جامعه‌شناسی در معارف و سیره علوی: تفاوت میان نسخه‌ها

(صفحه‌ای تازه حاوی «{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = جامعه‌شناسی | عنوان مدخل = جامعه‌شناسی | مداخل مرتبط = جامعه‌شناسی در معارف و سیره علوی | پرسش مرتبط = }} ==جامعه‌شناسی<ref>برای تحقیق بیشتر در این باره. ر.ک: مطهری، مرتضی، ج۲، مجموعه آثار، ج۲، ص۳۳۲، ۳۴۹؛ لیتل، دانی...» ایجاد کرد)
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
 
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
 
خط ۵۳: خط ۵۳:
ای [[بندگان خدا]]، [[روزگار]] بر باقی‌ماندگان چنان گذرد که بر گذشتگان گذشته است. آن‌چه رفته، بازنگردد و آن‌چه بر جای مانده، [[جاودانه]] نخواهد ماند. کردارش در پایان، همان است که در آغاز بود. حوادثش، بر یکدیگر پیشی گرفته، در می‌رسند و نشانه‌های آن همراه یکدیگرند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵۶.</ref>.
ای [[بندگان خدا]]، [[روزگار]] بر باقی‌ماندگان چنان گذرد که بر گذشتگان گذشته است. آن‌چه رفته، بازنگردد و آن‌چه بر جای مانده، [[جاودانه]] نخواهد ماند. کردارش در پایان، همان است که در آغاز بود. حوادثش، بر یکدیگر پیشی گرفته، در می‌رسند و نشانه‌های آن همراه یکدیگرند<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵۶.</ref>.
امام علی{{ع}} در این گفتار و مشابه آن، یک [[حقیقت]] مهم را به همه [[انسان‌ها]] خاطرنشان می‌سازد: آن‌چه در تمام جریان‌های [[اجتماعی]] و [[سقوط]] یا اوج‌گیری [[تمدن‌ها]] [[حاکمیت مطلق]] دارد، اراده الهی است که در قالب سنت‌ها بروز می‌کند. به بیان [[قرآن]]، این سنت‌ها ثابت و تغییرناپذیرند: {{متن قرآن|فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا}}<ref>«هرگز برای سنت خداوند دگرگونی نخواهی یافت و هرگز برای سنّت خداوند جابه‌جایی نخواهی یافت» سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref>.
امام علی{{ع}} در این گفتار و مشابه آن، یک [[حقیقت]] مهم را به همه [[انسان‌ها]] خاطرنشان می‌سازد: آن‌چه در تمام جریان‌های [[اجتماعی]] و [[سقوط]] یا اوج‌گیری [[تمدن‌ها]] [[حاکمیت مطلق]] دارد، اراده الهی است که در قالب سنت‌ها بروز می‌کند. به بیان [[قرآن]]، این سنت‌ها ثابت و تغییرناپذیرند: {{متن قرآن|فَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَبْدِيلًا وَلَنْ تَجِدَ لِسُنَّتِ اللَّهِ تَحْوِيلًا}}<ref>«هرگز برای سنت خداوند دگرگونی نخواهی یافت و هرگز برای سنّت خداوند جابه‌جایی نخواهی یافت» سوره فاطر، آیه ۴۳.</ref>.
امام علی{{ع}} علاوه بر بیان سنت‌ها، به نحو کلی و عام، نمونه‌های فراوانی از آنها را برمی‌شمارد تا [[مردم]] و [[جوامع بشری]] با [[درک]] درست موضوع و موارد آنها، راه [[سعادت]] و [[شقاوت]] خود را بیابند و بدانند که [[سنت‌های الهی]] اموری تصادفی و بدون برنامه نیست و منافاتی با [[اختیار]] و [[آزادی]] [[انسان‌ها]] ندارد؛ بلکه [[بشر]] می‌تواند با [[شناخت]] سنت‌های الهی، به [[آینده]] بهتری [[امیدوار]] باشد و نیز خود را در معرض [[هلاکت]] و نابودی قرار ندهد.<ref>[[احمد علی یوسفی|یوسفی، احمد علی]]، [[مبانی فلسفی نظام اقتصادی (مقاله)| مقاله «مبانی فلسفی نظام اقتصادی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۷]] ص ۵۲.</ref>
امام علی{{ع}} علاوه بر بیان سنت‌ها، به نحو کلی و عام، نمونه‌های فراوانی از آنها را برمی‌شمارد تا [[مردم]] و [[جوامع بشری]] با [[درک]] درست موضوع و موارد آنها، راه [[سعادت]] و [[شقاوت]] خود را بیابند و بدانند که [[سنت‌های الهی]] اموری تصادفی و بدون برنامه نیست و منافاتی با [[اختیار]] و [[آزادی]] [[انسان‌ها]] ندارد؛ بلکه [[بشر]] می‌تواند با [[شناخت]] سنت‌های الهی، به [[آینده]] بهتری [[امیدوار]] باشد و نیز خود را در معرض [[هلاکت]] و نابودی قرار ندهد.
 
