شبهه در کلام اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
خط ۱۲: خط ۱۲:
این واژه در [[علم اصول فقه]]، تردید بین امور محلله و محرمه و تردید بین خطا و [[تواب]] است و بالجمله، اموری که امتیاز آنها ممکن نباشد و به آنچه از راه اشتباه انجام شده است «مشتبه» گویند<ref>سید مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، ج۳، ص۸۴۳.</ref>.
این واژه در [[علم اصول فقه]]، تردید بین امور محلله و محرمه و تردید بین خطا و [[تواب]] است و بالجمله، اموری که امتیاز آنها ممکن نباشد و به آنچه از راه اشتباه انجام شده است «مشتبه» گویند<ref>سید مصطفی حسینی دشتی، معارف و معاریف، ج۳، ص۸۴۳.</ref>.
[[ابن عربی]] [[معتقد]] است، شبهه یعنی چیزی شبیه [[محرمات]] که مطابق [[نص صریح]] کتاب، [[سنت]] و [[اجماع]]، [[تحریم]] شده است<ref>محمد بن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۲، ص۱۵۶.</ref>.<ref>[[نفیسه ابوالحسنی|ابوالحسنی، نفیسه]]، [[خاتمیت در قرآن (کتاب)|خاتمیت در قرآن]] ص ۲۹.</ref>.
[[ابن عربی]] [[معتقد]] است، شبهه یعنی چیزی شبیه [[محرمات]] که مطابق [[نص صریح]] کتاب، [[سنت]] و [[اجماع]]، [[تحریم]] شده است<ref>محمد بن محمد غزالی، احیاء علوم الدین، ج۲، ص۱۵۶.</ref>.<ref>[[نفیسه ابوالحسنی|ابوالحسنی، نفیسه]]، [[خاتمیت در قرآن (کتاب)|خاتمیت در قرآن]] ص ۲۹.</ref>.
==معنای اصطلاحی شبهه==
شبهه در اصطلاح [[متکلمان اسلامی]] به معنای ایراد، اشکال، ایجاد تردید، به اشتباه انداختن و مسلم نبودن است<ref>خاتمی، فرهنگ علم کلام، ص۱۳۶؛ سجادی، فرهنگ معارف اسلامی، ج۲، ص۱۰۳۷.</ref>. شبهه را از آن رو شبهه نامیدند که به [[حق]] شباهت دارد. [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در این باره می‌فرمایند: {{متن حدیث|وَ إِنَّمَا سُمِّيَتِ الشُّبْهَةُ شُبْهَةً لِأَنَّهَا تُشْبِهُ الْحَقَّ‌}}<ref>نهج البلاغه، خطبه ۳۸.</ref>؛ «شبهه را شبهه نامیدند؛ زیرا شبیه حق است». در [[حقیقت]]، شبهه‌افکنان سخنان‌شان را به صورت حق جلوه می‌دهند تا [[واقعیت]] برای [[مردم]] پوشیده و مشتبه شود و آنها از تشخیص [[حق و باطل]] بازمانند. آن حضرت در [[حدیثی]] دیگر، [[هدف]] از [[القای شبهه]] را [[فتنه‌انگیزی]] و [[گمراه کردن]] مردم می‌دانند و می‌فرمایند: {{متن حدیث|احْذَرُوا الشُّبْهَةَ فَإِنَّهَا وُضِعَتْ لِلْفِتْنَةِ}}<ref>حرانی، تحف العقول، ص۱۵۵.</ref>؛ «از شبهه بپرهیزید؛ زیرا به قصد [[فتنه]] ساخته شده است».
شبهه همواره با دلیل مطرح می‌شود؛ چنان که وقتی [[ابلیس]] در باب [[خلقت آدم]] شبهه وارد کرد، دلیلش این بود که «[[آدم]] را از خاک آفریدی و من را از [[نار]]، و نار بر خاک مزیت دارد و در [[شأن]] من نیست که به آدم [[سجده]] کنم»<ref>خاتمی، فرهنگ علم کلام، ص۱۳۶.</ref>. البته دلیلی که شبهه کننده می‌آورد، حقیقتاً دلیل نیست؛ چنان که [[شیخ طوسی]] می‌گوید: «[[شبهه]] یعنی آنچه به صورت دلیل تصور می‌شود؛ در حالی که چنین نیست»<ref>طوسی، الرسائل العشر، ص۸۵.</ref>.
