←نور ائمه {{عم}}؛ نخستین آفریدهها
خط ۹: | خط ۹: | ||
از جمله مباحث بسیار مهم و جذاب در مسئله [[شئون]] [[امامت]]، بررسی [[شئون امام]] پیش از ورود به عالم ماده است. از ظواهر [[آیات قرآن کریم]] درباره این مسئله چیزی به دست نمیآید، اما مراجعه به متون [[حدیثی]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]] روشن میسازد که [[امامان]] {{عم}} پیش از ورود به این [[دنیا]]، وجودی نوری داشتهاند. این [[حقیقت]]، دستکم در بیش از پنجاه [[روایت]] [[نقل]] شده است که در میان آنها [[احادیث]] معتبری نیز به چشم میخورند. بنابراین در مجموعه این [[روایات]]، اصل [[خلقت]] نوری - فارغ از جزئیات آن - آموزهای متقن است که میتوان آن را به [[معصوم]] نسبت داد. دیگر جزئیات را باید با توجه به بررسیهای دلالی و سندی روشن ساخت. در این فصل، مهمترین مباحث را که میتواند با مسئله [[شئون امامت]] مرتبط باشد، بررسی میکنیم. | از جمله مباحث بسیار مهم و جذاب در مسئله [[شئون]] [[امامت]]، بررسی [[شئون امام]] پیش از ورود به عالم ماده است. از ظواهر [[آیات قرآن کریم]] درباره این مسئله چیزی به دست نمیآید، اما مراجعه به متون [[حدیثی]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]] روشن میسازد که [[امامان]] {{عم}} پیش از ورود به این [[دنیا]]، وجودی نوری داشتهاند. این [[حقیقت]]، دستکم در بیش از پنجاه [[روایت]] [[نقل]] شده است که در میان آنها [[احادیث]] معتبری نیز به چشم میخورند. بنابراین در مجموعه این [[روایات]]، اصل [[خلقت]] نوری - فارغ از جزئیات آن - آموزهای متقن است که میتوان آن را به [[معصوم]] نسبت داد. دیگر جزئیات را باید با توجه به بررسیهای دلالی و سندی روشن ساخت. در این فصل، مهمترین مباحث را که میتواند با مسئله [[شئون امامت]] مرتبط باشد، بررسی میکنیم. | ||
== | == نور ائمه {{عم}}؛ نخستین آفریدهها == | ||
{{اصلی|نور امام}} | |||
در [[روایات]] متعددی آمده است که [[نور]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{عم}} پیش از [[آفرینش]] دیگر موجودات، [[آفریده]] شدهاند. مضامین این [[روایات]]، گاه ناهمگون به نظر میرسند؛ ازاینرو لازم است این [[روایات]] بهدقت بررسی، و چیستی [[خلقت]] نخستین نیز روشن شود. از دیگر سو، روایاتی مشهور نیز وجود دارد که براساس آنها عقلْ نخستین [[آفریده]] [[خداوند]] بوده است. تحلیل ارتباط این دو گونه [[روایات]] نیز از مسائلی است که باید بررسی شود. در [[زیارت جامعه کبیره]] که از [[زیارات]] معتبر بهشمار میرود،<ref>در آینده درباره سند زیارت جامعه به تفصیل سخن خواهیم گفت.</ref> چنین آمده است: {{متن حدیث|خَلَقَكُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً... بِكُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ}}؛<ref>محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، من لايحضره الفقیه، ج ۲، ص۶۱۳- ۶۱۵؛ همو، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص ۲۷۵؛ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص ۹۷. در سند این روایت، برخی راویان، مانند محمد بن احمد بن علی همدانی وجود دارند که مجهول بهشمار میروند. اما چنانکه پیشتر گفته شد، فراوانی این روایات و بهویژه وجود آنها در منابع کهن شیعی، موجب اطمینان به صدور آنها میشود.</ref> «[[خداوند]] شما را بهصورت [[نور]] آفرید... بهوسیله شما آغاز کرد و بهوسیله شما به پایان میرساند». مضمون این عبارت نیز آن است که پیش از [[انوار]] [[معصومان]]، مخلوقی وجود نداشته است. در روایتی دیگر، [[امام رضا]] {{ع}} از اجداد طاهرینش، از [[پیامبر خاتم|رسول گرامی اسلام]] {{صل}} [[نقل]] کردند که فرمودند: {{متن حدیث|...