۱. '''[[تقوا]] و [[ایمان]]''': جامعه‌ای که به [[زیور]] تقوا آراسته است، راهی به سوی [[امدادهای غیبی]] پیدا می‌کند؛ [[سختی‌ها]] را از سر می‌گذراند و [[شاهد]] [[نزول]] [[برکات]] است. [[امیرمؤمنان]]{{ع}} می‌فرماید:
هر که تقوا پیشه کند، سختی‌هایی که به او نزدیک شده‌اند، دور می‌گردند. [[تلخی‌ها]] شیرین و امواج متراکم [[گرفتاری‌ها]] برطرف شده، [[مشکلات]] پیاپی و خسته کننده آسان می‌گردد و [[مجد]] و [[عظمت]] از دست رفته باز می‌آید؛ [[رحمت]] قطع شده [[خداوند]]، تجدید شود و [[نعمت‌های الهی]] - بعد از فرونشستن - به جوشش در می‌آیند و برکات تقلیل یافته فزونی می‌یابند<ref>نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، خطبه ۱۹۸، ص۴۱۴.</ref>.
 
در [[کلام]] کوتاه دیگری می‌گویند:
اگر [[آسمان]] و [[زمین]] بر کسی فرود آیند و او [[تقوای الهی]] در پیش بگیرد، خداوند او را از این [[گرفتاری]] [[نجات]] خواهد داد و او را از جایی که [[گمان]] نمی‌برد، روزی می‌دهد<ref>غررالحکم، ج۵، ص۱۱۸، ح۷۵۹۹.</ref>.
در [[کلام الهی]] نیز به صراحت آمده است: {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ}}<ref>«و اگر مردم آن شهرها ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌ورزیدند بر آنان از آسمان و زمین برکت‌هایی می‌گشودیم اما (پیام ما را) دروغ شمردند بنابراین برای آنچه می‌کردند آنان را فرو گرفتیم» سوره اعراف، آیه ۹۶.</ref>.
باید دانست که:
برکات، جمع [[برکت]]، به موهبت‌های ثابت و [[پایدار]] گفته می‌شود، در مقابل چیزهای گذرا. در معنای برکت، کثرت، خیر و افزایش وجود دارد. برکات، شامل برکت‌های مادی و [[معنوی]] می‌شود. از این [[آیه]] استفاده می‌شود که باید [[اکثریت]] [[جامعه]] ([[اهل]] [[القری]]) اهل ایمان و تقوا باشند تا مشمول [[الطاف]] و برکات شوند و نیز می‌توان استفاده کرد که [[سرمایه‌گذاری]] روی [[فرهنگ]] معنوی جامعه، بازده [[اقتصادی]] هم دارد<ref>قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج۴، ص۱۳۲ – ۱۳۳.</ref>.
 
شاید بتوان گفت این آیه، افزون بر پیامدهای ذکر شده، به آثار [[عقلی]] و عملی تقوا نیز اشاره دارد: «ایمان و تقوا یعنی [[اعتقاد]] به حضور دایمی [[ذات باری تعالی]] در همه امور [[اجتماع]]. حاصل این [[ایمان]] و [[تقوا]] عبارت است از [[اخلاق]] کاری صحیح، [[معاملات]] درست، [[تولید]] مفید و کارا، [[پرهیز]] از [[اسراف]] و [[تبذیر]]، [[عدالت]] در [[فعالیت‌های اقتصادی]] که به دنبال آن، [[اقتصادی]] پویا و بالنده پدید می‌آید و [[بی‌ثباتی]] درونی [[اقتصاد]] از بین خواهد رفت»<ref>ر.ک: میرآخور، عباس، «ویژگی‌های نظام اقتصاد اسلامی»، مقالاتی در اقتصاد اسلامی، ص۸۳.</ref>.
 
