رجعت: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
خط ۳۰۴: خط ۳۰۴:
*بنابراین درباره مجازات و [[پاداش]] می‌‌توان گفت فقط مجازات [[کافران]] در رجعت، دیدن [[حکومت عدل جهانی]] است که از این طریق [[عذاب]] خواهند شد، اگر چه [[روایات]] فراوانی نیز گرفتن [[انتقام]] از [[دشمنان]] [[اهل بیت]]{{عم}} را در رجعت بیان نموده‌اند. بیش از این مجازات و [[پاداش]] موکول به [[قیامت]] خواهد شد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B4_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۸.]</ref>
*بنابراین درباره مجازات و [[پاداش]] می‌‌توان گفت فقط مجازات [[کافران]] در رجعت، دیدن [[حکومت عدل جهانی]] است که از این طریق [[عذاب]] خواهند شد، اگر چه [[روایات]] فراوانی نیز گرفتن [[انتقام]] از [[دشمنان]] [[اهل بیت]]{{عم}} را در رجعت بیان نموده‌اند. بیش از این مجازات و [[پاداش]] موکول به [[قیامت]] خواهد شد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B4_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۸.]</ref>
*در پایان یادآوری این نکته بایسته است که برخی از پرسش‌ها و شبهه‌ها به خاطر ابهام‌ها و اجمال‌هایی است که در [[روایات رجعت]] به سبب [[حقیقت]] زنده‌شدن مردگان است که بررسی‌های کارشناسانه و ژرف می‌تواند به هر چه روشن‌تر شدن حقایق این باور سترگ بیانجامد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B4_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۸.]</ref>
*در پایان یادآوری این نکته بایسته است که برخی از پرسش‌ها و شبهه‌ها به خاطر ابهام‌ها و اجمال‌هایی است که در [[روایات رجعت]] به سبب [[حقیقت]] زنده‌شدن مردگان است که بررسی‌های کارشناسانه و ژرف می‌تواند به هر چه روشن‌تر شدن حقایق این باور سترگ بیانجامد<ref>[http://fa.imamatpedia.com/wiki/%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%87%D8%AF%D9%88%DB%8C%D8%AA_%D8%AC%DB%B4_(%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8) درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۸.]</ref>
==رجعت در فرهنگنامه آخرالزمان==
*"رجعت" در لغت به معنای [[رجوع]] و برگشت، و در اصطلاح [[دینی]] "رجعت" بازگشت [[انسان]] پس از [[مرگ]] است. این بازگشت ممکن است محشور شدن برای [[قیامت]]، یا بازگشت به [[دنیا]] باشد. در اینجا صحبت و از رجعت مربوط به بازگشت گروهی است که در [[زمان ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} به [[دنیا]] باز می‌‌گردند. بازگشت و زنده شدن پس از [[مرگ]] از نظر [[عقلی]] امری محال تلقی نمی‌شود و بارها در امت‌های پیشین اتفاق افتاده است. [[آیات]] و [[روایات]] زیادی وقوع این امر را تأیید می‌‌کنند و علمای [[شیعه]] تماماً بر [[حقانیت]] رجعت متفق القول‌اند. رجعت فقط مخصوص [[مؤمنین]] نیست، بلکه گروهی از [[کافران]] نیز در آن زمان زنده خواهند شد. البته رجعت برای این نیست که فرد به [[دنیا]] برگشته و از [[گناهان]] خود [[توبه]] کند یا جبران کاستی‌های خود را بنماید بلکه رجعت مانند محشور شدن در [[قیامت]] برای برداشت حاصل [[اعمال]] است؛ از این روست که در [[روایات]] فرموده‌اند کسانی در [[زمان ظهور]] [[حضرت]] به [[دنیا]] برمی‌گردند که در [[ایمان]] یا [[کفر]] [[خالص]] باشند، یعنی [[مؤمنین]] [[حقیقی]] هیچ‌گاه از [[ایمان]] و [[کافران]] واقعی هیچگاه از کفرشان دست نخواهند کشید. بنابر این بازنده شدن [[کافران]] و [[مؤمنان]] تغییری در [[کفر]] و [[ایمان]] آنها پیش نمی‌آید و توبه‌ای در میان نخواهد و فقط [[کافر]] به جزای [[دنیایی]] [[اعمال]] خود می‌‌رسد و [[مؤمن]] به [[زندگی]] و [[آسایش]] دست می‌‌یابد. [[اعتقاد به رجعت]] در نزد علمای [[شیعه]] جزو [[اعتقادات]] اصلی [[دین]] و ضروریات [[مذهب]] به شمار می‌‌آید و انکارکننده رجعت از [[مذهب]] خارج می‌‌شود. در [[قرآن]] [[آیات]] بسیاری به رجعت اشاره کرده است. رجعت مردگان و زنده شدن اموات در امت‌های پیشین، مکرر اتفاق افتاده است، و یکی از [[معجزات]] [[انبیای گذشته]] نیز زنده کردن مردگان بوده است. در [[قرآن]] نیز آیاتی وجود دارد که به این امر [[گواهی]] می‌‌دهد<ref>. برای اطلاع از این [[آیات]] به [[تفاسیر]] مختلف درباره [[آیات]] ذیل [[رجوع]] نمایید. بقره / ۵۵ و ۶۷ و ۲۴۳ و ۲۵۹ و ۲۶۰؛ [[اعراف]] / ۱۵۵ و ۱۵۷؛ [[آل عمران]] / ۴۹ و ۸۱؛ [[انبیا]] / ۸۴ و ۹۵؛ کهف / ۴۷ و ۸۳؛ نساء / ۱۵۳ و ۱۵۹؛ نحل / ۳۸ و ۲۶؛ نمل / ۸۳؛ ص / ۴۳؛ نازعات / ۶ و ۷ و ۱۲ و ۱۴؛ تکاثر / ۳ و ۴؛ مؤمنون / ۷۷؛ [[جن]] / ۲۴؛ عبس / ۲۳ و ۱۷؛ حجر / ۲؛ [[غافر]] / ۵۱: طه / ۱۲۴؛ اسرا / ۶ و ۵ و ۴؛ قصص / ۶۱ و ۵ و ۶ و ۸۵؛ [[شمس]] / ۱۵؛ [[نور]] / ۵۵.</ref>. [[روایات]] بسیاری در دسترس ما هست که از زنده شدن مردگان در [[امت]] [[رسول]]{{صل}} به خبر می‌‌دهد و [[ائمه هدی]]{{عم}} در طول مدت [[امامت]] خود معجزاتی از جمله زنده کردن مردگان انجام داده‌اند.
*[[امام رضا]]{{ع}} فرمود: [[قریش]] نزد [[رسول خدا]]{{صل}} آمده و از ایشان خواستند که مردگان آنها را زنده کند. [[رسول خدا]]{{صل}} [[حضرت]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} را همراه آنان فرستاد و به او فرمود: [[یا علی]]! به سوی این صحرا برو و کسانی را که [[قریش]] می‌‌خواهند با صدای بلند فراخوان و بگو: [[محمد]] به شما می‌‌گوید "به [[اذن]] [[خدا]] برخیزید". [[حضرت علی]]{{ع}} همان گونه انجام داد و آن افراد از قبرهای خود برخاستند در حالی که [[خاک]] از سر و روی خود می‌‌زدودند. [[قریش]] به طرف آنان رفته و شروع به سؤال نمودند...
*در [[ادعیه]] و [[زیارت‌ها]] به موضوع رجعت اشاره شده و ما در [[زیارات]] و دعاهای بسیاری از [[خداوند]] حضور در رجعت را می‌‌خواهیم. از اینجا می‌‌توان دریافت که رجعت فقط مخصوص گروهی از [[شیعیان]] خواهد بود زیرا اگر رجعت برای تمام [[شیعیان]] باشد، دیگر [[دعا کردن]] کاری بیهوده خواهد بود، از این روست که درباره [[قیامت]] که همگان زنده می‌‌شوند، کسی [[دعا]] نمی‌کند که خدایا مرا در [[قیامت]] محشور کن. از جملاتی که در این [[دعاها]] گفته می‌‌شود می‌‌توان فهمید تمام [[اهل بیت]]{{عم}} و امام‌زادگانی چون [[حضرت]] قمر [[بنی هاشم]] [[ابوالفضل العباس]]{{ع}} در [[زمان رجعت]] به [[دنیا]] باز خواهند گشت و همگی به [[حکومت]] خواهند رسید. حتی [[حضرت مهدی]]{{ع}} نیز پس از اینکه از [[دنیا]] می‌‌روند، دوباره رجعت کرده و به [[دنیا]] باز می‌‌گردد.
*در [[زیارت جامعه]] که از [[امام هادی]]{{ع}} [[روایت]] شده است می‌‌خوانیم: {{متن حدیث|أُشْهِدُ اللَّهَ وَ أُشْهِدُكُمْ أَنِّي... مُعْتَرِفٌ بِكُمْ مُؤْمِنٌ بِإِيَابِكُمْ مُصَدِّقٌ بِرَجْعَتِكُمْ مُنْتَظِرٌ لِأَمْرِكُمْ مُرْتَقِبٌ لِدَوْلَتِكُمْ.... وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّى يُحْيِيَ اللَّهُ تَعَالَى دِينَهُ بِكُمْ وَ يَرُدَّكُمْ فِي أَيَّامِهِ وَ يُظْهِرَكُمْ لِعَدْلِهِ وَ يُمَكِّنَكُمْ فِي أَرْضِهِ... وَ جَعَلَنِي مِمَّنْ... يُحْشَرُ فِي زُمْرَتِكُمْ وَ يَكُرُّ فِي رَجْعَتِكُمْ وَ يُمَلَّكُ فِي دَوْلَتِكُمْ وَ يُشَرَّفُ فِي عَافِيَتِكُمْ وَ يُمَكَّنُ فِي أَيَّامِكُمْ وَ تَقَرُّ عَيْنُهُ غَداً بِرُؤْيَتِكُمْ}}؛ (من [[خداوند]] و شما را [[گواه]] می‌‌گیرم که... به [[اهل بیت]] [[رسول خدا]]{{صل}} [[ایمان]] دارم، و به بازگشت شما [[ایمان]] دارم و رجعت شما را قبول دارم [[چشم به راه]] [[ظهور]] [[آل محمد]]{{صل}} و برپایی [[دولت]] شما هستم... من نیرو و [[توان]] خود را برای [[یاری]] شما مهیا کرده‌ام تا زمانی که [[خداوند]] [[دین]] خود را به واسطه شما دوباره زنده کند و شما را در آن روزهای [[الهی]] به زندگانی [[دنیا]] بازگرداند و شما را برای برپایی [[عدالت]] ظاهر کند و در روی [[زمین]] شما را [[حاکم]] و [[فرمانروا]] گرداند... [[خداوند]] مرا تا زمانی که زنده‌ام بر [[دوستی]] شما [[اهل بیت]] [[باقی]] گذارد، و مرا از جمله کسانی قرار دهد که در گروه شما محشور خواهد شد و در رجعت شما به [[دنیا]] باز می‌‌گردد و در [[حکومت]] شما [در [[آخرالزمان]]] به [[توانگری]] می‌‌رسد و در دوران [[آرامش]] شما [در [[زمان ظهور]] به دور از هر گونه [[ترس]] و [[جنگ]]] بهره‌مند می‌‌شود و در روزهایی که شما حضور دارید [در زمان رجعتِ شما به [[دنیا]]] به [[قدرت]] دست پیدا می‌‌کند و چشمان او به [[دیدار]] شما روشن می‌‌شود...)<ref>مفاتیح الجنان: زیارت جامعه کبیره.</ref>.
*[[امام هادی]]{{ع}} فرمودند: پس از [[زیارت جامعه]] زمانی که خواستی برگردی، در [[زیارت وداع]] چنین بگوی: "... [[سلام]] [[خدا]] بر شما [[باد]]، [[خداوند]] مرا در گروه شما محشور گرداند و در کنار [[حوض کوثر]] با شما باشم و از [[پیروان]] شما قرارم بدهد و در زمان [[حکومت]] شما مرا بهره‌مند سازد و زمانی که شما رجعت می‌‌نماید مرا نیز زنده کنید و در روزهایی که شما بر [[جهان]] [[حکومت]] می‌‌کنید مرا به [[قدرت]] برساند"<ref>من لا یحضره الفقیه: ج ۲، ص ۳۷۵.</ref>. روز بیست و پنجم از [[ماه]] [[ذی‌قعده]]، روز دحوالارض است. در دعای این روز می‌‌خوانیم: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَيْهِ وَ عَلَى جَمِيعِ آبَائِهِ وَ اجْعَلْنَا مِنْ صَحْبِهِ وَ أُسْرَتِهِ وَ ابْعَثْنَا فِي كَرَّتِهِ حَتَّى نَكُونَ فِي زَمَانِهِ مِنْ أَعْوَانِهِ اللَّهُمَّ أَدْرِكْ بِنَا قِيَامَهُ وَ أَشْهِدْنَا أَيَّامَهُ وَ صَلِّ عَلَيْهِ وَ ارْدُدْ إِلَيْنَا سَلَامَهُ...}}؛ (خداوندا بر [[حضرت مهدی]]{{ع}} و تمامی [[پدران]] او [[درود]] فرست و مرا جزو [[یاران]] و اطرافیان او قرار ده و زمانی که او رجعت می‌‌نماید، مرا نیز دوباره زنده گردان تا زمانی که او [[سلطنت]] می‌‌نماید من از [[یاوران]] او باشم، بارالها مرا موفق به [[درک]] [[قیام]] آن جناب گردان و روزهای [[سلطنت]] او را به ما بنمایان و بر او [[درود]] و [[صلوات]] فرست و [[سلام]] ما را به حضرتش برسان...<ref>مفاتیح الجنان: اعمال ماه ذی‌قعده.</ref>.در [[زیارت]] [[اربعین]] می‌‌گوییم: {{متن حدیث|وَ أَشْهَدُ أَنِّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِيَابِكُمْ مُوقِنٌ... وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ حَتَّى يَأْذَنَ اللَّهُ لَكُمْ فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَا مَعَ عَدُوِّكُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ}}؛ (من [[گواهی]] می‌‌دهم که من به شما [[ایمان]] دارم و به بازگشت شما [[یقین]] دارم... و همواره آماده‌ام و خود را مهیا نموده‌ام تا زمانی که [[خداوند]] به شما اجازه دهد به [[یاری]] شما برخیزم، آری با شما خواهم بود، با شما نه با [[دشمنان]] شما)<ref>مفاتیح الجنان: زیارت اربعین.</ref>.
*در [[زیارت]] [[وارث]] این گونه آمده است: {{متن حدیث|وَ أُشْهِدُ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ وَ أَنْبِيَاءَهُ وَ رُسُلَهُ أَنِّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِيَابِكُمْ مُوقِنٌ}}؛ ([[خداوند]] و [[ملائکه]] و [[پیامبران]] و فرستادگان [[الهی]] را [[گواه]] می‌‌گیرم که به [[راستی]] من به شما [[ایمان]] دارم و به بازگشت شما معتقدم)<ref>مفاتیح الجنان: زیارت وارث امام حسین{{ع}}.</ref>. در [[زیارت]] [[حضرت ابوالفضل]]{{ع}} نیز به رجعت اشاره شده است: {{متن حدیث|أَنَا لَكُمْ تَابِعٌ وَ نُصْرَتِي لَكُمْ مُعَدَّةٌ- حَتَّى يَحْكُمَ اللَّهُ وَ هُوَ خَيْرُ الْحاكِمِينَ فَمَعَكُمْ مَعَكُمْ لَا مَعَ عَدُوِّكُمْ إِنِّي بِكُمْ وَ بِإِيَابِكُمْ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ بِمَنْ خَالَفَكُمْ وَ قَتَلَكُمْ مِنَ الْكَافِرِينَ}}؛ (من پیرو شما هستم، و [[یاری]] خویش را برای رکاب شما [[ذخیره]] نموده‌ام، تا زمانی که [[خداوند]] به [[داوری]] [میان شما و دشمنانتان] برخیزد و او [[بهترین]] [[حاکم]] است. پس من با شما هستم، با شما، نه با [[دشمنان]] شما، به [[راستی]] که من به بازگشت شما [به [[دنیا]]] [[ایمان]] دارم و به مخالفین و کشندگان شما [[کفر]] می‌‌ورزم)<ref>مفاتیح الجنان: زیارت حضرت عباس{{ع}}.</ref>. در [[دعای عهد]] که [[امام صادق]]{{ع}} فرموده هر کس [[چهل]] روز صبح این [[دعا]] را بخواند از [[یاوران]] آن [[حضرت]] خواهد بود و اگر پیش از آمدن [[حضرت]] از [[دنیا]] برود، در [[زمان ظهور]] به [[دنیا]] باز خواهد گشت: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنْ حَالَ بَيْنِي وَ بَيْنَهُ الْمَوْتُ الَّذِي جَعَلْتَهُ عَلَى عِبَادِكَ حَتْماً مَقْضِيّاً فَأَخْرِجْنِي مِنْ قَبْرِي مُؤْتَزِراً كَفَنِي شَاهِراً سَيْفِي مُجَرِّداً قَنَاتِي مُلَبِّياً دَعْوَةَ الدَّاعِي فِي الْحَاضِرِ وَ الْبَادِي}}؛ (بار خدایا اگر مرگی که گریبان همه [[بندگان]] را خواهد گرفت، میان من و آن [[حضرت]] فاصله انداخت، مرا از قبرم دوباره بیرون آور، در حالی که کفنم را به کمر بسته و شمشیرم را از نیام بر کشیده‌ام و نیزه‌ام را برافراشته‌ام و [[دعوت]] شما را در هر نقطه از [[زمین]]، چه در آب‌ها و خشکی‌ها لبیک می‌‌گویم)<ref>مفاتیح الجنان: دعای عهد.</ref>.
*در زیارتی که از [[امام حسن عسکری]]{{ع}} برای [[امام حسین]]{{ع}} در روز سوم [[شعبان]] وارد شده است می‌‌خوانیم: {{متن حدیث|اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ بِحَقِّ الْمَوْلُودِ فِي هَذَا الْيَوْمِ الْمَوْعُودِ بِشَهَادَتِهِ قَبْلَ اسْتِهْلَالِهِ وَ وِلَادَتِهِ... الْمَمْدُودِ بِالنَّصْرَةِ يَوْمَ الْكَرَّةِ... إِلَيْكَ أَتَوَسَّلُ}}؛ (خداوندا، تو را به [[حق]] [[[امام حسین]]{{ع}}] آن فرزندی که در این روز به [[دنیا]] آمد، کسی که پیش از ولادت و قبل از آن‌که صدای [[گریه]] ی او در این [[دنیا]] شنیده شود، خبر [[شهادت]] او داده شده بود... کسی که در [[زمان رجعت]] [بر [[دشمنان]]] [[ظفر]] می‌‌یابد... می‌‌خوانم و به سویت دست [[نیاز]] بلند می‌‌کنم)<ref>مفاتح الجنان: اعمال روز سوم شعبان.</ref>.
*جناب [[ابوالقاسم]] [[حسین بن روح]] زیارتی [[نقل]] می‌‌کند که هرگاه در [[ماه رجب]] به [[زیارت]] یکی از [[قبور]] [[اهل بیت]]{{عم}} برویم، خوانده می‌‌شود. در آن [[زیارت]] می‌‌خوانیم {{متن حدیث|الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي أَشْهَدَنَا مَشْهَدَ أَوْلِيَائِهِ فِي رَجَبٍ... وَ السَّلَامُ عَلَيْكُمْ... حَتَّى الْعَوْدِ إِلَى حَضْرَتِكُمْ وَ الْفَوْزِ فِي كَرَّتِكُمْ وَ الْحَشْرِ فِي زُمْرَتِكُمْ}}؛ ([[سپاس]] خدایی را که در [[ماه رجب]] مرا [[توفیق]] داد تا یکی از [[قبور]] [[مطهر]] اولیائش را [[زیارت]] کنم... [[سلام]] و [[رحمت]] و [[برکت]] [[خداوند]] بر شما [[[خاندان رسول خدا]]{{صل}}] [[باد]]، امیدوارم دوباره به محضرتان شرفیاب شوم و روزگاری را که شما به [[دنیا]] رجعت می‌‌کنید ببینم و [[سعادت]] حضور پیدا کنم و [[عاقبت]] در [[قیامت]] نیز در گروه شما محشور شوم)<ref>مفاتیح الجنان: زیارت رجبیه.</ref>.
*در زیارتی که [[امام زمان]]{{ع}} در [[توقیع شریف]] خود بدان [[دستور]] داده‌اند می‌‌فرماید: زمانی که [[اراده]] کردید به واسطه ما به سوی [[خداوند]] توجه کنید بگویید: {{متن حدیث|أُشْهِدُكَ يَا مَوْلَايَ أَنَّ... رَجْعَتَكُمْ حَقٌّ لَا رَيْبَ فِيهَا يَوْمَ لا يَنْفَعُ نَفْساً إِيمانُها لَمْ تَكُنْ آمَنَتْ مِنْ قَبْلُ}}؛ (ای مولای من! تو را [[شاهد]] می‌‌گیرم که بدون [[شک]]، رجعت شما [[حق]] است و در آن روز دیگر [[ایمان آوردن]] برای کسی سودی نخواهد داشت مگر کسی که از قبل [[ایمان]] آورده باشد...)<ref>مفاتیح الجنان: زیارت آل یاسین.</ref>. در [[زیارت]] دیگری که برای [[امام زمان]]{{ع}} در [[حرم عسکریین]] [[نقل]] شده است می‌‌خوانیم: "بارالها رخسار [[مبارک]] ولی خود را در [[دنیا]] و [[آخرت]] به ما نشان ده، خدایا من با [[اعتقاد به رجعت]] در پیشگاه [[صاحب]] این بارگاه به تو [[ایمان]] دارم<ref>مصباح الزائر: ص ۴۴۵.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} زیارتی طولانی را برای [[ائمه]]{{ع}} [[نقل]] می‌‌کند که از راه دور می‌‌توان با آن [[اهل بیت]]{{عم}} را [[زیارت]] نمود. در آن [[زیارت]] می‌‌خوانیم: "... من [[یاری]] خود را برای شما [[ذخیره]] کرده‌ام تا زمانی که [[خداوند]] [[دین]] [[حقیقی]] و [[راستین]] را [[حاکم]] کند. در آن روز من با شما خواهم بود، با شما، نه با [[دشمنان]] شما. من به [[برتری]] شما معتقدم و به رجعت شما [[ایمان]] دارم و [[قدرت خداوند]] را (در بازگرداندن مردگان) [[انکار]] نمی‌کنم و گمانم نمی‌رود جز به آنچه [[خداوند]] می‌‌خواهد". این [[دعا]] را [[شیخ طوسی]] در "مصباح" در [[اعمال]] [[روز جمعه]] آورده است<ref>مصباح المتهجد: ص ۲۵۳.</ref>.
*در زیارتی که در روز [[نیمه شعبان]] برای [[حضرت مهدی]]{{ع}} وارد شده، خوانده می‌‌شود: "... اگر روزهای درخشان ([[ظهور]]) شما را دریافتم و [[پرچم]] برافراشته [[حکومت]] شما را [[درک]] کردم و [[سلطنت]] نیرومند شما را دیدم، پس مانند بنده‌ای در [[خدمت]] شما خواهم بود... ولی اگر [[پیش از ظهور]] شما از [[دنیا]] رفتم، شما را نزد [[خداوند عزوجل]] شفیع می‌‌کنم، و از [[خدا]] می‌‌خواهم که بر [[محمد]] و [[آل محمد]] [[صلوات]] بفرستد و مرا در ایام [[ظهور]] شما بازگرداند و در روزهایی که شما بر [[زمین]] [[حکومت]] می‌‌کنید مرا از [[قبر]] برانگیزد، تا با [[پیروی]] از شما به آرزوهایم برسم و دلم را با [[انتقام]] از [[دشمنان]] آرام کنم"<ref>مصباح کفعمی: فصل ۴۱ زیارات.</ref>.
*[[امام باقر]]{{ع}} فرمود: هر کسی که [[زیارت]] "[[امین]] [[الله]]" را نزد [[قبر]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} با [[قبر]] یکی از [[اهل بیت]]{{عم}} بخواند، در صندوقی از [[نور]] قرار داده می‌‌شود و به مهر [[رسول خدا]]{{صل}} ممهور می‌‌شود. زمانی که [[حضرت قائم]]{{ع}} [[ظهور]] نماید، این [[دعا]] را به ایشان می‌دهند و [[حضرت]] خواننده [[دعا]] را [[ملاقات]] نموده و او را [[تکریم]] نموده و [[بشارت]] می‌دهد<ref>مفاتیح الجنان: زیارت امین الله.</ref>.
*در [[زیارت]] [[امام هادی]] و [[امام عسکری]]{{عم}} نیز آمده: "به بازگشت شما [[ایمان]] دارم و [[حکومت]] شما را قبول داشته و [[منتظر]] برپایی آن هستم و به بزرگی شما اعتراف می‌‌کنم"<ref>بحار الانوار: ج ۲۲، ص ۲۳۶.</ref>. علاوه بر [[دعاها]]، [[روایات]] نیز در موضوع رجعت فراوان است، در این [[روایات]] علاوه بر [[رجعت ائمه]]{{عم}} و [[مؤمنین]]، به رجعت برخی از [[کفار]] نیز اشاره شده است. [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: زمانی که جدم [[حضرت]] اباعبدالله الحسین{{ع}} به [[شهادت]] رسید، [[ملائکه]] به درگاه [[خدا]] صدا به شیون و ناله بلند کردند. [[خداوند]] به آنها [[وحی]] کرد: ای [[ملائکه]] من! آرام باشید، به [[عزت و جلال]] خود [[سوگند]] یاد می‌‌کنم که به [[راستی]] از تمام آنها [[انتقام]] خواهم گرفت، هر چند مدت‌های طولانی گذشته باشد. آنگاه [[خدای عزوجل]] [[امامانی]] را که از [[فرزندان حضرت]] [[امام حسین]]{{ع}} می‌‌آیند به [[ملائکه]] نشان داد که یکی از آنها [[ایستاده]] بود و مشغول [[نماز خواندن]] بود. آنگاه [[خداوند عزوجل]] فرمود: با این شخص که [[ایستاده]] است از آنها [[انتقام]] خواهم کشید<ref>علل الشرایع: ص ۱۶۰. </ref>. [[امام باقر]]{{ع}} در [[حدیثی]] خبر از بازگشت برخی [[زنان]] و مردانی می‌‌دهد که در [[صدر اسلام]] مرتکب جنایت‌های زیادی شده‌اند و به [[دست حضرت]] از آنان [[انتقام]] خواهم کشید<ref>علل الشرایع: ص ۵۷۹. ر.ک: انتقام.</ref>.
*[[ابوذر غفاری]] [[روایت]] می‌‌کند که [[رسول خدا]]{{صل}} فرمود: کسانی که در [[صدر اسلام]] با من جنگیدند و آنان که پس از من با [[اهل بیت]] من خواهند جنگید، در [[آخرالزمان]] دوباره می‌‌آیند و در [[لشکر]] [[دجال]] خواهند بود<ref>امالی طوسی: ص ۴۵۹. </ref>. [[امام صادق]]{{ع}} در [[حدیثی]] فرمود: به [[راستی]] که [[خداوند]] به [[حضرت]] [[امام حسین]]{{ع}} [[وعده]] داد تا دوباره او را به [[دنیا]] بازگرداند و با دست خود از کسانی که او را [[شهید]] نموده‌اند [[انتقام]] بگیرد<ref>کامل الزیارات: ص ۶۳. </ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} درباره این [[آیه]] {{متن قرآن|وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِنْ كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا}}<ref>«و (یاد کن) روزی (را) که از هر امتی دسته‌ای از آنان را گرد می‌آوریم» سوره نمل، آیه ۸۳.</ref> فرمود: کسانی که [[گمان]] می‌‌کنند این [[آیه]] درباره [[قیامت]] است، در اشتباهند. این [[آیه]] درباره رجعت است، زیرا [[خداوند]] در [[روز قیامت]] گروهی را محشور نمی‌کند در حالی که گروهی دیگر را محشور نکرده باشد؛ بلکه آن آیه‌ای که درباره زنده شدن [[مردم]] در [[روز قیامت]] است، این است: {{متن قرآن|وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا}}<ref>«و مردم را گرد آوریم و هیچ یک از ایشان را وا نمی‌نهیم» سوره کهف، آیه ۴۷.</ref>.<ref>تفسیر قمی: ج ۱، ص ۲۴.</ref>
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: هر گروهی که [[خداوند]] بر آنها [[عذاب]] نازل کرد و هلاکشان ساخت در [[زمان رجعت]] باز نمی‌گردند، بلکه در [[قیامت]] محشور خواهند شد؛ اما کسانی که [[ایمان]] [[خالص]] دارند و کسانی که [[کفر]] محض دارند و اقوامی که با [[عذاب الهی]] به [[هلاکت]] نرسیده‌اند، در رجعت برمی‌گردند<ref>تفسیر قمی: ج ۱، ص ۲۴.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} در [[حدیثی]] فرمود:... زمانی که [[ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} فرا رسد، [[آسمان]] [[چهل]] روز، از [[جمادی الثانی]] تا دهم [[ماه رجب]]، بارانی بی‌نظیر ببارد که کسی تا آن موقع مانندش را ندیده است، و [[خداوند]] با آن [[باران]] [[بدن]] [[مؤمنین]] را در قبرهایشان دوباره می‌‌رویاند. سپس [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: گویا می‌‌بینم که آنها از سوی "[[جهینه]]"<ref>یکی از نواحی بصره است. </ref> برانگیخته شده‌اند و گرد و غبار از سر و روی خود [[پاک]] می‌‌کنند<ref>ارشاد مفید: ج ۲، ص ۳۸۶.</ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} به [[مفضل]] فرمود: [[حضرت قائم]]{{ع}} از منطقه‌ای که در [[پشت کوفه]] قرار دارد، بیست و هفت نفر را زنده می‌‌کند؛ پانزده نفر از [[قوم]] [[موسی]] که [[مردم]] را به سوی [[حق]] [[راهنمایی]] می‌‌کردند و به [[راه الهی]] می‌‌خواندند. هفت نفر [[اصحاب کهف]] هستند، یوشع بن نون، [[سلمان]]، [[أبودجانه]] أنصاری، [[مقداد]] و [[ملک]] أشتر؛ این بیست و هفت نفر در [[خدمت]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} خواهند بود و او را [[یاری]] خواهند کرد و از سوی او به [[امارت]] مناطق مختلف منسوب خواهند شد<ref>ارشاد مفید: ج ۲، ص ۳۸۶. </ref>.
