدر بزرگی و اهمیت آن یادآوری شده و به عنوان شبی که از هزار ماه بهتر است معرفی گردیده است که فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگار خویش فرود می‌آیند. قرآن کریم درباره شب قدر می‌فرماید: ﴿لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ * تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ﴾.

در روایتی از امام صادق (ع) نقل شده که: «تقدیر مقدرات، در شب نوزدهم، تحکیم آن در شب بیست و یکم و امضاء آن در شب بیست و سوم است». شاید اینکه در روایات، شب قدر به طور مشخص و دقیق، بیان نگردیده، این باشد که مردم به همه این شب‌ها اهمیت بدهند تا بیشتر و بهتر آمادگی برای تقرب الی الله و در نتیجه لطافت روح بیشتری پیدا کنند. شب زنده‌داری در شب قدر بسیار تأکید و سفارش شده است.

آداب و اعمال شب قدر

امور ذیل در شب قدر مستحب است: غسل کردن در آغاز شب‌های نوزده، بیست و یک و بیست و سوم و نیز در آخر شب بیست و سوم؛ احیا و شب زنده داری به عبادت، بسیار دعا کردن و بسیار تلاوت کردن قرآن، زیارت امام حسین (ع). خواندن سوره عنکبوت و سوره روم و هزار بار سوره قدر در شب بیست و سوم.

افزایش پذیری علم امام در شب قدر

برخی روایات از افزایش‌پذیری علوم امامان(ع) سخن گفته‌اند، در روایات متعددی از امام باقر و امام صادق (ع) نقل شده است: «اگر بر علم ما افزوده نشود، پایان می‌پذیرد». براساس روایات، شب قدر نیز یکی از زمان‌هایی است که حجم وسیعی از شناخت و آگاهی غیبی برای معصومین نازل می‌شود. در این شب، از حوادث آن سال تا شب قدر سال بعد به امام خبر داده می‌شود. این علم شامل تمام خیر و شرهایی است که به بندگان می‌رسد؛ مرگ یا زندگی، فقر یا ثروت، توفیق زیارت خانه خداوند متعال و خلاصه تمام مقدرات بندگان تا شب قدر سال آینده بر امام(ع) عرضه می‌شود. بنابراین در شب قدر علوم مختلفی بر امامان(ع) نازل می‌‌شود و از جملۀ آنها علم غیب است، چراکه علم به تمام خیر و شرها و مرگ یا زندگی افراد، فقر یا ثروت و... چیزی جز علم غیب نیست.

شب قدر و امام زمان (ع)

شب قدر در هر سال وجود دارد و در آن شب، فرشتگان همراه با "روح" که فرشته برتری است، به زمین نازل می‌شوند. در زمان پیامبر اکرم (ص) نزول آنان بر شخص پیامبر بود. بعد از ایشان باید شخصی حضور داشته باشد که لایق نزول فرشتگان بر او باشد. آن شخص امام است و در زمان ما امام مهدی (ع) است.

امام زمان (ع) به علت اینکه حجت و خلیفه خداوند است، باید از تمام حوادث و مقدرات عالم باخبر باشد؛ همان‌گونه که پیامبر (ص) باید آگاه می‌شد؛ لذا ملائکه و روح بر آن حضرت نازل شده، تقدیر امور را در اختیار ایشان می‌گذارند. چون شب قدر، شب نزول قرآن است، در شب قدر این ارتباط برقرار می‌شود و ملائکه و جبرئیل نازل می‌شوند و تمام مقدرات را به استحضار حضرت مهدی (ع) می‌رسانند.

پرسش‌های وابسته

• رابطه شب قدر و امام مهدی چیست؟ (پرسش)
• آیا علم غیب در شب قدر نازل می‌شود؟ (پرسش)
• آیا علم معصوم در شب قدر نازل می‌شود؟ (پرسش)
• آیاتی که مربوط به شب قدر هستند چگونه بر ازدیاد علم امام دلالت می‌کنند؟ (پرسش)

منابع

1. هاشمی شاهرودی، سید محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت
2. کوشا، محمد علی، لیلة القدر، دانشنامه معاصر قرآن کریم
3. شیرزاد، امیر، مقاله «لیلة‌القدر»، دانشنامه صحیفه سجادیه
4. محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی
5. هاشمی، سید علی، علم امام تام یا محدود؟، فصلنامه مشرق موعود
6. اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه
7. نادم، محمد حسن، رویکردهای کلامی محدثان و متکلمان در تبیین منابع علم امام، دوفصلنامه پژوهش‌نامه امامیه
8. قرائتی، محسن، جهت‌نما
9. رحیمی، عباس، امید فردا