۲. '''[[عدل و داد]]''': اساس [[جهان]] [[عالم آفرینش]] بر [[عدل]] و [[حق]] [[پایدار]] است، و [[اجرای عدالت]]، ضروری‌ترین نیاز هر [[جامعه]] است.
در عرصه مسائل اقتصادی نیز همین نقش را برای عدالت بیان کرده‌اند. [[امام علی]]{{ع}} در کلماتشان به نقش عدل این‌گونه اشاره می‌فرمایند: {{متن حدیث|بِالْعَدْلِ تَتَضَاعَفُ الْبَرَكَاتُ‌}}<ref>میزان الحکمه، ج۱، ص۲۵۶، ح۱۷۰۲.</ref>؛ «با [[برقراری عدالت]]، [[برکات]] و [[نعمت‌های خدا]] فزونی می‌یابد».
همچنین در بیان ذیل به نقش اجرای عدالت در [[گشایش]] و [[آسایش]] جامعه تصریح دارند:
[[[امام]] زمین‌هایی را که [[عثمان]] در [[زمان]] [[خلافت]] خود به این و آن داده بود، به [[مسلمانان]] بازگردانید و فرمود:]
به [[خدا]] [[سوگند]]، اگر چیزی را که عثمان بخشیده، نزد کسی بیابم، آن را به صاحبش باز می‌گردانم؛ هرچند آن را کابین [[زنان]] کرده باشند یا بهای [[کنیزکان]]. در عدالت گشایش است و آن‌که از [[دادگری]] به تنگ آید از ستمی که بر او می‌رود، بیش‌تر به تنگ می‌آید<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۵.</ref>.
از سوی دیگر، امام فراوان گوشزد کرده‌اند که [[ظلم]] و [[تجاوز به حقوق دیگران]]، موجب زوال و نابودی [[نعمت‌ها]] است<ref>غررالحکم، ج۱، ص۱۰۳، ح۳۸۱ و ح۳۸۲ و ص۱۳۱، ح۴۸۵ و ص۱۸۶، ح۷۰۹؛ ج۲، ص۳۶، ح۱۷۳۴ و ص۲۵۰، ح۲۵۲۳.</ref>: {{متن حدیث|الظُّلْمُ يَطْرُدُ النِّعَمَ‌}}<ref>غررالحکم، ج۱، ص۱۸۶، ح۷۰۹.</ref>؛ «ظلم [[نعمت‌های الهی]] را از بین می‌برد».
 