أَوَّلَ مَا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا...}}؛<ref>محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۱، ص ۲۶۲ و ۲۶۳؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۲۵۴- ۲۵۶؛ همو، علل الشرایع، ج ۱، ص ۵ و ۶.</ref> "نخستین چیزی که [[خداوند]] آفرید، [[ارواح]] ما بود...". در این [[روایت]]، [[روح]] [[امامان]] {{عم}} نخستین آفریدههای [[خداوند]] بهشمار رفته است و چنانکه خواهد آمد، مقصود از [[نور]] در این [[روایات]]، همان [[ارواح]] [[مطهر]] ایشان است. این دو [[روایت]] و روایاتی که در ادامه خواهد آمد، بهروشنی بیان میکنند که [[نور]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} [[معصوم]] {{عم}} نخستین آفریدههای [[خداوند]] هستند<ref>ر.ک: [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت]]، ص۸۴ ـ ۸۵.</ref>. | در [[روایات]] متعددی آمده است که [[نور]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[ائمه اطهار]] {{عم}} پیش از [[آفرینش]] دیگر موجودات، [[آفریده]] شدهاند. مضامین این [[روایات]]، گاه ناهمگون به نظر میرسند؛ ازاینرو لازم است این [[روایات]] بهدقت بررسی، و چیستی [[خلقت]] نخستین نیز روشن شود. از دیگر سو، روایاتی مشهور نیز وجود دارد که براساس آنها عقلْ نخستین [[آفریده]] [[خداوند]] بوده است. تحلیل ارتباط این دو گونه [[روایات]] نیز از مسائلی است که باید بررسی شود. در [[زیارت جامعه کبیره]] که از [[زیارات]] معتبر بهشمار میرود،<ref>در آینده درباره سند زیارت جامعه به تفصیل سخن خواهیم گفت.</ref> چنین آمده است: {{متن حدیث|خَلَقَكُمُ اللَّهُ أَنْوَاراً... بِكُمْ فَتَحَ اللَّهُ وَ بِكُمْ يَخْتِمُ}}؛<ref>محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، من لايحضره الفقیه، ج ۲، ص۶۱۳- ۶۱۵؛ همو، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج۲، ص ۲۷۵؛ محمد بن حسن طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص ۹۷. در سند این روایت، برخی راویان، مانند محمد بن احمد بن علی همدانی وجود دارند که مجهول بهشمار میروند. اما چنانکه پیشتر گفته شد، فراوانی این روایات و بهویژه وجود آنها در منابع کهن شیعی، موجب اطمینان به صدور آنها میشود.</ref> «[[خداوند]] شما را بهصورت [[نور]] آفرید... بهوسیله شما آغاز کرد و بهوسیله شما به پایان میرساند». مضمون این عبارت نیز آن است که پیش از [[انوار]] [[معصومان]]، مخلوقی وجود نداشته است. در روایتی دیگر، [[امام رضا]] {{ع}} از اجداد طاهرینش، از [[پیامبر خاتم|رسول گرامی اسلام]] {{صل}} [[نقل]] کردند که فرمودند: {{متن حدیث|...أَوَّلَ مَا خَلَقَ اَللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَرْوَاحُنَا...}}؛<ref>محمد بن علی بن بابویه قمی (شیخ صدوق)، عیون اخبار الرضا {{ع}}، ج ۱، ص ۲۶۲ و ۲۶۳؛ همو، کمال الدین و تمام النعمة، ج ۱، ص۲۵۴- ۲۵۶؛ همو، علل الشرایع، ج ۱، ص ۵ و ۶.</ref> "نخستین چیزی که [[خداوند]] آفرید، [[ارواح]] ما بود...". در این [[روایت]]، [[روح]] [[امامان]] {{عم}} نخستین آفریدههای [[خداوند]] بهشمار رفته است و چنانکه خواهد آمد، مقصود از [[نور]] در این [[روایات]]، همان [[ارواح]] [[مطهر]] ایشان است. این دو [[روایت]] و روایاتی که در ادامه خواهد آمد، بهروشنی بیان میکنند که [[نور]] [[پیامبر خاتم|پیامبر اکرم]] {{صل}} و [[امامان]] {{عم}} [[معصوم]] {{عم}} نخستین آفریدههای [[خداوند]] هستند<ref>ر.ک: [[محمد حسین فاریاب|فاریاب، محمد حسین]]، [[بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت (کتاب)|بررسی انطباق شئون امامت در کلام امامیه بر قرآن و سنت]]، ص۸۴ ـ ۸۵.</ref>. | ||