*مرحوم [[شیخ حر عاملی]] در کتاب [[شریف]] ایقاظ [[حدیثی]] را [[نقل]] فرموده که تمام [[قاتلین]] [[سیدالشهدا]]{{ع}} در [[کربلا]] دوباره زنده می‌‌شوند و به دست تک‌تک [[ائمه]]{{عم}} و [[فرزندان]] ایشان به [[قتل]] می‌‌رسند [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: زمانی که [[قیامت]] (صغری یعنی رجعت) فرارسد [[خداوند]] جایگاهی از [[نور]] برای [[حضرت]] [[فاطمه]]{{س}} می‌‌نماید و [[امام حسین]]{{ع}} در حالی که سر [[مبارک]] خویش را به روی دست دارد به سوی او می‌‌رود. [[حضرت زهرا]]{{س}} شیونی سوزناک سر می‌‌دهد... آنگاه [[خداوند]] به [[امام حسین]]{{ع}} را در [[بهترین]] شکل نمایان می‌‌کند و او [[قاتلین]] خود را به [[محاکمه]] می‌‌کشد. آنگاه [[خداوند]] تمام کسانی که او را کشتند و تمام افرادی که برای [[لشکر]] دشمنش تجهیزات فراهم می‌‌کردند و در [[شهادت]] او شرکت نمودند، حاضر می‌‌نماید و [[امام حسین]]{{ع}} تک‌تک آنها را تا آخرین نفر می‌‌کشد. سپس دوباره زنده می‌‌شوند و به دست [[امام حسن]]{{ع}} کشته می‌‌شوند، و همین طور تا آخرین نفر از [[فرزندان]] [[اهل بیت]]{{ع}}، به دست خود [[انتقام]] می‌‌گیرند و آنها را شخصاً به [[قتل]] می‌‌رسانند. در این زمان [[خداوند]] [[ناراحتی]] آنان را برطرف می‌‌کند و اندوه‌شان پایان می‌‌پذیرد<ref>الایقاظ: ص ۲۳۸.</ref>.
*[[علی بن ابراهیم قمی]] در کتاب [[تفسیر]] خود درباره [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّ لِكُلِّ نَفْسٍ ظَلَمَتْ مَا فِي الْأَرْضِ لَافْتَدَتْ بِهِ وَأَسَرُّوا النَّدَامَةَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ وَقُضِيَ بَيْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ}}<ref>«و اگر آنچه در زمین است از آن هر کسی که ستم ورزیده است می‌بود با آن (رهایی) خویش را باز می‌خرید و چون عذاب را بنگرند پشیمانی خویش را پنهان می‌دارند و میان آنان به دادگری داوری می‌شود و بر آنان ستم نخواهد رفت» سوره یونس، آیه ۵۴.</ref> [[روایت]] می‌‌کند: "در [[زمان رجعت]] هر [[ستمگری]] که [[حق]] [[آل محمد]]{{عم}} را پایمال نموده، [[آرزو]] می‌‌کند که ای کاش تمام [[زمین]] برای او بود و آن را برای بازخرید خود می‌‌پرداخت تا از [[عذاب]] رهایی یابد، اما زمانی که می‌‌بینند [[عذاب]] روی آورده، [[پشیمانی]] خود را مخفی می‌‌کنند. در این هنگام در میان آنها به [[عدالت]] [[قضاوت]] خواهد شد و به هیچ کس ستمی نمی‌شود<ref>تفسیر قمی: ج ۱، ص ۳۱۳.</ref>. در روایتی از رجعت با واژه "[[آخرت]]" یاد شده، زیرا نام دیگر رجعت [[قیامت]] صغری است. [[ابوحمزه ثمالی]] از [[امام باقر]]{{ع}} [[روایت]] می‌‌کند درباره [[آیه]] {{متن قرآن|فَالَّذِينَ لَا يُؤْمِنُونَ بِالْآخِرَةِ قُلُوبُهُمْ مُنْكِرَةٌ وَهُمْ مُسْتَكْبِرُونَ}}<ref>«بنابراین آنان که به جهان واپسین بی‌ایمانند دل‌هایی ناباور دارند و سرکشند» سوره نحل، آیه ۲۲.</ref> فرمود: [[تأویل]] این [[آیه]] درباره کسانی است که به رجعت [[ایمان]] نمی‌آورند و آنها کسانی‌اند که در [[دل]] کافرند و [[ولایت]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} را نمی‌پذیرند<ref>تفسیر قمی: ذیل آیه نحل / ۲۲.</ref>.
*در کتاب [[تفسیر قمی]] [[حدیث]] دیگری درباره رجعت [[دشمنان اهل بیت]]{{عم}} آمده است. در [[تأویل]] [[آیه]] {{متن قرآن|وَنُرِيَ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُمْ مَا كَانُوا يَحْذَرُونَ}}<ref>«و با آنان به فرعون و هامان و سپاه آن دو، چیزی را که از آن می‌هراسیدند نشان دهیم» سوره قصص، آیه ۶.</ref> روایتی [[نقل]] می‌‌کند که منظور این [[آیه]] کسانی هستند که [[حقوق]] [[آل محمد]]{{عم}} را [[غصب]] نمودند و [[خداوند]] آنها و [[دشمنان]] [[آل محمد]]{{عم}} را دوباره به [[دنیا]] برمی‌گرداند تا [[رنج]] [[عذاب]] و کشته شدن [[دنیا]] بچشند<ref>تفسیر قمی: ذیل آیه ۶ سوره قصص.</ref>. در [[احادیث]] بسیاری از بازگشت [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به [[دنیا]] به عنوان "[[دابة الأرض]]" یاد شده است. در [[قرآن]] نیز از این کلمه استفاده شده است. روایاتی که در [[تأویل]] این [[آیه]] آمده است حاکی از آن است که [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به این [[دنیا]] باز خواهد گشت و هر مؤمنی را نشان [[ایمان]] و هر کافری را نشان [[کفر]] می‌‌دهد. در این [[روایات]] برای [[حضرت]] چندین رجعت گفته شده است<ref>ر.ک: دابة الأرض.</ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[رسول خدا]]{{صل}} به [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} می‌‌فرمود: [[یا علی]]! هنگامی که [[آخرالزمان]] فرارسد، [[خداوند]] تو را در [[بهترین]] [[شمایل]] دوباره ظاهر خواهد کرد و تو چوب دستی‌ای همراه خواهی داشت که علامت [[کفر]] را بر پیشانی دشمنانت حک خواهی نمود<ref>تفسیر قمی: ج ۲، ص ۱۳۰.</ref>. در [[حدیثی]] [[امام صادق]]{{ع}} به [[مفضل]] فرمود: هر مؤمنی که کشته شده باشد، در رجعت زنده خواهد شد تا این که به [[مرگ طبیعی]] از [[دنیا]] برود و کسانی که [[ایمان]] آنها [[خالص]] بوده و کفاری که [[کفر]] مطلق داشتند، باز خواهند گشت<ref>تفسیر قمی: ج ۲، ص ۱۳۱. </ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} در [[حدیثی]] درباره [[آیه شریفه]] {{متن قرآن|قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ}}<ref>«می‌گویند: پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده گرداندی، اینک ما به گناهان خویش اعتراف کرده‌ایم، آیا راه بیرون شدی از اینجا هست؟» سوره غافر، آیه ۱۱.</ref> فرمود: [[آیه]] درباره رجعت است<ref>تفسیر قمی: ج ۲، ص ۲۵۶.</ref>. در [[روایت]] دیگری [[امام باقر]]{{ع}} درباره [[آیه]] {{متن قرآن|وَتَرَى الظَّالِمِينَ لَمَّا رَأَوُا الْعَذَابَ يَقُولُونَ هَلْ إِلَى مَرَدٍّ مِنْ سَبِيلٍ}}<ref>«و هر کس را خداوند در گمراهی گذارد پس از او، دیگر وی را سروری نیست و ستمگران را خواهی دید که چون عذاب را بنگرند می‌گویند: آیا برای بازگشت راهی هست؟» سوره شوری، آیه ۴۴.</ref> فرمود: این [[آیه]] درباره کسانی است که در [[حق]] [[آل محمد]]{{صل}} [[ستم]] روا داشتند، زمانی که آنها در رجعت به دست [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} به [[عذاب]] دچار می‌‌شوند، می‌‌گویند آیا می‌‌شود اکنون از [[دشمنی]] با [[اهل بیت]]{{عم}} دست برداریم و جزو [[محبان]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} شویم؟<ref>تفسیر قمی: ج ۳، ص ۲۷۸. </ref>. البته زمانی که [[امام زمان]]{{ع}} [[ظهور]] کند دیگر در [[توبه]] بسته خواهد بود و توبه‌ای پذیرفته نیست، زیرا بعد از اتمام [[حجت‌ها]] دیگر راهی برای [[توبه]] نیست. کسانی که در [[دنیا]] [[ایمان]] نیاورده و با [[کفر]] از [[دنیا]] رفته‌اند، اکنون با [[اقرار]] به [[حق]] می‌‌خواهند خود را از [[عذاب]] وارهانند در حالی که [[مؤمنین]] در [[دنیا]] همواره از [[حق]] [[پیروی]] می‌‌کردند و به این خاطر همیشه مورد [[آزار]] و [[ستم]] [[کفار]] قرار می‌‌گرفتند، از این روست که برای کناری که به [[دنیا]] رجعت می‌‌کنند توبه‌ای نخواهد بود. در [[احادیث]] مختلفی از بسته شدن باب [[توبه]] برای [[مردم]]، بعد از اتمام [[حجت‌ها]] و [[احتجاج‌ها]] سخن به میان رفته است و [[امام زمان]]{{ع}} [[پس از ظهور]]، ابتدا [[کفار]] را [[دعوت]] به [[حق]] می‌‌نماید و زمانی که نپذیرفتند، [[شمشیر]] در میان آنها [[حاکم]] خواهد بود و توبه‌ای را هم قبول نخواهد کرد<ref>ر.ک: توبه.</ref>.
*پیرامون بسته شدن باب [[توبه]] در [[زمان رجعت]]، در [[تفسیر]] [[آیه]] {{متن قرآن|وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ...  فَلَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا قَالُوا آمَنَّا بِاللَّهِ وَحْدَهُ وَكَفَرْنَا بِمَا كُنَّا بِهِ مُشْرِكِينَ * فَلَمْ يَكُ يَنْفَعُهُمْ إِيمَانُهُمْ لَمَّا رَأَوْا بَأْسَنَا}}<ref>«و نشانه‌های خود را به شما نشان می‌دهد...  و چون عذاب ما را دیدند گفتند: به خداوند یگانه ایمان آوردیم و به آنچه شریک (خداوند) می‌پنداشتیم کافریم  اما همین که عذاب ما را دیدند دیگر ایمانشان برای آنها سودی نداشت» سوره بقره، آیه ۷۳، ۸۴-۸۵.</ref>، یعنی [[خداوند]] [[امیرالمؤمنین]] و [[ائمه هدی]]{{عم}} را در [[زمان رجعت]] بدان‌ها نشان می‌‌دهد، پس وقتی آنها را می‌‌بینند، (از ظلم‌هایی که نسبت به آنان روا داشتند به واهمه می‌‌افتند و) [[توبه]] می‌‌کنند، اما این [[توبه]] سودی نخواهد داشت<ref>تفسیر قمی: ج ۲، ص ۲۶۱. </ref>.
*[[خداوند]] در [[قرآن]] نیز از [[کفر]] درونی [[کافران]] [[حقیقی]] یاد کرده، آنان در هر صورت با [[دل]] و [[جان]] [[ایمان]] نمی‌آورند: {{متن قرآن|وَلَوْ رُدُّوا لَعَادُوا لِمَا نُهُوا عَنْهُ}}<ref>«و اگر بازگردانده شوند به همان چیزهایی که از آن نهی شده بودند باز می‌گردند» سوره انعام، آیه ۲۸.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} درباره [[آیه]] {{متن قرآن|يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ * إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَنُمِيتُ وَإِلَيْنَا الْمَصِيرُ * يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِرَاعًا ذَلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنَا يَسِيرٌ}}<ref>«روزی که بانگ آسمانی راستین را بشنوند، همان، روز رستخیز است * بی‌گمان ماییم که زنده می‌گردانیم و می‌میرانیم و بازگشت (هر چیز) به سوی ماست * روزی که زمین از آنان که شتابانند، بشکافد؛ این گردآوردنی است که بر ما آسان است» سوره ق، آیه ۴۲-۴۴.</ref> فرمود: [[تأویل]] این [[آیه]] [[زمان رجعت]] خواهد بود<ref>تفسیر قمی: ج ۲، ص ۳۲۷.</ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} درباره [[تأویل]] [[آیه]] {{متن قرآن|فَمَهِّلِ الْكَافِرِينَ أَمْهِلْهُمْ رُوَيْدًا}}<ref>«پس کافران را فرصتی ده و اندکک به خود واگذار» سوره طارق، آیه ۱۷.</ref> فرمود: یعنی تا [[زمان ظهور]] [[حضرت قائم]]{{ع}} به آنان مجال بده تا او بیاید و [[انتقام]] مرا از جنایت‌کاران و ستم‌کاران، از [[قریش]] و [[بنی‌امیه]] و سایر [[مردم]] بگیرد<ref>تفسیر قمی، ج ۲، ص ۴۱۶. </ref>.
*[[داوود]] رقی یکی از [[اصحاب امام]] [[صادق]]{{ع}} بود و تا زمان [[امام جواد]]{{ع}} نیز زنده بود و در سال دویست و یک هجری، اندکی پس از [[شهادت امام رضا]]{{ع}}، از [[دنیا]] رفت. او کسی است که در [[زمان ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} دوباره زنده خواهد شد. [[امام صادق]]{{ع}} درباره او فرمود: به [[راستی]] [[داوود]] رقی از [[اصحاب حضرت قائم]]{{ع}} است. در [[روایت]] دیگری [[داوود]] رقی [[خدمت]] [[امام صادق]]{{ع}} عرض کرد: من سنم بالا رفته و پیر و فرتوت شده‌ام؛ [[دوست]] دارم که [[عاقبت]] من با کشته شدن در راه [[محبت]] شما تمام شود! [[حضرت]] فرمود: بی‌تردید همین طور خواهد شد، اگر اکنون (به [[مرگ طبیعی]] از [[دنیا]] بروی و) نتوانی [[شهید]] شوی، حتماً در [[آخرالزمان]] (در رجعت تو) [[شهید]] خواهی شد. [[امام صادق]]{{ع}} به [[داوود]] رقی نظری انداخت، در حالی که او داشت از محضر [[امام]] خارج می‌‌شد، آنگاه فرمود: هر کس که [[دوست]] دارد یکی از [[یاوران]] [[حضرت قائم]]{{ع}} را ببیند به این مرد نگاه کند<ref>رجال کشی: ص ۴۰۷ ـ ۴۰۲.</ref>. دیگر از افرادی که در رجعت بازخواهد گشت، یکی از [[اصحاب]] [[حضرت]] [[امام باقر]]{{ع}} است. او "[[عبدالله بن شریک عامری]]" است که به "أبی محجل" معروف است و از [[امام سجاد]] و [[امام باقر]]{{ع}} [[روایت]] [[نقل]] نموده است. [[امام باقر]]{{ع}} درباره‌اش فرمود: گویا می‌‌بینم او را که دستاری سیاه رنگ به سر بسته و دو سر [[عمامه]] را بر دو کتف خود انداخته و در رکاب [[حضرت]] [[قائم اهل بیت]]{{عم}} در بالا رفتن از کوهی تلاش می‌‌کند. چهار هزار نفر [[تکبیر]] گویان همراه او هستند<ref>بحار الأنوار: ج ۵۳، ص ۷۶. </ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: من از [[خداوند]] خواستم که [[اسماعیل]]، فرزندم را پس از من زنده نگاه دارد، اما [[خداوند]] (به جای این [[دعا]]) رتبه دیگری به او [[عنایت]] فرمود؛ او اولین نفری است که از یک گروه ده نفری در [[زمان رجعت]] زنده می‌‌شوند و به [[یاران]] [[حضرت]] می‌‌پیوندد. یکی دیگر از این گروه [[عبدالله بن شریک عامری]] است که [[پرچمدار]] [[حضرت قائم]]{{ع}} است<ref>رجال کشی: ص ۲۱۷.</ref>. در [[روایت]] دیگری [[عبدالله]] بن عجلان نیز یکی دیگر از [[اصحاب امام]] [[صادق]]{{ع}} نیز از کسانی معرفی شده است که در [[زمان ظهور]] [[حضرت]] رجعت خواهد کرد<ref>رجال کشی: ص ۲۴۳. </ref>. میسر بن عبدالعزیز نیز از جمله [[یاران امام]] [[صادق]]{{ع}} است که [[اهل بیت]]{{عم}} بسیار او را ستوده‌اند و او در [[زمان رجعت]] بازخواهد گشت و جزو [[یاران حضرت مهدی]]{{ع}} خواهد بود. او در زمان [[امام صادق]]{{ع}} از [[دنیا]] رفت<ref>رجال العلامة: ص ۲۷۹. </ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} درباره [[نجم]] ابن أعین نیز فرمود: به [[راستی]] او از کسانی خواهد بود که در [[زمان رجعت]] باز می‌گردد و در رکاب [[حضرت]] می‌‌جنگد<ref>رجال علامه: ص ۲۸۶.</ref>. [[مفضل]] می‌‌گوید: نزد [[امام صادق]]{{ع}} از [[حضرت قائم]]{{ع}} و کسانی که در [[انتظار]] او از [[دنیا]] رفتند، به میان آمد؛ [[حضرت]] فرمود: زمانی که [[حضرت قائم]]{{ع}} [[قیام]] نماید، شخصی نزد [[مؤمن]] در قبرش آمده و می‌‌گوید: ای [[مؤمن]]، [[صاحب]] تو ([[حضرت ولی عصر]]{{ع}}) [[ظهور]] کرده است، اگر می‌‌خواهی که به او بپیوندی، پس برخیز و به او ملحق شو و اگر [[دوست]] داری که در نعمت‌های خداوندی [[باقی]] بمانی، پس بر جای خود بمان<ref>غیبت طوسی: ص ۴۵۸.</ref>. [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: تمام [[مؤمنین]] یک بار کشته می‌‌شوند و یک بار می‌‌میرند، هر کسی که اول کشته شده باشد، دوباره (در رجعت) زنده می‌‌شود، تا به [[مرگ طبیعی]] بمیرد و هر کسی که قبلاً به [[مرگ]] عادی از [[دنیا]] رفته باشد، دوباره برانگیخته شده تا به [[شهادت]] برسد. بدانید که تمام [[نیکوکاران]] و بدکاران این [[امت]] دوباره زنده می‌‌شوند، ولی [[مؤمنین]] به چشم روشنی زنده می‌‌شوند و ستم‌کاران برای [[عذاب الهی]] باز می‌‌گردند، و این معنی [[آیه]] {{متن قرآن|وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الْأَكْبَرِ}}<ref>«و بی‌گمان به آنان از عذاب نزدیک‌تر (این جهان) پیش از عذاب بزرگ‌تر (در جهان واپسین) خواهیم چشاند» سوره سجده، آیه ۲۱.</ref> است. ما به این مضمون [[احادیث]] زیادی داریم، اما این [[روایت]] عام است و با روایتی که قبلاً ذکر شد تخصیص می‌‌خورد، یعنی فقط کسانی زنده می‌‌شوند که در [[کفر]] و [[ایمان]] [[خالص]] باشند.
*[[امام باقر]]{{ع}} فرمود: همانا [[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} با [[امام حسین]]{{ع}} دوباره به [[دنیا]] باز خواهند گشت و [[حضرت علی]]{{ع}} [[پرچم]] [[امام حسین]]{{ع}} را به دست می‌‌گیرد و از [[بنی‌امیه]] و [[معاویه]] و آل [[معاویه]] [[انتقام]] می‌‌گیرد. سپس از [[کوفه]] سی هزار تن از [[یاران]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} زنده می‌‌شوند و هفتاد هزار نفر نیز از [[مردم]] (که با [[حضرت]] [[دشمن]] بودند) زنده شده و با هم در [[ناحیه]] [[صفین]] به [[جنگ]] می‌‌پردازند، مانند [[جنگ]] صفینی که [[حضرت علی]]{{ع}} انجام داده بود، و احدی از آنان زنده نخواهد ماند<ref>مختصر البصائر: ص ۱۲۰.</ref>. [[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} رجعت دیگری نیز خواهد داشت. در آن رجعت با [[رسول خدا]]{{صل}} باز خواهد گشت، او [[خلیفه رسول خدا]]{{صل}} در [[زمین]] خواهد شد و [[خداوند]] تمام [[دنیا]] را تحت [[سلطنت]] او قرار می‌‌دهد تا [[وعده]] [[خدا]] محقق شود، همان وعده‌ای که می‌‌فرماید: {{متن قرآن|هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ}}<ref>«اوست که پیامبرش را با رهنمود و دین راستین فرستاد تا آن را بر همه دین‌ها برتری دهد اگر چه مشرکان نپسندند» سوره توبه، آیه ۳۳.</ref>. در [[حدیث]] دیگری [[امام باقر]]{{ع}} فرمود: چقدر عجیب است! اینکه مردگانی از [[گور]] برخاسته و زنده شوند و چندین بار بمیرند و زنده شوند، [[شمشیر]] کشیده و بر [[ستمکاران]] و [[پیروان]] آنها بزنند، تا اینکه [[وعده الهی]] به [[حقیقت]] بپیوندد (و سرتاسر [[زمین]] به [[توحید]] [[ایمان]] آورند و از [[شرک]] و [[کفر]] خبری نباشد)<ref>مختصر البصائر: ص ۱۳۰. </ref>. أبان می‌‌گوید: نزد [[أبوالطفیل]] در منزلش بودم. او برای من [[حدیثی]] [[نقل]] کرد که جماعتی از [[اصحاب رسول خدا]]{{صل}} در [[جنگ بدر]]، در [[زمان رجعت]] باز خواهند گشت، و [[سلمان]] و [[مقداد]] و [[ابوذر]] و أبی ابن کعب نیز رجعت خواهند کرد. من این [[حدیث]] را نزد [[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} گفتم. [[حضرت]] فرمود: این [[علمی]] است که مخصوص ما [[اهل بیت]]{{ع}} است و هیچ کس از [[امت]] [[رسول خدا]]{{صل}} نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد و [[انکار]] کند، بلکه باید [[علم]] آن را به [[خدا]] واگذار کند. سپس [[حضرت]] فرمود: آنچه شنیدی درست است، و آنقدر برای من از این گونه [[احادیث]] فرمود و آن را تفسیری روشن نمود، که اکنون من به رجعت مانند [[قیامت]] [[یقین]] دارم<ref>کتاب سلیم بن قیس هلالی: ج ۲، ص ۵۶۲.</ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: سه روز از روزهای [[الهی]] به شمار می‌‌رود: روزی که [[حضرت قائم]]{{ع}} [[قیام]] کند، روزی که [[رجعت کنندگان]] زنده شوند و به [[دنیا]] بازگردند و [[روز قیامت]]<ref>خصال: ص ۱۰۸. </ref>. [[امام صادق]]{{ع}} در [[حدیثی]] به بازگشت دو تن از [[اصحاب]] خویش اشاره کرده و فرمودند: گویا می‌‌بینم که [[حمران بن اعین]] و میسر بن عبدالعزیز در بین [[صفا]] و مرده با [[شمشیر]] با [[دشمنان]] می‌‌جنگند<ref>مختصر البصائر: ص ۱۱۰.</ref>. در [[روایت]] مفصلی [[مفضل]] از [[امام صادق]]{{ع}} سؤال کرد: مولای من! آیا آن هفتاد و دو نفری که با [[امام حسین]]{{ع}} به [[شهادت]] رسیدند، رجعت می‌‌کنند و با [[حضرت مهدی]]{{ع}} خواهند بود؟ [[حضرت]] فرمود: "بله، آنها خواهند آمد و [[امام حسین]]{{ع}} نیز با [[دوازده]] هزار نفر از [[شیعیان]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} رجعت می‌‌کند. آنگاه [[دابة الأرض]] (یعنی [[علی بن ابی طالب]]{{ع}}) از میان [[رکن و مقام]] به [[دنیا]] باز می‌‌گردد و بر روی [[مؤمن]] نشان [[ایمان]] و بر روی [[کافر]]، نشان [[کفر]] می‌‌زند. سپس [[حضرت مهدی]]{{ع}} دو نفر از [[دشمنان]] [[رسول خدا]]{{صل}} (جبت و [[طاغوت]]) را از [[قبر]] خارج می‌‌کند و آنان را به إذن [[خدا]] زنده می‌‌گرداند و [[مردم]] را جمع نموده و ستم‌های آنان را یک‌یک می‌‌شمرد و از آنان [[اقرار]] می‌‌گیرد و آنها نیز بدان [[ظلم‌ها]] اعتراف می‌‌کنند، سپس [[حضرت]] [[دستور]] می‌‌دهد تا به قصاص تمام جنایت‌هایی که کرده‌اند، مجازات شوند. آنگاه [[حضرت]] آنان را بر درختی به دار می‌‌آویزد. [[مفضل]] عرض کرد: مولای من! آیا این عذاب‌ها، آخرین جزای آنان خواهد بود؟ [[حضرت]] فرمود: هرگز! ای [[مفضل]]، به [[خدا]] [[سوگند]] به [[راستی]] آنان دوباره بر خواهند گشت و [[سید]] اکبر [[حضرت محمد]]{{صل}} و [[صدیق]] اعظم [[حضرت]] [[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} و [[حضرت]] [[فاطمه]] و [[امام حسن]] و [[امام حسین]] و [[ائمه]]{{عم}} رجعت خواهند کرد و هر کسی که در [[ایمان]] و یا [[کفر]] [[خالص]] باشد نیز برخواهد گشت، و تمام آنها این دو نفر را برای تمام [[ستم‌ها]] قصاص می‌‌کنند. در آن روزها [[حضرت]] آنان را در هر روز هزار بار زنده می‌‌کند و باز کشته می‌‌شوند... سپس [[حضرت]] فرمود: اگر [[شیعیان]] ما در [[قرآن]] [[تدبر]] کنند، در [[برتری]] ما [[اهل بیت]] [[شک]] نخواهند کرد. آیا منکرین رجعت سخن [[خداوند]] در [[قرآن]] را نشنیده‌اند که می‌‌گوید: {{متن قرآن|وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ وَنُرِيَ فِرْعَوْنَ وَهَامَانَ وَجُنُودَهُمَا مِنْهُمْ مَا كَانُوا يَحْذَرُونَ}}<ref>«و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند  منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم * و به آنان در این (سر) زمین توانایی بخشیم و با آنان  به فرعون و هامان و سپاه آن دو، چیزی را که از آن می‌هراسیدند نشان دهیم» سوره قصص، آیه ۵-۶.</ref>. ای [[مفضل]] به [[خدا]] [[سوگند]]، این [[آیه]] درباره [[بنی اسرائیل]] نازل شده، ولی [[تأویل]] آن درباره ماست و [[فرعون]] و [[هامان]] در این [[آیه]]، همان دو نفری هستند که [[حضرت]] از [[قبر]] بیرون می‌‌کشد. سپس یک‌یک [[ائمه]]{{عم}} نزد [[رسول خدا]]{{صل}} می‌‌آیند و از [[قاتلین]] خود و کسانی که به آنها [[ظلم]] کرده‌اند به او شکایت می‌‌کنند.
*[[مفضل]] از [[حضرت]] سؤال کرد: معنای [[آیه]] سی و سوم سوره [[توبه]] چیست؟ [[حضرت]] [[امام صادق]]{{ع}} پاسخ داد: حقیقتاً [[خداوند]] [[دین]] خود را بر تمام [[ادیان]] در [[زمان رجعت]] [[غلبه]] خواهد داد. در چند [[ماه]] پایانی آخرین سال [[غیبت]]، حوادث بسیاری رخ خواهد داد. در [[ماه]] [[جمادی الثانی]] و [[رجب]] نیز گروهی رجعت خواهند کرد. از [[اهل بیت]]{{عم}} روایاتی [[نقل]] شده که در آن از بازگشت این افراد اظهار تعجب نموده‌اند و فرموده‌اند {{متن حدیث|الْعَجَبُ كُلُّ الْعَجَبِ بَيْنَ الجَمَادي وَ الرَّجَبِ}} یعنی چه حادثه شگفتی در [[ماه]] [[جمادی]] و [[رجب]] اتفاق خواهد افتاد، حادثه‌ای بسیار عجیب<ref>ر.ک: رجب.</ref>.