۳. '''[[یاری خدا]]''': در [[قرآن]] و [[روایات]] [[معصومان]]{{عم}} از جمله در [[کلمات امام علی]]{{ع}} فراوان آمده است که اگر کسی [[خداوند]] را [[یاری]] دهد، خدا نیز او را یاری خواهد رساند. تردیدی نیست که [[یاری رساندن]] به خدا جز [[عمل به دستورات]] او در عرصه‌های فردی و [[اجتماعی]] نیست. خداوند در قرآن بر یاری کسی که او را [[یاری]] رساند، تأکید دارد: {{متن قرآن|وَلَيَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ}}<ref>«و بی‌گمان خداوند به کسی که وی را یاری کند یاری خواهد رساند» سوره حج، آیه ۴۰.</ref>.
[[سوگند]]، قطعاً کسی را که او را یاری کند، یاری خواهد نمود». [[امام]] به یکی از زمینه‌هایی که کمک به [[دین خدا]] موجب باری [[اقتصادی]] [[خداوند]] می‌شود، اشاره کرده، می‌فرماید:
[[خدای سبحان]] فرمود: «اگر [[خدا]] را یاری کنید، شما را یاری می‌کند و پایداریتان خواهد بخشید»<ref>{{متن قرآن|يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ}} «ای مؤمنان! اگر (دین) خداوند را یاری کنید او نیز شما را یاری می‌کند و گام‌هایتان را استوار می‌دارد» سوره محمد، آیه ۷.</ref>. و نیز گوید: «کیست که خدا را [[قرض الحسنه]] دهد تا برای او دو چندانش کند، و او را پاداشی [[نیکو]] باشد»<ref>{{متن قرآن|مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا كَثِيرَةً وَاللَّهُ يَقْبِضُ وَيَبْسُطُ وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ}} «کیست که به خداوند وامی نیکو دهد تا خداوند آن را برای وی چندین برابر گرداند؟ و خداوند (روزی را) تنگ و فراخ می‌سازد و به سوی او بازگردانده می‌شوید» سوره بقره، آیه ۲۴۵.</ref>. اگر خدا از شما یاری می‌خواهد نه از روی [[خواری]] است و اگر از شما وام می‌خواهد، نه به سبب [[بینوایی]] است. از شما یاری خواسته در حالی که لشکرهای [[آسمان]] و [[زمین]] از آن او است، و او است پیروزمند و [[حکیم]]. و از شما وام می‌خواهد و حال آن که، خزاین [[آسمان‌ها]] و زمین از آن او است و [[بی‌نیاز]] و [[ستوده]] است... «این بخشایشی است از جانب خدا که به هر کسی می‌خواهد ارزانی می‌دارد، که خدا صاحب بخشایشی بزرگ است<ref>{{متن قرآن|الَّذِي خَلَقَ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ طِبَاقًا مَا تَرَى فِي خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِنْ تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِنْ فُطُورٍ}} «همان که هفت آسمان را تو بر تو آفرید، در آفرینش (خداوند) بخشنده هیچ ناسازواری نمی‌بینی؛ چشم بگردان! آیا هیچ شکاف و رخنه‌ای می‌بینی؟» سوره ملک، آیه ۳.</ref> و<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۸۲.</ref>.
گفته شد که [[نصرت]] خدای [[بی‌نیاز]]، همانا [[اطاعت]] و [[فرمانبرداری]] از او است که [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در گفتاری دیگر آن را [[سود]] بردن بدون [[تجارت]] می‌شمارد: {{متن حدیث|مَنِ اتَّخَذَ طَاعَةَ اللَّهِ بِضَاعَةً أَتَتْهُ الْأَرْبَاحُ مِنْ غَيْرِ تِجَارَةٍ}}<ref>غررالحکم، ج۵، ص۳۸۵، ح۸۸۶۴.</ref>؛ «هر کسی که اطاعت خدای را [[سرمایه]] خود قرار دهد، سودهای فراوانی بدون تجارت به دست می‌آورد».
 
۴. '''[[شکر خدا]]''': رابطه [[شکر]] با [[نعمت‌های الهی]]، در [[قرآن]] و [[روایات]]، به ویژه در [[سخنان امام علی]]{{ع}} فراوان آمده است. در بیش‌ترین این کلمات، به فزونی [[نعمت‌ها]] بر اثر [[سپاس‌گزاری]] از [[خدا]] اشاره شده است. در مقابل، [[ناسپاسی]] موجب [[زوال نعمت]] می‌گردد. اگر بخواهیم گزارش خلاصه‌ای از [[کلمات علی]]{{ع}} در برخی روابط بین شکر و ناسپاسی، و نعمت‌های الهی ارائه بدهیم، می‌توان گفت: «شکر نعمت‌ها، سبب [[پایداری]] و دوام آنها می‌شود<ref>غررالحکم، ج۱، ص۱۰۳، ح۳۸۵؛ ج۴، ص۶۲۷، ح۷۲۲۹؛ ج۱، ص۲۷۳، ح۱۰۸۸؛ ج۲، ص۱۷۷، ح۲۲۷۴؛ ج۲، ص۴۵۷، ح۳۲۸۲؛ ج۲، ص۴۷۵، ح۳۳۴۸؛ ج۳، ص۱۹۸، ح۴۱۷۹؛ ج۴، ص۴۰۲، ح۶۴۹۰، ج۵، ص۱۷۶، ح۷۸۴۷؛ ج۶، ص۱۲۰، ح۹۷۳۲.</ref>، نعمت‌های الهی را فزونی می‌دهد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۱۳۰ و ۴۲۷؛ غررالحکم، ج۲، ص۱۱۹، ح۲۰۴۴ و ص۱۳۴، ح۲۰۹۰ و ص۲۵۵، ح۲۵۳۵ و ص۱۷۴، ح۳۲۵۶ و ص۴۷۵، ح۳۳۴۹ و ص۵۶۳، ح۳۵۸۰؛ ج۳، ص۲۰۱، ح۴۱۹۸ و ص۳۲۸، ح۴۶۲۲ و ص۳۸۲، ح۴۸۰۴، ج۴، ص۲۲، ح۵۱۴۸ و ص۱۱۲، ح۵۴۸۷ و ص۱۲۵، ح۵۵۴۴ و ص۱۹۵، ح۵۶۵۹.</ref>، و [[دژ]] و حصار نعمت‌ها است»<ref>غررالحکم، ج۱، ص۱۲۷، ح۴۶۷، ص۳۵۶، ح۱۳۵۱؛ ج۵، ص۶۸، ح۷۴۳۵؛ ج۶، ص۵۹، ح۹۵۰۰ و ص۶۹، ح۹۵۴۸.</ref> و «کمیِ شکر، موجب کاهش [[نعمت]] می‌شود<ref>غررالحکم، ج۳، ص۱۶۳، ح۴۱۰۶: ج۴، ص۱۱۰، ح۵۴۷۵ و ص۵۰۱، ح۶۷۴۶، ج۵، ص۴۴۶، ح۹۱۰۶.</ref>، و ناسپاسی و عدم شکر بر نعمت‌های الهی باعث زوال آنها می‌شود»<ref>غررالحکم، ج۵، ص۲۴۷، ح۸۱۹۴ و ص۴۱۳، ح۸۹۸۱.</ref>.
 
