آزمایش الهی در معارف و سیره رضوی: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
خط ۹: خط ۹:
آزمایش الهی عبارت است از: [[امتحان]] [[بندگان]] برای مشخص شدن خوب از بد و [[خالص]] از ناخالص. معادل عربی [[آزمایش]] "امتحان"<ref>مجمع البحرین، ج۶، ص۳۱۵.</ref>، "ابتلاء، بلا"<ref>المفردات، ص۴۸۴.</ref> و "فتنه"<ref>المفردات، ص۳۸۵.</ref> است. "بلا"<ref>المفردات، ص۵۹.</ref> به معنای فرسودگی است و از این‌رو به آزمایش، [[بلا]] می‌گویند که [[انسان]] را فرسوده و رنجور می‌کند<ref>المفردات، ص۵۹؛ المنجد، ج۱، ص۱۰۴.</ref>. "فتنه" در اصل به معنای داخل کردن و گداختن طلا در [[آتش]] است تا خالص از ناخالص معین شود. بسیای از لغت‌دانان امتحان را به آزمونی که با [[هدف]] جدا کردن خالصی از ناخالصی انجام می‌گیرد [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>المفردات، ص۳۸۵؛ المنجد، ج۲، ص۱۲۸۹.</ref>.
آزمایش الهی عبارت است از: [[امتحان]] [[بندگان]] برای مشخص شدن خوب از بد و [[خالص]] از ناخالص. معادل عربی [[آزمایش]] "امتحان"<ref>مجمع البحرین، ج۶، ص۳۱۵.</ref>، "ابتلاء، بلا"<ref>المفردات، ص۴۸۴.</ref> و "فتنه"<ref>المفردات، ص۳۸۵.</ref> است. "بلا"<ref>المفردات، ص۵۹.</ref> به معنای فرسودگی است و از این‌رو به آزمایش، [[بلا]] می‌گویند که [[انسان]] را فرسوده و رنجور می‌کند<ref>المفردات، ص۵۹؛ المنجد، ج۱، ص۱۰۴.</ref>. "فتنه" در اصل به معنای داخل کردن و گداختن طلا در [[آتش]] است تا خالص از ناخالص معین شود. بسیای از لغت‌دانان امتحان را به آزمونی که با [[هدف]] جدا کردن خالصی از ناخالصی انجام می‌گیرد [[تفسیر]] کرده‌اند<ref>المفردات، ص۳۸۵؛ المنجد، ج۲، ص۱۲۸۹.</ref>.


"آزمایش" در کتب [[اخلاقی]] باب مستقلی ندارد، ولی در ابواب مختلف چون [[صبر]] و [[شکر]] و [[محبت]] و [[اخلاص]] و... از آزمایش بندگان سخن به میان آمده است. همه [[مردم]] به مقتضای [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ...}}<ref>«می‌آزماییم» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> آزمایش می‌شوند و غالباً این امتحانات به وسیله [[بلاها]] و [[مصائب]] انجام می‌شود. امتحان [[انبیا]] و [[اولیا]] چون [[ابراهیم]] {{ع}} و ایوب {{ع}} در [[تاریخ]] زندگیشان معروف است<ref>معراج السعادة، ص۷۱۱.</ref>.<ref>[[ابوالفضل یغمایی|یغمایی، ابوالفضل]]، [[آزمایش - یغمایی (مقاله)|مقاله «آزمایش»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۶۹.</ref>
"آزمایش" در کتب [[اخلاقی]] باب مستقلی ندارد، ولی در ابواب مختلف چون [[صبر]] و [[شکر]] و [[محبت]] و [[اخلاص]] و... از آزمایش بندگان سخن به میان آمده است. همه [[مردم]] به مقتضای [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ...}}<ref>«می‌آزماییم» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> آزمایش می‌شوند و غالباً این امتحانات به وسیله [[بلاها]] و [[مصائب]] انجام می‌شود. امتحان [[انبیا]] و [[اولیا]] چون [[ابراهیم]] {{ع}} و ایوب {{ع}} در [[تاریخ]] زندگیشان معروف است<ref>معراج السعادة، ص۷۱۱.</ref>.<ref>[[ابوالفضل یغمایی|یغمایی، ابوالفضل]]، [[آزمایش (مقاله)|مقاله «آزمایش»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۶۹.</ref>