*[[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در [[حدیثی]] طولانی می‌‌فرماید:... [[دابة الأرض]] به [[دنیا]] رجعت می‌‌کند و به سوی [[روم]] می‌‌رود. [[اصحاب کهف]] زنده می‌‌شوند و [[روم]] [[فتح]] می‌‌شود [[صدیق]] اکبر (یعنی [[علی بن ابی طالب]]{{ع}}) [[پرچم هدایت]] و [[شمشیر]] [[ذوالفقار]] را برمی‌‌دارد و دوباره به شهری که بدان [[هجرت]] نموده بود ـ یعنی [[کوفه]] ـ می‌‌رود... در آن روز تعداد [[یاران]] او [[سیصد و سیزده]] نفر است؛ هفت نفر از بنی اسرائیل‌اند و هفتاد نفر از کسانی هستند که در شب [[هجوم]] [[قریش]] به [[رسول خدا]]{{صل}} در [[مکه]]، از او محافظت می‌‌کردند و بیست نفر از اهالی [[یمن]] هستند و [[مقداد]] هم در میان آنان است، دویست و چهارده نفر که در کنار ساحل دریا می‌‌زیستند و زمانی که [[خداوند]] [[پیامبری]] برای آنها فرستاد و همگی به او [[ایمان]] آوردند، علاوه بر این [[سیصد و سیزده]] نفر، هفتاد نفر از جنیان با او خواهند بود<ref>مختصر البصائر: ص ۴۷۲. </ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[مؤمنین]] زمانی که می‌‌میرند و در [[قبر]] نهاده می‌‌شوند، دری از درهای [[بهشت]] به رویشان گشوده می‌‌شود. آنان در [[بهشت]] [[رضوی]] به [[دیدار]] [[آل محمد]]{{عم}} می‌‌روند و از غذاها و نوشیدنی‌های آنان می‌‌خورند و با آنان به [[گفتگو]] می‌‌نشینند. حال آنها بدین منوال خواهد بود تا زمانی که [[قائم آل محمد]]{{عم}} [[قیام]] کند، سپس [[خداوند]] آنان را دوباره زنده خواهد کرد و به [[دنیا]] باز خواهند گشت و لبیک گویان گروه گروه نزد [[حضرت مهدی]]{{ع}} می‌‌آیند...<ref>کافی: ج ۳، ص ۱۳۱.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: اولین کسی که به [[دنیا]] رجعت می‌‌نماید [[حضرت]] [[حسین بن علی]]{{ع}} و [[یاران]] او، [[یزید]] و [[یاران]] او هستند. [[امام حسین]]{{ع}}، [[یزید]] و [[یزیدیان]] را می‌‌کشد، همان گونه که ایشان را [[شهید]] کردند. سپس [[حضرت]] [[امام صادق]]{{ع}} [[آیه]] را [[تلاوت]] فرمود: {{متن قرآن|ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ وَأَمْدَدْنَاكُمْ بِأَمْوَالٍ وَبَنِينَ وَجَعَلْنَاكُمْ أَكْثَرَ نَفِيرًا}}<ref>«سپس پیروزی بر آنان را دوباره بهره شما می‌کنیم و با دارایی‌ها و پسران به شما یاری می‌رسانیم و شمار شما را افزون‌تر می‌گردانیم» سوره اسراء، آیه ۶.</ref>.<ref>تفسیر عیاشی: ج ۲، ص ۲۸۳.</ref>
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: کسی که به رجعت ما [[ایمان]] نداشته باشد و [[متعه]] را [[حرام]] بداند، جزو [[شیعیان]] ما [[اهل بیت]] نیست. [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[خداوند]] در [[قرآن]] می‌‌فرماید: {{متن قرآن|وَقَضَيْنَا إِلَى بَنِي إِسْرَائِيلَ فِي الْكِتَابِ لَتُفْسِدُنَّ فِي الْأَرْضِ مَرَّتَيْنِ}}<ref>«و به بنی اسرائیل در کتاب (تورات) خبر دادیم  که دو بار در این سرزمین تباهی می‌ورزید و گردنکشی بزرگی می‌کنید» سوره اسراء، آیه ۴.</ref> [[تأویل]] این [[آیه]] (در [[امت]] [[رسول خدا]]) [[شهادت]] [[علی بن ابی طالب]]{{ع}} و مجروح ساختن [[امام مجتبی]]{{ع}} است. سپس [[خداوند]] می‌‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا}}<ref>«و به بنی اسرائیل در کتاب (تورات) خبر دادیم که دو بار در این سرزمین تباهی می‌ورزید و گردنکشی بزرگی می‌کنید» سوره اسراء، آیه ۴.</ref>، این [[آیه]] اشاره به [[شهادت امام حسین]]{{ع}} دارد. {{متن قرآن|وَلَتَعْلُنَّ عُلُوًّا كَبِيرًا}} یعنی زمانی که وقت [[یاری]] [[حسین بن علی]]{{ع}} فرا رسید {{متن قرآن|بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ فَجَاسُوا خِلَالَ الدِّيَارِ}}<ref>«بندگانی سخت جنگاور را که داریم بر شما برمی‌انگیزیم که درون خانه‌ها را جست و جو می‌کنند و (این) وعده‌ای انجام یافتنی است» سوره اسراء، آیه ۵.</ref> یعنی [[خداوند]] [[امام حسین]]{{ع}} و [[اهل بیت]] را دوباره در [[زمان ظهور]] [[حضرت قائم]]{{ع}} زنده می‌‌کند تا [[انتقام]] تمام کسانی که خونی از [[آل محمد]]{{ع}} به گردن آنهاست به [[قتل]] برسانند، {{متن قرآن|وَكَانَ وَعْدًا مَفْعُولًا}}<ref>«و (این) وعده‌ای انجام یافتنی است» سوره اسراء، آیه ۵.</ref> یعنی حتماً [[حضرت قائم]]{{ع}} [[قیام]] می‌‌نماید {{متن قرآن|ثُمَّ رَدَدْنَا لَكُمُ الْكَرَّةَ عَلَيْهِمْ}}<ref>«سپس پیروزی بر آنان را دوباره بهره شما می‌کنیم» سوره اسراء، آیه ۶.</ref> یعنی [[امام حسین]]{{ع}} با هفتاد نفر از [[یاران]] او را به [[دنیا]] باز می‌‌گردانیم. آنها در حالی که [[حضرت قائم]]{{ع}} پیش روی آنهاست به [[مردم]] می‌‌گویند: این [[حضرت]] [[امام]] [[حسین بن علی]]{{ع}} است که در میان شما ظاهر شده است تا هیچ مؤمنی [[شک]] به [[دل]] راه ندهد. بدانید که او (حقیقتاً ظاهر شده) و او نه [[دجال]] و [[دروغگو]] است و نه [[شیطان]] است (که با [[سحر]] اموری غیر واقعی را برای شما واقعی جلوه دهد). پس زمانی که [[مردم]] به [[یقین]] دانستند که او همان [[امام حسین]]{{ع}} است، [[حضرت مهدی]]{{ع}} از [[دنیا]] خواهد رفت و [[امام حسین]]{{ع}} متولی [[غسل]] و [[کفن]] و [[حنوط]] و [[دفن]] آن [[حضرت]] می‌‌شود؛ زیرا این گونه امور درباره [[امام]] باید حتماً به دست یک [[امام]] دیگر انجام می‌‌گیرد<ref>ر.ک: تفسیر قمی و تأویل الأیات: ذیل تفسیر آیه چهارم تا ششم سوره اسراء.</ref>.
*[[اسماعیل]] نام [[پیامبری]] از [[پیامبران الهی]] است که نام او در [[قرآن کریم]] آمده است: {{متن قرآن|وَاذْكُرْ فِي الْكِتَابِ إِسْمَاعِيلَ إِنَّهُ كَانَ صَادِقَ الْوَعْدِ وَكَانَ رَسُولًا نَبِيًّا}}<ref>«و در این کتاب، اسماعیل را یاد کن که او درست‌پیمان  و فرستاده‌ای پیامبر بود» سوره مریم، آیه ۵۴.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} در [[حدیثی]] فرمود: این [[اسماعیل]]، پسر [[حضرت]] [[ابراهیم خلیل]] [[الرحمان]] نیست بلکه [[فرزند]] حزقیل است و از [[انبیای الهی]] است، زیرا [[اسماعیل]] [[فرزند]] [[ابراهیم]]، پیش از [[ابراهیم]] از [[دنیا]] رفت. [[اسماعیل]] بن حزقیل را [[خداوند]] برای [[هدایت]] قومش به [[پیامبری]] [[مبعوث]] نمود، اما [[قوم]] او قبول نکردند و پوست صورت او را کندند و سپس او را به [[قتل]] رساندند. [[خداوند]] [[غضب]] کرد و ملکی از [[ملائکه]] [[عذاب]]، به نام سطاطائیل را به نزد او فرستاد. آن [[ملک]] به جناب [[اسماعیل]] بن حزقیل گفت: ای [[اسماعیل]] [[خداوند]] مرا فرو فرستاده تا اگر مایل باشی قومت را به انواع [[عذاب]] مجازات کنم. [[اسماعیل]] بن حزقیل به او گفت: خیر، نمی‌خواهم اکنون [[عذاب]] شوند. [[خداوند]] به او [[وحی]] نمود، پس چه می‌‌خواهی ای [[اسماعیل]]؟ [[اسماعیل]] بن حزقیل گفت: بارالها تو از همگان بر [[ربوبیت]] خود و [[پیامبری]] [[محمد]]{{صل}} و [[جانشینان]] او [[پیمان]] گرفتی. تو به پیامبرت خبر دادی که امتش پس از او با [[حسین بن علی]]{{ع}}چه خواهند کرد؛ تو به [[حسین بن علی]]{{ع}} [[وعده]] دادی که او را دوباره به [[دنیا]] بازگردانی تا با دست خود از کسانی که با او به [[جنگ]] برخاستند [[انتقام]] بگیرد. خدایا اکنون من نیز می‌‌خواهم که مرا پس از [[مرگ]] دوباره به [[زندگی]] [[دنیا]] برگردانی تا از کسانی که با من این گونه [[رفتار]] کردند [[انتقام]] بگیرم، همان گونه که [[حسین بن علی]]{{ع}} به [[دنیا]] باز می‌‌گردد. [[خداوند]] هم به [[اسماعیل]] بن حزقیل [[وعده]] داد که او را با [[حسین بن علی]]{{ع}} به [[دنیا]] بازگرداند<ref>تفسیر قمی و تأویل الآیات: ذیل آیه پنجاه و چهارم سوره مریم.</ref>. {{متن قرآن|وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُمْ مِنْ كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُصَدِّقٌ لِمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنْصُرُنَّهُ}}<ref>«و آنگاه خداوند از پیامبران پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمتی دادم سپس پیامبری نزدتان آمد که آن (کتاب) را که با شماست راست می‌شمارد، باید بدو ایمان آورید و باید او را یاوری کنید» سوره آل عمران، آیه ۸۱.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} درباره این [[آیه]] فرمود: [[خداوند]] هیچ [[پیامبری]] را از [[حضرت آدم]] تا جناب خاتم به [[پیامبری]] برنگزید مگر اینکه دوباره به [[دنیا]] باز می‌‌گردد و به [[یاری]] [[رسول خدا]] [[محمد بن عبدالله]]{{صل}} و [[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} می‌‌پردازد...<ref>تفسیر قمی: ج ۱، ص ۲۵.</ref>.
*[[امام باقر]]{{ع}} به [[جابر جعفی]] فرمود: به [[خدا]] [[سوگند]] مردی از ما [[اهل بیت]] خواهد بود که پس از [[مرگ]] خود (بازگشته) و [[سیصد و نه سال]] [[حکومت]] خواهد کرد. [[جابر]] عرض کرد: این واقعه چه زمانی رخ می‌‌دهد؟ [[حضرت]] فرمود: پس از اینکه [[حضرت قائم]]{{ع}} از [[دنیا]] رفت. [[جابر]] پرسید: [[حضرت قائم]]###[[313]]### چه مقدار [[پس از ظهور]] [[باقی]] خواهد بود؟ فرمود: [[نوزده سال]]، پس از او [[امام حسین]]{{ع}} به [[خون خواهی]] خود و اصحابش برمی‌خیزد و تمام [[قاتلین]] [[کربلا]] را می‌‌کشد و پس از او [[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} خواهد آمد. {{متن قرآن|إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ}}<ref>«بی‌گمان آن کس که قرآن را بر تو واجب کرده است تو را به بازگشتگاهی باز می‌گرداند» سوره قصص، آیه ۸۵.</ref>. [[امام سجاد]]{{ع}} درباره این [[آیه]] فرمود: [[پیامبر]] شما و [[امیرالمؤمنین]] و [[ائمه]]{{ع}} دوباره در [[زمان رجعت]] باز خواهند گشت<ref>تفسیر قمی: ج ۲، ص ۱۴۷.</ref>. در [[روایت]] دیگری فرمود: [[آیه]] {{متن قرآن|إِنَّا لَنَنْصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا}}<ref>«ما پیامبران خویش و مؤمنان را در زندگی این جهان و در روزی که گواهان (به گواهی) برخیزند یاری می‌کنیم» سوره غافر، آیه ۵۱.</ref> درباره رجعت است، زمانی که [[پیامبر]]{{صل}} و تمامی [[ائمه هدی]]{{عم}} زنده شوند. [[امام صادق]]{{ع}} هم درباره این [[آیه شریفه]] فرمود: به [[خدا]] [[سوگند]] این [[آیه]] در [[زمان رجعت]] خواهد بود. مگر ندیدید که [[انبیا]] و [[ائمه]]{{عم}} در [[دنیا]] [[یاری]] نشدند و به [[قتل]] رسیدند؟ آنها همه در رجعت [[یاری]] می‌‌شوند<ref>تفسیر قمی: ج ۲، ص ۲۵۸.</ref>.
*در کتاب [[تفسیر قمی]] درباره دو [[آیه]] ذیل چنین آمده است: {{متن قرآن|وَوَصَّيْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَيْهِ إِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ كُرْهًا وَوَضَعَتْهُ كُرْهًا}}<ref>«و به آدمی سپرده‌ایم که به پدر و مادرش نیکی کند؛ مادرش او را به دشواری آبستن بوده و به دشواری زاده است» سوره احقاف، آیه ۱۵.</ref>. {{متن قرآن|وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ * وَنُمَكِّنَ لَهُمْ فِي الْأَرْضِ...}}<ref>«و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند  منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم * و به آنان در این (سر) زمین توانایی بخشیم..». سوره قصص، آیه ۵-۶.</ref>. [[تأویل]] این دو [[آیه]] درباره [[امام حسین]]{{ع}} است زیرا [[خداوند]] پیش از ولادت آن [[حضرت]] به [[رسول خدا]]{{صل}} [[بشارت]] داد که [[امامت]] تا [[روز قیامت]] در ذریه و [[فرزندان]] او خواهد بود. سپس به [[رسول خدا]] گفت که چگونه او دچار [[مصیبت]] می‌‌شود و خود و فرزندانش در [[کربلا]] به [[شهادت]] می‌‌رسند. آن‌گاه [[خداوند]] به جای این [[شهادت]] [[منصب امامت]] را در [[اولاد]] او قرار داد و در [[زمان رجعت]] او را به [[دنیا]] باز خواهد گرداند و به [[یاری]] [[خداوند]] تمام دشمنانش را به [[قتل]] خواهد رساند و او مالک و [[پادشاه]] [[زمین]] خواهد شد. در [[روایت]] دیگری [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[خداوند]] به پیامبرش [[بشارت]] داد که [[اهل بیت]] او مالک تمام [[زمین]] خواهند شد و دوباره به [[دنیا]] باز رجعت خواهند کرد از دشمنانشان [[انتقام]] گرفته و آنان را به [[قتل]] برسانند. [[رسول خدا]]{{صل}} نیز به [[حضرت]] [[فاطمه]]{{س}} خبر [[شهادت امام حسین]]{{ع}} را داد، [[حضرت زهرا]]{{س}} نیز با شنیدن این خبر [[امام حسین]]{{ع}} را با [[اندوه]] باردار شد. سپس [[امام صادق]]{{ع}} فرمود: آیا دیده‌ای به کسی [[بشارت]] دهند که [[صاحب]] فرزندی پسر شده و او [[غمگین]] شود، زیرا وقتی خبر [[شهادت]] [[حضرت]] [[امام حسین]]{{ع}} به مادرش [[فاطمه]]{{س}} داده شد، [[غمگین]] و اندوهناک گشت<ref>تفسیر قمی: ج ۲، ص ۲۹۷.</ref>.[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: در رجعت [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} به [[دنیا]] باز می‌‌گردد و [[دشمنان]] او نیز زنده می‌‌شوند و [[حضرت]] با چوب دستی‌ای که در دست دارد مانند چهارپایان بر آنها داغ می‌‌نهد و علامت [[کفر]] بر لب و بینی آنان می‌‌گذارد<ref>تفسیر قمی: ج ۲، ص ۳۷۹ و ۳۸۱.</ref>.
*[[امام باقر]]{{ع}} فرمود: [[امام حسین]]{{ع}} پیش از آنکه به [[شهادت]] برسد، [[یاران]] خود را جمع نمود و بدان‌ها فرمود: [[رسول خدا]]{{صل}} به من فرمود: ای فرزندم! تو را به سوی [[عراق]] روانه خواهند کرد و به [[شهادت]] خواهی رسید و گروهی از [[اصحاب]] تو نیز همراهت [[شهید]] می‌‌شوند، آنان درد ضرابت [[شمشیر]] را [[حس]] نمی‌کنند، مانند [[حضرت ابراهیم]]{{ع}}، وقتی او را در میان [[آتش]] انداختند [[خداوند]] به [[آتش]] [[دستور]] داد که بر [[ابراهیم]]{{ع}} سرد و [[سلامت]] باش! شما نیز درد [[جنگ]] برایتان سرد و [[سلامت]] خواهد بود. پس [[بشارت]] دهید که به [[خدا]] [[سوگند]] با کشته شدن ما به سوی [[رسول خدا]]{{صل}} خواهیم رفت. ما در [[بهشت]] نزد [[رسول خدا]]{{صل}} تا زمانی که [[خداوند]] بخواهد [[باقی]] خواهیم بود. سپس (در [[زمان رجعت]]) من اولین کسی هستم که [[زمین]] شکافته می‌‌شود و بیرون می‌‌آید، در حالی که [[امیرالمؤمنین]] نیز رجعت نموده و [[حضرت قائم]]{{ع}} [[قیام]] کرده است. آنگاه [[حضرت عیسی]]{{ع}} با گروهی که هیچ وقت بر روی [[زمین]] نیامده‌اند، از [[آسمان]] نازل می‌‌شوند و [[جبرئیل]] و [[میکائیل]] و [[اسرافیل]] و سپاهیانی از [[ملائکه]] نزد من می‌‌آیند و [[حضرت محمد]]{{صل}} و [[امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب]]{{ع}} و من و برادرم و تمام کسانی که [[خداوند]] منت بر آنها نهاده، بر مرکب‌هایی آسمانی و شترهایی از [[نور]] سوار می‌‌شویم، مرکب‌هایی که تاکنون هیچ مخلوقی بر آنها سوار نشده است. سپس [[حضرت محمد]]{{صل}} [[پرچم]] خود را برافراشته می‌‌کند و آن [[پرچم]] را به همراه شمشیرش به [[حضرت قائم]]{{ع}} می‌‌دهد. در آن روز من هر چقدر [[خدا]] بخواهد در [[زمین]] [[زندگی]] خواهم کرد. [[خداوند]] در آن روز از [[مسجد کوفه]] چشمه‌ای از طلا و چشمه‌ای از [[آب]] و چشمه‌ای از شیر ظاهر می‌‌کند. [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[شمشیر رسول خدا]]{{صل}} را به من می‌‌دهد و مرا به سوی [[شرق]] و [[غرب]] عالم روانه می‌‌کند. من نیز به هر [[دشمنی]] که می‌‌رسم او را می‌‌کشم و تمام [[بت‌ها]] را [[آتش]] می‌‌زنم و نابود می‌‌کنم و [[هند]] را [[فتح]] خواهم کرد.
*[[حضرت]] [[دانیال]] و [[یونس]]{{عم}} رجعت می‌‌کنند و نزد [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} آمده و [[خداوند]] و [[حضرت محمد]]{{صل}} را [[تصدیق]] می‌‌کنند، [[رسول خدا]]{{صل}} نیز آنان را به همراه هفتاد نفر به سوی [[بصره]] روانه می‌‌کند و آنها [[دشمنان]] [[حضرت]] را به [[هلاکت]] می‌‌رسانند و [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} لشکری را به سوی [[روم]] می‌‌فرستد و آنجا را [[فتح]] می‌‌نماید. در آن روز هر حیوان حرام‌گوشتی را خواهم کشت تا در روی [[زمین]] جز پاکیزه‌گان [[باقی]] نمانند. در آن روزگار تمام [[یهودیان]] و [[نصرانیان]] و کسانی که [[مسلمان]] نیستند را نزد من آورده و من به آنان می‌‌گویم: یا [[مسلمان]] شوید یا این که کشه خواهید شد. اگر [[ایمان]] آورند [[باقی]] می‌‌مانند و اگر [[مسلمان]] نشوند کشته می‌‌شوند. در آن روز [[فرشتگان]] از سوی [[خدا]] بر تمام [[شیعیان]] ما نازل می‌‌شوند که غبار از چهره آنان بزدایند و [[حوران]] بهشتی جایگاهشان را در [[بهشت]] بدانها نشان می‌‌دهند. در آن زمان بر روی [[زمین]] هیچ فرد کور یا فلج یا مریضی [[باقی]] نخواهد ماند مگر اینکه [[خداوند]] [[بلا]] را از او به [[برکت]] ما [[اهل بیت]] برخواهد داشت. برکت‌ها از [[آسمان]] و [[زمین]] فرو می‌‌ریزد به گونه‌ای که درخت چندین برابر میوه خواهد داد و [[مردم]] میوه‌های تابستانی را در زمستان برداشت می‌‌کنند و میوه‌های زمستانی را در تابستان هم می‌‌چینند و این [[تأویل]] سخن خداست که می‌‌فرماید: {{متن قرآن|وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَكِنْ كَذَّبُوا}}<ref>«و اگر مردم آن شهرها ایمان می‌آوردند و پرهیزگاری می‌ورزیدند بر آنان از آسمان و زمین برکت‌هایی می‌گشودیم اما (پیام ما را) دروغ شمردند» سوره اعراف، آیه ۹۶.</ref>. در آن روز [[خداوند]] به [[شیعیان]] ما چنان [[لطف]] خواهد کرد که هیچ در روی [[زمین]] از آنان پوشیده نخواهد بود<ref>الخرائج والجرائح: ج ۲، ص ۸۴۸.</ref>. [[امام رضا]]{{ع}} در [[حدیثی]] فرمود: در [[آخرالزمان]] بدنی در میان قرص [[خورشید]] دیده می‌‌شود و نداکننده‌ای صدا می‌‌زند، این [[امیرالمؤمنین]] است که رجعت نموده و ظالمین را به [[هلاکت]] خواهد رساند<ref>غیبت طوسی: ص ۴۴۰.</ref>.
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: اولین شخصی که دوباره به [[دنیا]] بازمی‌‌گردد و رجعت می‌‌نماید، [[امام حسین]]{{ع}} است، آنقدر در [[زمین]] خواهد ماند که ابروهای مبارکش از [[پیری]] بر چشم‌های او خواهد افتاد<ref>مختصر البصائر: ص ۹۱.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} می‌‌فرماید: هر [[امامی]] در زمان خود، [[هنگام ظهور]] با تمام [[مردمان]] [[نیک]] و بد روزگار خود رجعت خواهد کرد، [[مؤمن]] و [[کافر]] مشخص شود. (البته افراد خوب و [[بدی]] زنده می‌‌شوند که در خوبی و [[بدی]] کامل باشند) و در [[حدیث]] دیگری فرمود: امیرالمرمنین{{ع}} چندین بار رجعت خواهد کرد و [[یاران]] او نیز همراه او خواهند بود و با [[شیطان]] و [[لشکر]] او [[جنگی]] بسیار سخت خواهند کرد. آن‌گاه [[رسول خدا]] نازل می‌‌شود و به [[شیطان]] ضربتی می‌‌زند که با تمام یارانش هلاک می‌‌شود. سپس [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} [[چهل]] و چهار هزار سال [[حکومت]] خواهد کرد. در آن روزگار برای هر شیعه‌ای هزار [[فرزند]] از صلب او به [[دنیا]] خواهد آمد<ref>مختصر البصائر: ص ۱۱۶ ـ ۱۱۵. </ref>. [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} در [[حدیثی]] مفصل فرمود: [[خداوند]] در [[قرآن]] می‌‌فرماید<ref>آل عمران / ۸۱.</ref>: ما از تمام [[انبیا]] [[پیمان]] گرفتیم که به [[حضرت محمد]]{{صل}} [[ایمان]] آورده و او را [[یاری]] کنند. [[خداوند]] آنان را در [[زمان رجعت]] دوباره زنده خواهد کرد و همه آنها مرا [[یاری]] خواهند کرد و [[زمین]] از [[شرق]] تا [[غرب]] در [[تصرف]] من در خواهد آمد. سپس [[حضرت]] فرمود: من چندین رجعت پیاپی خواهم داشت، من [[صاحب]] [[اقتدار]] و [[قدرت]] کوبنده هستم، من [[صاحب]] [[حکومتی]] عجیب (در [[زمان رجعت]]) خواهم بود، من [[دابة الأرض]] هستم و عصا و میسم که با آن نشان [[کفر]] و [[ایمان]] بر چهره [[کافران]] و [[مؤمنین]] گذاشته می‌شود از آنِ من است.
*[[امام صادق]]{{ع}} فرمود: [[امام حسین]]{{ع}} در میان [[اصحاب]] خود که در [[کربلا]] [[شهید]] شدند رجعت خواهد کرد و هفتاد [[پیامبر]] که با [[موسی]] بودند او را [[همراهی]] می‌‌کنند. [[حضرت قائم]]{{ع}} خاتم ([[امامت]]) را به او [[تسلیم]] می‌‌کند و پس از این که از [[دنیا]] رفت [[امام حسین]]{{ع}} عهده‌دار [[غسل]] و [[کفن]] و [[حنوط]] و [[دفن]] [[حضرت مهدی]]{{ع}} خواهد بود<ref>بحار الانوار: ج ۵۳، ص ۱۰۴.</ref>. {{متن قرآن|يَوْمٍ كَانَ مِقْدَارُهُ خَمْسِينَ أَلْفَ سَنَةٍ}}<ref>«روزی که اندازه آن پنجاه هزار سال است» سوره معارج، آیه ۴.</ref>. [[امام صادق]]{{ع}} درباره این [[آیه]] فرمود: این در [[زمان رجعت]] [[رسول خدا]]{{صل}} است. [[رسول خدا]] در رجعت خود پنجاه هزار سال [[حکومت]] خواهد کرد. [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} نیز در رجعت [[چهل]] و چهار هزار سال [[سلطنت]] خواهد می‌‌کند<ref>بحار الانوار: ج ۵۳، ص ۱۰۴.</ref>. [[مفضل]] از [[امام صادق]]{{ع}} [[روایت]] می‌‌کند: می‌‌بینم روزی را که تختی از [[نور]] نهاده‌اند و سایه‌بانی از یاقوت سرخ، آراسته به جواهر بر فراز آن قرار داده‌اند و [[امام حسین]]{{ع}} بر آن سریر می‌نشیند. اطراف او نود هزار سایبان سبز زده‌اند؛ و [[مؤمنین]] را می‌‌بینم که به [[دیدار]] او می‌‌روند و بر او [[سلام]] می‌‌کنند. [[خداوند]] در آن روزها به آنان می‌‌گوید: ای [[دوستان]] من، هر چه [[دوست]] دارید از من بخواهید، زیرا شما بسیار [[آزار]] و [[سختی]] و [[ذلت]] [[تحمل]] نمودید. امروز هر حاجتی از حاجت‌های [[دنیا]] و [[آخرت]] را از من بخواهید آن را به شما خواهم داد. در آن روز تمام غذاها و نوشیدنی‌های آنان از [[بهشت]] برایشان آورده می‌‌شود<ref>کامل الزیارات. </ref>. از جمله کسانی که در [[زمان رجعت]] زنده می‌‌شوند و به [[کیفر]] جنایت‌های خود می‌‌رسند. [[نمرود]]، [[فرعون]]، [[هامان]] ([[وزیر]] [[فرعون]])، [[قارون]]، ضحاک، بخت النصر، گروهی از عموزاده‌ها [[حضرت مهدی]]{{ع}} که [[بدعت‌گذاری]] کرده و [[سنت]] [[رسول الله]]{{صل}} را نابود کردند، گروهی از [[قریش]] که با [[ظلم و ستم]] به [[سلطنت]] رسیدند و... هستند<ref>سید محمود موسوی دهسرخی، یأتی علی الناس زمان، ص ۶۴۱. در موضوع رجعت از کتاب شریف "الأیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة" تألیف "محمد بن الحسن الحر العاملی" استفاده زیادی شده است، ما اکثر مطالب این بخش را از این کتاب نقل نموده‌ایم. </ref><ref>[[عباس حیدرزاده|حیدرزاده، عباس]]، [[فرهنگنامه آخرالزمان (کتاب)|فرهنگنامه آخرالزمان]] صفحه ۲۸۵.</ref>.
== اقسام رجعت ==
== اقسام رجعت ==
* [[رجعت عام]]
* [[رجعت عام]]