یکی از راه‌های شکر، [[شکر عملی]] است؛ بدین معنا که از نعمت‌های الهی، صحیح و آن‌گونه که [[خداوند]] خواسته، بهره‌برداری کنیم. [[مال]]، یکی از نعمت‌های برجسته خداوند است که اگر [[شکر]] آن را به جا آوریم، یعنی در راه صحیح از آن استفاده کنیم، [[خداوند]] بر آن خواهد افزود و اگر [[ناسپاسی]] ورزیم - یعنی آن را در غیر مسیری که [[خدا]] خواسته است به کار ببریم - از [[انسان]] و [[جامعه]]، گرفته می‌شود: {{متن قرآن|لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزِيدَنَّكُمْ وَلَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِي لَشَدِيدٌ}}<ref>«و (یاد کن) آنگاه را که پروردگارتان اعلام داشت: اگر سپاسگزار باشید به یقین بر (نعمت) شما می‌افزایم و اگر ناسپاسی کنید بی‌گمان عذاب من سخت است» سوره ابراهیم، آیه ۷.</ref>.
 
۵. '''[[توبه]]''': توبه یکی از اسباب و وسایل [[معنوی]] است که آثار مادی و معنوی فراوانی در پی دارد. توبه [[حقیقی]]، موجب تغییرات بنیادین در وضعیت شخصی افراد و همچنین جامعه می‌شود. [[استغفار]]، درهای خزاین [[الهی]] را به روی [[بندگان]] می‌گشاید و جامعه را از [[فقر]] و [[بیچارگی]] می‌رهاند و به [[سعادت]] و [[رفاه]] مادی می‌رساند. با دقت در گفتار [[مولا علی]]{{ع}} [[آثار توبه]] را می‌توان بدین قرار گزارش کرد:
[[ایزد]] - تعالی - بندگانش را که مرتکب [[اعمال ناشایست]] شوند، به کاسته شدن میوه‌هاشان و نگه داشتن [[برکات]] از ایشان و فروبستن خزاین [[خیرات]] به روی آنان می‌آزماید. تا توبه کنندگان توبه کنند و [[گناه‌کاران]] از [[گناه]] کردن بازایستند و [[پند]] گیرندگان پند گیرند، و آن‌که [[اراده]] گناه کرد، بازگردد.
خداوند، [[آمرزش]] خواستن را سبب [[فراوانی روزی]] و [[رحمت]] بر [[آفریدگان]] قرار داده، می‌فرماید: «از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او [[آمرزنده]] است و برکات خویش را از [[آسمان]] بر شما فرو می‌بارد و شما را به [[اموال]] و [[فرزندان]] مدد کند»<ref>{{متن قرآن|فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ إِنَّهُ كَانَ غَفَّارًا * يُرْسِلِ السَّمَاءَ عَلَيْكُمْ مِدْرَارًا * وَيُمْدِدْكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَيَجْعَلْ لَكُمْ جَنَّاتٍ وَيَجْعَلْ لَكُمْ أَنْهَارًا}} «و گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او بسیار آمرزنده است * تا (باران) آسمان را بر شما ریزان بفرستد * و شما را با دارایی‌ها و پسران، یاوری کند و برایتان بوستان‌ها پدید آورد و جویبارها پدیدار گرداند» سوره نوح، آیه ۱۰-۱۲.</ref>. پس [[خداوند]] [[رحمت]] کند کسی را که به نوبه روی آورد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۴۳.</ref>.
 