== آزمایش الهی در قرآن ==
== آزمایش الهی در قرآن ==
در [[قرآن کریم]] حدود بیست مرتبه موضوع آزمایش مطرح شده است: همگانی بودن آن: {{متن قرآن|أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ * وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ}}<ref> «آیا مردم پنداشته‌اند همان بگویند ایمان آورده‌ایم وانهاده می‌شوند و آنان را نمی‌آزمایند؟ * و بی‌گمان پیشینیان آنان را (نیز) آزموده‌ایم، و همانا خداوند راستگویان را خوب می‌شناسد و دروغگویان را (نیز) نیک می‌شناسد» سوره عنکبوت، آیه ۲-۳.</ref>، ابزار و وسائل آزمایش چون [[ترس]] و [[گرسنگی]] و کمبود [[مال]]: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> و فرزند: {{متن قرآن|وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}<ref> «و بدانید که دارایی‌ها و فرزندانتان مایه آزمونند و اینکه خداوند است که پاداشی سترگ نزد اوست» سوره انفال، آیه ۲۸.</ref> و [[آزمایش]] به [[خیر و شر]]: {{متن قرآن|كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ}}<ref> «هر کسی (مزه) مرگ را می‌چشد و شما را با بد و نیک می‌آزماییم و به سوی ما بازگردانده می‌شوید» سوره انبیاء، آیه ۳۵.</ref> نمونه‌هایی از مباحث آزمایش در [[قرآن]] است.  
در [[قرآن کریم]] حدود بیست مرتبه موضوع آزمایش مطرح شده است: همگانی بودن آن: {{متن قرآن|أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا يُفْتَنُونَ * وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ}}<ref> «آیا مردم پنداشته‌اند همان بگویند ایمان آورده‌ایم وانهاده می‌شوند و آنان را نمی‌آزمایند؟ * و بی‌گمان پیشینیان آنان را (نیز) آزموده‌ایم، و همانا خداوند راستگویان را خوب می‌شناسد و دروغگویان را (نیز) نیک می‌شناسد» سوره عنکبوت، آیه ۲-۳.</ref>، ابزار و وسائل آزمایش چون [[ترس]] و [[گرسنگی]] و کمبود [[مال]]: {{متن قرآن|وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ}}<ref>«و بی‌گمان شما را با چیزی از بیم و گرسنگی و کاستی دارایی‌ها و کسان و فرآورده‌ها می‌آزماییم، و شکیبایان را نوید بخش!» سوره بقره، آیه ۱۵۵.</ref> و فرزند: {{متن قرآن|وَاعْلَمُوا أَنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ وَأَنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ}}<ref> «و بدانید که دارایی‌ها و فرزندانتان مایه آزمونند و اینکه خداوند است که پاداشی سترگ نزد اوست» سوره انفال، آیه ۲۸.</ref> و [[آزمایش]] به [[خیر و شر]]: {{متن قرآن|كُلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ}}<ref> «هر کسی (مزه) مرگ را می‌چشد و شما را با بد و نیک می‌آزماییم و به سوی ما بازگردانده می‌شوید» سوره انبیاء، آیه ۳۵.</ref> نمونه‌هایی از مباحث آزمایش در [[قرآن]] است.  