نسخهٔ ‏۲۳ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۲۱:۰۷

آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل رجعت (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

رجعت به معنای: رجوع و بازگشت به دنیا بعد از مرگ و قبل از قیامت، یا در خصوص بازگشت گروهی از مؤمنان خالص (مانند: انبیا (ع)؛ امامان معصوم (ع)؛ شهدا و دیگر مؤمنان) در آخر الزمان، پس از ظهور امام مهدی (ع) و در آستانه رستاخیز به کار می‌رود.

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل رجعت (پرسش) قابل دسترسی هستند.

واژه‌شناسی لغوی

  • رَجعت یا یوم الکرّه[۱] به معنای بازگشت، اسم مصدر از ماده «ر، ج، ع» است که معنای مشترک همه صیغه‌های آن بازگشتن و تکرار است[۲] [۳].
  • واژۀ "رجعت" از نگاه لغت به معنای «بازگشت» است؛ یعنی برگشتن به جایی که پیش‌تر در آنجا بوده است. برخی از بزرگان دانش لغت در گزارش از معنای یادشده، در کنار اشاره به برخی از مصادیق آن نوشته‌اند[۴]:
  1. «رجعت بازگشت مرد به اهلش بعد از طلاق است و گروهی معتقد به بازگشت به دنیا پیش از روز قیامت هستند»[۵][۶].
  2. «به رجعت ایمان دارد. یعنی به بازگشت به دنیا بعد از مردن اعتقاد دارد. و همچنین بازگشت مرد به زن خود پس از طلاق را گویند»[۷][۸].
  3. «رجوع: بازگشت به آنچه آغاز از آن بوده،... پس بازگشت را گویند که هم در طلاق به کار می‌رود و هم در بازگشت به دنیا بعد از مردن؛ از این‌رو است که می‌گویند فلانی رجعت ایمانی دارد»[۹][۱۰].
  4. «الرجعة به فتح، یعنی برگشت پس از مرگ و بعد از ظهور مهدی»[۱۱][۱۲].
  • چنانچه اشاره شد در همۀ موارد یادشده، با تعبیرهای گوناگون، یک هماهنگی وجود داشت و آن بازگشت به جایی که آغاز از آنجا بوده است. بایستۀ یادآوری است که افزون بر واژۀ رجعت در بحث بازگشت برخی مردگان به دنیا، از واژۀ‌هایی مانند «کَرَة» [۱۳]، «اوبة» [۱۴] نیز استفاده شده است که به معنای بازگشت است[۱۵].

اصطلاح‌شناسی

  1. شبهاتی که ایشان در بحث رجعت با آن مواجه شده‌اند، بی‌پاسخ مانده است؛ در بخش شبهات بیان خواهد شد[۴۰].
  2. در روایات فراوانی اشاره به بازگشت جسمانی ائمه(ع) شده است و هرگز این روایات قابل تأویل و توجیه نیست[۴۱].
  3. در روایاتی که به فلسفۀ رجعت اشاره کرده، تصریح شده است که بازگشت مؤمنین جهت لذت‌بردن از دولت کریمه و بازگشت کفار، جهت متألم شدن از حکومت حق است و این روایات نیز تأویل به دولت حق نمی‌شود[۴۲].
  4. رجعت‌هایی که در امت‌های گذشته صورت گرفته و در روایات به آن اشاره شده، همه رجعت مردگان را با همان جسم دنیایی بیان کرده‌اند. بنابراین رجعت در آخرالزمان نیز همان گونه خواهد بود[۴۳].
  5. یکی از اهداف رجعت، انتقام از کفار است و این با تأویل رجعت به دولت ائمه سازگاری ندارد[۴۴].

رجعت در قرآن کریم

  • آیات متعددی از قرآن به موضوع رجعت پرداخته که می‌توان آن‌ها را به دو دسته تقسیم کرد:
  1. آیات رجعت در امت‌های پیشین [۴۹] [۵۰] [۵۱].
  2. آیات رجعت در عصر ظهور.
  • افزون بر این، آیات دیگری از قرآن دلالت اجمالی بر وقوع رجعت دارد، مانند آیه: ﴿أَمْ حَسِبْتُمْ أَن تَدْخُلُواْ الْجَنَّةَ وَلَمَّا يَأْتِكُم مَّثَلُ الَّذِينَ خَلَوْا مِن قَبْلِكُم﴾[۵۲] که می‌‏فهماند آنچه در امُت‏‌های گذشته رخ داده، در این امُت نیز رخ خواهد داد، و یکی از آن وقایع مسأله رجعت و زنده شدن مردگانی است که در زمان ابراهیم و موسی و عیسی و عزیر و ارمیا و غیر ایشان اتفاق افتاده، باید در این امت نیز اتفاق بیفتد[۵۳] [۵۴].
  • همچنین از رسول خدا (ص) کلامی نقل شده که به اجمال می‏‌فهماند آنچه در امُت‏‌های سابق روی داده است در این امت نیز اتفاق خواهد افتاد[۵۵] [۵۶].
  • افزون بر آن، روایات بسیاری در باره رجعت وجود دارد که اگر چه تک تک آن‌ها خبر واحد است؛ اما وجوب نقلی اصل رجعت را به تواتر معنوی اثبات می‌نمایند [۵۷] [۵۸].
  • برخی مفسران در تفسیر آیه ﴿هَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ أَن يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ وَالْمَلائِكَةُ وَقُضِيَ الأَمْرُ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ﴾[۵۹] با استناد به روایات می‌گویند: اهل بیت نبوت (ع) این آیه را گاهی به روز قیامت، زمانی به رجعت و گاهی به ظهور حضرت مهدی (ع) تفسیر کرده‌اند‌. همچنین از ائمه اهل بیت (ع) روایت شده که ایام خدا سه روز است، روز ظهور حضرت مهدی (ع) ، روز رجعت و روز قیامت. در برخی دیگر از روایات این سه روز به روز مرگ، روز رجعت و روز قیامت تفسیر شده است[۶۰] [۶۱].
  • سر این‌گونه تفسیر‌ها، همانا وحدت حقیقت و هم سنخی این سه موضوع، در عین اختلاف رتبی آن‌ها است؛ زیرا از یک سو، حقیقت روز قیامت این است که همه مردم در آن روز از قبرها بپا می‏‌خیزند و همه اسرارشان آشکار شده و چیزی از ایشان بر خدا پوشیده نمی‏‌ماند. و از سوی دیگر، گاهی از روز مرگ به روز قیامت تعبیر می‌‏شود؛ چون روز مرگ هم روزی است که پرده‏‌ها برای میت کنار می‏‌رود، روایت شده: هر کس بمیرد قیامتش بر پا می‏‌شود. [۶۲] همچنین رجعت نیز روزی است که آیات خدا به تمام معنا ظاهر می‏‌شود، روزی که در آن روز دیگر خدای سبحان نافرمانی نمی‏‌شود، بلکه خالصانه عبادت می‌‏شود، عبادتی که مشوب و آمیخته با هوای نفس نیست، عبادتی که شیطان و اغوایش هیچ سهمی در آن ندارد. این معنا روشن می‌سازد روز رجعت خود یکی از مراتب روز قیامت است، هر چند که از نظر ظهور به روز قیامت نمی‏‌رسد، چون در روز رجعت باز شر و فساد تا اندازه‏ای امکان دارد، به خلاف روز قیامت که دیگر اثری از شر و فساد نمی‌‏ماند. و باز به همین جهت روز ظهور مهدی (ع) هم مرتبه‌ای از قیامت و روز رجعت است؛ چون در آن روز هم حق به تمام معنا ظاهر می‏‌شود، هر چند که باز ظهور حق در آن روز کمتر از ظهور در روز رجعت و قیامت است. و این معنا یعنی اتحاد این سه روز بر حسب حقیقت، و اختلاف آنها از نظر مراتب ظهور باعث شده که گاهی به روز قیامت، گاهی به روز رجعت و گاهی به روز ظهور مهدی (ع) از آن‌ها یاد شود[۶۳] [۶۴].
  • در آخر الزمان برخی از نیکوکاران و بدکاران زمان‌های گذشته، دوباره زنده می‌شوند.﴿وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِّمَّن يُكَذِّبُ بِآيَاتِنَا فَهُمْ يُوزَعُونَ﴾[۶۵] این آیه فقط به برانگیخته شدن عده‌ای از مکذبان و نه همه آن‌ها اشاره کرده؛ بدین جهت، روایات و مفسران شیعه، میان مصداق این آیه و قیامت، تفاوت قائل شده و آیه را به آخر الزمان مربوط دانسته‌اند که عده‌ای از نیکوکاران و بدکاران اعصار گذشته، زنده شده، هر یک نتیجه دنیایی اعمال خویش را خواهد دید.[۶۶] مرگ و زندگی دوباره: ﴿رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ﴾[۶۷]، [۶۸] عذاب پیش از عذاب بزرگ: ﴿وَلَنُذِيقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الأَدْنَى دُونَ الْعَذَابِ الأَكْبَرِ لَعَلَّهُمْ يَرْجِعُونَ﴾[۶۹]، [۷۰] ظهور بندگان پیکارجو پیش از قیامت: ﴿فَإِذَا جَاءَ وَعْدُ أُولاهُمَا بَعَثْنَا عَلَيْكُمْ عِبَادًا لَّنَا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ﴾[۷۱] [۷۲] میثاق پیامبران (ع) با خداوند برای ایمان آوردن و یاری رساندن به پیامبر خاتم (ص): ﴿وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُم مِّن كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُّصَدِّقٌ لِّمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ﴾[۷۳] [۷۴] و منت الهی بر مستضعفان تاریخ: ﴿وَنُرِيدُ أَن نَّمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾[۷۵] [۷۶] همگی به رجعت، تفسیر و تأویل شده‌اند؛ با این حال در تفسیر آیات پیشین، آرای دیگری نیز گفته شده است[۷۷].

جایگاه رجعت در اعتقادات شیعه

رجعت از نگاه اهل سنت

آثار تربیتی اعتقاد به رجعت

جایگاه آموزه رجعت

  • اعتقاد به حقانیت رجعت به معنای خاص آن، از مختصات و ضروریات مذهب شیعه است [۱۰۷] هرچند برخی آن را از اصول مذهب شیعه ندانسته و بر این باورند که هر کس برایش ثابت شود، ایمان می‌‏آورد و هر کس برایش ثابت نشود آن را رد می‌‏نماید و خللی در شیعه بودن وی وارد نمی‌آید [۱۰۸] [۱۰۹].
  • البته از سخنان و نوشته‌های بعضی از قدمای علمای شیعه برمی‏آید که اقلیت بسیار کوچکی از شیعه رجعت را به معنی بازگشت دولت و حکومت اهل بیت (ع) تفسیر می‏‌کردند، نه بازگشت اشخاص و زنده شدن مردگان؛ ولی مخالفت آنها طوری است که لطمه‏‌ای به اجماع نمی‏‌زند. [۱۱۰] در مقابل این گروه که رجعت را خاص عترت می‌دانند، برخی از فیلسوفان و عرفا معتقد به وجوب رجعت هم برای عترت است و هم برای امت مؤمنان حتی مؤمنان از امت‌های سابق [۱۱۱]. دلیل این گروه این است که مؤمنان استعداد و استدعای تکمیل نفوس خود به‌وسیله پیامبران و امامان (ع) را دارند، این استعداد و استدعا برای خیلی از کسانی که انبیاء و امامان (ع) را ندیدند وجود دارد و حکمت خداوند به فعلیت رساندن همه استعدادها است، پس باید رجعتی برای هم عترت و هم امت باشد. [۱۱۲] بنابراین، ضرورت دارد اولیای مقرب قبل از مرگ امت و خروج انان از دنیا، بر آن‌ها ظهور نمایند؛ زیرا در این حالت قابلیت امت برای این امر، اعتقاد آن‌ها به این موضوع، و فاعلیت نبوت و ولایت برای این کار به اوج خود رسیده است. البته همه این موارد برای کامل کردن دایره سعادت مؤمنان است‏. [۱۱۳] ناگفته نماند که این گروه بخلاف متکلمان که معتقدند ارواج به اجسام دنیوی بر می‌گردند، بر این باورند که ارواح رجعت‌کنندگان به بدن‌های برزخی آنان تعلق می‌گیرد و نه به بدن‌های دنیوی "مُلکی" ایشان [۱۱۴] [۱۱۵].

امکان وقوع و یا وجوب رجعت

*امکان ذاتی رجعت: شکی نیست که رجعت، به خودی خود، دارای امکان ذاتی است؛ چرا که زنده کردن مردگان چه در دنیا و چه در آخرت در توان خداوند است و هیچ خردمندی در آن شک ندارد. خداوند، در آیات فراوانی با ردّ مخالفان، معجزۀ زنده‌شدن مردگان را به دست پیامبران خود، دلیلی بر معاد، قیامت و زنده شدن مردگان، ارائه کرده است[۱۲۵].

  • امکان وقوعی رجعت:بهترین دلیل بر امکان یک چیز، وقوع آن است. وقوع رجعت، با بهره از بیانات نورانی قرآن و شواهد تاریخی، به روشنی تمام اثبات شدنی است[۱۲۶].
  • برخی از منکرین رجعت، نه فقط وقوع آن را غیر ممکن دانسته‌اند بلکه امکان آن را نیز محال دانسته‌اند و برخی دیگر امکان ذاتی آن را بدون اشکال دانسته‌اند و فقط در بخش امکان وقوعی آن را محال ذکر کرده‌اند[۱۲۷].
  • دسته سوم کسانی هستند که وقوع آن را در گذشته قبول کرده‌اند، ولی باور شیعه را نپذیرفته‌اند و منکر آن در آینده شده‌اند[۱۲۸].
  • مرحوم علامه طباطبایی درباره هماهنگی میان رجعت و معاد جسمانی ذیل آیه شریفه: ﴿هَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ أَن يَأْتِيَهُمُ اللَّهُ فِي ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ وَالْمَلائِكَةُ وَقُضِيَ الأَمْرُ وَإِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الأُمُورُ﴾[۱۲۹][۱۳۰].
  • پس از اشاره به برخی از روایات می‌نویسد: «نظیر این گونه روایات از خاندان پیغمبر(ص) فراوان است که بسیاری از آیات را گاهی به قیامت و گاهی به رجعت و گاهی به ظهور مهدی آل محمد(ع) تفسیر کرده‌اند و این نیست مگر به واسطۀ یک سنخیت و مناسبتی که میان این سه روز موجود است»[۱۳۱][۱۳۲].
  • با این تعبیر آنگاه که رجعت و معاد از یک سنخ دانسته شد دلائل امکان هر دو یک چیز خواهد شد و شکی نیست که ادله فراوانی بر معاد اقامه شده است[۱۳۳].
  • شیخ حر عاملی در اثبات امکان رجعت می‌نویسد: «دلیلی که بر صحت معاد به آن استدلال کرده‌اند، حاصلش این امری است ممکن (یعنی محال نیست)، گوینده راست‌گو هم خبر داده، پس حق است. اما امکانش، که روشن است؛ زیرا مکرر اتفاق افتاده "که مرده‌ای زنده شده" و وقوع دلیل امکان است و اخبار گوینده راست گو هم که به تواتر رسیده چنان که بعداً هر دو موضوع خواهد آمد، و بیان می‌کنم که عده‌ای از پیامبران و اوصیاء(ع) و غیر آنها پس از مرگ زنده شدند، و این دلیل، بر اثبات رجعت بهتر است تا برای اثبات معاد؛ چرا که امر معاد بالاتر، و حالاتش عجیب و غریب‌تر است، نظیرش تاکنون پیدا نشده به خلاف رجعت، و در قرآن و اخبار هم اشاره به این دلیل است و بر منکران زنده شدن مردگان سخت اعتراض شده است[۱۳۴][۱۳۵].
  • کوتاه سخن اینکه:«زنده‌شدن گروهی از مردگان در این دنیا از محالات نیست، همان گونه که زنده شدن همۀ انسان‌ها در قیامت ممکن است و شگفتی از چنین امری، همچون شگفتی گروهی از مشرکان دوران جاهلیت از مسئله معاد است و تمسخر در برابر آن چونان تمسخر کفار و مشرکان دربارۀ معاد است، چرا که عقل چنین چیزی را محال نمی‌داند و قدرت خدا آن چنان گسترده است که همۀ این موارد در برابر آن آسان است»[۱۳۶][۱۳۷].

تاریخچه بحث رجعت

وقوع رجعت در تاریخ

  1. ﴿أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىَ يُحْيِي هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ قَالَ كَمْ لَبِثْتَ قَالَ لَبِثْتُ يَوْمًا أَوْ بَعْضَ يَوْمٍ قَالَ بَل لَّبِثْتَ مِائَةَ عَامٍ فَانظُرْ إِلَى طَعَامِكَ وَشَرَابِكَ لَمْ يَتَسَنَّهْ وَانظُرْ إِلَى حِمَارِكَ وَلِنَجْعَلَكَ آيَةً لِّلنَّاسِ وَانظُرْ إِلَى الْعِظَامِ كَيْفَ نُنشِزُهَا ثُمَّ نَكْسُوهَا لَحْمًا فَلَمَّا تَبَيَّنَ لَهُ قَالَ أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ ﴾[۱۵۲][۱۵۳]. این شخص، عُزَیز پیامبر باشد یا پیامبری دیگر، تفاوت نمی‌کند. مهم، صراحت قرآن دربارۀ زندگی پس از مرگ در همین دنیاست. مفسران شیعه و اهل سنت، اتفاق نظر دارند که این آیه در برابر منکران قدرت خدا در زنده کردن مردگان، آمده است و نمونه‌ای از آن را در همین دنیا، بیان می‌کند[۱۵۴][۱۵۵].
  2. ﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُواْ مِن دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُواْ ثُمَّ أَحْيَاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَشْكُرُونَ﴾[۱۵۶]. این آیه به صراحت، از بازگشت جمعی از مردم به زندگی دنیا سخن می‌گوید. بدیهی است که این رجعت، غیر از احیای مردگان در قیامت است که به گروهی خاص، محدود نمی‌شود و شامل همۀ موجودات است[۱۵۷].
  3. یکی از معجزات عیسی (ع)، زنده کردن مردگان و باز گرداندن آنان به دنیا بود: ﴿إِذْ قَالَ اللَّهُ يَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ اذْكُرْ نِعْمَتِي عَلَيْكَ وَعَلَى وَالِدَتِكَ إِذْ أَيَّدتُّكَ بِرُوحِ الْقُدُسِ تُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَكَهْلاً وَإِذْ عَلَّمْتُكَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَالتَّوْرَاةَ وَالإِنجِيلَ وَإِذْ تَخْلُقُ مِنَ الطِّينِ كَهَيْئَةِ الطَّيْرِ بِإِذْنِي فَتَنفُخُ فِيهَا فَتَكُونُ طَيْرًا بِإِذْنِي وَتُبْرِئُ الأَكْمَهَ وَالأَبْرَصَ بِإِذْنِي وَإِذْ تُخْرِجُ الْمَوْتَى بِإِذْنِي﴾[۱۵۸][۱۵۹].
  4. کشته‌ای در بنی اسرائیل برای معرفی قاتلش، زنده شده: ﴿فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾[۱۶۰]آنان به دستور خداوند، گاو را سر بریدند و به کُشته زدند و او زنده شد و قاتلِ خود را معرفی کرد[۱۶۱].
  5. گروهی از بنی اسرائیل، بعد از تقاضای مشاهدۀ خداوند، گرفتار صاعقۀ مرگباری شدند و مُردند. سپس خداوند، آنها را به زندگی باز گرداند تا شکر نعمت او را به جا آورند: ﴿ثُمَّ بَعَثْنَاكُم مِّن بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ﴾[۱۶۲] دلالت این آیه بر امکان و وقوع رجعت، بسیار روشن است، گو این که برخی مفسران به دلیل مخالفت با مسئله رجعت، راه تأویل را در پیش گرفته، صراحت آیه را نادیده انگاشته‌اند [۱۶۳].
  6. اصحاب کهف نیز به رغم آن که نمرده بودند، به دلیل خواب طولانی چند قرنه، شبیه همین مواردند: ﴿ثُمَّ بَعَثْنَاهُمْ لِنَعْلَمَ أَيُّ الْحِزْبَيْنِ أَحْصَى لِمَا لَبِثُوا أَمَدًا ﴾[۱۶۴]. در حدیثی از امام صادق (ع)، بازگشت اصحاب کهف، رجعت به شمار آمده است[۱۶۵].
  7. داستان پرنده‌های چهارگانۀ ابراهیم (ع) که بعد از ذبح، بار دیگر به زندگی باز گشتند تا امکان معاد را در مورد انسان‌ها برای او مجسم سازند، در مسئله رجعت، قابل توجه است: ﴿وَإِذْ قَالَ إِبْرَاهِيمُ رَبِّ أَرِنِي كَيْفَ تُحْيِي الْمَوْتَى قَالَ أَوَلَمْ تُؤْمِن قَالَ بَلَى وَلَكِن لِّيَطْمَئِنَّ قَلْبِي قَالَ فَخُذْ أَرْبَعَةً مِّنَ الطَّيْرِ فَصُرْهُنَّ إِلَيْكَ ثُمَّ اجْعَلْ عَلَى كُلِّ جَبَلٍ مِّنْهُنَّ جُزْءًا ثُمَّ ادْعُهُنَّ يَأْتِينَكَ سَعْيًا وَاعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ ﴾[۱۶۶][۱۶۷].
  • با توجه به آنچه گذشت، می‌توان نتیجه گرفت که در تاریخ ادیان گذشته نیز رجعت در شکل‌های مختلف واقع شده و اعتقاد به آن، به نوعی وجود داشته است. اسلام نیز بر آن تأکید ورزیده و وقوع آن را در آخر الزمان، بیان نموده است. این که برخی اندیشمندان معاصر گفته‌اند که اعتقاد به رجعت، از یهود وارد تشیع شده است، جز از سر تعصب نیست؛ زیرا اگر قرار باشد هر مشابهتی میان اعتقادات اسلامی و اعتقادات سایر ادیان، موجب این باور شود که آن اعتقاد، برگرفته از آن دین است، باید گفت که بسیاری از آموزه‌های اسلامی، برگرفته از ادیان گذشته‌اند. اگر به سخن خداوند در قرآن ایمان داریم که قرآن را تصدیق کنندۀ کتاب‌های آسمانیِ پیش از خود معرفی می‌کند، وجود عقاید مشترک، امری بدیهی، بلکه ضروری است. افزون بر این، نمی‌توان آیات صریح قرآن را دربارۀ وقوع رجعت، نادیده گرفت. آیا این آیات قرآنی هم از یهود وارد اسلام شده‌اند؟[۱۶۸].
  • در روایات اهل سنت از بازگشت گروه‌هایی از مردم در زمان پیامبر (ص) و پس از ایشان سخن گفته شده است. تعداد این روایات، بسیار است[۱۶۹]. در پاره‌ای روایات، به رجوع برخی صحابۀ پیامبر خدا (ص) مانند زید بن خارجه [۱۷۰] و ربیع بن حراش [۱۷۱] اشاره شده است. روایات بازگشت مردگان به دنیا آن قدر زیادند که ابن ابی الدنیا کتابی با نام من عاش بعد الموت (کسانی که پس از مرگ زیسته‌اند)، نوشته است و در آن، عجایب زیادی را نقل می‌کند[۱۷۲].
  • همچنین روایات زیادی از اهل سنت نقل شده که پیامبر (ص) پس از مرگ، زنده شده و افرادی ایشان را دیده‌اند. میان علما در مورد امکان چنین چیزی، بحث‌های زیادی در گرفته، تا جایی که سیوطی کتابی در موضوع امکان دیدن پیامبر (ص) و فرشتگان نوشت. او احادیث صحیح را به نقل از بخاری و مسلم و ابو داوود می‌آورد که در آنها امکان دیدن پیامبر (ص) در بیداری، بیان شده است. سپس توضیحات مفصلی در رد منکران امکان رجعت پیامبر (ص) و امکان دیدن ایشان می‌آورد و اقوال علمایی را آورده که قائل به امکان آن بوده‌اند و مواردی را نقل کرده‌اند که پیامبر (ص) را در بیداری دیده‌اند و این را از جمله کرامات آنها برشمرده‌اند. وی کرامت شمردن این دیدار را تنها در صورتی قبول دارد که در بیداری باشد، نه در خواب؛ چرا که دیدن رؤیای پیامبر (ص) برای همه امکان دارد و کرامتی به حساب نمی‌آید[۱۷۳][۱۷۴].
  • اما جای این پرسش وجود دارد که چرا اهل سنت، رجعت به هنگام ظهور امام زمان (ع) را قبول ندارند؟ این، در حالی است که آنها اصل ظهور امام مهدی (ع) را قبول دارند و امکان رجعت را با توجه به روایاتشان نیز می‌پذیرند. شاید بتوان حدس زد که قبول رجعت در آخر الزمان، به دلیل متضمن بودن رجعت امامان اهل بیت (ع) و انتقام‌گیری آنان از دشمنانشان به بحث امامت بر می‌گردد. هنگامی که آنها اصلش را قبول ندارند، نمی‌توان انتظار داشت که فرع آن را بپذیرند، و گرنه با توجه به ادلۀ متعدد و محکم رجعت، جایی برای انکار آن وجود ندارد[۱۷۵].
  • از آنجایی که قرآن پایه‌ای ترین ابزار برای اثبات حقایق دینی است، در مسئله رجعت نیز به عنوان نخستین منبع و اصلی‌ترین آنها، بدان توجه می‌شود. با یک نگاه گذرا به آیات مربوط به رجعت، پدیدار شدن آن امری مسلم می‌نماید[۱۷۶].
  • در این دسته از آیات، به روشنی وقوع رجعت میان اقوام و ملل گذشته گزارش شده است؛ مانند: زنده‌شدن هفتاد نفر از یاران حضرت موسی(ع)﴿وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ ثُمَّ بَعَثْنَاكُم مِّن بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴾[۱۷۷]، زنده‌شدن کشتۀ است بنی اسرائیل﴿وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا وَاللَّهُ مُخْرِجٌ مَّا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ﴾[۱۷۸]، زنده‌شدن هزاران نفر﴿أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ خَرَجُواْ مِن دِيَارِهِمْ وَهُمْ أُلُوفٌ حَذَرَ الْمَوْتِ فَقَالَ لَهُمُ اللَّهُ مُوتُواْ ثُمَّ أَحْيَاهُمْ إِنَّ اللَّهَ لَذُو فَضْلٍ عَلَى النَّاسِ وَلَكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لاَ يَشْكُرُونَ﴾[۱۷۹]، زنده شدن عزیز پس از صد سال﴿أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلَى قَرْيَةٍ وَهِيَ خَاوِيَةٌ عَلَى عُرُوشِهَا قَالَ أَنَّىَ يُحْيِي هَذِهِ اللَّهُ بَعْدَ مَوْتِهَا فَأَمَاتَهُ اللَّهُ مِائَةَ عَامٍ ثُمَّ بَعَثَهُ﴾[۱۸۰]، زنده‌شدن مردگان به دست حضرت عیسی(ع) ﴿وَأُحْيِي الْمَوْتَى بِإِذْنِ اللَّهِ﴾[۱۸۱][۱۸۲].
  • در یک جمع بندی کوتاه، به نکات ذیل می‌توان اشاره کرد[۱۸۳]:
  1. به تصریح آیات قرآن، رجعت‌های فراوانی در گذشته پدیدار شده است[۱۸۴].
  2. افزون بر دانشمندان شیعه، بیشتر دانشمندان اهل سنت نیز بر این باورند که در گذشته، رجعت‌هایی صورت گرفته است[۱۸۵].
  • بنابراین شکی نخواهد ماند که در گذشته، به خواست پروردگار انسان‌های فراوانی، پس از مردن، دوباره با همان بدنی که از دنیا رفته‌اند زنده شده، به زندگی دنیایی ادامه داده‌اند[۱۸۶].