۶. '''[[استدراج]]''': برخورداری از [[نعمت‌های فراوان]]، همیشه به دلیل [[شایستگی]] [[بنده]] نیست؛ بلکه گاه به جهت مهلت دادن به بنده [[گناه‌کار]] است و بنده هر چه [[گناه]] می‌کند، خداوند به او [[نعمت]] بیشتری می‌دهد تا شاید از راه نعمت دادن [[شرم]] کند و برگردد.
استدراج بدین معنا است که [[خدا]] او را به حال خود را می‌گذارد تا به [[عذاب]] بسیار سخت در [[دنیا]] یا [[آخرت]]، و یا هم در دنیا و هم آخرت [[مبتلا]] شود<ref>ر.ک: غررالحکم، ج۴، ص۶۸، ح۵۳۱۸ و ص۵۵۰، ح۶۹۴۳؛ ج۳، ص۱۳۲ - ۱۳۳، ح۴۰۴۷.</ref>. [[امام علی]]{{ع}} درباره استدراج بیانات مختلفی دارند که به یک نمونه آن اشاره می‌کنیم: «هنگامی که [[خدای سبحان]] با وجود گناهانت، نعمت‌هایش را پی در پی بر تو می‌فرستد، پس آن برای تو استدراج است»<ref>غررالحکم، ج۳، ص۱۳۲، ح۴۰۴۷.</ref>. همچنین تعبیرهایی نظیر «بسا [[احسان]] که همراه استدراج است»<ref>غررالحکم، ج۴، ص۵۵۰، ح۶۹۴۳.</ref> و «برحذر باش از نعمت‌هایی که همراه گناه به تو می‌رسد»<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۴.</ref> در کلمات حضرت موجود است.
[[سنت‌های الهی]] در [[کلام]] [[علوی]] فراوان آمده است و بیان تفصیلی و تحلیلی هر یک، از گنجایش این نوشتار خارج است و به آن‌چه گذشت، اکتفا می‌گردد، و به برخی دیگر که به نحو قضایای شرطی در کلمات امیرالمؤمنین علی{{ع}} آمده است و در عرصه کارکردهای [[اقتصادی]] در سطح رفتارهای [[خرد]] یا کلان، مؤثر است، اشاره می‌کنیم:
 
۷. '''[[دعا]]''': بدان، خداوندی که خزاین [[آسمان‌ها]] و [[زمین]] به دست او است، تو را [[رخصت]] دعا داده و خود [[اجابت]] آن را بر عهده گرفته است و از تو خواسته که از او بخواهی تا عطایت کند<ref>نهج البلاغه، نامه ۳۱، همچنین مراجعه شود به خطبه ۱۷۷.</ref>.
 
۸. '''[[خُلق]] [[نیکو]]''': [[خلق]] نیکو موجب فراوانی [[نعمت‌های الهی]] می‌شود<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۲۰؛ غررالحکم، ج۴، ص۴۰۸، ح۶۵۱۳.</ref>؛ روزی را سرازیر می‌نماید<ref>غررالحکم، ج۳، ص۳۹۳، ح۴۸۵۶؛ لیثی واسطی، عیون الحکم و المواعظ، ص۲۲۸، ح۴۳۹۸.</ref>؛ خیر [[دنیا]] و [[آخرت]] را نصیب [[انسان]] می‌کند<ref>غررالحکم، ج۶، ص۹۹، ح۹۶۷۰.</ref>. هر کس [[خلق]] [[ناپسند]] در پیش گیرد، روزی او تنگ شود<ref>غررالحکم، ج۵، ص۲۱۸، ح۸۰۲۳؛ ج۴، ص۱۵۰، ح۵۶۳۹. </ref>.
 