[[تاریخ]] [[زندگی]] [[انبیا]] {{عم}} مشحون از [[امتحانات الهی]] است، چنان که [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} بارها آزمایش شد: {{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ}}<ref> «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref> و با هر آزمایشی به درجه‌ای می‌رسید<ref>الکافی، ج۱، ص۱۷۵.</ref>.<ref>[[ابوالفضل یغمایی|یغمایی، ابوالفضل]]، [[آزمایش - یغمایی (مقاله)|مقاله «آزمایش»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۶۹.</ref>
[[تاریخ]] [[زندگی]] [[انبیا]] {{عم}} مشحون از [[امتحانات الهی]] است، چنان که [[حضرت ابراهیم]] {{ع}} بارها آزمایش شد: {{متن قرآن|وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ}}<ref> «و (یاد کن) آنگاه را که پروردگار ابراهیم، او را با کلماتی آزمود و او آنها را به انجام رسانید؛ فرمود: من تو را پیشوای مردم می‌گمارم. (ابراهیم) گفت: و از فرزندانم (چه کس را)؟ فرمود: پیمان من به ستمکاران نمی‌رسد» سوره بقره، آیه ۱۲۴.</ref> و با هر آزمایشی به درجه‌ای می‌رسید<ref>الکافی، ج۱، ص۱۷۵.</ref>.<ref>[[ابوالفضل یغمایی|یغمایی، ابوالفضل]]، [[آزمایش (مقاله)|مقاله «آزمایش»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۶۹.</ref>


== آزمایش الهی در سخنان امام رضا {{ع}} ==
== آزمایش الهی در سخنان امام رضا {{ع}} ==
خط ۲۴: خط ۲۴:
سربلند بیرون آمدن از [[آزمایش‌های الهی]] کار [[آسانی]] نیست. [[امام رضا]] {{ع}} از [[پیامبر]] {{صل}} نقل می‌کند که به [[حضرت علی]] {{ع}} فرمود که پس از [[نماز]] میت دعاهایی بخواند؛ از جمله آنکه از [[خدا]] در خواست کند: "پروردگارا! پس از وی ما را به [[فتنه‌ها]] آزمایش مکن"<ref>صحیفة الإمام الرضا {{ع}}، ص۱۲۵.</ref>. [[امام]] به استناد سخن [[امام باقر]] {{ع}} تأکید کرده است که شما به آرزوی خود نمی‌رسید تا آزمایش شوید و از هر ده نفر یکی سربلند از آزمایش بیرون نخواهد آمد؛ سپس [[آیه]] {{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«آیا پنداشته‌اید به بهشت می‌روید بی‌آنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم دارد؟» سوره آل عمران، آیه ۱۴۲.</ref> را [[تلاوت]] فرمود. [[امام]] افزوده است: به همین دلیل "آزمایش شدن" از مفاهیم ارزشی [[اخلاقی]] است و به [[آزمایش]] آزمایش شدگان ارج نهاده‌اند<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۳۴۹.</ref>. آن حضرت تأکید می‌کند که مشکل بودن آزمایش در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ}}<ref>«و بی‌گمان پیشینیان آنان را (نیز) آزموده‌ایم، و همانا خداوند راستگویان را خوب می‌شناسد و دروغگویان را (نیز) نیک می‌شناسد» سوره عنکبوت، آیه ۳.</ref> نیز روشن شده است، زیرا منظور از "فتنه" [[فتنه]] در [[دین]] است. [[مردم]] باید در [[دینداری]] خود آزمایش شوند، آن‌چنان که خالصی طلا در کوره، پس از گداخته شدن مشخص می‌گردد<ref>الکافی، ج۱، ص۳۷۰.</ref>.
سربلند بیرون آمدن از [[آزمایش‌های الهی]] کار [[آسانی]] نیست. [[امام رضا]] {{ع}} از [[پیامبر]] {{صل}} نقل می‌کند که به [[حضرت علی]] {{ع}} فرمود که پس از [[نماز]] میت دعاهایی بخواند؛ از جمله آنکه از [[خدا]] در خواست کند: "پروردگارا! پس از وی ما را به [[فتنه‌ها]] آزمایش مکن"<ref>صحیفة الإمام الرضا {{ع}}، ص۱۲۵.</ref>. [[امام]] به استناد سخن [[امام باقر]] {{ع}} تأکید کرده است که شما به آرزوی خود نمی‌رسید تا آزمایش شوید و از هر ده نفر یکی سربلند از آزمایش بیرون نخواهد آمد؛ سپس [[آیه]] {{متن قرآن|أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَيَعْلَمَ الصَّابِرِينَ}}<ref>«آیا پنداشته‌اید به بهشت می‌روید بی‌آنکه خداوند جهادگران و شکیبایان شما را معلوم دارد؟» سوره آل عمران، آیه ۱۴۲.</ref> را [[تلاوت]] فرمود. [[امام]] افزوده است: به همین دلیل "آزمایش شدن" از مفاهیم ارزشی [[اخلاقی]] است و به [[آزمایش]] آزمایش شدگان ارج نهاده‌اند<ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص۳۴۹.</ref>. آن حضرت تأکید می‌کند که مشکل بودن آزمایش در [[تفسیر آیه]] {{متن قرآن|وَلَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ}}<ref>«و بی‌گمان پیشینیان آنان را (نیز) آزموده‌ایم، و همانا خداوند راستگویان را خوب می‌شناسد و دروغگویان را (نیز) نیک می‌شناسد» سوره عنکبوت، آیه ۳.</ref> نیز روشن شده است، زیرا منظور از "فتنه" [[فتنه]] در [[دین]] است. [[مردم]] باید در [[دینداری]] خود آزمایش شوند، آن‌چنان که خالصی طلا در کوره، پس از گداخته شدن مشخص می‌گردد<ref>الکافی، ج۱، ص۳۷۰.</ref>.


