اخلاق در لغت: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۷ مهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۴۵

مقدمه

واژه اخلاق، جمع خُلُق یا خُلْق، به معنای سجیه، طبع و عادت است. واژه خَلق و خُلق در اصل (همچون شَرب و شُرب، و نیز صَرم و صُرم) از یک ریشه‌اند؛ با این تفاوت که خَلق، مربوط به صفات، اشکال و هیئت‌های ظاهری و جسمانی است که با قوه بینایی قابل درک هستند؛ اما خُلْق و خُلُق به صورت باطنی انسان (نفس انسانی و اوصاف و ویژگی‌های مختص به آن)^[۱] اطلاق می‌شوند؛ در قرآن کریم نیز واژه خُلُق در همین معنا به کار رفته است: ﴿وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيمٍ﴾^[۲].

﴿إِنْ هَذَا إِلَّا خُلُقُ الْأَوَّلِينَ﴾^[۳].

واژه خَلاق نیز که در قرآن به کار رفته، از همین ریشه و به معنای بهره‌ای است که انسان به وسیله خلق و خوی نیکو کسب می‌کند^[۴]: ﴿مَا لَهُ فِي الْآخِرَةِ مِنْ خَلَاقٍ﴾^[۵]. اما واژه اخلاق – اصطلاحاً- به آن دسته از ویژگی‌ها و ملکات نفسانی گفته می‌شود که به وسیله آنها، کارهای انسان با سهولت و به آسانی از او سر می‌زند. تعریف خواجه نصیرالدین طوسی از اخلاق گواه بر این مدعاست: خُلق ملکه‌ای بُوَد که نفس را مقتضی سهولت صدور فعلی بود از او، بی‌احتیاج تفکری و رؤیتی^[۶]. بدین‌ترتیب، اخلاق به آن دسته از صفات نفسانی گفته می‌شود که در اثر عواملی همچون تکرار یک فعل، حصول معرفت و بصیرت لازم، تأمل و تفکر و عنایات الهی، نوعی ثبات، رسوخ، استمرار و دوام در نفس می‌یابند و به آسانی قابل زوال نیستند. در فلسفه، این گونه کیفیات نفسانی را «ملکه» و کیفیات نفسانی زودگذر را «حال» می‌نامند^[۷].

طبق تعریف یادشده، واژه اخلاق مربوط به ملکات درونی و نفسانی است که منشأ افعال بیرونی می‌شوند؛ اما گاه این واژه بر هر کاری که متصف به حسن یا قبح بوده؛ و صاحبش مستحق مدح یا ذم باشد نیز اطلاق گردیده است؛ حتی اگر هنوز به صورت صفتی راسخ در نفس درنیامده باشد^[۸]^[۹]

منابع

جباری، محمد رضا، سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا

پانویس

↑ بنگرید به: زبیدی، تاج العروس، ج۶، ص۳۳۷؛ طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۶۹۳.
↑ «و به راستی تو را خویی است سترگ» سوره قلم، آیه ۴.
↑ «این جز شیوه پیشینیان نیست» سوره شعراء، آیه ۱۳۷.
↑ مفردات غریب القرآن، ص۱۵۸.
↑ «هر کس خریدار آن باشد در جهان واپسین بهره‌ای ندارد» سوره بقره، آیه ۱۰۲.
↑ طوسی، اخلاق ناصری، ص۶۴.
↑ طباطبایی، نهایه الحکمه، ص۱۰۷.
↑ مصباح یزدی، دروس فلسفه اخلاق، ص۹-۱۰.
↑ جباری، محمد رضا، سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا، ص ۱۷.

[1] بنگرید به: زبیدی، تاج العروس، ج۶، ص۳۳۷؛ طریحی، مجمع البحرین، ج۱، ص۶۹۳.

[2] «و به راستی تو را خویی است سترگ» سوره قلم، آیه ۴.

[3] «این جز شیوه پیشینیان نیست» سوره شعراء، آیه ۱۳۷.

[4] مفردات غریب القرآن، ص۱۵۸.

[5] «هر کس خریدار آن باشد در جهان واپسین بهره‌ای ندارد» سوره بقره، آیه ۱۰۲.

[6] طوسی، اخلاق ناصری، ص۶۴.

[7] طباطبایی، نهایه الحکمه، ص۱۰۷.

[8] مصباح یزدی، دروس فلسفه اخلاق، ص۹-۱۰.

[9] جباری، محمد رضا، سیره اخلاقی و سبک زندگی حضرت زهرا، ص ۱۷.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{سیره معصوم}}
 {{مدخل مرتبط
 | موضوع مرتبط = اخلاق
-| عنوان مدخل  = [[اخلاق]]
+| عنوان مدخل  = اخلاق
 | مداخل مرتبط = [[اخلاق در لغت]] - [[اخلاق در قرآن]] - [[اخلاق در فقه اسلامی]] - [[اخلاق در نهج البلاغه]] - [[اخلاق در اخلاق اسلامی]] - [[اخلاق در سیره پیامبر خاتم]] - [[اخلاق در معارف دعا و زیارات]] - [[اخلاق در معارف و سیره سجادی]] - [[اخلاق در معارف و سیره رضوی]] - [[اخلاق در فلسفه اسلامی]] - [[اخلاق در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]]
 | پرسش مرتبط  =