رجعت‌کنندگان هنگام ظهور

  • دربارۀ رجعت‌کنندگان، چند نظر وجود دارد؛ اما مشهورتر از همه، آن است که رجعت به کسانی اختصاص دارد که در کفر یا ایمان، خالص بوده‌اند. احادیث فراوانی از رجعت انبیا، اولیای خدا، به‌ویژه امام حسین (ع)، امام علی (ع) و اهل بیت (ع)، هنگام ظهور امام مهدی (ع) سخن گفته‌اند. در برخی احادیث نیز از رجعت جمعی از اصحاب خاص پیامبر (ص) و امام علی (ع) گفتگو شده است. رجعت شهدا، با عنوان کشته شدگان در راه خدا، نیز مورد تأکید برخی احادیث است. در کنار اینها، از رجعت کافران و منافقان مهم هم یاد شده است. تمام این موارد، قابل درج در عنوان مشهور خالصان در کفر و ایمان هستند، چنان که در ناحیۀ کافران، اختلافی وجود ندارد[۱۸۷].
  • در برخی از احادیث، از رجعت برخی اقوام یا گروهی از هر امت و مانند آن سخن گفته شده؛ اما اجمال یا ابهام در این تعابیر را باید با احادیث دیگری که آن اقوام یا گروه را توضیح داده‌اند، برطرف کرد. نتیجه همان است که پیش‌تر گفته شد؛ یعنی خالصان از هر دسته، رجعت خواهند کرد.
  • تنها یک مورد است که گویا مقداری عام‌تر به نظر می‌رسد و آن، عنوان "همۀ مؤمنان" است. این مورد در حدیثی ذکر شده که به رجعت شهدا نیز اشاره کرده است. از امام باقر (ع) دربارۀ آیه ﴿وَلَئِن قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ﴾[۱۸۸] پرسیدند امام (ع) پاسخ فرمود: "أَ تَدْرِي يَا جَابِرُ مَا سَبِيلُ اللَّهِ فَقُلْتُ لَا وَ اللَّهِ إِلَّا أَنْ أَسْمَعَهُ مِنْكَ قَالَ سَبِيلُ اللَّهِ عَلِيٌّ وَ ذُرِّيَّتُهُ فَمَنْ قُتِلَ فِي وَلَايَتِهِ قُتِلَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَ مَنْ مَاتَ فِي وَلَايَتِهِ مَاتَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ لَيْسَ مَنْ يُؤْمِنُ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ إِلَّا وَ لَهُ قِتْلَةٌ وَ مِيتَةٌ قَالَ إِنَّهُ مَنْ قُتِلَ يُنْشَرُ حَتَّى يَمُوتَ وَ مَنْ مَاتَ يُنْشَرُ حَتَّى يُقْتَل"[۱۸۹] [۱۹۰]. این حدیث، که با چند حدیث مشابه، تأیید و تقویت می‌شود، گویای آن است که کسانی که به آیۀ شریف: ﴿وَلَئِن مُّتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لإِلَى اللَّه تُحْشَرُونَ﴾[۱۹۱] ایمان داشته باشند، هم به مرگ طبیعی خواهند مرد و هم در راه خدا کشته خواهند شد و این نمی‌شود، مگر این که پس از آن که در زندگی دنیا مردند و یا کشته شدند، دوباره به زندگی باز گردند تا حالتی دیگر را تجربه کنند. این رجعت فقط برای مؤمنان به آیۀ مربوط است و با توجه به توضیحی که امام (ع) دربارۀ کشته شدن در راه خدا داده و آن را به کشته شدن در راه علی (ع) و فرزندانش تفسیر نموده و با یاری گرفتن از سایر احادیث این باب، می‌توان استنتاج کرد که همان مؤمنان خالص، مورد نظر است[۱۹۲].

ادلۀ اثبات رجعت

ادلۀ قرآنی رجعت

مقالهٔ اصلی: دلیل قرآنی رجعت
  • ادلۀ متعددی از قرآن کریم بر وقوع، و به طریق اولی بر امکان رجعت دلالت دارند که برخی از آنها در بحث از تاریخ رجعت گذشت. البته برای اثبات رجعت، کافی است که به ادلۀ معاد که در قرآن فراوان‌اند مراجعه شود؛ زیرا ماهیت رجعت و معاد، یکی است و تنها ظرف آنها تفاوت دارد. بنابراین، قابلیت قابل، وجود دارد. در واقع به قدرت خدا کفر ورزیده است. بنابراین، استبعادهای جمعی از مخالفان، از بی‌خبری است و یا از سر لجاجت[۱۹۴].
  • آیاتی که به نوعی بر رجعت دلالت دارند، فراوان‌اند[۱۹۵]؛ از جمله:
  1. آیه ۴۲ سوره ق: ﴿يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذَلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ‏﴾[۱۹۶]
  2. آیه ۸۳ سوره نمل: ﴿وَيَوْمَ نَحْشُرُ مِن كُلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا‏﴾[۱۹۷]
  3. آیه ۴۷ سوره کهف: ﴿وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا‏‏﴾[۱۹۸]
  4. آیه ۱۱ سوره غافر: ﴿رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَى خُرُوجٍ مِّن سَبِيلٍ‏﴾[۱۹۹]
  5. آیه ۸۵ سوره قصص: ﴿إِنَّ الَّذِي فَرَضَ عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لَرَادُّكَ إِلَى مَعَادٍ‏﴾[۲۰۰]
  6. آیه ۵۱ سوره غافر: ﴿إِنَّا لَنَنصُرُ رُسُلَنَا وَالَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ يَقُومُ الأَشْهَادُ‏‏﴾[۲۰۱]
  7. آیه ۴۱ سوره ق: ﴿وَاسْتَمِعْ يَوْمَ يُنَادِ الْمُنَادِ مِن مَّكَانٍ قَرِيبٍ﴾[۲۰۲]
  8. آیه ۸۱ سوره آل عمران: ﴿وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُم مِّن كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُّصَدِّقٌ لِّمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ‏﴾[۲۰۳]
  9. آیه ۱۱۱ سوره توبه: ﴿إِنَّ اللَّهَ اشْتَرَى مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنفُسَهُمْ وَأَمْوَالَهُم بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَيُقْتَلُونَ وَعْدًا عَلَيْهِ حَقًّا‏﴾[۲۰۴]
  10. آیه ۸۲ سوره نمل: ﴿وَإِذَا وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ أَخْرَجْنَا لَهُمْ دَابَّةً مِّنَ الأَرْضِ تُكَلِّمُهُمْ﴾[۲۰۵]
  11. آیه ۲۸ سوره سبا: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَاكَ إِلاَّ كَافَّةً لِّلنَّاسِ بَشِيرًا وَنَذِيرًا‏﴾[۲۰۶]

ادلۀ حدیثی رجعت

  1. مشابهت این امت با امت‌های پیشین. دسته‌ای از احادیث می‌گویند: آنچه در امت پیشین رخ داده است، عیناً در این امت نیز رخ می‌دهد و از جملۀ این امور، رجعت است[۲۰۹]. اگر این احادیث از معصوم (ع) وارد شده باشد، به این معنا نیستند که تمام جزئیات زندگی آنها در این امت نیز پدید می‌آید؛ بلکه ظاهر این احادیث، به اموری اشاره دارد که به مسائل دینی مربوط‌اند[۲۱۰].
  2. بیان اصل اعتقاد به رجعت. عبدالله بن عطا از امام باقر (ع) نقل می‌کند که در مِنا گروهی از عراق به دیدار پدرش امام زین العابدین (ع) آمدند و از جنگ مردگان با زندگانی پرسیدند و پدرش از این که اعتقاد به رجعت در میان آنها زنده بود، شادمان گردید و خندید و اصل مطلب را تأیید نمود[۲۱۱]. در حدیثی دیگر حسن بن شاذان واسطی از امام رضا (ع) حکایت می‌کند که ایشان در پاسخ شکایت وی از ظلم اهل واسط، دستور به شکیبایی تا برپایی دولت حق دادند و از روزگاری گفتند که ستمگران در آن از قبر برمی‌خیزند و بر صدق وعده‌های پیامبران، گواهی می‌دهند [۲۱۲] [۲۱۳].
  3. دو نوع مرگ. در احادیثی، برای مؤمنان، دو نوع از دنیا رفتن ترسیم شده است. در این احادیث، با استناد به آیۀ: ﴿وَلَئِن مُّتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لإِلَى اللَّه تُحْشَرُونَ﴾[۲۱۴]، مرگ عادی از کشته شدن، متمایز شده و برای مؤمنان، هر دو نوع مرگ، بیان گردیده است. زراره در حدیثی از امام باقر (ع) نقل می‌کند: کسی که در راه خدا کشته شده، باید به دنیا باز گردد تا مرگ عادی را درک کند. در حدیثی دیگر، صفوان بن یحیی از امام رضا (ع) نقل می‌کند که در رجعت، هر کسی از مؤمنان که در زندگی قبلی کشته شده، می‌میرد و هر که قبلاً مرده، کشته می‌شود«سَمِعْتُهُ يَقُولُ فِي الرَّجْعَةِ: مَنْ مَاتَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ قُتِلَ، وَ مَنْ قُتِلَ مِنْهُمْ مَات‏»[۲۱۵] [۲۱۶].
  4. ویژگی‌های رجعت‌کنندگان. در احادیث، تنها برای گروه‌های خاصی، امکان بازگشت در نظر گرفته شده است. در تعداد زیادی از احادیث، رجعت، مخصوص مؤمنان خالص و کافران خالص است و سایر مؤمنان و کافران، رجعت ندارند[۲۱۷] [۲۱۸].
  5. اختیار دادن به مؤمن برای بازگشت. برخی احادیث از با خبر کردن مؤمن در قبر از ظهور امام زمان (ع) و اختیار دادن به او در انتخاب بازگشت به دنیا یا ماندن در برزخ حکایت دارند[۲۱۹] [۲۲۰].
  6. جنگ با دجّال. ابوحمزۀ قمالی در حدیثی از امام باقر (ع) نقل می‌کند که امیر مؤمنان (ع) می‌فرمود: «هر کس می‌خواهد با پیروان دجّال بجنگد، با کسانی بجنگد که بر خون عثمان می‌گریند یا بر اهل نهروان (خوارج) می‌گریند...» و اگر مرده باشند، خداوند آنها را زنده ‌می‌کند تا دجّال را درک کنند[۲۲۱] [۲۲۲].
  7. نام و نشان رجعت‌کنندگان. در پاره‌ای از احادیث، به نام و تعداد کسانی که از برخی مناطق رجعت می‌کنند، اشاره شده است. مفضّل بن عمر که از بزرگان اصحاب امام صادق (ع) است، از این امام روایت کرده که ۲۵ نفر از کوفه و ۷ نفر اصحاب کهف و برخی دیگر از بزرگان مانند سلمان و تعدادی از قوم موسی (ع) بازگشت می‌کند. به نام برخی پیامبران نیز اشاره شده است [۲۲۳].
  8. بازگشت انبیا و اولیا. فیض بن ابی شبیه از امام صادق (ع) نقل می‌کند با قرائت آیۀ: ﴿وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ النَّبِيِّينَ لَمَا آتَيْتُكُم مِّن كِتَابٍ وَحِكْمَةٍ ثُمَّ جَاءَكُمْ رَسُولٌ مُّصَدِّقٌ لِّمَا مَعَكُمْ لَتُؤْمِنُنَّ بِهِ وَلَتَنصُرُنَّهُ قَالَ أَأَقْرَرْتُمْ وَأَخَذْتُمْ عَلَى ذَلِكُمْ إِصْرِي قَالُواْ أَقْرَرْنَا قَالَ فَاشْهَدُواْ وَأَنَاْ مَعَكُم مِّنَ الشَّاهِدِينَ﴾ فرموده: همۀ انبیا (ع) از آدم (ع) به بعد، به پیامبر خدا (ص) ایمان می‌آورند و به دنیا باز ‌می‌گردند و در رکاب امیر مؤمنان (ع) خواهند جنگید [۲۲۴] سند این حدیث، قوی و قابل اعتماد است. راویان آن یا از اصحاب اجماع‌اند یا از بزرگان اصحاب امامان (ع)، محمد بن سنان ظاهری نیز بر اساس تحقیق آیة الله شبیری زنجانی ثقه و قابل اعتماد است؛ [۲۲۵]. این حدیث صحیح، هم به اصل رجعت اشاره دارد و هم رجعت انبیای الهی و امیر مؤمنان (ع) را بیان می‌کند. در برخی احادیث، بر رجعت پیامبر خدا (ص) و امام علی (ع)، تصریح خاص شده است[۲۲۶] [۲۲۷].
  9. شبهات به حقانیت رجعت. گروهی دیگر از احادیث، به زیارت‌های امامان(ع) مربوط‌اند. در بسیاری از زیارت‌نامه‌ها شهادت می‌دهیم که رجعت امامان(ع)، حق است و از خداوند متعال درخواست می‌کنیم که ما را نیز در رجعت آنها شریک سازد و به دنیا باز گرداند. از جملۀ این احادیث، زیارت جامعه کبیره است با این مضمون:«وَ جَعَلَنى‏ مِمَّنْ يَقْتَصُّ آثارَكُمْ، وَيَسْلُكُ‏ سَبيلَكُمْ، وَيَهْتَدى‏ بِهُديكُمْ، وَيُحْشَرُ فى‏ زُمْرَتِكُمْ، وَيَكِرُّ فى‏ رَجْعَتِكُمْ، وَيُمَلَّكُ فى‏ دَوْلَتِكُمْ وَ يُشَرَّفُ فى‏ عافِيَتِكُمْ، وَيُمَكَّنُ‏ فى‏ اَيَّامِكُمْ، وَتَقِرُّ عَيْنُهُ غَداً بِرُؤْيَتِكُمْ»[۲۲۸] برخی دیگر از این زیارت‌ها عبارت‌اند از: زیارت امام حسین (ع)، زیارت امام علی (ع)، زیارت عسکریین، زیارت‌های امام زمان (ع) [۲۲۹] برخی از این احادیث، اسنادی صحیح یا قوی دارند، مانند روایت کتاب من لایحضره الفقیه که در آن به امامان (ع) خطاب می‌کنیم و از خداوند می‌خواهیم که در دولت امامان عدل، امکان عمل پیدا کنیم و همراه آنان به دنیا باز گردیم [۲۳۰].
  10. اولین رجعت‌کنندگان. برخی احادیث، اولین رجعت کننده را امام حسین (ع) معرفی کرده‌اند[۲۳۱] یا از تعجب میان جمادی و رجب به دلیل ملاقات مردگان با زندگان[۲۳۲]. این احادیث، ضعیف‌اند و ما در استدلال بر رجعت نیازی به استناد به آنها نداریم[۲۳۳].

سایر ادله رجعت

  • بسیاری از علمای شیعه برای اثبات رجعت، از اجماع یاری گرفته‌اند. در این مورد که اعتقاد به رجعت در میان شیعیان، به‌ویژه در عصرهای متقدم، اجماعی بوده، تردیدی نیست. این موضوع را مخالفان نیز قبول دارند؛ اما این اجماع، در صورتی حجیت دارد که طریقی قاطع برای اثبات نظر معصوم (ع) باشد. با وجود ادلۀ متعدد قرآنی و حدیثی، نیازی به استناد به اجماع برای اثبات نظر معصوم (ع) باقی نمی‌ماند، هر چند وجود چنین اجماعی، اطمینان به وقوع رجعت را بالا می‌برد و جایی برای تردید باقی نمی‌گذارد[۲۳۴].
  • برخی اندیشمندان [۲۳۵] خواسته‌اند از آنچه در حکمت‌های رجعت گفته شد، استدلالی عقلی بر ضرورت عقلی بر ضرورت آن بیاورند. آنان سعی کرده‌اند که با چینش مقدمات چهارگانه، بگویند: مواقعی برای فعلیت یافتن خاصیت وجودیِ پیامبر (ص) و ائمۀ اطهار (ع) وجود داشته که نمی‌تواند استمرار یابد؛ زیرا "القسر لا یدوم؛ قسر[۲۳۶] نمی‌تواند دائمی باشد". بنابراین، عقلاً باید رجعت اتفاق بیفتد. این استدلال از چند جهت مخدوش است. می‌توان پرسید: کدام دلیل عقلی اثبات کرده است که باید خاصیت وجودی هر موجودی، فعلیت پیدا کند؟ نهایت چیزی که می‌توان گفت، این است که ایجاد فرصت برای تکمیل این ظرفیت‌های وجودی از نظر عقلی، استحسان دارد؛ اما نمی‌توان از آن ضرورت و الزام را نتیجه گرفت. ثانیاً قاعدۀ "القسر لا یدوم" اگر درست باشد، در امور طبیعی جاری می‌شود؛ اما در امور انسانی که با اراده‌های مردم سر و کار پیدا می‌کنیم، سخن گفتن از قسر، درست نیست. آن جا قسری در کار نیست، تا این که در دائمی بودن یا نبودن آن گفتگو شود. بله، همچنان که گفته شد، می‌توان از استحسان این امور سخن گفت؛ اما اثبات ضرورت عقلی، نیازمند استدلالی قوی‌تر و مؤونه‌ای بیشتر است. در این گونه امور، نیازی به تکلّف برای اثبات عقلی نیست؛ زیرا ادلۀ محکم قرآنی و حدیثی، بر امکان و وقوع رجعت وجود دارند. احادیث مربوط نیز فراتر از حد تواترند[۲۳۷].

ادله و شبهات مخالفان رجعت

  • مخالفان رجعت، سعی کرده‌اند برای موضع خود، ادله‌ای بیاورند. شیخ حر عاملی، شبهات آنان را به تفصیل نقل کرده و پاسخ داده است. برخی از آنها صرفاً استبعاد است و برخی دیگر، استناد به ادلۀ نقلی و برخی دیگر، ادعای نداشتن دلیل بر اثبات رجعت؛ اما چنان که پیش‌تر ملاحظه شد، با وجود ادلۀ قرآنی بر وقوع رجعت، نه جایی برای استبعاد وجود دارد و نه ادعای بی دلیلی پذیرفتنی است. بنابراین، تنها باید دید آیا دلیلی بر نفی رجعت وجود دارد که با ادلۀ اثبات رجعت، تعارض کند یا نه. مهم‌ترین استدلال‌های مخالفان به شرح زیر است[۲۳۸]:
  1. خدای متعال تقاضای بازگشت عده‌ای را هنگام مرگ رد می‌کند پس چگونه می‌توان پذیرفت که پس از مرگ باز گردند؟
  2. بازگشت کافران پس از دیدن عذاب‌های برزخ ظلم نیست؟
  3. قرآن می‌فرماید: ﴿وَحَرَامٌ عَلَى قَرْيَةٍ أَهْلَكْنَاهَا أَنَّهُمْ لا يَرْجِعُونَ﴾[۲۳۹] بنابراین، قرآن به صراحت، رجعت را رد می‌کند. پاسخ: با توضیحی که پیش‌تر دربارۀ این آیه داده شد، معلوم شد این آیه نه تنها مخالف رجعت نیست، بلکه از بهترین ادله برای اثبات رجعت است؛ زیرا آیه می‌گوید گروهی خاص بازگشت ندارند و لازمه‌اش این است که گروهی دیگر بازگشت دارند. ممکن است گفته شود که رجعت‌کنندگان، هم از مؤمنان‌اند و هم از کافران. اگر هلاک شدگان، از کافران باشند، آن‌گاه رجعت آنان، براساس این آیه، ناممکن است؛ اما باید توجه داشت که رجعت کافران، به منظور چشیدن عذاب دنیوی است. کسانی که هلاک شده‌اند، یک بار این عذاب را چشیده‌اند و دیگر نیازی به رجعت آنان نیست. همچنین نباید فراموش کرد که همۀ کافران و مشرکان، هلاک نشده‌اند. اقوامی اندک از آنان به هلاک رسیده‌اند. بسیاری مانده‌اند تا دورۀ رجعت آنان فرا برسد و برای مجازات باز گردند[۲۴۰].
  4. ﴿أَلَمْ يَرَوْا كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُم مِّنْ الْقُرُونِ أَنَّهُمْ إِلَيْهِمْ لاَ يَرْجِعُونَ﴾[۲۴۱]پاسخ: این آیه نیز مانند آیۀ سابق است که از بازگشت نیافتن گروه‌هایی سخن می‌گوید که هلاک شده‌اند و نمی‌تواند نافی رجعت باشد. در واقع از این دو آیه استنباط می‌شود که نسل‌های هلاک شده، به دلیل این که یک بار عذاب دنیوی شده‌اند، دیگر بازگشتی ندارند تا دوباره عقوبت شوند و تنها برزخ و حساب و کتاب آخرت پیش روی آنان است؛ امّا کسانی که در دنیا عذاب نشده‌اند و سزاوار آن هستند، بازگشت دارند [۲۴۲].
  5. با وجود مجازات اخروی گناهکاران آیا رجعت آنان ظلم نیست؟، با وجود اینکه بیان خیانت گناهکاران به مردم تنها برای مردم زمان خودشان مفید است چه حکمتی برای رجعت آنان منظور است؟
  6. اگر رجعت در زمان امام مهدی رخ می‌دهد آیا خلو زمین از حجت یا تقدم غیر افضل بر افضل لازم نمی‌آید؟
  7. آیا رجعت مستلزم تناسخ نیست؟
  8. آیا رجعت رجوع از فعل به قوه نیست؟

زمان رجعت

  • عقل هیچ‏ راهی برای اثبات یا منع آن چه در قرآن، روایات و نقل‌های تاریخی نسبت به وقوع رجعت در گذشته آمده است، ندارد؛ زیرا رجوع معین، قضیه شخصی است و امور جزئی خارجی از قلمرو ادراک عقل بیرون است. پس اصل تحقق عینی رجعت را تنها دلیل نقلی بر عهده دارد[۲۴۳]. همچنین نسبت به وقوع حتمی رجعت در آینده، هیچ‏گونه دلیل عقلی اقامه نشده است؛ زیرا صرف تحقق حادثه‏ای در گذشته، دلیل حتمی بودن وقوع آن در آینده نخواهد بود. شیخ طوسی در این باره معتقد است که احیای گروهی در زمانی خاص، دلیل بر حتمی بودن احیای قوم دیگر در زمانی دیگر نیست [۲۴۴][۲۴۵].
  • درباره امتناع وقوع رجعت در آینده نیز هیچ دلیل عقلی یا نقلی اقامه نشده است. هرچند برخی، مانند بلخی با استدلال‌های سُست وقوع آن را در آینده جایز ندانسته‌اند، از جمله:
  1. رجعت، معجزه بوده و بر نبوت پیامبر دلالت دارد و چنین کاری فقط در عصر رسول خدا (ص) جایز است و در زمانی که پیامبر (ص) رحلت کرد و بعد از او پیامبر (ص) دیگری نیست، مجالی برای چنین معجزه‏ای نخواهد بود. پاسخ این پندار آن است که دلیل، اخص از مدعاست؛ زیرا در عصر ارتحال رسول ‏اکرم‏ (ص) ، امامان معصوم (ع) حضور دارند و معجزه الهی همان‏طور که دلیل نبوت پیامبر (ص) است، آیتِ امامت امام معصوم (ع) خواهد بود و تحقق رجعت به عنوان معجزه امام معصوم (ع) ، بدون محذور است[۲۴۶][۲۴۷].
  2. رجوع به دنیا با اعلام به رجعت، جایز نیست؛ زیرا کسی که بداند بار دیگر به دنیا باز می‏گردد، ممکن است اِغراء شود و تن به تباهی دهد و به اتکالِ بر توبه بعد از رجوع مجدد، مصرانه گناه کند[۲۴۸]. پاسخ: دلیل، اخص از مدعاست؛ زیرا طبق همین پندار، رجوع شخص به دنیا بدون اعلام جایز است. گذشته از آن که رجعت مانند معاد، همگانی نیست. از این‏‌رو گنه‏کار در عین اطمینان به اصل رجوع برخی از افراد، علم به رجوع خود ندارد. پس هیچ اغرایی لازم نمی‏‌آید[۲۴۹][۲۵۰].
  • از روایات معصومین(ع) استفاده می‌شود، رجعت همزمان با ظهور حضرت مهدی‌(ع) آغاز می‌شود و در دوران ظهور ادامه خواهد کرد. و همانند برخی از حوادث دیگر جزو کرامات به شمار می‌آید؛ زنده‌شدن مردگان و بیرون آمدن از قبرها در حالی که سر و رویشان را غبار و خاک گرفته و آنان از سر می‌افشانند، حالتی است که مردم آن را ندیده‌اند و در آن روز خواهند دید[۲۵۱].
  • ظهور حضرت مهدی‌(ع) در نظام آفرینش از چنان ارزشی برخوردار است که افزون بر شادمانی زندگان، خبر ظهور به مردگان نیز داده می‌شود و آنها که صلاحیت بازگشت دارند، مخیّر میان بازگشت و ماندن در قبرها می‌شوند[۲۵۲].

مقارنت رجعت با قیام امام مهدی (ع)

  1. در برخی احادیث به طور کلی از رجعت در هنگام ظهور، سخن رفته است.مانند این حدیث: امام صادق (ع) فرمود: «إِنَّمَا يُسْأَلُ فِي قَبْرِهِ مَنْ مَحَضَ الْإِيمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ الْكُفْرَ مَحْضاً فَأَمَّا مَا سِوَى هَذَيْنِ فَإِنَّهُ يُلْهَى عَنْهُ وَ قَالَ: فِي الرَّجْعَة إِنَّمَا يَرْجِعُ إِلَى الدُّنْيَا عِنْدَ قِيَامِ الْقَائِمِ (ع) مَنْ مَحَضَ الْإِيمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ الْكُفْرَ مَحْضاً فَأَمَّا مَا سِوَى هَذَيْنِ فَلَا رُجُوعَ لَهُمْ إِلَى يَوْمِ الْمَآبِ»[۲۶۸][۲۶۹].
  2. برخی دیگر می‌گویند: هنگامی که زمان قیام قائم (ع) می‌رسد، در ماه جمادی آخر و ده روز از رجب، بارانی بی‌مانند می‌بارد که خداوند به واسطۀ آن، بدن‌های مؤمنان و گوشت آنان را در قبورشان می‌رویاند و...[۲۷۰][۲۷۱].
  3. در برخی احادیث که پیش‌تر گذشتند، نام یا تعداد کسانی از اقوام گذشته بیان شده است که رجعت می‌کنند تا در رکاب امام زمان(ع) باشند [۲۷۲][۲۷۳].
  4. در احادیثی دیگر، دستور خواندن دعا برای رجعت پس از مرگ به منظور درک ایام ظهور امام مهدی (ع) داده شده است[۲۷۴][۲۷۵].
  5. روایت شده که مؤمن پس از مرگ، مانند تازه داماد یا تازه عروس که بر فراش خود آرمیده، با مژدۀ بهشت به خواب می‌رود و اهل بیت (ع) را در بهشت رضوی زیارت می‌کند و... تا این که قائم (ع) قیام می‌کند. در این هنگام، خداوند، مؤمن را بر می‌انگیزاند تا به ندای امام زمان(ع) پاسخ گوید و همراه دیگران دسته دسته به سوی وی می‌روند[۲۷۶]. در برخی احادیث، از پرسش مؤمنان از رجعت دیگر مؤمنان در هنگامۀ ظهور، سخن رفته است[۲۷۷]. در حدیث رجعت، امام علی (ع)، از علائم ظهور به حساب آمده است[۲۷۸]؛ اما این حدیث با احادیثی که اولین رجعت کننده را امام حسین (ع) معرفی می‌کند و رجعت ایشان را هنگام مرگ یا کشته شدن امام زمان(ع) تعیین کرده است، منافات دارد. شاید بتوان گفت که مراد از اولین رجعت کننده در این احادیث، رجعت پس از مرگ امام زمان(ع) است که اولین رجعت کننده، امام حسین (ع) است و هم ایشان متکفل کفن و دفن امام زمان(ع) خواهد شد. از سوی دیگر، رجعت امام علی (ع) پیش از ظهور، یکی از رجعت‌های امیر مؤمنان (ع) است؛ زیرا در احادیث متعددی ایشان صاحب رجعات "بازگشت‌ها" معرفی شده است[۲۷۹]. در زیارت‌های ایشان نیز این موضوع بیان شده است[۲۸۰]. در حدیثی گفته شده که علی (ع) یک رجعت با امام حسین (ع) دارد تا از بنی امیه انتقام کشد[۲۸۱]. و یک رجعت با پیامبر (ص) دارد تا خلیفۀ او باشد و سایر امامان الگو:عل از عوامل وی باشند[۲۸۲]. علامه مجلسی می‌گوید: امام علی (ع)، هم پیش از ظهور و هم مقارن آن و هم پس از ظهور، رجعت دارد[۲۸۳]. با این بیان، مشکل تعارض برطرف می‌شود[۲۸۴].
  • نتیجه این که تعدّد رجعت از ویژگی‌های امیر مؤمنان (ع) است که در سه موضع تحقق می‌پذیرد؛ اما رجعت بقیۀ افراد، مؤمن یا کافر، هنگام ظهور است، هر چند نمی‌توان در تعیین دقیق زمان و چگونگی تقارنش با ظهور، سخنی قاطع و دقیق گفت[۲۸۵].
  • اجمالاً این موضوع قابل اثبات است که رجعت با ظهور امام مهدی (ع) ارتباط دارد و زمان وقوع آن، نزدیک ظهور است؛ اما تقدیم و تأخیر وقایع ظهور و تعیین دقیق زمان رجعت و این در پی کدام واقعۀ مرتبط با ظهور اتفاق خواهد افتاد، میسّر نیست و ضرورتی هم برای تعیین دقیق آن وجود ندارد. احادیث در این باره بسیارند و نیازی به ذکر همۀ آنها نیست. آنچه اهمیت دارد و از حکمت‌های رجعت بر می‌آید، همان علم اجمالی به وقوع رجعت با ویژگی‌های کلّی آن است و علم به جزئیات آن، هیچ تأثیری در اعتقاد به رجعت و تلاش برای به دست آوردن صلاحیت‌های مرتبط با آن ندارد[۲۸۶].