[[امام رضا]] {{ع}} درباره [[هدف]] از آزمایش می‌فرماید: [[خداوند]] مردم را آزمایش می‌کند تا برایشان [[ثابت]] و روشن شود که چقدر در [[زندگی]] و انجام [[تکالیف]] و [[وظایف]] و [[بندگی خدا]] [[خلوص]] و [[پایداری]] دارند <ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۷۱.</ref>.<ref>منابع: قرآن کریم؛ صحیفة الإمام الرضا، تحقیق و تصحیح: محمدمهدی نجف، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹قی)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ مجمع البحرین، فخر الدین بن محمدعلی معروف به طریحی (۱۰۸۵ق)، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران، المکتبة المرتضویة، سوم، ۱۳۷۵ش؛ معراج السعادة، احمد بن محمد مهدی نراقی (۱۲۴۵ق)، قم، دار الهجرة، پنجم، ۱۳۷۷ش؛ مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد معروف به راغب اصفهانی (۰۲دف)، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق - بیروت، دار القلم - الدار الشامیة، اول، ۱۴۱۲ق؛ المنجد فی اللغة، لوییس معلوف، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.</ref>.<ref>[[ابوالفضل یغمایی|یغمایی، ابوالفضل]]، [[آزمایش - یغمایی (مقاله)|مقاله «آزمایش»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۶۹.</ref>
[[امام رضا]] {{ع}} درباره [[هدف]] از آزمایش می‌فرماید: [[خداوند]] مردم را آزمایش می‌کند تا برایشان [[ثابت]] و روشن شود که چقدر در [[زندگی]] و انجام [[تکالیف]] و [[وظایف]] و [[بندگی خدا]] [[خلوص]] و [[پایداری]] دارند <ref>عیون أخبار الرضا {{ع}}، ج۱، ص۲۷۱.</ref>.<ref>منابع: قرآن کریم؛ صحیفة الإمام الرضا، تحقیق و تصحیح: محمدمهدی نجف، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا، اول، ۱۴۰۶ق، عیون أخبار الرضا، محمد بن علی معروف به شیخ صدوق (۳۸۱ق)، تحقیق: سیدمهدی لاجوردی، تهران، نشر جهان، اول، ۱۳۷۸ق، الکافی، محمد بن یعقوب معروف به کلینی (۳۲۹قی)، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چهارم، ۱۴۰۷ق؛ مجمع البحرین، فخر الدین بن محمدعلی معروف به طریحی (۱۰۸۵ق)، تحقیق: سید احمد حسینی، تهران، المکتبة المرتضویة، سوم، ۱۳۷۵ش؛ معراج السعادة، احمد بن محمد مهدی نراقی (۱۲۴۵ق)، قم، دار الهجرة، پنجم، ۱۳۷۷ش؛ مفردات ألفاظ القرآن، حسین بن محمد معروف به راغب اصفهانی (۰۲دف)، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، دمشق - بیروت، دار القلم - الدار الشامیة، اول، ۱۴۱۲ق؛ المنجد فی اللغة، لوییس معلوف، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.</ref>.<ref>[[ابوالفضل یغمایی|یغمایی، ابوالفضل]]، [[آزمایش (مقاله)|مقاله «آزمایش»]]، [[دانشنامه امام رضا ج۱ (کتاب)|دانشنامه امام رضا]]، ج۱، ص ۶۹.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
۱۱۷٬۶۳۳

ویرایش