۹. '''[[زکات مال]]''': زکات مال، سبب [[فراوانی روزی]]<ref>غررالحکم، ج۴، ص۴۵۰، ح۶۶۰۷.</ref>، نگاهداری و [[حفظ مال]] می‌شود<ref>غررالحکم، ج۳، ص۴۰۹، ح۴۹۰۶.</ref>.
 
۱۰. '''[[بخشش نعمت]]''': هر کس [[نعمت‌های الهی]] را ببخشد، [[خداوند]] بر آن می‌افزاید و اگر دیگران را از آن منع کند، آن [[نعمت]] را از او گرفته، و به دیگران می‌دهد<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۲۴ و ۴۱۷.</ref>.
 
۱۱. '''[[صله رحم]]''': صله رحم موجب [[حفظ]] و [[افزایش نعمت]] [[الهی]]<ref>غررالحکم، ج۴، ص۴۱۲، ح۴۹۲۹؛ ج۶، ص۴۰۱، ج۶۴۸۷.</ref>، سرازیر شدن [[نعمت‌های خدا]]<ref>غررالحکم، ج۳، ص۲۳۸، ح۴۳۴۶؛ ج۴، ص۲۰۴، ح۵۸۳۶.</ref>، [[رشد]] [[اموال]]<ref>غررالحکم، ج۴، ص۲۱۵، ح۵۸۷۸ و ص۲۱۶، ح۵۸۷۹ و ص۴۰۷، ح۵۸۴۷.</ref> و [[آبادانی]] [[نعمت‌ها]]<ref>غررالحکم، ج۴، ص۲۱۸، ح۵۸۸۳.</ref> خواهد شد.
 
۱۲. '''[[صدقه]]''': صدقه دادن، روزی را از [[آسمان]] فرود می‌آورد<ref>غررالحکم، ج۲، ص۲۴۰، ح۲۴۸۷.</ref> و [[برکت]] [[مال]] را فزونی می‌بخشد<ref>غررالحکم، ج۳، ص۲۶۰، ح۴۴۲۶.</ref>.
همچنین در [[سخنان امام علی]]{{ع}} آمده است:
هر کس [[اعمال]] خود را برای [[خدا]] [[خالص]] کند، در معاش [[پیروز]] خواهد بود<ref>غررالحکم، ج۵، ص۲۶۰، ح۸۲۵۵.</ref>. هر که برای دینش تلاش کند، خداوند دنیای او را کفایت می‌کند<ref>نهج البلاغه، حکمت ۸۶ و ۴۱۵.</ref>. [[ادای حق]] خدا در هر نعمتی موجب فزونی آن نعمت می‌شود<ref>نهج البلاغه، حکمت ۲۳۶.</ref>. [[گناهان]] موجب [[زوال نعمت]] و [[رفاه]] می‌گردد<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۴۳ و ۱۷۷.</ref>. [[ظلم]] و [[تجاوز به حقوق دیگران]]<ref>غررالحکم، ج۱، ص۱۰۳، ح۳۸۱ و ص۱۸۶، ح۷۰۹؛ میزان الحکمه، ج۱، ص۲۵۷.</ref>، [[خون]] به ناحق ریختن<ref>نهج البلاغه، نامه ۵۳.</ref>، نعمت‌ها را فانی می‌کند.
ناگفته نماند که ما در این نوشتار در پی بررسی کامل [[سنت‌های الهی]] نبودیم؛ بلکه برای نشان دادن ویژگی‌های یک بعد دیگر از ابعاد [[نظام اقتصادی اسلام]] و تمایز آن با [[نظام اقتصادی]] مسلط بر [[جهان]] کنونی ([[سرمایه‌داری]] [[لیبرال]]) به نمونه‌هایی از [[سنت‌های الهی حاکم بر جوامع انسانی]] پرداختیم. توجه به این امور به [[یقین]] هم در رفتارهای فردی اشخاص و هم در برنامه‌ریزی‌های کلان تأثیری بسزا خواهد داشت.<ref>[[احمد علی یوسفی|یوسفی، احمد علی]]، [[مبانی فلسفی نظام اقتصادی (مقاله)| مقاله «مبانی فلسفی نظام اقتصادی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۷ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۷]] ص ۵۲-۶۰.</ref>


== منابع ==
== منابع ==
۷۵٬۷۴۷

ویرایش