حکمت رجعت

  • حکمت‌های رجعت را نباید به عنوان دلیل عقلی قطعی در نظر گرفت؛ بلکه هر یک از آنها در جهت معقول‌سازی و قابل فهم کردن مسئله به کار می‌آید. فایدۀ این حکمت‌ها، آن است که ذهن انسان را برای فهم و پذیرش موضوع، آماده می‌کند و مانع انکار بی‌جا و جاهلانه می‌شوند. برای رجعت، چند حکمت متصور است [۲۸۷] :
  1. پاداش صالحان و مجازات مجرمان: ساختار این جهان، بر اساس عدل است. پس این انتظار به‌جاست که روزی در همین زندگی دنیاء ظالمانی که خون مستضعفان را در شیشه کرده‌اند، به سزای اعمال خود برسند. البته مجازات اصلی، در آخرت خواهد بود؛ زیرا دنیا ظرفیت کافی برای مجازات مجرمان را ندارد؛ اما بر اساس قاعدۀ عقلانی "ما لا یدرک کلّه، لا یترک کلّه"؛ [۲۸۸]، خوب است که در این جا هم به سزای اعمالشان برسند و بخشی از مجازات خود را دریابند. بنابراین، جا دارد که به هنگام برپایی دولت عدل مهدوی (ع)، بهترین‌ها و بدترین‌ها باز گردند تا خوبان از بدان، انتقام کشند و در اقامۀ عدالت، مشارکت کنند و سینه‌هایشان را از داغ ظلم، شفا دهند [۲۸۹] و عزت یابند و ایام دولت حق را ببینند و از آن بهره‌مند گردند[۲۹۰].
  2. تقویت امید و آمادگی منتظران: فایدۀ دیگر اعتقاد به رجعت، ایجاد امید و حرکت در جمع مؤمنان برای آماده‌سازی خود است. اگر مؤمنان خالص، امکان درک زمان دولت موعود حق را پیدا کنند، همین، مردمان را تشویق می‌کند که خود را مصداق چنان مؤمنانی بگردانند. همچنین امیدشان افزوده می‌گردد و می‌دانند زحماتی که می‌کشند، در دنیا نیز ثمر خواهد داد[۲۹۱].
  3. ایجاد فرصت عمل برای شماری از نیکان: اولیای خدا و پیامبرانی که در زندگی خود، توفیق کامل یاری و نصرت حق را نیافتند و مردم، آنها را تنها گذاشتند و نتوانستند ظرفیت‌های وجودی خود را آن چنان که می‌توانستند، متحقق کنند، اینک این امکان را می‌یابند که به آن ظرفیت‌ها تحقق بخشند و به کمال لایق خویش دست یابند. از این ره‌گذر، مردم جهان نیز بهره‌مند می‌شوند. مؤمنان طراز اول نیز چنین حکمی دارند. آنان که ظرفیت‌های بیشتری برای عمل در راه حق داشتنه‌اند، اما به دلیل عمل سران کفر و نفاق، از راه باز مانده‌اند، جا دارد که دوباره به زندگی باز گردند تا ضمن نصرت دولت حق، خود به مراتبی در سیر الی الله دست یابند. می‌توان حدس زد که این فرصت، ویژه کسانی است که همت و اندیشۀ برتری داشته و بیش از آنچه برایشان میسر شده، در اندیشه گذرانده‌اند و نیت آن را داشته‌اند که در راه حق، اعمال بزرگ‌تری انجام دهند؛ امّا کسانی که تغییر شرایط و ادامۀ حیاتشان، تغییری در عملکرد آنها ایجاد نمی‌کرد، و به آنچه برایشان میّسر شد، بسنده می‌کردند، ضرورتی برای رجعت آنها وجود ندارد. این گروه، همان مردم متوسط‌اند. به بیان دیگر، مقتضای عدل الهی، آن است که فرصت عمل برای همه فراهم آید و در قیامت، کسی نتواند بگوید: اگر شرایط و فرصت دیگری می‌داشتم، می‌توانستم بیشتر در راه خدا مجاهده کنم. بر این اساس، متوسطان از مردم، اعم از مؤمن و کافر، به آنچه رخ داده، اکتفا می‌کنند. دو گروه نخبه می‌ماند: گروه کافران که از همۀ ظرفیت خود، بهره گرفته و هر چه توانسته‌اند، کرده‌اند. آنان دستشان باز بوده و اگر بیشتر عمر می‌کردند، به همان طریق قبلی ادامه می‌دادند؛ و گروه مؤمنان طراز بالا، که دستشان برای بسیاری از کارها بسته بوده و نتوانسته‌اند تمام ظرفیت خود را تحقّق بخشند و تنها در دولت عدل آخر الزمان است که فرصت چنان اعمالی را پیدا می‌کنند. حکمت بالغۀ پروردگار، اقتضا می کند که چنان فرصتی را برای این مردم نیک سیرت فراهم آورد[۲۹۲].

چیستی و چگونگی رجعت

رجعت سبب بازگشت از فعلیت

  • یکی از شبهه‌هایی که درباره رجعت مطرح شده این است که: وقتی انسان از زندگی دنیایی جدا شد و وارد جهان برزخ شد، در حقیقت از جهان طبیعت به جهان "ماوراء" وارد شده و این خود، در او کمال پدید می‌آورد؛ یعنی همۀ آنچه در او "بالقوه" بوده، به "فعلیت" رسیده و حال آر از جهان غیب به جهان ماده برگردد چنانچه در رجعت چنین است بایسته است آنچه که برای او به فعلیت رسیده، دوباره بالقوه شود و این از نظر عقل محال است[۲۹۸].
  • مرحوم علامه طباطبایی همین شبهه را به صورت علمی‌تر مطرح کرده می‌نویسد: «بعضی می‌گویند: به طوری که در جای خود ثابت شده، موجودی که قوه کمال و فعلیت را دارد هنگامی که از قوه به فعل آید؛ یعنی کمالات استعدادی آن، جنبه وجودی فعلی به خود بگیرد، چنین چیزی نمی‌تواند به حال اول باز گردد؛ زیرا رجوع از فعلیت به قوه محال است، همچنین هر موجودی که دارای وجود کامل‌تر است در مسیر تکامل خود به وجود ناقص‌تر "از آن نظر که ناقص‌تر است" بر نمی‌گردد، بنابراین چون نفس انسان بر اثر مردن تجرّد از ماده پیدا می‌کند و یک موجود مجرد مثالی یا علی می‌شود و ناگفته پیداست که این دو مرتبه "تجرد مثالی و عقلی" فوق مرتبه ماده بوده و وجود آنها قوی‌تر از وجود مادی است با این حال محال است که مجدداً نفس بعد از مرگ به ماده تعلق پیدا کند، زیرا مستلزم رجوع از فعلیت به قوه است»[۲۹۹][۳۰۰].
  • در اینجا به دو صورت می‌توان پاسخ داد[۳۰۱]:
  • اول اینکه محال بودن بازگشت از فعل به قوه درست است، اما کسی نگفته است که رجعت از این نوع است؛ توضیح اینکه: چنانچه دیده می‌شود، شبهه از یک صغری و یک کبری فراهم آمده است و صغری این است که لازمه رجعت و بازگشت، خروج از فعلیت به قوه است و کبری، خروج از فعلیت به قوه که محال است[۳۰۲].
  • اما کبری کاملاً صحیح و مورد قبول است و کسی شک در آن ندارد، ولی آنچه که می‌بایست به آن توجه شود، صغری است و باید از فعل به قوه باشد. چرا که وقتی عالم رجعت از سنخ معاد شمرده شد دیگر بازگشت به دنیایی که پیش از مرگ داشته نخواهد بود، بلکه خود در طول رسیدن به کمال خواهد بود و بازگشت هیچ گونه کمالی را کم نخواهد کرد[۳۰۳][۳۰۴].
  • افزون بر آنچه یاد شد آنچه در نظام آفرینش در نمونه‌های فراوان رخ داده، زنده شدن برخی از مردگان و ادامۀ زندگی آنها است که در قرآن به آنها اشاره شده است. و حتی کسانی که این شبهه را مطرح می‌کنند آن را به عنوان یک واقعیت قرآنی پذیرفته‌اند حال چگونه اتفاق آن در آخرالزمان چنین دشواری را دارد در حالی که رجعت در امت‌های گذشته نداشته؟! خدا می‌داند![۳۰۵].

رجعت همان تناسخ

  • یکی دیگر از شبهاتی که در بحث رجعت بر اثر نفهمی باورهای شیعه همواره از طرف مخالفان به آن دامن زده شده این است که قول به رجعت، مستلزم قول به تناسخ است و چون تناسخ باطل است قول به رجعت نیز باطل است[۳۰۶].
  • پیش از هرگونه توضیحی در این زمینه مناسب است نخست معنای تناسخ روشن شود تا تفاوت رجعت و تناسخ روشن شود[۳۰۷].
  • "تناسخ" در لغت از ریشه "نسخ" گرفته شده است. راغب اصفهانی در مفردات نسخ را این گونه تعریف کرده است:«النسخ هو ازلة شیء بشیء یتعقبه کنسخ الشمس الظل، الظل الشمس و الشیب الشباب»[۳۰۸][۳۰۹].
  • اما معنای اصطلاحی تناسخ این است: نفسی که هنگام ارتباط به بدن کمالاتی را کسب کرده، بعد از جداشدن از آن، به بدن دیگر بپیوندد[۳۱۰].
  • شیخ مفید درباره معنای تناسخ می‌گوید: «و معنی التناسخ هو ان تتکرر الادوار الی مالا نهایه و ان الثواب و العقاب فی هذه الدار لافی‌دار اخری لاعمل فیها و ان اعمالنا التی نحن فیها انما هی اجزیة علی اعمال سلف فی الادوار الماضیة، فاراحة و السرور و الفرح هی مرتبة علی البر التی سلف منا فی الادوار الماضیة، و الغم و الحزن مرتبة علی اعمال الفجور التی سلفت و قد ابطل هولاء جمیع الشرایع و السنن»[۳۱۱][۳۱۲].
  • سید مرتضی با صراحت تمام کسانی که معتقد به تناسخ هستند را کافر دانسته می‌نویسد: «.... لان اهل التناسخ لا یعدون من المسلمین... لکفرهم و ضلالتهم»[۳۱۳][۳۱۴].
  • مرحوم علامه طباطبایی در این باره می‌فرماید:«... تناسخ عبارت از این است که بگوییم: نفس آدمی بعد از آن که به نوعی کمال، استکمال کرد، و از بدن جدا شد، به بدن دیگری منتقل شود، یا خود نفس دارد، یا ندارد، اگر نفس مورد گفتگو می‌خواهد به آن منتقل شود، و این فرضیه‌ای محال است، چون بدنی که نفس مورد گفتگو می‌خواهد به آن منتقل شود، یا خودش نفس دارد یا ندارد، اگر نفس داشته باشد مستلزم آن است که یک بدن دارای دو نفس بشود، و این همان وحدت کثیر و کثرت واحد است که محال بودنش روشن است، و اگر نفس ندارد، مستلزم آن است که چیزی که به فعلیت رسیده، دوباره برگردد بالقوه شود، مثلاً پیرمرد برگردد کودک شود که محال بودن این نیز روشن است[۳۱۵][۳۱۶].
  • برخی از مفسرین معاصر نیز درباره رجعت چنین نوشته‌اند: «عقیده‌مندان به تناسخ چنین می‌پندارند که انسان بعد از مرگ، بار دیگر به همین زندگی باز می‌گردد؛ منتها روح او در جسم دیگر و نطفه دیگر حلول کرده و زندگی مجددی را در همین دنیا آغاز می‌کند و این مسئله ممکن است بارها تکرار شود، این زندگی تکراری در این جهان را تناسخ یا "عود ارواح" می‌نامند[۳۱۷][۳۱۸].

تفاوت رجعت با تناسخ

بازگشت کفار و مجرمین از اعمال بدشان

  • «و قد قال قوم من المخالفین لنا: کیف یعود کفار الملۀ بعد الموت الی طغیانهم و قد عاینوا عذاب الله تعالی فی البزرخ، و تیقنوا لذلک انهم مبطلون؟!» بدون شک عذاب کفار و اشرار از همان ابتدای لحظات مرگ آغاز می‌شود. حال چگونه ممکن است آنها در عالم بزرخ انواع و اقسام عذاب‌ها را ببینند. و پس از رجعت، دوباره همان روش بد خود را ادامه دهند؟. مرحوم شیخ مفید با طرح این شبهه در ادامه این گونه پاسخ داده است: البته این عجیب‌تر نیست از کفار آنچنانی که در برزخ انواع عذاب‌ها را می‌بینند و می‌دانند که هیچ گونه جدایی از عذاب برای آنها نیست و بر آنها به خاطر گمراهی‌اشان در دنیا احتجاج می‌شود. پس در آن هنگام می‌گوید ای کاش برگردانده می‌شدیم و هرگز آیات پروردگارمان را تکذیب نمی‌کردیم و از جمله مؤمنین می‌بودیم. پس خداوند در پاسخ آنها می‌فرماید: بلکه همچنان به کارهای قبلی خود ادامه می‌دهند به درستی که آنها دروغگویانند. پس برای مخالف پس از این دلیل جای هیچ گونه شبهه‌ای باقی نخواهد ماند تا بر بحث وارد نمایند[۳۲۲][۳۲۳].
  • به این پرسش به دو صروت می‌توان پاسخ داد[۳۲۴]:
  • ۱. این گونه نیست که دیدن حقایق همواره آثار حتمی داشته باشد و کسی که حقیقت را دید، دست از باطل خود بردارد. همانگونه که در تاریخ کم نبوده‌اند کسانی که معجزات و کراماتی را از انبیاء و اولیاء دیدند، ولی همچنان بر باطل خود پافشاری می‌کردند. دلیل مطلب این است آنچه که باعث دشمنی می‌شود فقط نادانی به حقیقت نیست، بلکه عوامل پرشماری دست به یکدیگر داده و شخص را از پذیرش حق دور می‌سازد. هوای نفسانی و وسوسه‌های شیطانی از جمله مهمترین این عوامل هستند.

خداوند این حقیقت را در ضمن دو آیه شریف قرآن چنین بیان فرموده است: ﴿وَلَوْ تَرَىَ إِذْ وُقِفُواْ عَلَى النَّارِ فَقَالُواْ يَا لَيْتَنَا نُرَدُّ وَلاَ نُكَذِّبَ بِآيَاتِ رَبِّنَا وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ بَلْ بَدَا لَهُم مَّا كَانُواْ يُخْفُونَ مِن قَبْلُ وَلَوْ رُدُّواْ لَعَادُواْ لِمَا نُهُواْ عَنْهُ وَإِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ ﴾ [۳۲۵][۳۲۶].

  • با بیان این آیات از قرآن دیگر هیچ گونه جای سخن برای مخالفین در این باره، باقی نخواهد ماند[۳۲۷].
  • ۲. پروردگار متعال آنگاه که کفار را در رجعت باز گرداند تا از آنها انتقام بگیرد، هرگز توبه آنها را نخواهد پذیرفت؛ همان گونه که وقتی فرعون در آستانه غرق شدن قرار گرفت در آن حال توبه کرده و اظهار ایمان کرد و خداوند نپذیرفت:

﴿قَالَ آمَنتُ أَنَّهُ لا إِلَهَ إِلاَّ الَّذِي آمَنَتْ بِهِ بَنُو إِسْرَائِيلَ وَأَنَاْ مِنَ الْمُسْلِمِينَ﴾ [۳۲۸][۳۲۹].

  • خداوند در پاسخ فرمود: ﴿آلآنَ وَقَدْ عَصَيْتَ قَبْلُ وَكُنتَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ﴾ [۳۳۰] بنابراین از آنجایی که کارهای خداوند از روی حکمت است گاهی در شرایط خاصی توبه پذیرفته می‌شود و گاهی توبه پذیرفته نخواهد شد و این اشکال نیز وارد نخواهد بود[۳۳۱][۳۳۲].

کیفر در رجعت و ناسازگاری با دنیا

  • برخی با بیان این شبهه که پذیرفتن رجعت به دنیا برای کیفر و پاداش، با طبیعت این دنیا که سرای عمل است نه حساب، سازگاری ندارد؛ و قرآن نیز به آن اشاره کرده است[۳۳۳].
  • و القول بالرجعة بعد الموت الی الدنیا لمجازاة المسیئین و اثابة المحسنین ینافی طبیعۀ هذا الدنیا و انها لیست دار جزاء و انما توفون اجورکم یوم القیمةفمن زحزح عن النار و ادخل الجنة فقد فاز و ما الحیوة الدنیا الا متع الا متع الغرور؛ و همانا روز رستاخیز پاداش‌هایتان به طور کامل به شما داده می‌شود. پس هر که را از آتش به دور دارند و در بهشت در آورند قطعاً کامیاب شده است؛ و زندگی دنیا جز مایه فریب نیست[۳۳۴].
  • پاسخ اینکه[۳۳۵]:
  • اولاً، برخی پاداش‌ها و مجازات‌ها، دنیوی است و فرقی میان همین دنیا و زندگی معمولی و رجعت نیست و آیات قرآن نیز منافاتی با آن ندارد[۳۳۶].
  • ثانیاً، رجعت فقط برای پاداش و مجازات نیست، بلکه حکمت‌های فراوان دیگر نیز دارد که بسیاری از آنها بر ما پوشیده است[۳۳۷].

تعارض رجعت با فلسفه معاد

  1. رجعت مربوط به همه مردگان نیست، بلکه مخصوص یک گروه ویژه است، در حالی که معاد عبارت از زنده‌شدن جمیع مردگان در روز قیامت است[۳۴۱].
  2. رجعت پیش از قیامت و در همین دنیا صورت می‌پذیرد، در حالی که قیامت و معاد در زمانی معین در جهانی دیگر است[۳۴۲].
  3. زندگی زجعت کنندگان محدود بوده و دوام ندارد، اما زندگی بعد از قیامت هم برای اهل بشت و هم برای دوزخیان جاودانه خواهد بود[۳۴۳].
  • بنابراین می‌توان گفت رجعت به نوعی در راستای تکامل مؤمنان محض و تحمیل کیفرهای دنیوی برای کافران محض به شمار می‌آید. یعنی گروهی از مؤمنان خالص که زمینۀ رسیدن به کمالات والا را داشته‌اند، اما به سبب موانعی از رسیدن به آن دور مانده‌اند، در زمان رجعت این حرکت را کامل می‌کنند و افزون بر شاهد بودن برپایی حکومت حق خود نیز در آن نقش خواهند داشت و در برابر گروهی که در کفر محض غوطه‌ور شده‌اند در همین دنیا به کیفرهای دنیوی خود می‌رسند. اگر چه در برخی روایات هدف از رجعت نیکان را انتقام از دشمنان و تشفی قلب ذکر کرده‌اند، ولی به نظر می‌رسد افزون بر آن، امر مهمتری نیز مدنظر بوده که مورد اشاره قرار گرفت[۳۴۴].

رجعت از عقاید یهودی

  • برخی می‌پندارند شیعه باور به رجعت را از اعتقادات یهودیان گرفته‌اند: رجعت از عقاید دیرینه یهود است، منشا این عقیده در آنان حدیث معروف عزیر و به ویژه داستان هارون بود. بعد از آن که هارون در بیابان وفات کرد، یهود هم‌صدا گفتتند: موسی از روی حسد او را کشته است و چون نسبت به هارون بیش از موسی(ع) متمایل و علاقه‌مند بود در نتیجه علاقه‌مندی قائل به رجعت وی شده، همواره منتظرش بودند[۳۴۵][۳۴۶].
  • این شبهه از دو جهت قابل بحث است[۳۴۷]:
  • ۱. یهودی‌ها قائل به رجعت افرادی در گذشته هستند که نه فقط آنها بلکه آیاتی از قرآن مجید نیز به آن تصریح نموده است، که در بخش آیات مربوط به وقوع رجعت در گذشته برخی از آنها مطرح شد. و اگر چنانچه اشکال کننده مقصودش این است که شیعه اعتقاد به رجعت را از این اعتقاد یهودی‌ها گرفته است به طور کامل در اشتباه‌اند. شیعه فقط برای بیان امکان رجعت به وقوع آن در امت‌های گذشته آن هم از آیات قرآن استشهاد نموده است. و آنگاه ضمیمه به انبوهی از روایات که عموم اهل سنت بدان‌ها قائل هستند حتی بیش از آنچه بدان معتقد است معتقدند هر آنچه در امت‌های پیش رخ داده طبق فرمایش پیامبر(ص) می‌بایست در امت اسلام رخ دهد[۳۴۸].
  • ۲. یهودی‌ها قائل به رجعت افرادی در آخر الزمان هستند. اگر چه این قول دوم به اعتقاد شیعه درباره رجعت نزدیک است، ولی شباهت و نزدیکی دو اعتقاد نسبت به هم نه دلیل بر گرفتن آن اعتقاد از دیگری می‌شود و نه دلیل بر بطلان آن، و اگر چنین باشد در میان اهل سنت موارد فراوانی از این دست یافت می‌شود[۳۴۹].
  • برخی در دین یهود به زمان داوری بر زمین، معتقدند. در تورات آمده: «مردگان تو مجددا زنده خواهند شد، و اموات ما بر خواهند خاست؛ ای شما که در خاک خفته‌اید بیدار شده و شادی نمایید، زیرا شبنم تو مثل شبنم گیاه‌ها است و زمین مردگان را باز پس خواهد داد»[۳۵۰][۳۵۱].
  • و چون یهود اعتقادی به آخرت ندارد بعضی معتقدند که مراد زنده شدن مردگان در همین جهان است برای بار دوم و در این روز قضاوت و داوری صورت گرفته و خوبان بدور از ستمگران و بدان به زندگی موعود و مطلوب خود خواهند رسید. بنابراین وجد شباهت هیچ دلیلی بر اخذ آن از اعتقاد پیش و یا بطلان آن نخواهد بود[۳۵۲].

منافات رجعت با تلقین میت

  • در برخی روایات تلقین میت آمده است که چون میت را در قبر گذارند بگویند: این اولین روز از روزهای آخرت و آخرین روز از روزهای دنیاست، از اینجا معلوم می‌شود که این مرده دیگر به دنیا باز نمی‌گردد و عمر دنیاییش تمام شده است[۳۵۳].
  • پاسخ اینکه[۳۵۴]:
  • اولاً، رجعت عمومی نیست و مادامی که نمی‌دانیم کسی از اهل رجعت است یا نه، مستحب است این دعا در تلقینش خواهند شود[۳۵۵].
  • دوماً، رجعت واسطۀ میان دنیا و آخرت است، هم ممکن است آن را دنیا نامید و هم آخرت؛ اهل لغت دنیایش گویند و در احادیث نیز گاهی دنیا و گاهی آخرت گفته شده است[۳۵۶].
  • سوماً، زندگی پیش از مرگ نسبت به زندگی بعد از آن به حسب وضع لغوی دنیاست، چون دنیا مشتق از "دنو" «=نزدیکی» یا از "دنائت" «=پستی» است. اما اطلاق آن بر زندگی دوم، نیاز به قرینه است، زیرا اگر چه در برابر رستاخیز بزرگ می‌توان رجعت را دنیا گفت، امّا به طور اطلاق نمی‌توان نام دنیا بر آن نهاد[۳۵۷].
  • چهارماً، حدیث مورد نظر روایت واحدی است و اگر صریح در معارضه و مخالفت هم بود با ادله رجعت تاب مقاومت نداشت، تا چه رسد که صریح هم نباشد [۳۵۸][۳۵۹].

رجعت و امامت فاضل بر افضل

رجعت در تعارض با برخی آیات

  • یکی دیگر از اشکالاتی که به اعتقاد رجعت وارد کرده‌اند ذیل آیه ۳۱ سوره یس است. در این آیه می‌خوانیم: مگر ندیده‌اند که چه بسیار نسل‌ها را پیش از آنان هلاک گردانیدیم که دیگر آنها به سویشان باز نمی‌گردند؟[۳۶۷].
  • منکران رجعت پس از آن که آیه را دلیلی بر نفی رجعت دانسته‌اند به کلام ابن عباس استشهاد نموده که گفت: اگر چنان باشد که علی(ع) رجعت نماید چه بد مردمانی هستیم که همسران او را تزویج نمودیم. و بالاخره در پایان از آیه و روایت فوق حکم به کفر قائلین به رجعت نموده می‌گوید:«و یجب اکفار الروافض فی قولهم بان علیاً و اصحابه یرجعون الی الدنیا...»[۳۶۸]؛ اما اینکه چگونه به راحتی از آیه چنین برداشتی می‌شود بس مشکل می‌نماید[۳۶۹].
  • صدرالمتألهین در تفسیر خود پس از نقل کلام زمخشری می‌گوید:«و فیه نظر لا یخفی علی المصنف؛ آنگاه ادامه می‌دهد که عدم رجعت برخی از کفاری که به هلاکت ابد رسیده‌اند هیچ گونه دلالتی بر عدم رجعت دیگران ندارد»[۳۷۰][۳۷۱].
  • آنگاه می‌نویسد: «و قد صح عندنا بالروایات المتظافره عن ائمتنا و ساداتنا من اهل بیت النبوة و العلم حقیقۀ مذهب الرجعة و وقوعها عند ظهور القائم آل محمد. العقل ایضاً لا یمنعه لوقوع کثیراً من احیاء الموتی باذن الله....»[۳۷۲]؛ و در پایان صدر المتألهین این احتمال را بعید ندانسته که معنای اهلاک، اهلاک به معنای مرگ حاصل از جهل کفر و دشمنی است نه هلاکت جسمانی و اگر چنین شد دیگر ارتباطی به رجعت نخواهد داشت[۳۷۳].