[[سید مرتضی]] نیز شبهه را دلیلی می‌داند که مرکب از دو یا یک مقدمه [[فاسد]] است؛ در حالی که [[گمان]] می‌رود هر دو مقدمه، صحیح هستند<ref>شریف مرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ج۲، ص۲۷۳.</ref>.
با توجه به این مطالب، می‌توان شبهه را این‌گونه تعریف کرد: «هر [[پیام]] [[باطل]] شبه استدلالی که به دلیل مشابهتش با [[حقیقت]] باعث [[گمراهی]] [[انسان]] می‌شود».
واضح است که در تعریف اصطلاحی شبهه، همان معنای لغوی مثل، مانند و ابهام نهفته است.
از مفاهیمی که با واژه شبهه در پاره‌ای موارد هم‌پوشانی دارد، سؤال است. سؤال عبارت است از [[طلب]] شناختن یا چیزی که انسان را به [[معرفت]] و [[شناخت]] می‌رساند<ref>راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۴۳۷.</ref>. البته همیشه سؤال کننده به دنبال [[کشف]] حقیقت نیست؛ بلکه گاه حقیقت را می‌داند؛ اما با انگیزه [[گمراه کردن]] و به چالش کشاندن مخاطب، به طرح سؤال می‌پردازد؛ بنابراین، برخی سؤالات، شبهه هستند. از طرف دیگر، برخی [[شبهات]] نیز سؤال هستند؛ اما بعضی دیگر در قالب سؤال مطرح نمی‌شوند؛ بلکه جنبه نظریه‌پردازی دارند؛ اگرچه در همه موارد [[هدف]] فرد، تردیدافکنی و به [[اشتباه]] انداختن مخاطب است؛ بنابراین می‌توان رابطه منطقی بین سؤال و شبهه را عموم و خصوص من وجه دانست؛ زیرا بعضی شبهات، سؤال‌اند و برخی سؤالات، شبهه؛ اما بعضی سؤالات شبهه نیستند و برخی شبهات هم سؤال نیستند.
در این نوشتار، مراد از شبهه، آرا و اندیشه‌های فیصل [[نور]] است که در ظاهر، به [[حق]] و [[واقعیت]] شبیه‌اند؛ اما پس از غور و مطالعه، معلوم می‌شود که صرفاً [[پندار]] و وهم‌اند نه حق و حقیقت. اگر فیصل نور در بعضی موارد، سؤالی هم مطرح می‌کند، سؤال او از نوع دوم است؛ زیرا او حقیقت را می‌داند؛ اما درصدد است تا طرف مقابل را به [[تکلف]] و اشتباه بیندازد.<ref>[[زکیه فلاح یخدانی|فلاح یخدانی، زکیه]]، [[بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام (کتاب)|بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام]]، ص۱۵</ref>


== منابع ==
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
# [[پرونده:IM010661.jpg|22px]] [[نفیسه ابوالحسنی|ابوالحسنی، نفیسه]]، [[خاتمیت در قرآن (کتاب)|'''خاتمیت در قرآن''']]
# [[پرونده:IM010661.jpg|22px]] [[نفیسه ابوالحسنی|ابوالحسنی، نفیسه]]، [[خاتمیت در قرآن (کتاب)|'''خاتمیت در قرآن''']]
# [[پرونده:IM010732.jpg|22px]] [[زکیه فلاح یخدانی|فلاح یخدانی، زکیه]]، [[بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام (کتاب)|بررسی شبهات فیصل نور پیرامون عصمت امام]]
{{پایان منابع}}
{{پایان منابع}}


۷۵٬۸۷۱

ویرایش