تکلیف در زمان رجعت

  1. تکامل بیشتر مؤمنان: دسته‌ای از روایات یکی از حکمت‌های رجعت را رسیدن به کمال برای مؤمنان ذکر کرده است [۳۹۲][۳۹۳].
  2. تحمل کیفرهای دنیایی و عذاب کفار به هنگام دیدن دولت حق در همین دنیا: از دیگر فلسفه‌های رجعت رسیدن عذاب‌های دنیوی بر کفار شمرده شده است [۳۹۴][۳۹۵].
  3. لذّت بردن مؤمنان از دیدن برپایی حکومت حق: دسته‌ای از روایات نیز حکایت از لذت‌بردن مؤمنان از اقامه حکومت جهانی عدل است [۳۹۶][۳۹۷]
  4. انتقام‌جویی از دشمنان: و بالاخره پاره‌ای از روایات نیز سخن از انتقام گرفتن از دشمنان اهل بیت(ع) و کفار به میان آورده است[۳۹۸][۳۹۹]
  • بنابراین درباره مجازات و پاداش می‌‌توان گفت فقط مجازات کافران در رجعت، دیدن حکومت عدل جهانی است که از این طریق عذاب خواهند شد، اگر چه روایات فراوانی نیز گرفتن انتقام از دشمنان اهل بیت(ع) را در رجعت بیان نموده‌اند. بیش از این مجازات و پاداش موکول به قیامت خواهد شد[۴۰۰]
  • در پایان یادآوری این نکته بایسته است که برخی از پرسش‌ها و شبهه‌ها به خاطر ابهام‌ها و اجمال‌هایی است که در روایات رجعت به سبب حقیقت زنده‌شدن مردگان است که بررسی‌های کارشناسانه و ژرف می‌تواند به هر چه روشن‌تر شدن حقایق این باور سترگ بیانجامد[۴۰۱]

اقسام رجعت

مدخل های اخص

به لحاظ رجعت كننده

به لحاظ موطن رجعت

مباحث مرتبط

  • آیه ۶ سوره نازعات
  • آیه ۹۹ سوره مؤمنون
  • امت‌های گذشته
  • امكان رجعت
  • تأویل رجعت
  • حقیت رجعت
  • رجعت كنندگان
  • رجعت كنندگان
  • عذاب رجعت
  • وقوع رجعت
  • احادیث رجعت
  • رجعت امام حسین
  • رجعت امام علی
  • تنافی بین نفی اعاده کفار با رجعت
  • رجعت نزد شیعه
  • کیفیت رجعت
  • عقاید شیعه امامیه درباره رجعت
  • دلالت آیه ۲۴۳ بقره درباره رجعت
  • فَرق رجعت با عالم قیامت در آیه ۸۳ نمل
  • جایگاه بحث رجعت در تعالیم اسلامی
  • عقاید شیعه درباره رجعت
  • تعریف لغوی رجعت
  • تعریف اصطلاحی رجعت
  • دیدگاه شیخ مفید درباره رجعت
  • دیدگاه علم الهدی درباره رجعت
  • دیدگاه مجلسی درباره رجعت
  • حدیث امام رضا درباره رجعت
  • عدم تنافی اعاده ظالمان با رجعت
  • فرق بین تناسخ با رجعت
  • مناظره‌ مؤمن طاق و ابو حنیفه درباره رجعت
  • دیدگاه طریحی درباره معنا رجعت
  • دیدگاه شیعه درباره رجعت
  • معنای رجعت
  • کتاب شناسی رجعت
  • احادیث اهل سنت درباره رجعت
  • نقد بر اهل سنت درباره رجعت
  • احادیث رجعت
  • دیدگاه عبد الجلیل قزوینی درباره رجعت
  • دیدگاه شیعه درباره رجعت
  • ادله ابن بابویه درباره رجعت
  • رجعت قوم حضرت حزقیل پیامبر در آیه ۲۴۳ بقره
  • ادله طبرسی درباره رجعت
  • ادله مجلسی درباره رجعت
  • مناظره‌ سیدحمیری با عنبری درباره رجعت
  • ادله مفید درباره رجعت
  • دیدگاه علم الهدی درباره رجعت
  • ادله آل کاشف الغطاء درباره رجعت
  • دیدگاه مظفر درباره رجعت
  • غلو درباره رجعت ربیع بن خراش عبسی بعد از مرگ
  • ادله نقلی سیدحمیری درباره رجعت
  • دیدگاه شیعه درباره رجعت
  • مناظره‌ متکلمان شیعه با متکلمان معتزله درباره رجعت
  • شبهات رجعت
  • کیفیت رجعت
  • دیدگاه شیعه اثنی عشری درباره رجعت
  • اختلاف نظر شیعه اثناعشری درباره معانی رجعت
  • اختلاف نظر متکلمان شیعه در معانی رجعت
  • معانی رجعت

پرسش مستقیم

آیا رجعت اختیاری است؟ (پرسش)

  1. درباره رجعت چه دیدگاه‌‏هایی وجود دارد؟ (پرسش)
  2. آیا اعتقاد به رجعت برگرفته از یهود است؟ (پرسش)
  3. آیا قول به رجعت مستلزم تناسخ باطل است؟ (پرسش)
  4. آیا رجعت عمومی و همگانی است؟ (پرسش)
  5. آیا رجعت پس از ظهور امام مهدی با تکلیف سازگار است؟ (پرسش)
  6. مراد از رجعت عیسی مسیح چیست و این رجعت در چه زمانی اتفاق خواهد افتاد و این بازگشت چه خصوصیاتی دارد؟ (پرسش)
  7. رجعت چند مرحله دارد؟ (پرسش)
  8. آیا رجعت نوعی تناسخ نیست؟ (پرسش)
  9. اهمیت رجعت به چه اندازه است؟ (پرسش)
  10. منظور از عذاب ادنی که در قرآن آمده چیست؟ (پرسش)
  11. آیا اگر کسی چهل روز دعای عهد را بخواند حتما رجعت می‌کند؟ (پرسش)
  12. آیا آیات و سوره مؤمنون با مسئله رجعت منافات ندارد؟ (پرسش)
  13. چه ارتباطی بین ظهور و رجعت امام حسین وجود دارد؟ (پرسش)
  14. آیا اعتقاد به رجعت از ضروریات دین است؟ (پرسش)
  15. چگونه رجعت ائمه پس از ظهور امام مهدی انجام می‌گیرد؟ (پرسش)
  16. آیه‌‏ای از قرآن رجوع مرده را به دنیا ممتنع می‌‏داند آیا این آیه با مسأله رجعت سازگاری دارد؟ (پرسش)
  17. آیا پیامبران در زمان رجعت حضور دارند؟ (پرسش)
  18. رجعت در ادعیه و زیارات چه جایگاهی دارد؟ (پرسش)
  19. رجعت در روایات چه جایگاهی دارد؟ (پرسش)
  20. کدام یک از علما در کتاب‌هایشان از رجعت بحث کرده‌اند؟ (پرسش)
  21. چه ارتباطی بین رجعت و قیامت وجود دارد؟ (پرسش)
  1. آیا قرآن مخالف قول به رجعت است؟ (پرسش)
  2. چه آیاتی از قرآن رجعت را ثابت می‌کند؟ (پرسش)
  3. آیا قرآن به رجعت کسانی به این دنیا اشاره نموده است؟ (پرسش)
  4. آیا تمام احادیث رجعت از طرق شیعه وارد شده است؟ (پرسش)
  5. آیا در رجعت مردگان توسط امام مهدی زنده می‌‏شوند و آیا این قضیه پشتوانه عقلی روایی قرآنی دارد؟ (پرسش)
  6. چه تعداد از روایات بر رجعت دلالت دارند؟ (پرسش)
  7. رجعت در متون دینی چه جایگاهی دارد؟ (پرسش)
  1. منظور از رجعت چیست؟ (پرسش)
  2. مترادف‌های واژه رجعت چیست؟ (پرسش)
  3. رجعت چیست و ادله آن کدام است؟ (پرسش)
  1. سابقه اعتقاد به رجعت از چه زمانی است؟ (پرسش)
  2. آیا برای رجعت نمونه‌ای در تاریخ یافت می‌شود؟ (پرسش)
  3. آیا رجعت از ضروریات تشیع است؟ (پرسش)
  4. چرا متکلمین بحث از رجعت را در علم کلام مطرح می‏‌کنند؟ (پرسش)
  1. فایده رجعت چیست؟ (پرسش)
  2. هدف از رجعت چیست؟ (پرسش)
  3. چه آثاری بر اعتقاد به رجعت مترتب است؟ (پرسش)
  4. فلسفه و فوائد رجعت چه می‌باشند؟ (پرسش)
  5. رجعت امامان برای چیست؟ آیا آنان حکومت خواهند کرد؟ (پرسش)

  1. چه دلیل عقلی بر امکان رجعت می‌توان اقامه کرد؟ (پرسش)
  2. آیا رجعت امکان وقوع دارد؟ (پرسش)
  3. آیا دلیل عقلی بر ضرورت رجعت وجود دارد؟ (پرسش)
  4. آیا رجعت با عقل و فلسفه سازگاری دارد؟ (پرسش)
  5. آیا دلیل قرآنی بر ضرورت رجعت وجود دارد؟ (پرسش)
  1. ویژگی‌های رجعت چیست؟ (پرسش)
  2. آیا رجعت جسمانی است؟ (پرسش)
  3. آیا رجعت اختیاری است؟ (پرسش)
  4. آیا «رجعت» برای مؤمنان و کافران اختیاری است؟ (پرسش)
  1. رجعت چه زمانی تحقق پیدا می‌کند؟ (پرسش)
  2. رجعت‏‌کنندگان چقدر در دنیا باقی می‏‌مانند؟ (پرسش)
  3. آیا زمان رجعت هنگام قیام امام مهدی است؟ (پرسش)
  1. چه کسانی رجعت می‏‌کنند؟ (پرسش)
  2. چه کسانی هنگام ظهور امام مهدی زنده می‌‏شوند؟ (پرسش)
  3. چه کسانی هنگام ظهور دوباره زنده می‌شوند و امام مهدی را یاری می‌کنند؟ (پرسش)
  4. رجعت کنندگان چند دسته‌اند؟ (پرسش)
  5. ویژگی رجعت کنندگان چیست؟ (پرسش)
  6. اولین رجعت کننده از امامان کیست؟ (پرسش)
  7. برنامه‌های امام حسین در رجعت چیست؟ (پرسش)
  8. برنامه‌های امام علی در رجعت چه می‌باشد؟ (پرسش)
  9. آیا بانوان رجعت می‌کنند؟ (پرسش)
  10. چه کسانی در هنگام قیام امام مهدی از قبر خود برانگیخته می‌‏شوند؟ (پرسش)
  11. آیا پس از رحلت امام مهدی اولیاء صالح خدواند حکومت می‌کنند؟ (پرسش)
  12. آیا در عصر حکومت اولیای صالح احتمال نافرمانی و شورش وجود دارد؟ (پرسش)
  1. مخالفان رجعت چه می‌گویند و چگونه به آنها پاسخ داده می‌شود؟ (پرسش)
  2. مخالفان رجعت چند دسته‌اند؟ (پرسش)
  3. چرا اهل سنت رجعت را نمی‌پذیرند؟ (پرسش)
  1. نحوه حکومت ائمه بعد از رجعت چگونه است؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

منبع‌شناسی جامع رجعت

پانویس

  1. ↑ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار؛ ج ۷، ص ۶۱.
  2. ↑ الکنی و الالقاب؛ ج ۲، ص ۴۵۰.
  3. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  4. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۴.
  5. ↑ فراهیدی، خلیل بن احمد، العین، در توضیح واژه رجع.
  6. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۵.
  7. ↑ فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب، القاموس المحیط.
  8. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۵.
  9. ↑ راغب الاصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، پس از واژۀ الرجوع.
  10. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۵.
  11. ↑ طریحی، فخرالدین، مجمع البحرین، پس از واژۀ رجع.
  12. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۵.
  13. ↑ امام باقر(ع) فرمود: « أَيَّامُ اللَّهِ ثَلَاثَةٌ يَوْمُ يَقُومُ الْقَائِمُ وَ يَوْمُ الْكَرَّةِ وَ يَوْمُ الْقِيَامَة»؛الخصال، ج ۱، ص ۱۰۸.
  14. ↑ امام صادق(ع) در زیارت اربعین می‌فرماید: «وَ أَشْهَدُ أَنِّي بِكُمْ مُؤْمِنٌ وَ بِإِيَابِكُمْ مُوقِن‏»؛ تهذیب، ج ۶، ص ۱۱۳.
  15. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۵.
  16. ↑ رسائل الشریف المرتضی: ج۱ ص ۱۲۵، علم الیقین فی أصول الدین: ج۲ ص ۸۲۳، مجموعة ثلاث رسائل (مخطوطة)، مفید: ص۳۴، مجمع البحرین: ج۴ ص۳۳۳.
  17. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۳۶
  18. ↑ اوائل المقالات؛ ص ۴۶.
  19. ↑ حق الیقین؛ ص ۳۳۷ - ۳۳۸.
  20. ↑ حق الیقین؛ ص ۳۴۰.
  21. ↑ تفسیر موضوعی قرآن مجید؛ ج ۴، ص ۲۶۳
  22. ↑ اندیشه‌های کلامی شیخ مفید؛ ص ۳۵۶
  23. ↑ رسائل المرتضی؛ ج ۱، ص ۳۰۲ - ۳۰۳.
  24. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  25. ↑ علامه مجلسی، هر سه احتمال را آورده است؛ مرآة العقول: ج۳ ص۲۰۱.
  26. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۳۶
  27. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۳۷
  28. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۶.
  29. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۶.
  30. ↑ اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، سلسله مؤلفات مفید ج ۴، ص ۷۷.
  31. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۶.
  32. ↑ جوابات المسائل الرازیه (رسائل الشریف ج ۱، ص ۱۲۵).
  33. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۶.
  34. ↑ الایقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة، ص ۲۹.
  35. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۶.
  36. ↑ عقاید الامامیه، ترجمه علیرضا مسجد جامعی، ص ۲۹۴.
  37. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۷.
  38. ↑ سید محمد صدر، تاریخ ما بعد الظهور، ص ۸۵۹.
  39. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۷.
  40. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۷.
  41. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۷.
  42. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۷.
  43. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۷.
  44. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۷.
  45. ↑ رسائل المرتضی، ج ۱، ص ۱۲۵.
  46. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۸.
  47. ↑ مجمع البیان، ج ۷، ص ۴۰۶.
  48. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۸.
  49. ↑ «وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَن نُّؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى اللَّهَ جَهْرَةً فَأَخَذَتْكُمُ الصَّاعِقَةُ وَأَنتُمْ تَنظُرُونَ ثُمَّ بَعَثْنَاكُم مِّن بَعْدِ مَوْتِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ» و یاد کنید آنگاه را که گفتید: ای موسی! ما تا خداوند را آشکارا نبینیم، به تو ایمان نمی‌آوریم و در حالی که خود می‌نگریستید آذرخش شما را فرا گرفت باز، از پس مرگتان شما را برانگیختیم، باشد که سپاس بگزارید؛ سوره بقره، آیه ۵۵- ۵۶.
  50. ↑ «وَإِذْ قَتَلْتُمْ نَفْسًا فَادَّارَأْتُمْ فِيهَا وَاللَّهُ مُخْرِجٌ مَّا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ فَقُلْنَا اضْرِبُوهُ بِبَعْضِهَا كَذَلِكَ يُحْيِي اللَّهُ الْمَوْتَى وَيُرِيكُمْ آيَاتِهِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ» و یاد کنید آنگاه را که انسانی را کشتید و در آن با هم به ستیزه برخاستید و خداوند چیزی را که پنهان می‌کردید آشکار کرد باری، گفتیم با پاره‌ای از آن گاو بر این کشته بزنید، این چنین خداوند مردگان را زنده می‌کند و نشانه‌های خود را به شما نشان می‌دهد، باشد که خرد ورزید؛ سوره بقره، آیه ۷۲- ۷۳.
  51. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  52. ↑ آیا گمان می‌کنید به بهشت در خواهید آمد با آنکه هنوز داستان کسانی که پیش از شما (در) گذشتند بر سر شما نیامده است؟؛ سوره بقره، آیه ۲۱۴.
  53. ↑ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج ۲ ،ص ۱۰۸.
  54. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  55. ↑ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار؛ ج ۵۳، ص ۱۲۷.
  56. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  57. ↑ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج ۲، ص ۱۰۷.
  58. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  59. ↑ آیا جز این انتظار دارند که (فرمان) خداوند در سایه‌بان‌هایی از ابر و (نیز) فرشتگان نزدشان بیایند و کار (هلاکشان) پایان یافته باشد و کارها به سوی خداوند باز گردانده می‌شود؛ سوره بقره، آیه ۲۱۰.
  60. ↑ بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج ۵۳، ص ۶۳.
  61. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  62. ↑ شرح اصول الکافی؛ ج ۴، ص ۲۷۴.
  63. ↑ المیزان فی تفسیر القرآن؛ ج ۲، ص ۱۰۶ - ۱۰۹.
  64. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  65. ↑ و (یاد کن) روزی (را) که از هر امتی دسته‌ای از آنان را که نشانه‌های ما را دروغ می‌شمردند گرد می‌آوریم و آنگاه آنان را به هم می‌پیوندند؛ سوره نمل، آیه ۸۳.
  66. ↑ مجمع‌البیان، ج ۷، ص ۳۶۶؛ البرهان، ج ۴، ص ۲۲۸ ـ ۲۳۱؛ المیزان، ج ۱۵، ص ۳۹۷ و ۳۹۸.
  67. ↑ پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده گرداندی؛ سوره غافر، آیه ۱۱.
  68. ↑ بحارالأنوار، ج‌۵۳‌، ص‌۵۶‌.
  69. ↑ و بی‌گمان به آنان از عذاب نزدیک‌تر (این جهان) پیش از عذاب بزرگ‌تر (در جهان واپسین) خواهیم چشاند باشد که بازگردند؛ سوره سجده، آیه ۲۱.
  70. ↑ بحارالأنوار، ج‌۵۳‌، ص‌۵۶‌.
  71. ↑ و چون وعده نخست (از) آن دو (تباهی) فرا رسد بندگانی سخت جنگاور را که داریم بر شما برمی‌انگیزیم؛ سوره اسراء، آیه ۵.
  72. ↑ نورالثقلین، ج‌۳، ص‌۱۳۸ ـ ۱۴۰.
  73. ↑ و آنگاه خداوند از پیامبران پیمان گرفت که چون به شما کتاب و حکمتی دادم سپس پیامبری نزدتان آمد که آن (کتاب) را که با شماست راست می‌شمارد، باید بدو ایمان آورید و باید او را یاوری کنید؛ سوره آل عمران، آیه ۸۱.
  74. ↑ عیاشی، ج‌۱، ص‌۱۸۱.
  75. ↑ و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم؛ سوره قصص، آیه ۵.
  76. ↑ نورالثقلین، ج‌۴، ص‌۱۰۷.
  77. ↑ تاریخ ما بعدالظهور، ص‌۶۳۲ ـ ۶۳۹، ۶۷۴‌.
  78. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۹.
  79. ↑ از ما نیست کسی که ایمان به بازگشت ما ندارد؛ من لا یحضره الفقیه، ج ۳، ص ۴۵۸، ح ۴۵۸۳.
  80. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۹.
  81. ↑ هر کس به هفت چیز اعتقاد داشته باشد مؤمن است... که یکی از آنها ایمان به رجعت است؛ وسائل الشیعة، ج ۲۴، ص ۱۳۲، ش ۳۰۱۶۴.
  82. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۹.
  83. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۹.
  84. ↑ المسائل السرویة، (سلسله مؤلفات الشیخ المفید، ج ۷، ص ۳۲).
  85. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۰.
  86. ↑ رسالة العقاید الجعفریة، ص ۲۵۰.
  87. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۰.
  88. ↑ الایقاظ من الهجعة، ص ۶۷.
  89. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۰.
  90. ↑ مجمع البحرین، ج ۲، ص ۶۷۹.
  91. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۱.
  92. ↑ تفسیر نمونه، ج ۱۵، ص ۵۶۱.
  93. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۱.
  94. ↑ ناصر قفاری، اصول مذهب الشیعة عرض و نقد، ج ۳، ص ۹۱۱؛ اصفهانی، الاغانی، ج ۳، ص ۱۳۹ (حاشیه ۲). محمد مال الله، الشیعة و تحریف القرآن، ص ۲۵.
  95. ↑ ربیع بن محمد سعودی، الشیعة الامامیة الاثناعشریة فی میزان الاسلام، ص ۲۰۲.
  96. ↑ همو، الشیعة و التشیع، ص ۳۵۹.
  97. ↑ حسن ابراهیم، تاریخ الاسلام، ج ۴، ص ۲۵۹.
  98. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۱.
  99. ↑ محمد مال الله، الشیعة و تحریف القرآن، ص ۲۵.
  100. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۱.
  101. ↑ عقاید الامامیه، ص ۱۲۰.
  102. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۲.
  103. ↑ تفسیر المیزان، ج ۱۵، ص ۵۵۸.
  104. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۲.
  105. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۳.
  106. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۳.
  107. ↑ حق الیقین؛ ج ۲، ص ۳۳۵.
  108. ↑ امام شناسی؛ ج‏۱۴، ص۲۶۴.
  109. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  110. ↑ تفسیر نمونه؛ ج۱۵ ،ص ۵۵۵ - ۵۶۰.
  111. ↑ رشحات البحار؛ ص ۹۴، ۹۹
  112. ↑ رشحات البحار، ص ۸۹- ۱۱۰
  113. ↑ رشحات البحار؛ ص ۲۸۹.
  114. ↑ رشحات البحار؛ ص ۳۰۸.
  115. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  116. ↑ تفسیر قرآن کریم؛ ج ۴، ص ۴۹۸ .
  117. ↑ رسائل المرتضی؛ ج۱، ص ۳۰۲ - ۳۰۳.
  118. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  119. ↑ حق القین: ج۲ ص۳۵۴.
  120. ↑ مانند علامه سید محسن امین در کتاب نقض الوشیعة ص۴۷۳ و محمد جواد مغنیه در الجوامع و الفوارق بین السنة و الشیعة ص۳۰۲ و محمد رضا مظفر در عقائد الامامیة ص۸۴.
  121. ↑ چنان که مرحوم مغنیه در الجوامع و الفوارق بین السنة و الشیعة ص۳۰۲ به این موضوع تصریح می‌کند.
  122. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۳۶
  123. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۳.
  124. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۳.
  125. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۴.
  126. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۴.
  127. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۴.
  128. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۴.
  129. ↑ آیا جز این انتظار دارند که (فرمان) خداوند در سایه‌بان‌هایی از ابر و (نیز) فرشتگان نزدشان بیایند و کار (هلاکشان) پایان یافته باشد و کارها به سوی خداوند باز گردانده می‌شود؛ سوره بقره، آیه ۲۱۰.
  130. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۴.
  131. ↑ تفسیر المیزان، ترجمه محمدتقی مصباح، ج ۲، ص ۱۴۶.
  132. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۴.
  133. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۴.
  134. ↑ الایقاظ من الهجعة، انتشارات نوید، ص ۳۱.
  135. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۵.
  136. ↑ ناصر مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۱۵، ص ۵۵۶.
  137. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۵.
  138. ↑ کتاب اثبات الرجعة و کتاب الرجعة: نجاشی از کنجی نقل می‌کند که هر دو کتاب را در میان ده‌ها کتاب دیگر وی دیده است؛ رجال النجاشی: ج۲ ص۱۶۸ ش۸۳۸، شیخ طوسی نیز از بزرگی او یاد می‌کند و کتاب إثبات الرجعة او را نام می‌برد؛ الفهرست، طوسی: ص۱۹۷، ش۵۶۳.
  139. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۳۹
  140. ↑ الکافی: ج۱ ص۱۹۶-۱۹۷ و ۲۸۳ و ۴۳۵ و ج۳ ص ۱۳۱ و ۵۳۶ و ج۸ ص۵۰-۵۱ و ۲۰۶ و ۲۴۷ و ۳۳۷.
  141. ↑ عیون أخبار الرضا (ع): ج۲، ص۲۰۱، الخصال: ص۱۰۸، معانی الأخبار: ص۳۶۵.
  142. ↑ الإعتقادات: ص۶۰-۶۳.
  143. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۳۹
  144. ↑ أوائل المقالات: ص۴۶ و ۷۶-۷۷، الفصول المختارة: ص۱۵۳-۱۵۶، المسائل السروریة: ص۳۲ و ۳۵-۳۶.
  145. ↑ رسائل الشریف المرتضی: ج۱ ص۱۲۵-۱۲۶.
  146. ↑ مجمع البیان: ج۷ ص۳۶۷، جوامع الجامع: ج۲ ص۷۲۴.
  147. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۰
  148. ↑ بحار الأنوار: ج۵۳ ص۱۲۲-۱۲۳.
  149. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۰
  150. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۱
  151. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۱
  152. ↑ یا همچون (داستان) آن کس که بر (خرابه‌های) شهری (با خانه‌هایی) فرو ریخته گذشت. گفت: چگونه خداوند (مردم) این (شهر) را پس از مرگ آن (ها) زنده می‌گرداند؟ و خداوند همو را صد سال میراند و سپس (دوباره به جهان) باز آورد؛ فرمود: چندگاه درنگ داشتی؟ گفت: یک روز یا پاره‌ای از یک روز درنگ داشتم؛ فرمود: (نه) بلکه صد سال است که درنگ کرده‌ای، به آب و غذایت بنگر که دگرگونی نپذیرفته است و (نیز) به درازگوش خود بنگر (که مرده و پوسیده است) و (این) برای آن (است) که تو را نشانه‌ای برای مردم کنیم و به استخوان‌ها بنگر که چگونه آنها را جنبانده، کنار هم فرا می‌چینیم آنگاه گوشت (و پوست) بر آن می‌پوشانیم، و چون بر وی آشکار شد گفت: می‌دانم که خداوند بر هر کاری تواناست؛ سوره بقره، آیه ۲۵۹.
  153. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۲
  154. ↑ از جمله مفسران اهل سنت، عبارتند از: طبری در تفسیر الطبری: ج۲ جزء۲ ص۵۸۶، ابن کثیر در تفسیر ابن کثیر: ج۱ ص۴۶۴، زمخشری در الکشاف: ج۱ ص۱۵۷، ابن قتیبه در غریب القرآن: ج۱ ص۸۶، و بسیاری دیگر.
  155. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۲
  156. ↑ آیا در (کار) کسانی ننگریسته‌ای که از بیم مرگ از سرزمین خود بیرون رفتند و آنان هزاران کس بودند و خداوند به آنان فرمود: بمیرید سپس آنان را زنده کرد؛ بی‌گمان خداوند دارای بخشش بر مردم است اما بیشتر مردم سپاس نمی‌گزارند؛ سوره بقره، آیه ۲۴۳.
  157. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۲
  158. ↑ یاد کن که خداوند فرمود: ای عیسی پسر مریم! نعمت مرا بر خود و بر مادرت به یاد آور هنگامی که تو را با روح القدس پشتیبانی کردم که در گهواره و در میانسالی با مردم سخن می‌گفتی و هنگامی که به تو کتاب و حکمت و تورات و انجیل آموختم و هنگامی که با اذن من از گل، همگون پرنده می‌ساختی و در آن می‌دمیدی و به اذن من پرنده می‌شد و نابینای مادرزاد و پیس را با اذن من شفا می‌دادی و هنگامی که با اذن من مرده را (از گور) برمی‌خیزاندی؛ سوره مائده، آیه ۱۱۰.
  159. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۳
  160. ↑ باری، گفتیم با پاره‌ای از آن (گاو) بر این (کشته) بزنید، این چنین خداوند مردگان را زنده می‌کند و نشانه‌های خود را به شما نشان می‌دهد، باشد که خرد ورزید؛ سوره بقره، آیه ۷۳.
  161. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۳
  162. ↑ باز، از پس مرگتان شما را برانگیختیم، باشد که سپاس بگزارید؛ سوره بقره، آیه ۵۶.
  163. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۴
  164. ↑ سپس آنان را (از خواب) برانگیختیم تا روشن گردانیم کدام یک از دو گروه در ازای درنگی را که (در غار) داشتند بهتر شمارش می‌کند؛ سوره کهف، آیه ۱۲.
  165. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۴
  166. ↑ و (یاد کن) آنگاه را که ابراهیم گفت: پروردگارا! به من بنمای چگونه مردگان را زنده می‌سازی؟ فرمود: آیا ایمان نداری؟ گفت: چرا امّا تا دلم آرام یابد؛ فرمود: چهار پرنده برگزین و نزد خود پاره پاره گردان سپس هر پاره‌ای از آنها را بر کوهی نه! آنگاه آنان را فرا خوان تا شتابان نزد تو آیند و بدان که خداوند پیروزمندی فرزانه است؛ سوره بقره، آیه ۲۶۰.
  167. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۵
  168. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۵
  169. ↑ از جمله، روایات بیهقی در دلائل النبوة: ج۳ ص۸۹ و البدایة و النهایة: ج۳ ص۲۹۰ و ابن ابی الدنیا در من عاش بعد الموت: ص۳۲.
  170. ↑ بیهقی در دلائل النبوة: ج۶ ص۵۵ این حدیث را می‌آورد و سند آن را صحیح می‌داند. ابن اثیر نیز در أسد الغابة: ج۲ ص۳۵۴ ش۱۸۳۱ ماجری بازگشت زید را صحیح می‌داند. دیگر کتاب‌هایی که از این ماجرا یاد کرده‌اند، عبارت‌اند از: التاریخ الکبیر، بخاری: ج۳ ص۳۸۳ ش۱۲۸۱، الاستیعاب: ج۲ ص۱۱۸ ش۸۴۹. الجرح و التعدیل، ابن ابی حاتم: ج۳ ص۵۶۲ ش۲۵۴۱، الثقات: ج۳ ص۱۳۷، مشاهیر علماء الأمصار، ابن حبان: ص۳۷، تهذیب التهذیب: ج۳ ص۲۴۳ ش۲۵۰۰، الإصابة: ج۲ ص۴۹۸ ش۲۹۰۱.
  171. ↑ ابن سعد در الطبقات الکبری: ج۶ ص۱۲۷، ابن ابی حاتم در الجرح و تعدیل: ج۳ ص۴۵۶، بیهقی در دلائل النبوة: ج۶ ص۴۵۴ به آن اشاره کرده‌اند.
  172. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۶
  173. ↑ تنویر الحلک فی امکان رؤیه النبی (ص) و الملک: ص۱-۱۳.
  174. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۶
  175. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۷
  176. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۵.
  177. ↑ و (یاد کنید) آنگاه را که گفتید: ای موسی! ما تا خداوند را آشکارا نبینیم، به تو ایمان نمی‌آوریم و در حالی که خود می‌نگریستید آذرخش شما را فرا گرفت باز، از پس مرگتان شما را برانگیختیم، باشد که سپاس بگزارید؛ سوره بقره، آیه ۵۵ - ۵۶.
  178. ↑ و (یاد کنید) آنگاه را که انسانی را کشتید و در آن (با هم) به ستیزه برخاستید و خداوند چیزی را که پنهان می‌کردید آشکار کرد باری، گفتیم با پاره‌ای از آن (گاو) بر این (کشته) بزنید، این چنین خداوند مردگان را زنده می‌کند و نشانه‌های خود را به شما نشان می‌دهد، باشد که خرد ورزید؛ سوره بقره، آیه ۷۲ - ۷۳.
  179. ↑ آیا در (کار) کسانی ننگریسته‌ای که از بیم مرگ از سرزمین خود بیرون رفتند و آنان هزاران کس بودند و خداوند به آنان فرمود: بمیرید سپس آنان را زنده کرد؛ بی‌گمان خداوند دارای بخشش بر مردم است اما بیشتر مردم سپاس نمی‌گزارند؛ سوره بقره، آیه ۲۴۳.
  180. ↑ یا همچون (داستان) آن کس که بر (خرابه‌های) شهری (با خانه‌هایی) فرو ریخته گذشت. گفت: چگونه خداوند (مردم) این (شهر) را پس از مرگ آن (ها) زنده می‌گرداند؟ و خداوند همو را صد سال میراند و سپس (دوباره به جهان) باز آورد؛ سوره بقره، آیه ۲۵۹.
  181. ↑ و به اذن خداوند مردگان را زنده خواهم کرد؛ سوره آل عمران، آیه ۴۹.
  182. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۵.
  183. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۶.
  184. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۶.
  185. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۶.
  186. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۶.
  187. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۷.
  188. ↑ اگر در راه خداوند کشته شوید یا بمیرید؛ سوره آل عمران، آیه ۱۵۷.
  189. ↑ ای جابر! آیا می‌دانی راه خدا کدام است؟ کشته شدن در راه علی (ع) و فرزندانش است. اگر کسی در راه ولایت وی کشته شود، در راه خدا کشته شده است و کسی نیست که به این آیه ایمان داشته باشد، مگر آن که هم کشته می‌شود و هم می‌میرد. کسی که کشته شده، از قبر بیرون می‌آید تا بمیرد و کسی که مرده است، از قبر بیرون می‌آید تا کشته شود؛ مختصر بصائر الدرجات: ص۲۵، تفسیر العیاشی: ج۱ ص۲۰۲ ح۱۶۲، بحار الأنوار: ج۵۳ ص۴۰ ح۸.
  190. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۸.
  191. ↑ و اگر بمیرید یا کشته شوید بی‌گمان نزد خداوند، گردتان می‌آورند؛ سوره آل عمران، آیه ۱۵۸.
  192. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۹.
  193. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۵۲.
  194. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۵۲.
  195. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۵۲.
  196. ↑ «روزی که بانگ آسمانی حقیقی را بشنوید، روز آمدن است».
  197. ↑ «و روزی که از هر امتی، گروهی را محشور می‌کنیم».
  198. ↑ «و ما آنها را محشور می‌کنیم و یک تن را از آنان وا نمی نهیم».
  199. ↑ «می‌گویند: پروردگارا! ما را دو بار میراندی و دو بار زنده گرداندی، اینک ما به گناهان خویش اعتراف کرده‌ایم، آیا راه بیرون شدی از اینجا هست؟».
  200. ↑ «آن که ابلاغ قرآن را بر تو واجب کرده است، تو را به بازگشتگاهی، باز می‌گرداند».
  201. ↑ «ما پیامبران خویش و مؤمنان را در زندگی این جهان و در روزی که گواهان (به گواهی) برخیزند یاری می‌کنیم.».
  202. ↑ «و به روزی گوش فرا دار که ندا دهنده، از جایی نزدیک، ندا می‌دهد».
  203. ↑ «و آن گاه که خداوند از پیامبران پیمان گرفت که چون کتاب و حکمتی به شما دادم و سپس فرستاده‌ای نزد شما آمد که آنچه را همراه شماست، تصدیق می‌کند. باید به او ایمان آورید و او را یاری دهید».
  204. ↑ «همانا خداوند از مؤمنان، خودشان و دارایی‌هاشان را خریده است در برابر اینکه بهشت از آن آنها باشد؛ در راه خداوند کارزار می‌کنند، می‌کشند و کشته می‌شوند بنا به وعده‌ای راستین».
  205. ↑ «و چون فرمان (عذاب) بر آنان مقرر شود جنبنده‌ای را از زمین برای آنان بیرون می‌آوریم».
  206. ↑ «و تو را جز مژده‌بخش و هشدار دهنده برای همه مردم نفرستادیم».
  207. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۳.
  208. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۳.
  209. ↑ اسناد این احادیث، چندان قوی نیستند و راویان مجهول در میان راویان آنها وجود دارند. از جمله حدیث است که حسن بن جهم از امام رضا (ع) در مجلس مأمون نقل می‌کند؛ ر.ک: عیون أخبار الرضا (ع): ج۱ ص۲۱۶ ح۱ و بحار الأنوار: ج۵۳ ص۵۸ ح۴۵.
  210. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۳.
  211. ↑ مختصر بصائر الدرجات: ص۲۰، بحار الأنوار: ج۵۳ ص۶۷ ح۶۲ راویان این حدیث، مورد تأیید رجالیان هستند. تنها در مورد عبدالله بن عطا برخی تردید کرده‌اند که کدام است. ثانیاً به دلیل روایت کمی که دارد، چندان شناخته شده نیست. البته هیچ گونه تضعیفی دربارۀ هیچ یک از عبدالله بن عطا ها نیامده است و این تا حدی حدیث را قابل قبول می‌سازد، به طوری که اگر با دیکر شواهد تقویت شود، پذیرفتنی می‌گردد.
  212. ↑ الکافی: ج۸ ص۲۴۷ ح۳۴۶، بحار الأنوار: ج۵۳ ص۸۹ ح۸۷. سند این حدیث، قوی نیست؛ زیرا وثاقت محمد بن سالم بن ابی سلمه، با وجود امامی بودن، ثابت نشده است؛ اما در کنار دیگر روایات باب می‌تواند یکی از شواهد تقویت کنندۀ این دیدگاه باشد.
  213. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۳- ۶۴
  214. ↑ و اگر بمیرید یا کشته شوید بی‌گمان نزد خداوند، گردتان می‌آورند؛ سوره آل عمران، آیه ۱۵۸.
  215. ↑ مختصر بصائر الدرجات: ص۱۹، بحار الأنوار: ج۵۳ ص۶۵ ح۵۹.
  216. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۴.
  217. ↑ احادیث در این باب، بسیارند؛ ر.ک: مختصر بصائر الدرجات: ص۲۴ و ۱۷۸، تفسیر القمی: ج۲ ص۱۳۰، دلائل الإمامة: ص۴۴۷ ح۴۲۴؛ بحار الأنوار: ج۶ ص۲۹۲ و ج۲۵ ص۵۱ و ج۵۳ ص۳۹ و ۵۳ و ۶۱ و ج۶۲ ص ۱۹۳-۱۹۴.
  218. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۵.
  219. ↑ از جمله روایت مفضّل بن عمر که امام صادق (ع) از احوال مردگان در زمان غیبت سؤال می‌کند و ایشان پاسخ می‌دهند که هنگام ظهور از مؤمن در قبرش سؤال می‌کند که: ای فلانی! صاحب تو ظهور کرده است. اگر می‌خواهی به او ملحق شوی، بشو و اگر نمی‌خواهی در کرامت الهی باقی بمانی، بمان؛ الغیبة، ص۴۵۸ ح۴۷۰، بحار الأنوار: ج۵۳ ص۹۱ ح۹۸. این روایت، قابل اعتماد نیست.
  220. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۵.
  221. ↑ سند این حدیث قوی و راویان آن از بزرگان اصحاب‌اند؛ مختصر بصائر الدرجات: ص۱۹، بحار الأنوار: ج۵۳ ص۹۰ ح۹۲.
  222. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۵.
  223. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۵.
  224. ↑ مختصر بصائر الدرجات: ص۲۵، بحار الأنوار: ج۵۳ ص۴۱ ح۹.
  225. ↑ ر.ک: نرم افزار درایة النور.
  226. ↑ ر.ک: رجعت پیامبر خدا (ص) و اهل بیت (ع) او؛ ص ۱۱ و رجعت پیامبران (ع) و اوصیای آنان؛ ص ۱۵ و مختصر بصائر الدرجات: ص۲۴. این حدیث، راویانی موثق و بلند مرتبه دارد و بکیر بن اعین، آن را از امام باقر(ع) نقل کرده است.
  227. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۶.
  228. ↑ مرا به زمرۀ کسانی در آورد که در پی شما گام می‌سپارند، و به راه شما می‌روند، و در پرتو هدایت شما راه می‌جویند، و در جمع شما محشور می‌شوند، و در رجعت شما برای پیکار بر ضدّ دشمنانتان باز می‌گردند، و در دولت شما به حکومت می‌رسند، و در جوی از سلامت و عافیت شما به شرف و علوّ مقام نائل می‌شوند، و در ایام شما عزت و ثبات می‌یابند، و فردا چشمشان به دیدار شما روشن می‌گردد؛ ر.ک: عیون أخبار الرضا (ع): ج۲ ص۲۷۲ ح۱.
  229. ↑ منقول در المزار الکبیر: ص۳۰۵ و ۵۷۰ و ۵۸۸، بحار الأنوار: ج۱۰۰ ص۳۴۷ ح۳۴ و ج۹۴ ص۳۶ ح۲۳ و ج۵۳ ص۹۵ ح۱۰۹، مصباح المتهجد: ص۸۲۱، کتاب من لا یحضره الفقیه: ج۲ ص۶۰۹ ح۳۲۱۲.
  230. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۶.
  231. ↑ ر.ک: مختصر بصائر الدرجات؛ ص۱۳ ح۱۴۲۵. همۀ راویان این حدیث، از اصحاب برجسته و مورد وثوق امامان (ع) هستند. همچنین در پاره‌ای از احادیثِ مربوط به بازگشت انبیا (ع)و اولیا (ع) ، ترتیب آمدن آنها نیز ذکر شده است. احادیث دیگری وجود دارند که از مضاعف بودن عمر افراد در رجعت سخن می‌گویند؛ مختصر بصائر الدرجات: ص۱۸ و بحار الأنوار: ج۵۳ ص۶۳ ح۵۶. برخی راویان این حدیث، مجهول‌اند.
  232. ↑ الهدایة الکبری: ص۳۶۲، بحار الأنوار: ج۵۳ ص۷۷-۷۸. هر دو حدیث، راویانی مجهول دارند.
  233. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۷.
  234. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۷ - ۶۸.
  235. ↑ مانند مرحوم سید ابوالحسن رفیعی قزوینی در رسائل و مقالات فلسفی، "مسئله رجعت".
  236. ↑ قسر، در مقابل "طبع" و مرادف با "جبر"، است و حرکت قسری، حرکتی بر خلاف میل را گویند و حرکتی که از خارج بر اجسام تحمیل شود. محرک اجسام، گاه میل و طبع آنهاست و گاه عامل خارجی، که شق دوم را حرکت قسری گویند؛ فرهنگ معارف اسلامی: ج۳ ص۱۴۷۹ برگفته از شفا: ج۱ ص۱۰۹، الأسفار الأربعة: ج۳ ص۱۲۵.
  237. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۷ - ۶۸.
  238. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۶۹.
  239. ↑ و بر (مردم) شهری که ما نابودشان کرده‌ایم حرام (و محال) است که (در رستخیز) بازنگردند؛ (آنان بی‌گمان باز می‌گردند)؛ سوره انبیا، آیه ۹۵.
  240. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۷۳.
  241. ↑ آیا ندیده‌اند چه بسیار نسل‌ها را پیش از ایشان نابود کردیم که آنان به سویشان باز نمی‌گردند؟؛ سوره یس، آیه ۳۱.
  242. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۷۳.
  243. ↑ تفسیر قرآن کریم؛ ج۴، ص ۴۹۸ - ۴۹۹.
  244. ↑ التبیان فی تفسیر القرآن؛ ج ۱، ص ۲۵۴.
  245. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  246. ↑ التبیان فی تفسیر القرآن؛ ج ۱، ص ۲۵۴ - ۲۵۵.
  247. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  248. ↑ تفسیر قرآن کریم؛ ج ۴، ص ۴۹۸ - ۴۹۹.
  249. ↑ تفسیر قرآن کریم؛ ج ۴، ص ۵۰۰.
  250. ↑ پایگاه مدیریت اطلاعات و مدارک اسلامی
  251. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۳.
  252. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۹۳.
  253. ↑ الاعتقادات: ص۶۲.
  254. ↑ شیخ مفید در أوائل المقالات؛ ص۷۷-۷۸ ذیل مسئله ۵۵ با عنوان "القول فی الرجعة" چنین می‌گوید: «و اقول: ان الله تعالی یرد قوما من الاموات الی الدنیا فی صورهم التی کانو علیها فیعزّ منهم فریقاً و یذل فریقا او یدل المحقین من المبطلین و المظلومین و ذلک عند قیام مهدی آل محمد (ص)». تعبیر ایشان، «هنگام قیام مهدی خاندان محمد (ص)» است. در جای دیگر نیز تعبیری مشابه دارد؛ ر.ک: الفصول المختاره: ص۱۵۵.
  255. ↑ «اعلم ان الذی تذهب الشیعة الامامیة الیه ان الله تعالی یعید عند ظهور امام الزمان المهدی (ع) قوماً ممّن کان قد تقدم موته من شیعته لیفوزوا بثواب نصرته و معونته و مشاهدة دولته و یعید ایضا قوماً من اعدائه لینتقم منهم فیلتذوا بما یشاهدون من ظهور الحقّ و علوّ کلمة اهله»؛ رسائل الشریف المرتضی: ج۱ ص۱۲۵.
  256. ↑ صاحب این تفسیر شاذ، معلوم نیست و تنها نقل آن از طریق بزرگانی مانند سید مرتضی به ما رسیده است؛ رسائل الشریف المرتضی: ج۱، ص۱۲۵.
  257. ↑ مجمع البیان: ج۷ ص۳۶۷ و جوامع الجامع: ج۳ ص۲۰۳.
  258. ↑ متشابه القرآن و مختلفه: ج۲ ص۶۹.
  259. ↑ علم الیقین فی اُصول الدین: ج۳ ص۱۰۰۱، قرة العیون فی المعارف و الحکم: ص۳۶۰، الوافی: ج۲ ص۴۶۰؛ تفسیر الصافی: ج۴ ص۷۴ و الأصفی فی تفسیر القرآن: ج۲ ص۹۱۵.
  260. ↑ تأویل الآات الظاهرة: ج۱ ص۴۰۸.
  261. ↑ الإیقاظ من الهجعة: ص۳۸.
  262. ↑ کنز الدقائق و بحر الغرائب: ج۹ ص۵۹۵.
  263. ↑ جامع الشتات: ص۲۶.
  264. ↑ نور الثقلین: ج۴ ص۱۰۰.
  265. ↑ مانند آلوسی در روح المعانی؛ ج۲۰ ص۲۶ و ابن ابی الحدید در شرح نهج البلاغه: ج۷ ص۵۹.
  266. ↑ بحار الأنوار: ج۵۳ ص۱۲۶-۱۲۷. البته این عبارت عین عبارتی است که مرحوم طبرسی در مجمع البیان؛ ج۷ ص۳۶۷ آورده و مرحوم مجلسی تنها لفظ «قائم» را به جای مهدی نشانده است.
  267. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۷۷ - ۷۹
  268. ↑ همانا پرسش در گور، از کسی است که ایمان محض یا کفر محض دارد و از دیگران صرف نظر می‌شود، و دربارۀ رجعت هم فرمود: همانا هنگام ظهور قائم (ع) به دنیا بر می‌گردد هر که ایمان محض دارد و یا کفر محض؛ اما دیگران تا قیامت رجوع ندارند؛ تصحیح اعتقادات الإمامیة: ص۹۰، بحار الأنوار: ج۶ ص۲۵۳.
  269. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۷۹
  270. ↑ «رَوَى عَبْدُ الْكَرِيمِ الْخَثْعَمِيُّ قَالَ: قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِاللَّهِ (ع) كَمْ يَمْلِكُ الْقَائِمُ (ع) قَالَ: سَبْعَ سِنِينَ تَطُولُ لَهُ الْأَيَّامُ وَ اللَّيَالِي حَتَّى تَكُونَ السَّنَةُ مِنْ سِنِيهِ مِقْدَارَ عَشْرِ سِنِينَ مِنْ سِنِيكُمْ فَيَكُونُ سِنُو مُلْكِهِ سَبْعِينَ سَنَةً مِنْ سِنِيكُمْ هَذِهِ وَ إِذَا آنَ قِيَامُهُ مُطِرَ النَّاسُ جُمَادَى الْآخِرَةَ وَ عَشَرَةَ أَيَّامٍ مِنْ رَجَبٍ مَطَراً لَمْ يَرَ الْخَلَائِقُ مِثْلَهُ فَيُنْبِتُ اللَّهُ بِهِ لُحُومَ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَبْدَانَهُمْ فِي قُبُورِهِمْ فَكَأَنِّي أَنْظُرُ إِلَيْهِمْ مُقْبِلِينَ مِنْ قِبَلِ جُهَيْنَةَ يَنْفُضُونَ شُعُورَهُمْ مِنَ التُّرَاب» و هنگام قیام او، بارانی در ماه جمادی آخر و ده روز اول رجب بر مردم فرو می‌ریزد که مانند آن را ندیده‌اند و خداوند، گوشت و پیکر مؤمنان را در قبرهایشان با آن باران می‌رویاند و گویی آنان را می‌بینم که از سوی جهینه پیش می‌آیند و موهایشان را از خاک قبر می‌تکانند‏؛ ر.ک: الإرشاد؛ ص۲۵ ح۱۴۳۳.
  271. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص ۷۹
  272. ↑ «رَوَى الْمُفَضَّلُ بْنُ عُمَرَ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ (ع) قَالَ: يُخْرِجُ الْقَائِمُ (ع) مِنْ ظَهْرِ الْكُوفَةِ سَبْعَةً وَ عِشْرِينَ رَجُلًا خَمْسَةَ عَشَرَ مِنْ قَوْمِ مُوسَى (ع) الَّذِينَ كَانُوا يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ وَ سَبْعَةً مِنْ أَهْلِ الْكَهْفِ وَ يُوشَعَ بْنَ نُونٍ وَ سَلْمَانَ وَ أَبَا دُجَانَةَ الْأَنْصَارِيَّ وَ الْمِقْدَادَ وَ مَالِكاً الْأَشْتَرَ فَيَكُونُونَ بَيْنَ يَدَيْهِ أَنْصَاراً وَ حُكَّاما» مفضّل بن عمر گفت: امام صادق (ع) فرمود: قائم (ع) بیست و هفت مرد را از پشت کوفه بیرون می‌آورد که پانزده تن از آنان از قوم موسی هستند که به سوی حق هدایت می‌کنند و به حق و عدالت، داوری می‌کنند و هفت تن دیگر، اصحاب کهف و یوشع بن نون، سلمان، ابو دجانه انصاری، مقداد و مالک اشتر هستند که یاوران و کارگزاران پیش روی او خواهند بود؛ ر.ک: الإرشاد: ص۲۹ ح۱۴۳۶.
  273. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص ۷۹
  274. ↑ «عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الصَّادِقِ (ع) أَنَّهُ قَالَ: مَنْ دَعَا إِلَى اللَّهِ أَرْبَعِينَ صَبَاحاً بِهَذَا الْعَهْدِ كَانَ مِنْ أَنْصَارِ قَائِمِنَا فَإِنْ مَاتَ قَبْلَهُ أَخْرَجَهُ اللَّهُ تَعَالَى مِنْ قَبْرِهِ وَ أَعْطَاهُ بِكُلِّ كَلِمَةٍ أَلْفَ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْهُ أَلْفَ سَيِّئَةٍ وَ هُوَ هَذَا اللَّهُمَّ رَبَّ النُّورِ الْعَظِيمِ وَ رَبَّ الْكُرْسِيِّ الرَّفِيعِ وَ رَبَّ الْبَحْرِ الْمَسْجُور» هر کس خدای متعال را چهل بامداد با این عهد بخواند، از یاران قائم ما خواهد بود و اگر پیش از ظهور بمیرد، خدای متعال، او را از قبرش بیرون می‌آورد، و در برابر هر کلمه این دعا، هزار حسنه به او می‌دهد و هزار بدی از او محو می‌کند. و متن آن، این است: خدایا! پروردگار نور بزرگ، پروردگار کرسی رفیع، پروردگار دریای انبوه!...؛ ر.ک: مصباح الزائر: ص۳۵، ص۱۴۴۳.
  275. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص ۷۹
  276. ↑ الکافی: ج۳ ص۱۳۱ ح۴. بحار الأنوار: ج۶ ص۱۹۸ ح۵۱.
  277. ↑ الکافی: ج۸ ص۵۰ ح۱۴، بحار الأنوار: ج۵۳ ص۹۳.
  278. ↑ بحار الأنوار: ج۵۳ ص۹۱-۹۲.
  279. ↑ ر.ک: الکافی: ج۱ ص۱۹۷ ح۳؛ بصائر الدرجات: ص۱۹۹ ح۱ و مختصر بصائر الدرجات: ص۴۱ و ۲۰۴ و بحار الأنوار: ج۵۳ ص۱۰۱ ح۱۲۳.
  280. ↑ ر.ک: المزار الکبیر: ص۳۰۵.
  281. ↑ شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید: ج۷، ص۵۹.
  282. ↑ مختصر بصائر الدرجات: ص۲۹ و بحار الأنوار: ج۵۳ ص۷۴ ح۷۵.
  283. ↑ بحار الأنوار: ج۲۵ ص۳۵۵.
  284. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۸۲
  285. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۸۲
  286. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۸۲
  287. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۹.
  288. ↑ آنچه نمی‌توان به همه‌اش رسید، همه‌اش رها نمی‌شود
  289. ↑ این موضوع در احادیث متعددی بیان شده است، از جمله در حدیثی از امام رضا (ع) که فرمود: «متن قرآن دوست داشتند که شاید در آن وقت زنده می‌بودند، فرا می‌رسد، و خداوند، ‌سینه‌های مردم با ایمان را شفا می‌دهد؛ الغیبة، طوسی: ص۴۴۰ ح۴۳۱، بحار الأنوار: ج۵۲ ص۲۹۰ ح۲۸.
  290. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۴۹.
  291. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۵۰.
  292. ↑ دانشنامه امام مهدی، ج۸، ص۵۱.
  293. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۸.
  294. ↑ تفسیر المیزان، ج ۲، ص ۱۰۹.
  295. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۹.
  296. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۹.
  297. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۱۸۹.
  298. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۴.
  299. ↑ تفسیر المیزان، ج ۱، ص ۲۷۴.
  300. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۵.
  301. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۵.
  302. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۵.
  303. ↑ تفسیر المیزان، ج ۱، ص ۲۷۵ - ۲۷۶.
  304. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۵.
  305. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۵.
  306. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۶.
  307. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۶.
  308. ↑ نسخ یعنی از میان‌بردن چیزی که در پی آن در‌ می‌آید. چونان که خورشید سایه را، سایه نور خورشید را و پیری جوانی را از میان برد؛ المفردات فی غریب القرآن، ص ۴۹۰.
  309. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۶.
  310. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۶.
  311. ↑ معنای تناسخ یعنی تکرار دوره‌های زندگی تا بی‌نهایت. و اینکه پاداش و کیفر در این دنیا باشد نه در جهانی دیگر. و کارهایی که اکنون می‌کنیم نتیجۀ کارهای گذشته در دوره‌های پیشین است. پس آسایش، شادی و شادمانی آن مترتب بر کارهای خیر در دوره‌های گذشته است و غم و غصه مترتب بر کارهای زشت گذشته است. و این را همۀ شریعت‌ها و سنت‌ها آن را باطل دانسته‌اند؛ شیخ مفید، المسائل السروریه، ص ۴۶.
  312. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۶.
  313. ↑ برای اینکه پیروان تناسخ از مسلمانان شمرده نمی‌شوند... به خاطر کفر و گمراهی آنها؛ رسائل المرتضی، ج ۱، ص ۴۲۵.
  314. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۷.
  315. ↑ تفسیر المیزان، ج ۱، ص ۳۱۵.
  316. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۷.
  317. ↑ تفسیر نمونه، ج ۱، ص ۱۶۴.
  318. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۷.
  319. ↑ عقاید الامامیه، ص ۱۲۱.
  320. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۸.
  321. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۸.
  322. ↑ المسائل السرویه (سلسله مؤلفات المفید)، المؤتمر العالمی لالفیۀ الشیخ المفید، ج ۷، ص ۳۶.
  323. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۸.
  324. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۹.
  325. ↑ و کاش آنگاه که آنان را بر آتش نگاه داشته‌اند می‌دیدی که می‌گویند: ای کاش بازمان می‌گرداندند و آیات پروردگارمان را دروغ نمی‌شمردیم و از مؤمنان می‌شدیم چنین نیست بلکه آنچه از پیش پنهان می‌داشتند برای آنان آشکار گردید و اگر بازگردانده شوند به همان چیزهایی که از آن نهی شده بودند باز می‌گردند و بی‌گمان آنان دروغ پردازند؛ سوره انعام، آیه ۲۷ و ۲۸.
  326. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۹.
  327. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۹.
  328. ↑ گفت: ایمان آوردم که هیچ خدایی نیست جز همان که بنی اسرائیل بدان ایمان دارند و من از گردن نهادگانم؛ سوره یونس، آیه ۹۰.
  329. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۱۹.
  330. ↑ آیا اکنون؟ در حالی که پیش از این نافرمانی کردی و از تبهکاران بودی؟؛ سوره یونس، آیه ۹۱.
  331. ↑ الفصول المختاره، ج ۲، ص ۱۵۳.
  332. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۰.
  333. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۰.
  334. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۰.
  335. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۰.
  336. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۰.
  337. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۰.
  338. ↑ ناصر القفاری، اصول مذهب الشیعه عرض و نقد، ج ۳، ص ۹۲۶.
  339. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۰.
  340. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۰.
  341. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۱.
  342. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۱.
  343. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۱.
  344. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۱.
  345. ↑ شهرستانی، الملل و النحل، ج ۱، ص ۱۹۳.
  346. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۲.
  347. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۲.
  348. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۲.
  349. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۲.
  350. ↑ کتاب مقدس، کتاب اِشَعیاه، فصل بیست و ششم، آیه ۱۹.
  351. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۲.
  352. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۳.
  353. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۳.
  354. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۳.
  355. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۳.
  356. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۳.
  357. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۳.
  358. ↑ شیخ حر عاملی، الایقاظ من الهجعة، ص ۴۱۱.
  359. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۳.
  360. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۳.
  361. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۴.
  362. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۴.
  363. ↑ شیخ حر عاملی، الایقاظ من الهجعة، ص ۴۱۱.
  364. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۴.
  365. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۴.
  366. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۴.
  367. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۵.
  368. ↑ اسماعیل حقی، روح البیان، ج ۷، ص ۳۹۰.
  369. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۵.
  370. ↑ صدرالمتألهین، تفسیر، ج ۶، ص ۷۸.
  371. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۵.
  372. ↑ صدرالمتألهین، تفسیر، ج ۶، ص ۷۸.
  373. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۵.
  374. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۵.
  375. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۶.
  376. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۶.
  377. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۶.
  378. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۶.
  379. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۶.
  380. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۶.
  381. ↑ همانا زمان رجعت فقط زمان تکلیف نیست، بلکه واسطۀ میان دنیا و آخرت است، پس به نسبت گروهی دار تکلیف و نسبت به گروهی دار مجازات است؛ بحار الانوار، ج ۲۵، ص ۱۰۸.
  382. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۶.
  383. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۶.
  384. ↑ «.... و ذکرنا ان التکلیف کما یصح مع ظهور المعجزات الباهرۀ فکذلک مع الرجعۀ، لانه لیس فی جمیع ذلک ملجیء الی فعل الواجب و الامتناع من فعل القبیح...»؛ سید مرتضی، رسائل الشریف، ج ۱، ص ۱۲۶.
  385. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۶.
  386. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۷.
  387. ↑ سید مرتضی، رسائل الشریف، ج ۳، ص ۱۳۷.
  388. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۷.
  389. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۷.
  390. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۷.
  391. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۷.
  392. ↑ تفسیر عیاشی، ج ۱، ص ۱۸۱.
  393. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۷.
  394. ↑ سید مرتضی، رسائل الشریف، ج ۱، ص ۳۰۱.
  395. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۷.
  396. ↑ سید مرتضی، رسائل الشریف، ج ۱، ص ۱۲۵.
  397. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۷.
  398. ↑ تفسیر قمی، ج ۲، ص ۶۵؛ دلائل الامامه، ص ۲۶۰؛ علل الشرایع، ج ۲، ص ۵۷۹، ح ۱۰.
  399. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۸.
  400. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۸.
  401. ↑ درسنامه مهدویت: ج۴ ، ص ۲۲۸.

پیوند به بیرون


آیکون خرد

این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید.

برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=رجعت&oldid=267945»